Η αναγκαία αναδιάρθρωση του μοντέλου αγροτικής παραγωγής: Aπό το κυνήγι των επιδοτήσεων στη παραγωγή ποιοτικών και επώνυμων προϊόντων

Η έξοδος από τη κρίση απαιτεί αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της χώρας και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και της εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας, ώστε να υπάρξουν οι αναγκαίες εξαγωγές, που θα ενισχύσουν τη ζήτηση και θα δρομολογήσουν την αναστροφή της καθοδικής πορείας του ΑΕΠ. Αυτές οι αρχές δεν μπορούν παρά να ισχύουν και για τον πρωτογενή τομέα.

Η ελληνική γεωργία και κτηνοτροφία, ο πρώτος εξαγωγικός τομέας της χώρας μέχρι τη δεκαετία του ’80, υπέστη μια σταδιακή συρρίκνωση, εξ αιτίας και της εφαρμογής λανθασμένων πολιτικών σε Ευρωπαϊκή Ενωση και Ελλάδα, με αποτέλεσμα οι ολοένα αυξανόμενες εισαγωγές να ξεπεράσουν τις εξαγωγές, που δεν έπαψαν να συρρικνώνονται. Ταυτόχρονα, οι επιδοτήσεις μετατράπηκαν από εργαλεία υποστήριξης της αγροτικής παραγωγής σε "δικαίωμα" των αγροτών και το μέσο συντήρησης του αγροτικού κόσμου. Οι αλλαγές που γίνονται σταδιακά στην ευρωπαϊκή αγροτική πολιτική εδώ και 20 χρόνια, προσπαθούν να επαναφέρουν στο προσκήνιο τη παραγωγή ποιοτικών και ασφαλών προϊόντων, με ταυτόχρονη διατήρηση της περιβαλλοντικής ισορροπίας, αλλά δεν φαίνεται να έχουν αλλάξει ριζικά τη παραγωγική δομή της ελληνικής γεωργίας.

Στο νησιωτικό χώρο, η αγροτική παραγωγή είχε αρχίσει να συρρικνώνεται (μέχρι πλήρους εγκατάλειψης), πολύ νωρίτερα, εξ αιτίας της αδυναμίας των νησιών να ανταγωνιστούν τις παραγωγικότερες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας και των άλλων χωρών. Περιορισμένες είναι οι εξαιρέσεις, μία από τις οποίες είναι η Λέσβος και σε μικρότερο βαθμό τα άλλα νησιά του Β. Αιγαίου. Όμως, όπως και σε όλη τη χώρα, οι εισροές από επιδοτήσεις, αντί να λειτουργήσουν ως μέσο για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των παραγόμενων προϊόντων διοχετεύτηκαν κύρια στην κατανάλωση, ενώ λειτούργησαν και για τη δημιουργία αδιαφανών πελατειακών μηχανισμών και σχέσεων διαφθοράς με την εμπλοκή των Συνεταιρισμών, πλην λίγων λαμπρών εξαιρέσεων.

Σήμερα, καλούμαστε να ανατρέψουμε τη πορεία αυτή και να δώσουμε μια αναπτυξιακή διέξοδο, ιδιαίτερα στην νησιωτική ύπαιθρο αξιοποιώντας τις δυνατότητες που μας δίνει τόσο το θεσμικό πλαίσιο όσο και οι χρηματοδοτήσεις της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής για τη περίοδο 2014-20.  Η νέα αυτή πορεία έχει ως σημαντικότερο εμπόδιο τις συνήθειες που έχουν αναπτυχθεί τόσο από τη διοίκηση όσο και από τους παραγωγούς που επικέντρωσαν το ενδιαφέρον τους στη «διακίνηση» των επιδοτήσεων, αντί σε εκείνη των προϊόντων. 

Η πορεία για την ανατροπή της κατάστασης που βιώνουμε πρέπει να στηριχθεί σε δύο άξονες:

·    Η έμφαση να μην δίνεται στις επιδοτήσεις αλλά στη παραγωγή ποιοτικών και ασφαλών προϊόντων με τοπικό χαρακτήρα, ώστε να μπορούν να έχουν διακριτή παρουσία  στην αγορά σε σχέση με αυτά του ανταγωνισμού («από τις επιδοτήσεις στα ποιοτικά προϊόντα με τοπικά χαρακτηριστικά και σήμανση»). Οι επιδοτήσεις να αξιοποιούνται για τη βελτίωση των διαδικασιών παραγωγής ώστε να επιτρέψουν την επίτευξη του στόχο  ποιότητας/τιμών, που θα επιτρέπουν ικανοποιητικές αμοιβές.

     Τη προώθηση της συμβολαιακής γεωργίας, ώστε να υπάρξει σχετική ασφάλεια στην αλυσίδα παραγωγής και διακίνησης, αξιοποιώντας και τη τουριστική ζήτηση («από το χωράφι στο ράφι και στο πιάτο του τουρίστα»).

Όμως, συχνά η φθίνουσα πορεία της αγροτικής παραγωγής εμφανίζεται ως μη αναστρέψιμη, ειδικά στις λιγότερο παραγωγικές περιοχές της χώρας, όπως είναι οι ορεινές και οι νησιωτικές. Η ανάλυση των καλών πρακτικών που συναντάμε σε πολλές περιοχές μας επιτρέπουν να διακρίνουμε κοινά σημεία:

-   η σύνδεση του προϊόντος με τον τόπο. Η χρήση τοπικών πρώτων υλών και αναφορά της προέλευσης αποτελούν ισχυρό στοιχείο ταυτότητας και διαφοροποίησης από ομοειδή προϊόντα. Ιδιαίτερα τώρα οι νέες τάσεις στους καταναλωτές συμβάλουν και στην αναβάθμιση του τουριστικού προϊόντος. Η αξιοποίηση του brand name του Αιγαίου θα πρέπει να αξιοποιηθεί ως ομπρέλα διατηρώντας τις τοπικές ιδιαετερότητες,

-     η προσοχή στη παραγωγική  διαδικασία που θα επιτρέψει την ποιοτική παραγωγή της πρώτης ύλης, που αποτελεί το κλειδί για τις μετέπειτα διαδικασίες,

-    η εστίαση στη προστιθέμενη αξία του προϊόντος. Η διάθεση του προϊόντος σε πρωτογενή μορφή χωρίς επεξεργασία και τυποποίηση έχει ως συνέπεια να καρπώνεται το μεγαλύτερο όφελος ο μεταποιητής εκτός των ορίων των νησιών. Αντίθετα η τυποποίηση και η πιστοποίηση του προϊόντος με στόχο επώνυμο, διαφορετικό και ταυτοποιημένο που μπορεί να «χτυπήσει» καλή τιμή στην αγορά. Πολλά τα παραδείγματα με λάδι, μέλι, κρασί, τυρί, αρωματικά φυτά, μαστίχα κλπ υπάρχουν που δείχνουν τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουν και άλλες επιχειρήσεις,

-  η επένδυση στην έρευνα και στην καινοτομία, ώστε να διασφαλίζεται η ανταγωνιστικότητα των προϊόντων. Επειδή η επένδυση αυτή πολύ δύσκολα μπορεί να γίνει από τις πολύ μικρές επιχειρήσεις μεμονωμένα η Περιφέρεια πρέπει να διαδραματίσει ρόλο καταλύτη,

-   η δικτύωση παραγωγών και επιχειρήσεων, ώστε να μειώνονται τα κόστη των εισροών, τα κόστη των αναγκαίων υπηρεσιών καινοτομίας, εξεύρεσης πόρων, παρακολούθησης των εξελίξεων, προβολής και προώθησης, να εξασφαλίζεται επαρκής πρώτη ύλη για να καλύπτονται οι ανάγκες για επαρκείς ποσότητες στις εξαγωγές. Είναι γνωστό ο μεμονωμένος παραγωγός δεν έχει χρόνο, γνώσεις, χρήματα για να μπορεί να καλύπτει με επάρκεια όλες τις ανάγκες της παραγωγικής διαδικασίας και της διακίνησης, αλλά και των συνεχών μεταβολών,

-    η σωστή χρήση του εδάφους, του νερού, της ενέργειας, των άλλων εισροών. Κατασπατάληση και κακή χρήση των πόρων μακροπρόθεσμα επιδρά αρνητικά στην ίδια τη γεωργική παραγωγή, ποσοτικά και ποιοτικά. Η υποβάθμιση των φυσικών πόρων, η εξάντληση του εδάφους, η μόλυνση των νερών, η απώλεια βιοποικιλότητας που συνεπάγονται οι κακές γεωργικές και κτηνοτροφικές πρακτικές ανατρέπουν τις ισορροπίες της φύσης με μακροπρόθεσμες συνέπειες, ενώ η κλιματική αλλαγή αναμένεται να επηρεάσει ακόμη δυσμενέστερα την κατάσταση των πόρων (πχ. έντονα καιρικά φαινόμενα). Αντίθετα χρειάζεται αξιοποίηση της νέας μεταρρύθμισης με σύνδεση των πληρωμών με το πρασίνισμα της παραγωγικής διαδικασίας λαμβάνοντας υπόψη τους περιορισμένους φυσικούς πόρους.

Για να μπορέσουν να υλοποιηθούν τα παραπάνω, απαιτείται:

·      Ένα αναπτυξιακό σχέδιο με ξεκάθαρη στρατηγική και στοχοθεσία από τη πλευρά του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων που να λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες αλλά και τις δυνατότητες του νησιωτικού χώρου, όπως πχ. στο χαρακτηρισμό των νησιωτικών βοσκοτόπων, τη χρήση του εθνικού φακέλου για συνδεδεμένες πληρωμές σε συγκεκριμένα νησιωτικά προϊόντα.

·   Η αποκεντρωμένη υλοποίηση του προγράμματος, ώστε η ευθύνη για τη σωστή υλοποίηση του και την αξιοποίηση των πόρων να έρθει στα χέρια αυτών που λογοδοτούν στη κοινωνία, δηλαδή στις περιφέρειες.

·     Η εξειδίκευση της στρατηγικής αυτής σε μέτρα και δράσεις από τη Περιφέρεια του Β.Αιγαίου, ώστε να προσαρμοστεί στις ιδιαίτερες συνθήκες των νησιών με τη δημιουργία υποστηρικτικών στους παραγωγούς δομών (για καινοτομία, για πιστοποίηση ποιότητας κλπ) και την ενεργοποίηση θεσμών, όπως η αγροτοδιατροφική σύμπραξη.

·     Η σωστή αξιοποίηση του κανονισμού της ΕΕ για τη στήριξη των προϊόντων του Αιγαίου για αναπροσανατολισμό της παραγωγής και της εμπορίας αγροτικών προϊόντων με όρους οικονομικής και περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και όχι με βραχυχρόνιους εισοδηματικούς στόχους.

·  Η δημιουργία σταθερών και αποτελεσματικών συμβουλευτικών δομών στη Περιφέρεια, όπως προβλέπεται από τη νέα ΚΑΠ, εισάγοντας την καινοτομία (σύγχρονες πρακτικές, τεχνολογικές εξελίξεις, ενημέρωση για τις εξελίξεις των αγορών, εκπαίδευση, δικτύωση, πολιτικές προώθησης προίόντων κλπ) στη παραγωγική διαδικασία.

·     Η εκπόνηση και εφαρμογή ενός σχεδίου για την αλιεία και την ιχθυοκαλλιέργεια με γνώμονα την προστασία της θαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας.

Συνοψίζοντας, υπογραμμίζουμε ότι οι αγρότες θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι οι πραγματικές ευκαιρίες, μακροπρόθεσμα, δεν είναι οι άμεσες ενισχύσεις. Αυτές εξασφαλίζουν μια σταθερή, ελάχιστη εισοδηματική βάση. Οι ευκαιρίες πρέπει να αναζητώνται στην αγορά και τα προγράμματα προσφέρουν διαφορετικούς τρόπους για να αυξηθεί η πρόσβαση στις ευκαιρίες αυτές. Το κράτος και η Περιφέρεια οφείλουν να διευκολύνουν αυτή τη πρόσβαση και τη στήριξη των αλλαγών μέσα από ένα σταθερό μακροπρόθεσμο σχέδιο δράσης.

Γιάννης Σπιλάνης

Υποψήφιος Περιφερειάρχης Β.Αιγαίου

Συνδυασμός «Συμβόλαιο Ζωής με το Αιγαίο»

Τα παραπάνω αποτελούν συμπεράσματα της ημερίδας που οργάνωσε η Δημοκρατική Αριστερά Λέσβου στη Μυτιλήνη στις 8 Φεβρουαρίου 2014 με ομιλητές τον ευρωβουλευτή Σπύρο Δανέλλη, τον τ. Ειδικό Γραμματέα Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων Θανάση Θεοχαρόπουλο και με τη συμμετοχή του Γιάννη Τσακίρη προέδρου ΓΕΩΤΕΕ Αιγαίου και του Θανάση Κίζου, επίκουρου καθηγητή του Πανεπιστημίου Αιγαίου