Προοδευτική Διακυβέρνηση vs Αυταρχική Κυβέρνηση

(δημισίευση από Documento 17/11/2024)

Οφείλουμε να δώσουμε όραμα και προοπτική στα μέλη της κοινωνίας που αισθάνονται παραγκωνισμένα από το σύστημα. Να τους βοηθήσουμε να βρουν την χαμένη τους αξιοπρέπεια, αυτοπεποίθηση και δύναμη κάτω από τα θεσμικά, κοινωνικά και οικονομικά συντρίμμια που δημιούργησαν οι αυταρχικές και με νεο-φιλελεύθερο προσανατολισμό κυβερνήσεις και ενισχύθηκαν από τις αλλεπάλληλες κρίσεις.

Βασικά διακυβεύματα για μια κοινωνία που θέλει να κινηθεί σε προοδευτική κατεύθυνση είναι:

Κράτος δικαίου Vs Κράτος των Ισχυρών. Η έλλειψη του αποτελεί τη μεγαλύτερη πληγή του ελληνικού κράτους από τη σύσταση του. Το «δίκαιο» χτίζεται με βάση τις προσταγές των ισχυρών που επηρεάζουν (όταν δεν ποδηγετούν) την νομοθετική εξουσία και η απόδοση του από τη δικαστική εξουσία αλλά και τα σώματα ασφαλείας γίνεται όπως τους εξυπηρετεί μέσα από τα κυκλώματα που ελέγχουν.

Ισχυροί θεσμοί  και Συμμετοχικές διαδικασίες VS Πελατειακό κράτος. Η έλλειψη ισχυρών και σωστά λειτουργούντων θεσμών (Εκτελεστική εξουσία -κυβέρνηση και αυτοδιοίκηση-, Νομοθετική εξουσία, Δικαστική εξουσία) θεριεύει το πελατειακό κράτος αφού ο μόνος τρόπος για να μπορέσει ο πολίτης να εξυπηρετηθεί είναι να ζητήσει διαμεσολάβηση από την εξουσία, ενώ δίνει χώρο λειτουργίας  στους παραθεσμούς (Οικονομικοί παράγοντες, Εκκλησία, ΜΜΕ). Η τήρηση του κράτους δικαίου απαιτεί ισχυρούς θεσμούς και οι ισχυροί θεσμοί συμβάλλουν στο να υπάρχει κράτος δικαίου.

Δημόσιο Συμφέρον, Δημόσιοι πόροι & Δημόσιος χώρος VS Ιδιωτικά – Επιχειρηματικά Συμφέροντα. Η ενίσχυση της ατομικότητας σε βάρος της συλλογικότητας έχει οδηγήσει στη χρήση των δημόσιων πόρων προς ίδιο όφελος από τους ισχυρούς και από τους «έξυπνους» και όχι για το κοινό καλό. Οι δημόσιες πολιτικές, αποφάσεις και ενέργειες, η χρήση των δημόσιων πόρων (δημόσιας περιουσίας και δημόσιου χρήματος) καθώς και του δημόσιου χώρου οφείλουν να στοχεύουν κατά προτεραιότητα στο κοινό συμφέρον.

Κοινωνικός φιλελευθερισμός & κοινωνικά δικαιώματα VS Συντηρητική Κοινωνία. Ο σεβασμός των κοινωνικών δικαιωμάτων όλων των διαφορετικών ομάδων του πληθυσμού και ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων και η ειρηνική συμβίωση όλων αυτών αποτελούν θεμέλιο λίθο της δημοκρατίας.

Ισχυρή Αυτοδιοίκηση VS συγκεντρωτικό - «επιτελικό» κράτος. Μια προοδευτική διακυβέρνηση οφείλει να δώσει στις τοπικές κοινωνίες τα μέσα ώστε να αποφασίζουν για τα θέματα που τις απασχολούν και να επικεντρώνεται στο στρατηγικό σχεδιασμό και σε παρεμβάσεις εθνικού χαρακτήρα. Για να απομακρυνθεί η Αυτοδιοίκηση από τις πελατειακές και αναποτελεσματικές για τους πολίτες πρακτικές χρειάζεται διαφανή λειτουργία και λογοδοσία που ενισχύονται μέσα από εκλογικά συστήματα απλής αναλογικής και συμμετοχικές διαδικασίες (ενεργοποίηση του τετραπλού έλικα) στη λήψη των στρατηγικών αποφάσεων.

Βιώσιμη ανάπτυξη VS Νεοφιλελεύθερη οικονομική μεγέθυνση. Η βιώσιμη ανάπτυξη απαιτεί ένα νέο αναπτυξιακό και παραγωγικό μοντέλο που δεν θα έχει αποκλειστικό στόχο τη μεγιστοποίηση των κερδών αλλά θα επιδιώκει:

•        Μια οικονομία που θα συνεχίζει να παράγει εμπορεύσιμα και εξαγώγιμα προϊόντα  μέσα από μια παραγωγική ανασυγκρότηση που θα δίνει έμφαση στη ποιότητα και όχι στο φτηνό κόστος παραγωγής που εγκλωβίζει τη χώρα

•        Μια κοινωνία που θα έχει ηλικιακή ισορροπία με παραγωγικό δυναμισμό και δίκαιη κατανομή του πλούτου ώστε να ελαχιστοποιηθούν όσοι κινδυνεύουν από φτώχεια και αποκλεισμό

•        Ένα περιβάλλον που θα υποστηρίζει τη παραγωγή αγαθών (τροφίμων, νερού κλπ), υπηρεσιών (πχ. αναψυχής) και μια ποιότητα ζωής (πχ. καθαρό αέρα)

 

Η Προοδευτική Διακυβέρνηση μπορεί να προωθηθεί μέσα από:

•        Την ανάδειξη των κρίσεων που προκαλεί η συντηρητική νεοφιλελεύθερη διακυβέρνηση και τη διαμόρφωση της εναλλακτικής πολιτικής πάνω στο αφήγημα της βιώσιμης ανάπτυξης

•        Την άμεση προσέγγιση της κοινωνίας και ειδικά των νέων με προοδευτικές λύσεις για τα θέματα που την απασχολούν

 

Γιάννης Σπιλάνης

Ομ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

 

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Υπερτουρισμός, Φέρουσα Ικανότητα Προορισμών και Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό.

Υπερτουρισμός είναι η αντίληψη που δημιουργείται στους κατοίκους ότι ο τουρισμός επηρεάζει αρνητικά τη ποιότητα της ζωής τους είτε από την «τουριστικοποίηση» του τόπου στον οποίον ζουν, δηλαδή την αλλαγή των χρήσεων σε καταστήματα και κατοικίες που δεν ικανοποιούν πλέον τις ανάγκες τους αλλά τις ανάγκες των επισκεπτών, είτε από τον υπερβολικό συνωστισμό που υποβαθμίζει τη καθημερινότητα τους  με διάφορους τρόπους (θόρυβο, κυκλοφοριακό, κατάληψη δημόσιων χώρων, υπερφόρτωση υπηρεσιών κλπ) είτε και τα δύο. Υπερτουρισμό μπορεί να αισθάνονται και οι επισκέπτες και αναφέρεται στη υποβάθμιση της εμπειρίας που προκύπτει είτε από τον πολύ συνωστισμό, είτε από την αλλοίωση του προορισμού που έχει χάσει τα χαρακτηριστικά με τα οποία τον γνώρισαν ή για τα οποία είχε γίνει γνωστός.

Ο υπερτουρισμός μετριέται είτε μέσα από τη παρατήρηση των γεγονότων, δηλαδή των αντιδράσεων κατοίκων ή επισκεπτών, είτε μέσα από στοχευμένες έρευνες για αποτύπωση της ικανοποίησης τους, όπως η πρόσφατη πανελλήνια έρευνα του ETERON, ή τις έρευνες που υλοποίησε το Εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης στα Ιόνια, στη Σέριφο, στη Τήνο και στη Πάρο.

Οι «αρνητές» του υπερτουρισμού στην Ελλάδα υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο αυτό συμβαίνει για σύντομο χρονικό διάστημα, στη κορύφωση της τουριστικής περιόδου, που κυμαίνεται από ένα μέχρι τρεις-τέσσερεις μήνες και ότι την υπόλοιπη περίοδο οι προορισμοί είναι «άδειοι», δεν υπάρχει ζωή. Δηλαδή βγάζουν έναν μέσο όρο μεταξύ υψηλής και χαμηλής πίεσης, μεταξύ του “είναι αδύνατη η ζωή” και “δεν υπάρχει ζωή”. Είναι μια ιδιαίτερη «γνωμάτευση»  που τους επιτρέπει να ισχυριστούν ότι οι προορισμοί μπορούν να αντέξουν ακόμη μεγαλύτερη πίεση που φέρνει η δημιουργία και νέων κλινών (επαγγελματικών και ιδιωτικών) και επομένως προτείνουν μέσω των χωροταξικών σχεδίων συνέχιση της δόμησης ακόμη και σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως «κορεσμένες».

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2018 ενέκρινε έκθεση που συνέταξε μια μεγάλη ομάδα επιστημόνων με αντικείμενο τον υπερτουρισμό στην Ευρώπη. Η έκθεση είχε αναφορές και στην Ελλάδα και ειδικά στα νησιά. Όπως συμβαίνει συχνά ….τα ευρωπαϊκά νέα δεν έφτασαν στη χώρα μας που, μέσα στην οικονομική κρίση, είδε την αύξηση των τουριστικών μεγεθών ως μοναδική πηγή εσόδων στη χώρα και θέσεων απασχόλησης, όταν όλοι οι άλλοι τομείς ήταν καθηλωμένοι.

Η πανδημία που ακολούθησε συνέβαλε όχι απλά να ξεχαστεί αυτή η κατάσταση αφού ο υποτουρισμός που ακολούθησε δημιούργησε μεγάλα οικονομικά προβλήματα σε επιχειρήσεις και εργαζόμενους του κλάδου που στηρίχθηκαν με κρατικές επιδοτήσεις.

Η γρήγορη ανάκαμψη του κλάδου, τουλάχιστον στην Ευρώπη, επανάφερε το θέμα στο προσκήνιο με διαμαρτυρίες των κατοίκων για υποβάθμιση της ποιότητας ζωής τους. Βενετία, Άμστερνταμ, Βαρκελώνη, Κανάρια, Μαγιόρκα, Πάρος, Νάξος, Ρόδος, Χαλκιδική. Στην Ελλάδα η διαμαρτυρία αυτή εκφράστηκε μέσα από το «κίνημα των παραλιών» που αποτύπωνε την αγανάκτηση των κατοίκων για τον αποκλεισμό τους από το δημόσιο αγαθό που είναι η παραλία. Ανάλογη δυσφορία εξέφρασαν και οι κάτοικοι των Ιονίων, προφορικά και γραπτά, για την «αδυναμία» τους να ζήσουν το καλοκαίρι λόγω συνωστισμού στους δρόμους και στις παραλίες σε έρευνα του Πανεπιστημίου Αιγαίου αλλά και της ALCO που υλοποίησε η Περιφέρεια Ιονίων. Τέλος, η καθήλωση των εσόδων σε σχέση με την αύξηση των επισκεπτών καταγράφει τη «δυσαρέσκεια» των επισκεπτών.

Η φέρουσα ικανότητα δεν αφορά στον τουρισμό, αλλά στον προορισμό και στο κατά πόσο αυτός μπορεί να αντέξει από το αποτύπωμα που αφήνουν όλες οι δραστηριότητες που υπάρχουν, μαζί με τον τουρισμό. Η φέρουσα ικανότητα, έννοια που δημιουργήθηκε από τους βιολόγους για να υπολογίσει το πόσο αντέχει το περιβάλλον ενός τόπου στο να υποστηρίξει την ύπαρξη αγροτικών δραστηριοτήτων (πχ. πόσα ζώα μπορεί να θρέψει ένας τόπος), επεκτάθηκε σε όλες τις πτυχές της ζωής ενός τόπου, όπως οικονομία, κοινωνία, υποδομές. Αυτό που ενδιαφέρει είναι αν στον τόπο δημιουργούνται ή υποσκάπτονται οι προϋποθέσεις για να υπάρχει ανθρώπινη και περιβαλλοντική ευημερία τώρα και στο μέλλον.

Κατά συνέπεια πρέπει μετρηθεί η κατάσταση της δομής και της δυναμικής του ανθρώπινου, του παραγωγικού (συμπεριλαμβανόμενων και των υποδομών) και του φυσικού κεφαλαίου και, στη περίπτωση μας, το πως ο τουρισμός επηρεάζει αυτό το απόθεμα. Επομένως χρειάζεται να δημιουργηθεί ένα σύστημα δεικτών που να καταγράφουν και να παρακολουθούν τόσο το απόθεμα των κεφαλαίων, όσο και τους παράγοντες που το επηρεάζουν. Σε ότι αφορά στον τουρισμό, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού έχει επεξεργαστεί ένα μεθοδολογικό πλαίσιο και μια σειρά δεικτών προς τη κατεύθυνση αυτή.

Οι «αρνητές» της έννοιας της φέρουσας ικανότητας προσομοιάζουν με τους αρνητές της κλιματικής αλλαγής, που δεν θέλουν να παραδεχτούν ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα (παραγωγή και κατανάλωση) με την ένταση που γίνεται έχει ξεπεράσει τα περισσότερα από τα εννέα πλανητικά όρια που καθόρισαν επιστήμονες και αποδέχτηκε η μεγάλη πλειοψηφία των χωρών του κόσμου. Ούτε ενδιαφέρονται για το αν θα επιτευχθούν οι Παγκόσμιοι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs’) που έχουν τεθεί για το 2030 από τα Ηνωμένα Εθνη και αφορούν πέρα από το περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία.

Το ερώτημα είναι: Πως μπορούμε να κινηθούμε αν έχουμε διαπιστώσει το πρόβλημα, ενώ οι «αρνητές» κινούνται στη λογική «business as usual» ή «πάμε και όπου βγει» όπως φαίνεται και στο σχέδιο του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου του Τουρισμού που βρίσκεται σε επεξεργασία; Γκολφ και πισίνες στις άνυδρες περιοχές, χιονοδρομικά χωρίς χειμώνα, νέα καταλύματα παντού, (ακόμη και σε ακατοίκητα νησιά) κυρίως πολυτελή και εκτός κλίμακας, κατασκευές «πάνω στο κύμα» και πάνω σe περιοχές πλούσιας βιοποικιλότητας, ρυπογόνα κροουαζιερόπλοια-πολιτείες, ταξίδια αναψυχής αστραπή (fast tourism), δημιουργία οικονομιών και κοινωνιών που εξαρτώνται από τη πρόσοδο των ιδιωτικών ενοικιάσεων σύντομης διάρκειας, είναι μερικές από τις επιλογές που γίνονται ρητά ή άρρητα, συνειδητά ή ασυνείδητα και οδηγούν αναπότρεπτα στη ταχύτατη μείωση της ανθεκτικότητας των προορισμών και του πλανήτη. Και όλα αυτά «βαφτισμένα» ως βιώσιμη ανάπτυξη, ενώ είναι μεγέθυνση χωρίς όρια.

Δύο είναι τα βασικά εναλλακτικά σενάρια για τον τουρισμό:

-          το ένα, το ελάχιστο αποδεκτό με δεδομένη τη κρίσιμη κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε, είναι η εφαρμογή δράσεων για τη διαχείριση του προβλήματος με αλλαγές, μικρές και μεγάλες, που να περιορίσουν το μέγεθος του αποτυπώματος της κάθε τουριστικής διανυκτέρευσης σε ότι αφορά στη κατανάλωση ενέργειας, τη κατανάλωση νερού, τη παραγωγή αποβλήτων, τη κατανάλωση εδάφους και βιοποικιλότητας, χερσαίας και θαλάσσιας. Αποτελεί μια προσπάθεια για πράσινη μετάβαση που όμως θα έχει περιορισμένα σε εύρος και χρόνο αποτελέσματα, εφόσον η αύξηση τουριστικών κλινών και ροών συνεχίζεται σε έναν προορισμό.

-          το δεύτερο είναι η εφαρμογή πολιτικών που θα μεταβάλουν το τουριστικό προϊόν ανατρέποντας το σημερινό μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, θεωρώντας ότι δεν υπάρχει πλέον περιθώριο για μεγέθυνση με «πολυτέλεια» που εξαντλεί τους πόρους και δημιουργεί μη βιώσιμες καταστάσεις εφόσον έχουν ξεπεραστεί τα όρια της φέρουσας ικανότητας. Το νέο μοντέλο αυτό οφείλει να επιβάλει έναν «αργό και λιτό τουρισμό», βάζοντας όρια στη κατανάλωση φυσικού κεφαλαίου και λαμβάνοντας υπόψη τα όρια και τη διατήρηση της ταυτότητας των προορισμών. Προορισμοί που θα αναδεικνύουν τους τοπικούς φυσικούς, πολιτιστικούς και παραγωγικούς τους πόρους, με εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό, με κατασκευή πράσινων υποδομών και βασικό στόχο τη βελτίωση της εργασίας και της ποιότητας ζωής των κατοίκων, προσφέροντας ευεξία και μοναδικές εμπειρίες στους επισκέπτες.

 

Γιάννης Σπιλάνης

Ομ. Καθηγητής Τμ. Περιβάλλοντος – Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Διευθυντής Εργαστηρίου Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης (https://llid.aegean.gr/)

Διευθυντής Παρατηρητηρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης Αιγαίου (https://tourismobservatory-n.ba.aegean.gr/)

Εμπειρογνώμονας Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού

 

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΓΙΑ ΒΙΩΣΙΜΕΣ ΚΥΚΛΑΔΕΣ

Οκτώβρης 2024

Η Κοινωνία των Πολιτών μαζί με την Αυτοδιοίκηση μπορούν να τα καταφέρουν στην  προστασία του δημοσίου συμφέροντος

 

Tον τελευταίο ενάμιση χρόνο διαπιστώνεται μια έντονη δραστηριότητα στις τοπικές κοινωνίες που αντιδρούν σε κυβερνητικές πολιτικές γύρω από θέματα χρήσης του χώρου και αναπτυξιακής στρατηγικής, διατυπώνοντας όχι μόνο αντιρρήσεις αλλά και προτάσεις για μια διαφορετική προσέγγιση αυτού που αποκαλούμε «ανάπτυξη». Ιδιαίτερα στις Κυκλάδες, αλλά όχι μόνο, αναπτύσσεται μια κινητικότητα που φαίνεται σε κάποιο βαθμό να έχει ήδη σημαντικά θετικά αποτελέσματα και να δημιουργεί ελπίδες για ακόμα περισσότερα.

Σε αρκετές περιπτώσεις, και  ιδιαίτερα όταν οι προσπάθειες των πολιτών ενισχύονται και υποστηρίζονται από τις αυτοδιοικητικές αρχές, έχουμε ήδη ορατές νίκες αυτών των προσπαθειών των πολιτών και αξίζει να τις σημειώσουμε γιατί αποτελούν την καλύτερη απόδειξη πως υπάρχει κι άλλος δρόμος, και ότι η επιβολή καταστροφικών παρεμβάσεων στο χώρο μέσα από λογικές real estate δεν είναι μονόδρομος.

Σταχυολογούμε ενδεικτικά:

- Η περσινή κινητοποίηση των πολιτών του «Κινήματος των Παραλιών» ανάγκασε κάποιες υπηρεσίες  να κινητοποιηθούν και τελικά την Κυβέρνηση δια του Υπ. Οικονομικών κ. Χατζηδάκη να πάρει μέτρα «τακτοποίησης» και τιμωρίας των μεγάλων παρανομιών. Παρόλο το ότι η νομοθετική ρύθμιση έχει αρκετές «τρύπες» που αφήνουν απροστάτευτα τα παράκτια οικοσυστήματα και τον δημόσιο χώρο από την αρπακτική και κοντόφθαλμη επιχειρηματικότητα και την κλιματική κρίση, εντούτοις, τουλάχιστον στο κομμάτι της αυθαίρετης χρήσης για ομπρελοκαθίσματα, επέβαλλε μια σχετική νομιμότητα

- Η κινητικότητα των πολιτών στους Δήμους της Αττικής και οι προσφυγές των Δημάρχων στο ΣτΕ κατά του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ΝΟΚ) που έδινε δύο επιπλέον ορόφους σε όσους έβαζαν πράσινο στις ταράτσες των κτιρίων (ο ορισμός του greenwashing) έφερε αναστολή της εφαρμογής του, παρά τις λυσσαλέες αντιδράσεις του ΤΕΕ.

-  Οι  προσπάθειες ομάδας πολιτών της Σίφνου που κινήθηκαν δικαστικά ενάντια σε σχέδιο λιμενικών έργων στην Σίφνο, πρόσφατα δικαιώθηκαν και το  σχέδιο ακυρώθηκε.

- Οι αντιδράσεις των κατοίκων, των φίλων και του Δήμου Αστυπάλαιας οδήγησε σε αναδίπλωση της κυβερνητικής στάσης αναγκάζοντας τον κ. Ταγαρά να δηλώσει στη Βουλή ότι δεν θα υπογράψει το έκτρωμα που ενέκριναν οι υπηρεσίες του Υπουργείου και το ΚΕΣΥΠΟΘΑ. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος έχει ήδη υιοθετήσει σιωπηρά την πρακτική του να αρνείται την έγκριση ειδικών πολεοδομικών που κατατίθενται από μεγαλο-«επενδυτές», μέχρι την εκπόνηση των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΤΠΣ).

Σημειώνουμε εδώ ότι οι κυβερνητικές υπαναχωρήσεις, παρόλο που δίνουν μια πίστωση χρόνου, σε καμμιά περίπτωση δεν συνεπάγονται κάποιου είδους παραίτηση της κυβερνητικής πολιτικής από την προοπτική  της καταστροφικής υπερεκμετάλλευσης του χώρου. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από τις προτάσεις  για το Χωροταξικό του Τουρισμού αλλά και από το περιεχόμενο των σεναρίων που προτείνονται για τα επικείμενα Τοπικά Πολεοδομικά.  Πρόκειται μόνο για μια αναβολή που δεν ακυρώνει καθόλου την προοπτική να επανέλθουν στο προσκήνιο οι εγκρίσεις ειδικών πολεοδομικών, αλλά και πλείστων άλλων παρεμβάσεων υπέρ της πλήρους και άνευ όρων τουριστικοποίησης, στηριγμένες πλέον στο ασφαλέστερο νομικά πλαίσιο.

Όμως σε αυτό ακριβώς το σημείο γίνεται φανερή η σημασία της τοπικής αυτοδιοίκησης και της στάσης της:

Πρόσφατα ο Δήμος Σκύρου με ομόφωνη απόφασή του απέρριψε τα «αναπτυξιακά» σενάρια για τη Σκύρο που προωθούν Υπουργείο & ΤΕΕ μέσω  των προτάσεών του για το νέο Τ.Π.Σ της Σκύρου. Λίγο νωρίτερα, ο Δήμος της Σαντορίνης εξέφρασε σοβαρές αντιρρήσεις για το προτεινόμενο Ειδικό Χωροταξικό του Τουρισμού.

Παράλληλα, δήμαρχοι 7 νησιών των Κυκλάδων (Τήνου, Αντιπάρου, Σαντορίνης, Πάρου, Κέας, Ανάφης και Αμοργού) που συμμετέχουν στο Δίκτυο των Μπλέ Δήμων (https://bluemunicipalities.org/ ) μαζί με άλλους 12 δημάρχους κυρίως της νησιωτικής χώρας, έστειλαν επιστολή στον Πρωθυπουργό ζητώντας του να αντιμετωπίσει το θέμα της υπερδόμησης και της υπέρβασης της φέρουσας ικανότητας των νησιών τους. Παρόμοια επιστολή που εστιάζει κυρίως στα υπόσκαφα, στα ειδικά πολεοδομικά και τις πισίνες στάλθηκε επίσης από τον Δήμο Πάρου.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και το Δίκτυο για Βιώσιμες Κυκλάδες (https://sustainablecyclades.eu/), που μέσα από την ιδρυτική του διακήρυξη πριν ένα χρόνο, επισήμανε τον κίνδυνο οριστικής απώλειας της ταυτότητας των νησιών μέσα από τις εκτός κλίμακας ιδιωτικές και δημόσιες κατασκευές, προτείνοντας παράλληλα ένα εναλλακτικό αναπτυξιακό σενάριο. Στο ψήφισμα που διακινεί αυτή την περίοδο μεταξύ πολιτών και δημοτικών συμβουλίων ζητά τη λήψη άμεσων μέτρων όπως η απαγόρευση κατασκευής πισίνας, η κατάργηση των υπόσκαφων που αλλοιώνουν το τοπίο (λαμβάνοντας ως bonus 50% επιπλέον δόμηση!), η προστασία των μονοπατιών, ο περιορισμός διάνοιξης νέων δρόμων, η αποφυγή των ΕΣΧΑΣΕ και ΕΣΧΑΔΑ και η εφαρμογή της νομολογίας του ΣτΕ σχετικά με την εκτός οικισμού δόμηση.

Ένα χρόνο μετά τη σύσταση του Δικτύου, ο δρόμος που έχουμε μπροστά μας είναι μακρύς και δύσκολος. Οι μικρές ή μεγάλες επιτυχίες των προσπαθειών των πολιτών και των τοπικών αρχών δεν διασφαλίζουν το αίσιο τέλος. Στην Ίο, στην Αμοργό, στη Σύρο και αλλού υπάρχουν πολύ σημαντικές τοπικές κινήσεις αντίδρασης που αγωνίζονται ήδη για χρόνια, χωρίς προς το παρόν να έχουν επιτύχει τελικά αποτελέσματα. Όμως, ακριβώς η μαζικοποίηση των προσπαθειών και οι συνεργασίες που βαθμιαία οργανώνονται, δίνουν μια νέα ελπιδοφόρα δυναμική. Όλοι μαζί μπορούμε να υπερασπιστούμε το δημόσιο συμφέρον και την ανθεκτικότητα των νησιών. Υπάρχει άλλος δρόμος για πραγματικά βιώσιμη ανάπτυξη. Και ξέρουμε να τον περπατήσουμε.

Συντονιστικό του Δικτύου για Βιώσιμες Κυκλάδες

(Κ. Κανακάρη, J.Moe, Τ. Παντελαίου, Ε.Παπαζώη, Γ. Σπιλάνης, Ν. Στεφάνου, Α. Ψάλτη )

 

Γιάννης Σπιλάνης / Νέο ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τον τουρισμό: Σχόλια και προτάσεις

TVXS - 29 Σεπ. 2024 - 09:59

Share https://tvxs.gr/apopseis/arthra-gnomis/giannis-spilanis-neo-eidiko-chorotaxiko-plaisio-gia-ton-toyrismo-scholia-kai-protaseis/

Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τον συντάκτη τους, χωρίς να συμπίπτουν κατ' ανάγκη με την άποψη του Tvxs.gr

Στις 3 Ιουλίου τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από το αρμόδιο υπουργείο το «Νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό» (ΕΧΠ Τουρισμού) και η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) που το συνοδεύει. Η διαβούλευση ολοκληρώθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου.

Η εκπόνηση ειδικού χωροταξικού πλαισίου για τον τουρισμό αποτελεί υποχρέωση του κράτους, η οποία απορρέει από το άρθρο 24 παρ. 2 του Συντάγματος, που αφορά τη χωροταξική διάρθρωση της χώρας. Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία (ν. 4447/2016, όπως τροποποιήθηκε με τον ν. 4759/2020), ο χωρικός σχεδιασμός, εκτός από την Εθνική Χωρική Στρατηγική, περιλαμβάνει επίσης την εκπόνηση ειδικών κλαδικών χωροταξικών σχεδίων, ώστε να αποφεύγονται οι συγκρούσεις χρήσεων γης μεταξύ διαφορετικών δραστηριοτήτων. Μέχρι σήμερα, έχουν εκπονηθεί, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, ειδικά χωροταξικά πλαίσια για τη βιομηχανία, την εξόρυξη, τις ΑΠΕ, τις υδατοκαλλιέργειες και τον τουρισμό (τα προηγούμενα χωροταξικά πλαίσια για τον τουρισμό εκπονήθηκαν το 2009 και το 2013, αντίστοιχα, αλλά κατέπεσαν μετά από προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας). Από τη νομοθεσία προβλέπεται επίσης η εκπόνηση αντίστοιχων σχεδίων τόσο σε επίπεδο περιφέρειας (Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια – ΠΧΠ) όσο και σε επίπεδο μίας ή περισσοτέρων δημοτικών ενοτήτων (Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια – ΤΠΣ, τα οποία εκπονούνται αυτή την περίοδο).

Στόχος του συνόλου αυτών των σχεδίων είναι η βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας, «μια ανάπτυξη που συνθέτει και σταθμίζει κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς στόχους» (άρθρο 1 του ν. 4447/2016). Το ερώτημα είναι εάν το υπό κρίση ΕΧΠ Τουρισμού υπηρετεί αυτόν το στόχο, εναρμονιζόμενο προς τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας σε ό,τι αφορά την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και εάν συμβάλλει στον βιώσιμο τουρισμό και στη βιώσιμη ανάπτυξη των διαφορετικών περιοχών αυτής, ιδίως όσων δέχονται τη μεγαλύτερη τουριστική πίεση (νησιωτικές, παράκτιες και αστικές περιοχές).

ΕΧΠ Τουρισμού και βιώσιμη ανάπτυξη

Ένα χωροταξικό σχέδιο καλείται να αποτυπώσει και να αξιολογήσει τις συνέπειες ενός αναπτυξιακού σχεδίου στο χώρο, καθώς και να επιλέξει –τεκμηριωμένα και με βάση συγκεκριμένα κριτήρια– τη βέλτιστη μελλοντική πορεία μεταξύ εναλλακτικών σεναρίων, έχοντας πρώτα αποτιμήσει την υφιστάμενη κατάσταση. Φαντάζει λοιπόν μάλλον ανακόλουθο να ξεκινά η συζήτηση για ένα νέο ΕΧΠ Τουρισμού χωρίς να έχει προηγουμένως απαντηθεί το ερώτημα «τι τουρισμό και τι ανάπτυξη έχουμε;», αλλά και «τι τουρισμό και τι ανάπτυξη θέλουμε;».

Από το νέο ΕΧΠ Τουρισμού απουσιάζει οποιαδήποτε δέσμευση για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή με βάση τις πρόνοιες της Εθνικής Χωρικής Στρατηγικής (όσον αφορά, για παράδειγμα, τη διαχείριση των υδατικών πόρων, την προστασία της βιοποικιλότητας ή την κατασκευή χιονοδρομικών κέντρων και εγκαταστάσεων γκολφ) ή την τρωτότητα των περιοχών στις οποίες προβλέπεται να γίνουν επενδύσεις, τόσο των παράκτιων (στις οποίες συγκεντρώνεται πάνω από το 80% της τουριστικής δραστηριότητας στη χώρα μας) όσο και των υπολοίπων (ορεινών). Το αντίθετο, θα έλεγε κανείς, αφού η απόλυτη προτεραιότητα που φαίνεται να δίνεται σε τουριστικά καταλύματα πολυτελείας επιβεβαιώνει ότι το ΕΧΠ Τουρισμού και η ΣΜΠΕ δεν λαμβάνουν καθόλου υπόψη τους περιορισμούς που θέτει η κλιματική αλλαγή, παρά τα όσα αναφέρονται στην Εθνική Χωρική Στρατηγική.

Η προτεραιότητα που δίνεται στις εκτός σχεδίου οργανωμένες μορφές μεγάλων τουριστικών αναπτύξεων αλλοιώνει ακόμη περισσότερο τη φύση του ελληνικού τουρισμού και αυτό που έχει καταστήσει τη χώρα μας ελκυστικό τουριστικό προορισμό: την άμεση λειτουργική σχέση των τουριστών με τις οικιστικές περιοχές και την τοπική κοινωνία, αλλά και τις πολλές μικρές τουριστικές και άλλες επιχειρήσεις. Έτσι, πέρα από την αλλοίωση του τοπίου και της ταυτότητας των προορισμών (ειδικά των νησιών, λόγω της περιορισμένης κλίμακάς τους), προκύπτει σοβαρή περιβαλλοντική επιβάρυνση (π.χ. κατάτμηση βιοτόπων και αύξηση των μετακινήσεων με αυτοκίνητο), αλλά και εκτροπή των οικονομικών ροών εκτός της τοπικής οικονομίας και κοινωνίας. Το νέο ΕΧΠ Τουρισμού φαίνεται να βάζει το κατάλυμα στη θέση του προορισμού. Κατά συνέπεια, κινείται σε μια κατεύθυνση που αντιτίθεται στις επίσημες διακηρύξεις (και στις διαφημιστικές καμπάνιες για την τουριστική προβολή της χώρας) που συνηθίζονται.

Επιθυμητό θα ήταν ένα σενάριο πλήρους μεταρρύθμισης/ανατροπής της λειτουργίας της τουριστικής οικονομίας, το οποίο:

– θα βελτιώνει το αποτύπωμά της μετασχηματίζοντας το παραγωγικό και καταναλωτικό πρότυπο π.χ. λιγότερα αλλά μεγαλύτερης διάρκειας ταξίδια για τη μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος των μετακινήσεων, μείωση του διαθέσιμου χώρου ανά άτομο για τη μείωση του οικολογικού αποτυπώματος στη Γη, περιορισμός της κατανάλωσης νερού ανά διανυκτέρευση, μείωση της καταναλισκόμενης ενέργειας και της παραγωγής κάθε είδους αποβλήτων.

– θα μετασχηματίσει σταδιακά τον «μαζικό τουρισμό ήλιου και θάλασσας» σε «τουρισμό ευεξίας» για τους επισκέπτες, «τουρισμό ικανοποίησης» για εργαζομένους και επιχειρηματίες και σε «τουρισμό ευζωίας» για τους κατοίκους, αξιοποιώντας όχι μόνο το θαλασσινό νερό αλλά και το θερμό (ιαματικές πηγές) και το γλυκό (ποτάμια και λίμνες), διασπείροντας την τουριστική δραστηριότητα και στην ενδοχώρα και δημιουργώντας και ένα νέο brand name («Ελλάδα: Η τριλογία του νερού»).

– θα διατηρεί και θα αναδεικνύει την ταυτότητα κάθε προορισμού μέσα από την παραγωγή μοναδικών «γαλαζιο-πράσινων» εμπειριών ποιότητας για όσους ενδιαφέρονται για ειδικά προϊόντα με βάση τον πολιτισμό (συμπεριλαμβανομένης διατροφής) και τη φύση (συμπεριλαμβανομένου του δομημένου περιβάλλοντος, των αγροτικών τοπίων κ.λπ.) με τη βοήθεια εκπαιδευμένων ατόμων, μετατοπίζοντας την εστίαση της τουριστικής εμπειρίας από το κατάλυμα στον προορισμό και στις δραστηριότητες.

Συμπερασματικά

Με βάση τα παραπάνω, προτείνεται:

• η απόσυρση του προτεινόμενου ΕΧΠ Τουρισμού
• η εκπόνηση ενός Εθνικού Σχεδίου Τουρισμού που:
• να βασίζεται στην αξιολόγηση της υπάρχουσας κατάστασης με όρους βιωσιμότητας ανά ζώνη (νησιά, πόλεις, παράκτιες περιοχές, ορεινές, λοιπές, αγροτικές) και προορισμό
• να προτείνει εναλλακτικά σενάρια (σε επίπεδο χώρας και επιμέρους ζωνών-προορισμών) επί των οποίων θα γίνεται ουσιαστική διαβούλευση προκειμένου να επιλεγεί το βέλτιστο δυνατό
• η εκπόνηση νέου ΕΧΠ Τουρισμού που θα καθορίζει πού θα γίνουν οι όποιες τουριστικές επενδύσεις επιτραπούν με βάση τα όρια που θα τεθούν
• η εκπόνηση ολοκληρωμένων περιφερειακών και τοπικών αναπτυξιακών σχεδίων με σαφείς αναπτυξιακές κατευθύνσεις και ενσωμάτωση του τουρισμού ως μίας μόνο από τις πιθανές δραστηριότητες.

*Το κείμενο εργασίας για το Νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό, του Γιάννη Σπιλάνη, Καθηγητή στο Τμήμα Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Διευθυντή Εργαστηρίου Τοπικής & Νησιωτικής Ανάπτυξης, Διευθυντή Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου, δημοσιεύθηκε στο Ινστιτούτο ΕΝΑ, με αφορμή τη φετινή παγκόσμια ημέρα τουρισμού.

 

Το πραγματικό κόστος της "χαοτικής" τουριστικής ανάπτυξης (news247.gr)

Τουριστική ανάπτυξη ή βιώσιμο τουρισμό προωθεί το νέο σχέδιο της κυβέρνησης; Ο Γιάννης Σπιλάνης αναλύει με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Τουρισμού.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΠΙΛΑΝΗΣ

27 Σεπτεμβρίου 2024 06:28

 

Στις 3 Ιουλίου τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από το αρμόδιο υπουργείο το «Νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό» (ΕΧΠ Τουρισμού) και η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ).

Πριν την εκπόνηση του Χωροταξικού του Τουρισμού θα έπρεπε να είχε συνταχθεί το αναπτυξιακό του τουρισμού, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο (τουλάχιστον για περιοχές υψηλής συγκέντρωσης) που θα περιλάμβανε αποτύπωση της δραστηριότητας, των αποτελεσμάτων και των επιπτώσεις στη χώρα και στους επιμέρους προορισμούς. Επομένως, χωρίς να υπάρχει απάντηση στα ερωτήματα «τι τουρισμό και τι ανάπτυξη έχουμε;» αλλά και «τι τουρισμό με τι ανάπτυξη θέλουμε;», είναι ανακόλουθο να ξεκινά η συζήτηση για το ΕΧΠ Τουρισμού.

Κάτι τέτοιο δεν υπάρχει, σκόπιμα. Όπως δεν υπάρχει Εθνικό Παρατηρητήριο Τουρισμού ούτε Δορυφόρος Λογαριασμός Τουρισμού που έχουν ακόμη και χώρες σαν το Μεξικό. Αντίθετα κυκλοφορούν «εκθέσεις» των ιδίων των ενδιαφερόμενων (ΣΕΤΕ, ΞΕΕ, ΕΝΩΣΗ ΕΦΟΠΛΙΣΤΩΝ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ) που αποτυπώνουν απλά τις επιθυμίες τους και προωθούν τα συμφέροντά τους. Εκθέσεις που εστιάζουν κυρίως στο πόσοι έρχονται στη χώρα, ποσά χρήματα φέρνει ο τουρισμός και πόση απασχόληση δημιουργεί. Αυτοί προωθούν τα δικά τους συμφέροντα και καλά κάνουν. Ποιος όμως θα ασχοληθεί με το δημόσιο συμφέρον, τι συμφέρει τη χώρα;

Το μόνο σχέδιο για το μέλλον του τουρισμού -χωρίς τεκμηρίωση της σημερινής κατάστασης και εκτίμηση του τι θα συμβεί στο μέλλον- είναι και πάλι του ΣΕΤΕ, ενώ το Υπουργείο Τουρισμού, χωρίς στρατηγικό σχέδιο προχωρά σε νομοθετήματα και επιχορηγήσεις ( όχι τίποτα σημαντικό σε ότι αφορά στους πόρους που το ίδιο διαθέτει και χειρίζεται) χωρίς μπούσουλα.

 

Υπερτουρισμός και προβλήματα

Οι αναφορές περί υπερτουρισμού στη χώρα μας από επιστήμονες αλλά και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, απλά αγνοούνται όταν δεν λοιδορούνται από «ειδικούς». Υπερτουρισμός είναι η αντίληψη που δημιουργείται στους κατοίκους ότι ο τουρισμός επηρεάζει αρνητικά τη ποιότητα της ζωής τους είτε από την «τουριστικοποίση» του τόπου στον οποίον ζουν, δηλαδή των αλλαγή των χρήσεων σε καταστήματα και κατοικίες που δεν ικανοποιούν πλέον τις ανάγκες τους αλλά τις ανάγκες των επισκεπτών, είτε από τον υπερβολικό συνωστισμό που υποβαθμίζει τη καθημερινότητα τους με διάφορους τρόπους (θόρυβο, κυκλοφοριακό, κατάληψη δημόσιων χώρων, υπερφόρτωση υπηρεσιών κλπ) είτε και τα δύο. Υπερτουρισμό μπορεί να αισθάνονται και οι επισκέπτες και αναφέρεται στη υποβάθμιση της εμπειρίας που προκύπτει είτε από τον πολύ συνωστισμό, είτε από την αλλοίωση του προορισμού που έχει χάσει τα χαρακτηριστικά με τα οποία τον γνώρισαν ή για τα οποία είχε γίνει γνωστός.

Οι «αρνητές» του υπερτουρισμού, τουλάχιστον στην Ελλάδα, υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο αυτό συμβαίνει για σύντομο χρονικό διάστημα, στη κορύφωση της τουριστικής περιόδου, που κυμαίνεται από ένα μέχρι τρεις-τέσσερεις μήνες και ότι την υπόλοιπη περίοδο οι προορισμοί είναι «άδειοι», δεν υπάρχει ζωή. Δηλαδή βγάζουν έναν μέσο όρο μεταξύ υψηλής και χαμηλής πίεσης, μεταξύ του “είναι αδύνατη η ζωή” και “δεν υπάρχει ζωή”, λέγοντας ότι όλα έχουν καλά. Είναι μια ιδιαίτερη «γνωμάτευση» που τους επιτρέπει να ισχυριστούν ότι οι προορισμοί μπορούν να αντέξουν ακόμη μεγαλύτερη πίεση που φέρνει η δημιουργία και νέων κλινών (επαγγελματικών και ιδιωτικών) και επομένως προτείνουν μέσω των χωροταξικών σχεδίων συνέχιση της δόμησης ακόμη και σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως «κορεσμένες».

Όπως αγνοούνται και οι απόψεις για τη χαμηλή επίδραση του τουρισμού στην υπόλοιπη οικονομία λόγω υψηλών διαρροών που συνεχώς αυξάνονται λόγω εισαγωγών προϊόντων αγροδιατροφής, εξοπλισμού, εργατικών χεριών και επενδύσεων.

Σε ότι αφορά στη γρήγορη επέκταση των ιδιωτικών μισθώσεων κανείς δεν θυμάται πλέον τις δηλώσεις οικονομικών ιθυνοντων της ΝΔ όπως ο κ. Αλογοσκούφης που έλεγαν πόσοι αλλοδαποί θέλουν να διαχειμάζουν στην Ελλάδα. Τώρα όλοι αυτοί νοικιάζουν και νόμιμα πλέον αφού το 2014 νομιμοποίησαν τις βραχυχρόνιες μισθώσεις, χωρίς τα χρήματα να μένουν στη χώρα. Τώρα τρέχουν να βρουν λύσεις στα προβλήματα που δημιουργήθηκαν και δεν φτάνουν.

Σε ότι αφορά στην απασχόληση και στην έλλειψη 80 χιλ εργαζόμενων, η ευθύνη είναι των εργαζομένων που δεν επιθυμούν πλέον να δουλέψουν σε συνθήκες γαλέρας για 3-5 μήνες ( τόση είναι η διάρκεια της τουριστικής περιόδου στους περισσότερους προορισμούς) και μετά…ας κάνουν ότι μπορούν. Έτσι βρέθηκε η λύσει να εισάγουμε φτηνούς ανεκπαίδευτους εργαζόμενους από χώρες της Ασίας, όπως κάναμε τα προηγούμενα χρόνια με τους ανατολικοευρωπαίους. Με αυτόν τον τρόπο προφανώς επιτυγχάνεται και ο στόχος της ποιοτικής αναβάθμισης των υπηρεσιών που είναι κυρίαρχο ζητούμενο.

Τελευταίο επιχείρημα ήταν ότι φέρνει χρήμα ο τουρισμός. Και αυτό κατέπεσε τον Ιούλιο που μας πέρασε όπως ανακοίνωσε η Τράπεζα της Ελλάδας όπου καταγράφηκε μείωση εισπράξεων παρά την αύξηση των αφίξεων. Και όλοι κάνουν ότι δεν βλέπουν ότι εδώ και είκοσι χρόνια που η Τράπεζα της Ελλάδας παρέχει στατιστικά δεδομένα, η ημερήσια δαπάνη σε σταθερές (αποπληθωρισμένες) τιμές μειώνεται παρά τη ταχύτατη αύξηση των κλινών πολυτελείας.

Και κανείς βέβαια δεν αναρωτήθηκε ποιο είναι μέχρι σήμερα το κρυφό κόστος (οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό) για να επιτευχθούν όλα αυτά. Ποια είναι η απόσβεση των υποδομών που λειτουργούν μόνο λίγους μήνες, ποιο το κόστος για πρόσθετες υποδομές, ποιο το κόστος από την υποβάθμιση του τοπίου και των πόρων, ποιο το κόστος από την υποβάθμιση της καθημερινότητας.

Και γιατί παρ’ όλα αυτά το Χωροταξικό επιμένει στη τουριστική μεγέθυνση χωρίς όρια; Γιατί χρειάζονται σύνθετα καταλύματα, ΕΣΧΑΣΕ…. που αλλοιώνουν εκτός από το τοπίο και τη φύση του ελληνικού τουρισμού, της μικρής κλίμακας, της εμπλοκής με τη κοινωνία, δηλαδή τον τουρισμό για τον οποίο μας προτίμησαν τόσες γενιές επισκεπτών;

Που είναι το σχέδιο για ουσιαστικές μεταβολές στο προσφερόμενο τουριστικό προϊόν που να αξιοποιεί και όχι απλά να χρησιμοποιεί και να καταναλώνει το ξεχωριστό ελληνικό τοπίο, το πολιτισμό -υλικό και άυλο – τη παραγωγική μας παράδοση παράγοντες υπηρεσίες υψηλής ποιότητας και υψηλής προστιθέμενης αξίας χρησιμοποιώντας εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό; Γιατί δεν σχεδιάζουμε με βάση την ανάδειξη της τοπικής ταυτότητας ώστε να μπορούμε να προσφέρουμε διαφορετικές, μοναδικές εμπειρίες στους επισκέπτες μας, διατηρώντας ταυτόχρονα τους τόπους μας για τους οποίους είμαστε περήφανοι;

Που είναι το σχέδιο για τη βιώσιμη μετάβαση του τουριστικού προϊόντος όταν βλέπουμε να σώζεται το νερό στα νησιά για να γεμίζουν οι πισίνες, να δημιουργούνται κυκλοφοριακά προβλήματα σαν αυτά των μεγάλων πόλεων αντί να έχουν υιοθετηθεί ήπιοι τρόποι βιώσιμης κινητικότητας, να αυξάνονται οι ανάγκες σε ενέργεια, να γεμίζουν οι προορισμοί από σκουπίδια κάθε μορφής;

Το Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο δεν δίνει καμία απάντηση στις ερωτήσεις αυτές, απομακρύνοντας την Ελλάδα από το μονοπάτι του βιώσιμου τουρισμού σε μια βιώσιμη χώρα.

*Ο Γιάννης Σπιλάνης είναι Καθηγητής, Τμήμα Περιβάλλοντος – Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Διευθυντής Εργαστηρίου Τοπικής & Νησιωτικής Ανάπτυξης (llid.aegean.gr)

Διευθυντής Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου (tourismobservatory-n.ba.aegean.gr)

 

 

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ. ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ Η ΒΙΩΣΙΜΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΠΡΟΩΘΕΙ ΤΟ ΝΕΟ ΣΧΕΔΙΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ;

Στις 3 Ιουλίου τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από το αρμόδιο υπουργείο το «Νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό» (ΕΧΠ Τουρισμού) και η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ).

Πριν την εκπόνηση του Χωροταξικού του Τουρισμού θα έπρεπε να είχε συνταχθεί το αναπτυξιακό του τουρισμού, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο (τουλάχιστον για περιοχές υψηλής συγκέντρωσης) που θα περιλάμβανε αποτύπωση της δραστηριότητας, των αποτελεσμάτων και των επιπτώσεις στη χώρα και στους επιμέρους προορισμούς. Επομένως, χωρίς να υπάρχει απάντηση στα ερωτήματα «τι τουρισμό και τι ανάπτυξη έχουμε;» αλλά και «τι τουρισμό με τι ανάπτυξη θέλουμε;», είναι ανακόλουθο να ξεκινά η συζήτηση για το ΕΧΠ Τουρισμού.

Κάτι τέτοιο δεν υπάρχει, σκόπιμα. Όπως δεν υπάρχει Εθνικό Παρατηρητήριο Τουρισμού ούτε Δορυφόρος Λογαριασμός Τουρισμού που έχουν ακόμη και χώρες σαν το Μεξικό. Αντίθετα κυκλοφορούν «εκθέσεις» των ιδίων των ενδιαφερόμενων (ΣΕΤΕ, ΞΕΕ, ΕΝΩΣΗ ΕΦΟΠΛΙΣΤΩΝ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ) που αποτυπώνουν απλά τις επιθυμίες τους και προωθούν τα συμφέροντά τους. Εκθέσεις που  εστιάζουν κυρίως στο πόσοι έρχονται στη χώρα,  ποσά χρήματα φέρνει ο τουρισμός και πόση απασχόληση δημιουργεί. Αυτοί προωθούν τα δικά τους συμφέροντα και καλά κάνουν. Ποιος όμως θα ασχοληθεί με το δημόσιο συμφέρον, τι συμφέρει τη χώρα;

Το μόνο σχέδιο για το μέλλον του τουρισμού -χωρίς τεκμηρίωση της σημερινής κατάστασης και εκτίμηση του τι θα συμβεί στο μέλλον- είναι και πάλι του ΣΕΤΕ, ενώ το Υπουργείο Τουρισμού, χωρίς στρατηγικό σχέδιο προχωρά σε νομοθετήματα και επιχορηγήσεις ( όχι τίποτα σημαντικό σε ότι αφορά στους πόρους που το ίδιο διαθέτει και χειρίζεται) χωρίς μπούσουλα.

Οι αναφορές περί υπερτουρισμού στη χώρα μας από επιστήμονες αλλά και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, απλά αγνοούνται όταν δεν  λοιδορούνται από «ειδικούς». Υπερτουρισμός είναι η αντίληψη που δημιουργείται στους κατοίκους ότι ο τουρισμός επηρεάζει αρνητικά τη ποιότητα της ζωής τους είτε από την «τουριστικοποίση» του τόπου στον οποίον ζουν, δηλαδή των αλλαγή των χρήσεων σε καταστήματα και κατοικίες που δεν ικανοποιούν πλέον τις ανάγκες τους αλλά τις ανάγκες των επισκεπτών, είτε από τον υπερβολικό συνωστισμό που υποβαθμίζει τη καθημερινότητα τους  με διάφορους τρόπους (θόρυβο, κυκλοφοριακό, κατάληψη δημόσιων χώρων, υπερφόρτωση υπηρεσιών κλπ) είτε και τα δύο. Υπερτουρισμό μπορεί να αισθάνονται και οι επισκέπτες και αναφέρεται στη υποβάθμιση της εμπειρίας που προκύπτει είτε από τον πολύ συνωστισμό, είτε από την αλλοίωση του προορισμού που έχει χάσει τα χαρακτηριστικά με τα οποία τον γνώρισαν ή για τα οποία είχε γίνει γνωστός.

Οι «αρνητές» του υπερτουρισμού, τουλάχιστον στην Ελλάδα, υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο αυτό συμβαίνει για σύντομο χρονικό διάστημα, στη κορύφωση της τουριστικής περιόδου, που κυμαίνεται από ένα μέχρι τρεις-τέσσερεις μήνες και ότι την υπόλοιπη περίοδο οι προορισμοί είναι «άδειοι», δεν υπάρχει ζωή. Δηλαδή βγάζουν έναν μέσο όρο μεταξύ υψηλής και χαμηλής πίεσης, μεταξύ του “είναι αδύνατη η ζωή” και “δεν υπάρχει ζωή”, λέγοντας ότι όλα έχουν καλά. Είναι μια ιδιαίτερη «γνωμάτευση»  που τους επιτρέπει να ισχυριστούν ότι οι προορισμοί μπορούν να αντέξουν ακόμη μεγαλύτερη πίεση που φέρνει η δημιουργία και νέων κλινών (επαγγελματικών και ιδιωτικών) και επομένως προτείνουν μέσω των χωροταξικών σχεδίων συνέχιση της δόμησης ακόμη και σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως «κορεσμένες».

Όπως αγνοούνται και οι απόψεις για τη χαμηλή επίδραση του τουρισμού στην υπόλοιπη οικονομία λόγω υψηλών διαρροών που συνεχώς αυξάνονται λόγω εισαγωγών προϊόντων αγροδιατροφής, εξοπλισμού, εργατικών χεριών και επενδύσεων.

Σε ότι αφορά στη γρήγορη επέκταση των ιδιωτικών μισθώσεων κανείς δεν θυμάται πλέον τις δηλώσεις οικονομικών ιθυνοντων της ΝΔ όπως ο κ. Αλογοσκούφης που έλεγαν πόσοι αλλοδαποί θέλουν να διαχειμάζουν στην Ελλάδα. Τώρα όλοι αυτοί νοικιάζουν και νόμιμα πλέον αφού το 2014 νομιμοποίησαν τις βραχυχρόνιες μισθώσεις, χωρίς τα χρήματα να μένουν στη χώρα. Τώρα τρέχουν να βρουν λύσεις στα προβλήματα που δημιουργήθηκαν  και δεν φτάνουν.

Σε ότι αφορά στην απασχόληση και στην έλλειψη 80 χιλ εργαζόμενων, η ευθύνη είναι των εργαζομένων που δεν επιθυμούν πλέον να δουλέψουν σε συνθήκες γαλέρας για 3-5 μήνες ( τόση είναι η διάρκεια της τουριστικής περιόδου στους περισσότερους προορισμούς) και μετά…ας κάνουν ότι μπορούν. Έτσι βρέθηκε η λύσει να εισάγουμε φτηνούς ανεκπαίδευτους εργαζόμενους από χώρες της Ασίας, όπως κάναμε τα προηγούμενα χρόνια με τους ανατολικοευρωπαίους. Με αυτόν τον τρόπο προφανώς επιτυγχάνεται και ο στόχος της ποιοτικής αναβάθμισης των υπηρεσιών που είναι κυρίαρχο ζητούμενο. 

Τελευταίο επιχείρημα ήταν ότι φέρνει χρήμα ο τουρισμός. Και αυτό κατέπεσε τον Ιούλιο που μας πέρασε όπως ανακοίνωσε η Τράπεζα της Ελλάδας όπου καταγράφηκε μείωση εισπράξεων παρά την αύξηση των αφίξεων. Και όλοι κάνουν ότι δεν βλέπουν ότι εδώ και είκοσι χρόνια που η Τράπεζα της Ελλάδας παρέχει στατιστικά δεδομένα, η ημερήσια δαπάνη σε σταθερές (αποπληθωρισμένες) τιμές μειώνεται παρά τη ταχύτατη αύξηση των κλινών πολυτελείας.

Και κανείς βέβαια δεν αναρωτήθηκε ποιο είναι μέχρι σήμερα το κρυφό κόστος (οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό) για να επιτευχθούν όλα αυτά. Ποια είναι η απόσβεση των υποδομών που λειτουργούν μόνο λίγους μήνες, ποιο το κόστος για πρόσθετες υποδομές, ποιο το κόστος από την υποβάθμιση του τοπίου και των πόρων, ποιο το κόστος από την υποβάθμιση της καθημερινότητας.

Και γιατί παρ’ όλα αυτά το Χωροταξικό επιμένει στη τουριστική μεγέθυνση χωρίς όρια; Γιατί χρειάζονται σύνθετα καταλύματα, ΕΣΧΑΣΕ, …..που αλλοιώνουν εκτός από το τοπίο και τη φύση του ελληνικού τουρισμού, της μικρής κλίμακας, της εμπλοκής με τη κοινωνία, δηλαδή τον τουρισμό για τον οποίο μας προτίμησαν τόσες γενιές επισκεπτών;

Που είναι το σχέδιο για ουσιαστικές μεταβολές στο προσφερόμενο τουριστικό προϊόν που να αξιοποιεί και όχι απλά να χρησιμοποιεί και να καταναλώνει το ξεχωριστό ελληνικό τοπίο, το πολιτισμό -υλικό και άυλο – τη παραγωγική μας παράδοση παράγοντες υπηρεσίες υψηλής ποιότητας και υψηλής προστιθέμενης αξίας χρησιμοποιώντας εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό; Γιατί δεν σχεδιάζουμε με βάση την ανάδειξη της τοπικής ταυτότητας ώστε να μπορούμε να προσφέρουμε διαφορετικές, μοναδικές εμπειρίες στους επισκέπτες μας, διατηρώντας ταυτόχρονα τους τόπους μας για τους οποίους είμαστε περήφανοι;

Που είναι το σχέδιο για τη βιώσιμη μετάβαση του τουριστικού προϊόντος όταν βλέπουμε να σώζεται το νερό στα νησιά για να γεμίζουν οι πισίνες, να δημιουργούνται κυκλοφοριακά προβλήματα σαν αυτά των μεγάλων πόλεων αντί να έχουν υιοθετηθεί ήπιοι τρόποι βιώσιμης κινητικότητας, να αυξάνονται οι ανάγκες σε ενέργεια, να γεμίζουν οι προορισμοί από σκουπίδια κάθε μορφής;

Το Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο δεν δίνει καμία απάντηση στις ερωτήσεις αυτές, απομακρύνοντας την Ελλάδα από το μονοπάτι του βιώσιμου τουρισμού σε μια βιώσιμη χώρα.  

 

Γιάννης Σπιλάνης

Καθηγητής, Τμήμα Περιβάλλοντος - Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Διευθυντής Εργαστηρίου Τοπικής & Νησιωτικής Ανάπτυξης ( https://llid.aegean.gr/)

Διευθυντής Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου ( http://tourismobservatory-n.ba.aegean.gr/)

Προτάσεις για αλλαγές στη νομοθεσία που διέπει την παραχώρηση απλής χρήσης αιγιαλού και την συνεπή εφαρμογή της.

 Προς: 

Κ. Κωνσταντίνο Χατζηδάκη, Υπουργό Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, 

Κ. Θεόδωρο Σκυλακάκη, Υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας

Κοιν.: 

Κ. Νάγια Κόλλια, Γενική Γραμματεία Δημόσιας Περιουσίας

κ. Κωνσταντίνο Μπιζά, Δήμαρχο Πάρου

Επικεφαλής Δημοτικών Παρατάξεων Δήμου Πάρου:

κ. Μάρκο Κωβαίο

κ. Κωνσταντίνο Ροκονίδα

Βουλευτές Κυκλάδων:

κ. Ιωάννη Βρούτση

κ. Μάρκο Καφούρο

κ. Κατερίνα Μονογυιού

κ. Φίλιππο Φόρτωμα

Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου

Θέμα: Προτάσεις για αλλαγές στη νομοθεσία που διέπει την παραχώρηση απλής χρήσης

αιγιαλού και την συνεπή εφαρμογή της.

Οι Κινήσεις Πολιτών το καλοκαίρι του 2023 διεκδίκησαν δυναμικά το δικαίωμα για ελεύθερη

πρόσβαση στις παραλίες της χώρας μας. Από τη δημοσιότητα που έλαβαν οι δράσεις των

Κινήσεων αλλά και από το ενδιαφέρον που εκδηλώθηκε από συμπολίτες μας κατέστη σαφές ότι

το φαινόμενο των αυθαιρεσιών στις παραλίες είναι εκτεταμένο και σοβαρό και αφορά ολόκληρη

την ελληνική επικράτεια.

Η εμπειρία του καλοκαιριού ανέδειξε ότι η αυθαίρετη κατάληψη των παραλιών ευνοείται από το

υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο καθώς επίσης και από την ακραία έλλειψη προσωπικού και

μηχανισμών ελέγχου. Η πολυνομία και η αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων των πολλών

εμπλεκόμενων φορέων (Δήμοι, Κτηματική Υπηρεσία του Δημοσίου, Αστυνομία, Λιμεναρχείο,

Λιμενικό Ταμείο, ΕΤΑΔ, Πολεοδομία, κλπ) επιτρέπει την αποφυγή υπηρεσιακών ευθυνών και

1

δυσχεραίνει την εφαρμογή της νομοθεσίας και την έκδοση διοικητικών και δικαστικών

αποφάσεων.

Αυτή η αδυναμία εφαρμογής του Νόμου αποθρασύνει τους καταπατητές «επιχειρηματίες» που

καταλαμβάνουν αυθαίρετα δημόσιο χώρο στις παραλίες (με τοποθέτηση ομπρελών/ξαπλωστρών

ή με μόνιμες/ημιμόνιμες κατασκευές), κατά παράβαση των όρων παραχώρησης απλής χρήσης

αιγιαλού, ενίοτε δε χωρίς να υπάρχει καμία άδεια παραχώρησης.

Οι παρανομούντες επιχειρηματίες ενθαρρύνονται και από τις ανύπαρκτες, επί της ουσίας,

κυρώσεις (πρόστιμα που αντιστοιχούν στις εισπράξεις ολίγων ημερών) καθώς και από την

απόλυτη αδιαφάνεια που διέπει τις διοικητικές κυρώσεις που επιβάλλονται.

Οι Κινήσεις Πολιτών ανέδειξαν την ανεπάρκεια των ελεγκτικών μηχανισμών και τη δυσλειτουργία

των αρμόδιων Υπηρεσιών. Σε πολλές παραλίες της χώρας, με χαρακτηριστικό το παράδειγμα της

Νάξου, τα παρανόμως τοποθετημένα ομπρελοκαθίσματα απομακρύνονταν μία μέρα πριν τον

έλεγχο των αρχών, για να επανατοποθετηθούν μετά την αποχώρηση του Εισαγγελέα Εφετών ή

της Κτηματικής Υπηρεσίας από το νησί. Σε άλλες περιπτώσεις, οι θεσμικές απευθύνσεις των

Κινήσεων έμειναν αναπάντητες. Για παράδειγμα, η Κίνηση Πολιτών Πάρου έχει καταθέσει

εμπεριστατωμένες Αιτήσεις-Καταγγελίες στην Κτηματική Υπηρεσία και την Γενική Γραμματεία

Δημόσιας Περιουσίας, χωρίς να έχει λάβει μέχρι σήμερα κάποια απάντηση. Επιπλέον, η

Κτηματική Υπηρεσία αρνείται να ενημερώσει την Κίνηση για τα αποτελέσματα των αποφάσεων

της επικαλούμενη την «προστασία προσωπικών δεδομένων» των εταιρειών που παρανομούν,

κατά παρερμηνεία του άρθρου 9Α του Συντάγματος και της Οδηγίας 680/2016/ΕΕ και

επεκτείνοντας την προστασία των προσωπικών δεδομένων από τα άτομα στα νομικά πρόσωπα,

δηλαδή στις παρανομούσες εταιρείες.

Σε αυτό το πλαίσιο και σε μία προσπάθειά να συμβάλλουμε συλλογικά στην διευθέτηση του

θέματος με τρόπο που να ανταποκρίνεται στο συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμά μας για

ελεύθερη πρόσβαση στον αιγιαλό, προτείνουμε τις παρακάτω ρυθμίσεις στη νομοθεσία που

καλύπτει τις Παραχωρήσεις Χρήσης Αιγιαλού, σε δύο βασικά επίπεδα: στο επίπεδο της

Νομοθεσίας και στο επίπεδο της εφαρμογής της Νομοθεσίας.

Α. Στο επίπεδο της Νομοθεσίας.

Αιτούμαστε την αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου ώστε να διασφαλίζονται τα παρακάτω:

1. Συγκέντρωση αρμοδιοτήτων στους Δήμους: Οι Δήμοι θα πρέπει να έχουν αρμοδιότητα

στον έλεγχο, την επιβολή κυρώσεων σε παραβάτες και την απομάκρυνση παράνομα

τοποθετημένων ομπρελοκαθισμάτων ή άλλων παράνομων προσωρινών ή μόνιμων

κατασκευών. Η μεταβίβαση των ανωτέρω αρμοδιοτήτων στους Δήμους οφείλει να

συνοδεύεται από ενίσχυση της Διαφάνειας (δημοσιοποίηση ελέγχων και διοικητικών

πράξεων) και την δυνατότητα προσφυγής των πολιτών στην Κεντρική Διοίκηση, σε

περίπτωση που οι Δήμοι δεν εφαρμόζουν τη νομοθεσία.

2. Έλεγχοι του παράκτιου χώρου με τεχνολογίες τηλεπισκόπησης: Με την καταγραφή των

συμβάσεων παραχώρησης και την αντιπαραβολή της παρατηρούμενης κάλυψης με

τεχνολογίες τηλεπισκόπησης (remote monitoring), οι αρμόδιες ελεγκτικές αρχές (π.χ. οι

αρμόδιες δημοτικές επιτροπές) θα έχουν τη δυνατότητα απομακρυσμένου ελέγχου και

συνεχούς πιστοποίησης των παραβάσεων χωρίς να προσφεύγουν σε

επαναλαμβανόμενες αυτοψίες. Επιτακτική ανάγκη είναι, ακόμη, η δημιουργία ψηφιακών

χαρτών με απεικόνιση των παραλιών και των ευαίσθητων οικοσυστημάτων τους.

2

3. Ολοκλήρωση των διαδικασιών δημοπράτησης και μίσθωσης αιγιαλού σε ικανό διάστημα

πριν την έναρξη της τουριστικής περιόδου, για παράδειγμα στις 30 Μαρτίου αντί της 31ης

Ιουλίου όπως ορίζει η τελευταία ΚΥΑ 38609/2023 (άρθρο 6).

4. Σαφής προσδιορισμός χρόνου λήξης χρήσης (όχι αργότερα από τα τέλη Οκτωβρίου)

στον οποίο οι ομπρέλες / ξαπλώστρες πρέπει να αποσύρονται από την παραλία. Η

υποχρέωση απόσυρσης πρέπει να περιλαμβάνει και τις βάσεις των ομπρελών. Η

πάκτωση (τσιμεντένιων ή άλλων) βάσεων για τις ομπρέλες πρέπει να απαγορεύεται

ρητά.

5. Μείωση του μέγιστου επιτρεπόμενου ποσοστού παραχώρησης μίας παραλίας (σύνολο

παραχωρήσεων χρήσης αιγιαλού) στο 40% του συνολικού εμβαδού της παραλίας, χωρίς

να συνυπολογίζονται σε αυτό τα δύσβατα ή μη αξιοποιήσιμα τμήματα. Απαγόρευση

απλής χρήσης παραχώρησης αιγιαλού/παραλίας σε περιοχές που έχουν ενταχθεί στο

δίκτυο Natura 2000.

6. Αυστηροποίηση των προϋποθέσεων βάσει των οποίων ένας Δήμος δύναται να

δημοπρατεί τμήματα παραλιών, ώστε να διατηρούνται περισσότερες παραλίες πλήρως

ελεύθερες για χρήση από το κοινό.

7. Η μίσθωση παλαιών αιγιαλών από την ΕΤΑΔ θα πρέπει να αφορά αποκλειστικά στην

εξασφάλιση ομορότητας στις επιχειρήσεις που μισθώνουν τμήμα του αιγιαλού /παραλίας

και όχι στην τοποθέτηση ομπρελοκαθισμάτων στον παλαιό αιγιαλό. Στο ίδιο πλαίσιο, θα

πρέπει να γίνει επέκταση του χαρακτηρισμού όλων των παλαιών αιγιαλών ως

κοινόχρηστων, όπως ισχύει με τις νεότερες χαράξεις παλαιών αιγιαλών.

8. Απλοποίηση της διαδικασίας μέσω της οποίας ο πολίτης δύναται να αναφέρει

περιπτώσεις ενδεχόμενων παραβάσεων σε σύμβαση παραχώρησης στον αιγιαλό

(‘one-stop shop’), με παράλληλη ενίσχυση της διαφάνειας ως προς την εξέταση της

καταγγελίας από τους εμπλεκόμενους φορείς.

9. Στην ΚΥΑ 38609/2023 στο Άρθρο 15γ για την Ανάκληση Παραχώρησης να προστεθεί το

παρακάτω εδάφιο: «Σε περίπτωση ανάκλησης της Άδειας παραχώρησης, ο υπερού

απαγορεύεται να υποβάλει εκ νέου Αίτηση Εκμίσθωσης για το υπολειπόμενο χρονικό

διάστημα έως και την λήξη της ΚΥΑ, ακόμη κι αν ο αρμόδιος φορέας (Δήμος ή Κτηματική

Υπηρεσία) προβεί σε νέα διαδικασία σύναψης σύμβασης παραχώρησης».

10. Σε περίπτωση παραβίασης των όρων παραχώρησης από πλευράς των υπερού, να

τίθεται σε άμεση ισχύ η αναστολή της λειτουργίας των επιχειρήσεων που παρανομούν

και σε περίπτωση υποτροπής ή άρνησης συμμόρφωσης με τη νομοθεσία και τους όρους

της ΚΥΑ να ανακαλείται οριστικά η άδεια παραχώρησης και να αναστέλλεται ή αφαιρείται

η άδεια λειτουργίας της επιχείρησης.

11. Στο Άρθρο 10 της ΚΥΑ, στη διατύπωση «Οι Δήμοι είναι υποχρεωμένοι να αναρτούν στην

ιστοσελίδα τους τα στοιχεία κάθε παραχώρησης» να προστεθεί και το «συνοδεία του

σχεδίου και της φωτογραφίας του παραχωρούμενου χώρου».

3

Β. Στο επίπεδο της εφαρμογή της νομοθεσίας.

Αιτούμαστε:

1. Επαρκή στελέχωση όλων των αρμόδιων υπηρεσιών που εμπλέκονται στη διαδικασία

έκδοσης των Συμβάσεων παραχώρησης Χρήσης Αιγιαλού και Παραλίας καθώς και τον

έλεγχο τήρησης των όρων των συμβάσεων (Κτηματική Υπηρεσία, Εισαγγελικές Αρχές,

Λιμενικό Σώμα, Αστυνομία, Δήμοι).

2. Εφαρμογή της διάταξης που προβλέπει ανάκληση άδειας σε περίπτωση

παραπτώματος, όπως προβλέπει η ΚΥΑ 38609/2023 (άρθρο 15 (γ)) και όχι επιβολή

προστίμων όπως συνηθίζεται να συμβαίνει. Τα πρόστιμα δεν βοηθούν στη συμμόρφωση

των επιχειρηματιών, αφού συχνά ισοδυναμούν με εισπράξεις λίγων ημερών.

3. Να οριστούν κυρώσεις σε περίπτωση μη εφαρμογής του Νόμου 4607/2019 (Άρθρο 31,

παρ. 9) βάσει του οποίου οι παραχωρησιούχοι είναι υποχρεωμένοι να επισημαίνουν επί

του εδάφους και -σε εμφανές σημείο- με πινακίδα συγκεκριμένων διαστάσεων τα όρια

του παραχωρούμενου χώρου με τρόπο, αναγνωρίσιμο και εύκολα αντιληπτό από τους

χρήστες του αιγιαλού.

Αντίστοιχα, εφαρμογή του ίδιου Νόμου από τους Ο.Τ.Α. α΄ βαθμού, που είναι

υποχρεωμένοι να αναρτούν σε εμφανές σημείο του αιγιαλού πινακίδα με το σχέδιο του

αιγιαλού επί του οποίου θα επισημαίνονται όλες οι παραχωρήσεις στον συγκεκριμένο

αιγιαλό.

4. Απλοποίηση και επιτάχυνση των διαδικασιών έκδοσης πρωτοκόλλων διοικητικής

αποβολής αυθαίρετα τοποθετημένων επίπλων παραλίας.

5. Άμεση δημοσιοποίηση των αυτοψιών που διενεργούνται από τις κατά τόπου Κτηματικές

Υπηρεσίες στην ιστοσελίδα τους.

6. Ενημέρωση για τις εισαγγελικές ενέργειες μετά από τις επισκέψεις του Εισαγγελέα

Εφετών Αιγαίου, κ. Τσορμπατζόγλου, σε διάφορα νησιά των Κυκλάδων τον Αύγουστο

του 2023 και για τα αποτελέσματά τους.

Προσδοκούμε σε ανταπόκρισή σας στα αιτήματά μας ούτως ώστε η Πολιτεία να αποδείξει ότι

αντιλαμβάνεται την ευθύνη της ως προς την προστασία του δημόσιου χαρακτήρα των

παραλιών, όπως το Σύνταγμα της Ελλάδας (Άρθρο 24) επιτάσσει.

ΥΠΟΓΡΑΦΕΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΑΡΟΥ ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ

ΚΙΝΗΣΗ ΠΟΛΙΤΩΝ ΠΑΡΟΥ

ΦΙΛΟΙ ΠΑΡΟΥ & ΑΝΤΙΠΑΡΟΥ

ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΥΡΟΥ

ΔΙΚΤΥΟ ΓΙΑ ΒΙΩΣΙΜΕΣ ΚΥΚΛΑΔΕΣ

 

Βιώσιμη Ανάπτυξη: ένας δημοκρατικός, προοδευτικός, αριστερός στόχος πολιτικής με παγκόσμια νομιμοποίηση που προϋποθέτει αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου και λειτουργίας της κοινωνίας

 

Γιάννης Σπιλάνης, Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

Αγγελική Μητροπούλου & Γιάννης Κατσούνης, υποψήφιοι διδάκτορες Πανεπιστημίου Αιγαίου

 

 

Η αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου ως μια μη αυτόματη διαδικασία

Η στοχοθεσία του παρόντος κειμένου δίνεται ήδη από την επιλογή του τίτλου, η οποία θέλει να δώσει από την αρχή το στίγμα και την κατεύθυνση που οφείλουμε να ακολουθήσουμε αν όντως η βούληση είναι η εφαρμογή ενός συνεκτικού εναλλακτικού αναπτυξιακού μοντέλου που θα τεθεί απέναντι σε εκείνο του νεοφιλελευθερισμού και θα μας καλύπτει ιδεολογικά. Υπάρχει και είναι αυτό της βιώσιμης ανάπτυξης και βρίσκεται μέσα στις παγκόσμιες προτεραιότητες ενώ ταιριάζει απόλυτα με το σύνθημα «μια άλλη ανάπτυξη είναι εφικτή». Το ζητούμενο είναι να ετοιμαστεί ένα πολιτικό σχέδιο δράσης που να οδηγεί προς αυτό τον στόχο, γνωρίζοντας ότι μάλλον μοιραία θα υπάρξουν αντιδράσεις από πολλές ομάδες ενδιαφέροντος: κυρίως από τους ισχυρούς του επιχειρηματικού και χρηματοπιστωτικού συστήματος, αλλά και από τους πολίτες γιατί απαιτεί αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς στην καθημερινή λειτουργία. Ακόμη και από αυτούς που θα είναι τελικά οι πλέον ωφελημένοι.

 

Είναι σημαντικό να υπογραμμιστεί από την αρχή ότι η αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου δεν μπορεί να λειτουργήσει αυτόνομα αλλά μέσα σε ένα πλαίσιο παρεμβάσεων που χαρακτηρίζει μια προοδευτική διακυβέρνηση στο οποίο συνυπάρχει η αναγκαιότητα για:

-          Κράτος Δικαίου

-          Ισχυρούς Θεσμούς με συμμετοχικές διαδικασίες

-          Πρόταξη του Δημόσιου Συμφέροντος

-          Κοινωνικό φιλελευθερισμό και κοινωνικά δικαιώματα

 

Η διαστρέβλωση μιας έννοιας

Είναι γεγονός ότι η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης έχει κακοποιηθεί και διαστρεβλωθεί σε όλη αυτή την περίοδο που χρησιμοποιείται («επίσημα» από το 1987 ή το 1992) έχοντας χρησιμοποιηθεί ανεξέλεγκτα και με άγνοια του περιεχομένου του όρου από πολιτικούς, ΜΜΕ, πολίτες ακόμη και επιστήμονες.

 

Στην ουσία με τον επιθετικό προσδιορισμό «βιώσιμη» ήρθε να προστεθεί η περιβαλλοντική διάσταση στην ήδη ταλαιπωρημένη έννοια της «ανάπτυξης». Όμως για ποια «ανάπτυξη» μιλούσαμε μέχρι τότε; Για την οικονομική (δηλαδή την αύξηση της παραγωγής με ποιοτικές αλλαγές στο σύστημα), για την ολοκληρωμένη (που λάμβανε υπόψη και μη αγοραίες παραμέτρους όπως πχ. τον ελεύθερο χρόνο και τη ποιότητα ζωής) για την οικονομικο-κοινωνική ή για την μεγέθυνση που τη βαφτίζαμε ανάπτυξη;

 

Την αναγκαιότητα αυτή επέβαλλε στη πράξη η εντεινόμενη περιβαλλοντική κρίση που καταγράφηκε τη μεταπολεμική περίοδο. Οι αλλεπάλληλες εκθέσεις όλων ανεξαιρέτως των διεθνών οργανισμών –που το τελευταίο που μπορεί να τους κατηγορήσει κανείς είναι η «αντισυμβατική» τους προσέγγιση – από τη δεκαετία του 70 υπογράμμιζαν ότι η διατάραξη των λειτουργιών του οικοσυστήματος από τις ανθρώπινες δραστηριότητες έχει λάβει τέτοιες διαστάσεις που δημιουργεί προβλήματα με αιχμή του δόρατος αυτά που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή και υποσκάπτουν αυτή καθ’ αυτή την οικονομική πρόοδο και την ποιότητα ζωής. Κατά συνέπεια, οι όποιες σκέψεις για αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης θα έπρεπε να συμπεριλάβει απαραίτητα και τα θέματα περιβάλλοντος.

 

Η εμφάνιση της έννοιας της Βιώσιμης Ανάπτυξης δημιούργησε αρχικά ευφορία για τη δυνατότητα συνδυασμού οικονομικής ανάπτυξης και διατήρησης του περιβάλλοντος με παράλληλο στόχο την κοινωνική ευημερία. Η έννοια ήρθε ως αμφισβήτηση της έννοιας της Οικονομικής Ανάπτυξης που δίνει απόλυτη προτεραιότητα στη σταθερή μεγέθυνση του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ). Άλλωστε, με βάση τον τρόπο υπολογισμού του, το ΑΕΠ που μετρά μόνο ό,τι παράγεται και διακινείται μέσα από την αγορά δεν μπορεί να θεωρείται ούτε καν δείκτης ευημερίας, αλλά απλά ως ένας δείκτης παραγωγής, ενώ η αύξηση του καταγράφει (υπό προϋποθέσεις) αποτελεσματική και ανταγωνιστική παραγωγή. Προϋποθέσεις που δεν είχαν τηρηθεί ειδικά στη χώρα μας τη δεκαετία του 2000 όπως φάνηκε με την κρίση του 2008, όπου η ελληνική οικονομία συμπεριφέρθηκε – αν θα μπορούσε να το περιγράψει κανείς σχηματικά - ως καρυδότσουφλο σε θύελλα με ό,τι επακολούθησε  Τελικά αποδεικνύεται ότι το ΑΕΠ «κρύβει» περισσότερα από όσα υποτίθεται ότι δείχνει.

 

Η διείσδυση των περιβαλλοντικών «ανησυχιών» στο οικονομικό οικοδόμημα, παρά την υπέρμετρη και καταχρηστική χρήση του όρου της Βιώσιμης Ανάπτυξης, περιορίζεται μέχρι σήμερα κυρίως σε τομείς όπου δε διαταράσσεται η «παντοκρατορία» της αγοράς, αλλά αντίθετα δημιουργεί ευκαιρίες για περισσότερα κέρδη στους «καινοτόμους» που υιοθετούν νέες «καθαρές» τεχνολογίες και παράγουν προϊόντα φιλικά ως προς το περιβάλλον ενώ δεν λείπουν και οι προσπάθειες «greenwashing» αλλά και «social washing» μέσα από δράσεις Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης. Όμως, η ανάπτυξη της πράσινης οικονομίας δεν είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του ρυθμού εξάντλησης των πόρων και υποβάθμισης του περιβάλλοντος όπως επιβεβαιώνουν οργανισμοί όπως ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΕΑ). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι προοδευτικές προτάσεις των διεθνών οργανισμών που βασίστηκαν σε προσεγγίσεις όπως το «beyond GDP» και στο «leave no one behind» προσκρούουν στα συμφέροντα των ισχυρών του πλανήτη (επιχειρήσεων και κρατών) με αποτέλεσμα η πρόοδος προς τους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης να είναι περιορισμένη.

 

Ας μην ξεχνάμε ότι την ίδια ακριβώς περίοδο επικρατούν παγκόσμια οι απόψεις του νεοφιλελευθερισμού και οι οικονομικές πολιτικές σε παγκόσμιο επίπεδο «θεοποιούν» την αποτελεσματικότητα των αγορών σε βάρος της μη αποτελεσματικής κρατικής ρύθμισης εστιάζοντας την προσοχή τους στον ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ, ενώ η μεγιστοποίηση των επιχειρηματικών και χρηματοπιστωτικών κερδών περιθωριοποίησε τον στόχο της κοινωνικής ευημερίας (βλέπε απασχόληση, εισοδήματα, κοινωνικές και αναδιανεμητικές πολιτικές).

 

Και ενώ η κρίση του 2008 δημιούργησε αρχικά την ελπίδα για ανατροπή αυτής της πορείας μέσα από τον περιορισμό της δύναμης των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, η διάψευση δεν άργησε να έρθει. Μήπως η πανδημία αποτελεί μια δεύτερη ευκαιρία; Ο πόλεμος της Ουκρανίας περιορίζει σημαντικά τη δυνατότητα αυτή, αφού αμέσως η οικονομία έγινε και πάλι προτεραιότητα εγκαταλείποντας τα όποια προσχήματα.

 

Βιώσιμη Ανάπτυξη: είναι πανάκεια;

Το ερώτημα που τίθεται εδώ είναι κατά πόσο η έννοια της Βιώσιμης Ανάπτυξης είναι κατάλληλη για να υποστηρίξει μια εντελώς διαφορετική πολιτική, ένα εναλλακτικό μοντέλο ανάπτυξης και δεν αποτελεί ένα «πράσινο» άλλοθι στον νεοφιλελευθερισμό. Η σύντομη και επιφανειακή σύνδεση της με την παγκόσμια κατάσταση επιβάλλεται αφού όλοι γνωρίζουμε ότι το εξωτερικό περιβάλλον καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις εσωτερικές εξελίξεις σε μια χώρα μικρή και οικονομικά «αδύναμη» όπως η δική μας και καθιστά τις εσωτερικές αλλαγές πολύ πιο δύσκολες.

 

Όμως γνωρίζουμε ότι δεν αρκεί απλώς η «επίκληση» σε ένα μοντέλο και αυτόματα αυτό να εφαρμοστεί. Χρειάζεται και το «road map» ειδικά σε μια χώρα όπως η Ελλάδα όπου η έννοια του σχεδιασμού και η καθημερινή πολιτική πρακτική είναι δύο έννοιες ασύμβατες. Επομένως οφείλουμε να γνωρίζουμε τα εμπόδια και να θωρακίσουμε το σχέδιο ανάλογα. Πριν προχωρήσουμε σε αυτό το στάδιο οφείλουμε να έχουμε κοινή βάση αντίληψης για το τι είναι βιώσιμη ανάπτυξη.

 

Η έννοια της Βιώσιμης Ανάπτυξης «εισέβαλε» στην επιστημονική αλλά και στην καθημερινή συζήτηση στα τέλη της δεκαετίας του ’80 όταν τα περιβαλλοντικά προβλήματα φαινόταν να παίρνουν σημαντικές διαστάσεις και άρχισαν να απειλούν την ευημερία των κατοίκων του πλανήτη μας. Η έκθεση της Επιτροπής Brundtland όρισε τη Βιώσιμη Ανάπτυξη ως «την ανάπτυξη που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακινδυνεύει την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες». Η έννοια των «αναγκών» αναφέρεται στις βασικές ανάγκες των ανθρώπων όπως η ένδυση, η στέγαση, η διατροφή και η εκπαίδευση, στην ικανοποίηση των οποίων πρέπει να δοθεί προτεραιότητα. Η έννοια της ικανοποίησης των αναγκών της παρούσας γενιάς (ενδογενεακή ισότητα) αλλά και των μελλοντικών γενεών (διαγενεακή ισότητα) αναφέρεται στη μακροχρόνια προοπτική που πρέπει να έχει η ανάπτυξη. Όμως η ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών (βασικών και μη) πρέπει να γίνεται μέσα στα όρια αντοχής του οικοσυστήματος, δηλαδή του συστήματος που υποστηρίζει τη ζωή παρέχοντας αγαθά και υπηρεσίες που είναι απαραίτητα για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι δυνατή η συνεχής επέκταση του οικονομικού & ανθρώπινου συστήματος επ’ αόριστο, ενώ δεν είναι λίγοι οι επιστήμονες που υποστηρίζουν ότι ήδη χρησιμοποιούμε περισσότερους πόρους απ’ όσους αναπαράγει η φύση (ανανεώσιμοι πόροι), ενώ παράγουμε και περισσότερα απόβλητα απ’ όσα μπορεί να απορροφήσει το οικοσύστημα και ότι αν δε μειωθεί άμεσα και δραστικά η οικονομική δραστηριότητα, το οικοσύστημα θα καταρρεύσει. Οι προσεγγίσεις περί οικολογικού αποτυπώματος τεκμηριώνουν ότι κάθε χρόνο χρειαζόμαστε 1,8 φορές τους πόρους της γης για να ικανοποιήσουμε το παραγωγικό και καταναλωτικό μας πρότυπο.

 

Κατά συνέπεια η όποια ανάπτυξη θα πρέπει να είναι ταυτόχρονα:

-      οικονομικά αποτελεσματική, δηλαδή να παράγει το μέγιστο του προϊόντος με τις διαθέσιμες εισροές και την υπάρχουσα τεχνολογία, ώστε να μην υπάρχει σπατάλη των πολύτιμων και σε ανεπάρκεια πόρων. Η έννοια αυτή δε σημαίνει αυτόματα ότι πρέπει να παράγουμε περισσότερο σε παγκόσμιο επίπεδο, δηλαδή να αυξάνουμε το παγκόσμιο ΑΕΠ, αφού καθώς έχουμε υπερβεί τα οικολογικά όρια η χρήση πόρων πρέπει να μειωθεί.

-      κοινωνικά δίκαια, δηλαδή να διαχέει τα οφέλη σε όλα τα μέλη της κοινωνίας τα οποία θα πρέπει όχι μόνο να επιβιώνουν, αλλά να καλύπτουν αξιοπρεπώς τουλάχιστον τις βασικές τους ανάγκες. Επομένως, είναι απαραίτητο το παραγωγικό σύστημα να προσαρμοστεί, ώστε να τείνει προς εξάλειψη η ανεργία, ο κοινωνικός αποκλεισμός και οι εισοδηματικές ανισότητες, να διευκολύνεται η πρόσβαση σε σωστές υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης, πολιτισμού, αναψυχής και γενικά να ικανοποιούνται τα ελάχιστα επίπεδα ασφάλειας και σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Το θέμα των εισοδηματικών ανισοτήτων είναι στην καρδιά του προβλήματος.

-      περιβαλλοντικά βιώσιμη, δηλαδή να επιτρέπει τη διατήρηση τουλάχιστον του ελάχιστου επιπέδου φυσικού κεφαλαίου που είναι απαραίτητο, ώστε να διατηρούνται οι λειτουργίες του που είναι απαραίτητες για την ανθρώπινη ευημερία. Η διατήρηση των περιβαλλοντικών λειτουργιών επιτρέπει τόσο την παροχή πόρων (όπως νερό, έδαφος, οξυγόνο), απαραίτητων για την ανθρώπινη ζωή και την παραγωγή αγαθών (πχ. τροφίμων) όσο και την παροχή υπηρεσιών, όπως η αφομοίωση αποβλήτων (πχ. δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα, αποδόμηση στερεών αποβλήτων), η ρύθμιση του κλίματος, η επικονίαση, η παροχή υπηρεσιών αναψυχής, η ύπαρξη βιοτόπων ικανών για τη διατήρηση της χλωρίδας και της πανίδας, η διατήρηση της τροφικής αλυσίδας κλπ. Η διατάραξη ή ακόμη περισσότερο η αναστολή μιας των λειτουργιών αυτών που παρέχονται δωρεάν στον άνθρωπο δημιουργούν περισσότερο ή λιγότερο σοβαρά προβλήματα, ενώ μπορεί να απειλήσουν αυτή καθαυτή τη διατήρηση της ζωής στον πλανήτη.

 

Η παγκόσμια κοινότητα, βλέποντας την ένταση του περιβαλλοντικού προβλήματος να αυξάνεται και την υψηλή συσχέτιση του με τις κοινωνικές ανισότητες, προχώρησε ένα βήμα παρακάτω υιοθετώντας το 2015 τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης για το 2030 (SDGs’ 2030). Η υιοθέτηση τους από την ΕΕ μαζί με μια διαδικασία μέτρησης των στόχων με τη χρήση 169 μεταβλητών υποχρεώνοντας τις χώρες να προβαίνουν σε τακτικές εκθέσεις προόδου με ποσοτικοποιημένα στοιχεία είχε ως στόχο να ενθαρρύνει τις χώρες σε μια συνεχή προσπάθεια βελτίωσης μέσα από μια αυτοαξιολόγηση.

 

Εύκολα διαπιστώνουμε ότι οι περισσότεροι από τους στόχους είναι κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί, αφού ο βασικός στόχος του όλου εγχειρήματος είναι να μπουν τουλάχιστον  συγκεκριμένα όρια στην εκτός ελέγχου οικονομική μεγέθυνση (ασθενής βιωσιμότητα) ή στη καλύτερη των περιπτώσεων να μεταρρυθμίσουν (reform) και να μεταμορφώσουν  (transform) το παραγωγικό και καταναλωτικό σύστημα (ισχυρή βιωσιμότητα).

 

Έχοντας θέσει πολύ σύντομα το θεωρητικό πλαίσιο, είναι αναγκαίο να περάσουμε από τη θεωρία στη πράξη.

 

Δεν είναι λίγοι που υποστηρίζουν ότι η χρήση του όρου «βιώσιμη ανάπτυξη» είναι κενή περιεχομένου μια και δεν είναι δυνατόν να συμβαδίσουν οικονομική ανάπτυξη και διατήρηση του περιβάλλοντος. Αυτή η προσέγγιση αποτελεί άλλοθι για όσους δε θέλουν να ανακόψουν την τάση για παραγωγή συνεχώς περισσότερων αγαθών και υπηρεσιών και να προωθήσουν ουσιαστική περιβαλλοντική προστασία ανατρέποντας το υφιστάμενο αναπτυξιακό μοντέλο. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι είναι «ουτοπία» να αναμένεται ο συμψηφισμός των οικονομικών στόχων με τους περιβαλλοντικούς και τους κοινωνικούς, εξ αιτίας της δύναμης που έχουν οι οικονομικά ισχυροί του πλανήτη. Όμως, ουτοπία δε θεωρείται και η εφαρμογή μιας πραγματικά προοδευτικής εναλλακτικής πολιτικής; Μήπως όμως οι κρίσεις που βιώνουμε εδώ και 15 χρόνια δεν πρέπει να μας κάνουν να σκεφτούμε ότι πρέπει να αλλάξουμε τρόπο προσέγγισης και κυρίως εφαρμογής; Οι μεγάλες κρίσεις δε φέρνουν και τις μεγάλες ανατροπές; Η εφαρμογή της έννοιας της Βιώσιμης Ανάπτυξης αποτελεί μια μεγάλη ανατροπή που όμως σήμερα έχει γίνει αναγκαιότητα. Και σήμερα έχουμε έναν μεγάλο και ορατό «σύμμαχο»: τη κλιματική αλλαγή. Αν μάλιστα χαρτογραφήσουμε ποιοι πολεμούν εδώ και πολλά χρόνια την άποψη ότι ο κίνδυνος είναι μεγάλος αν δεν δράσουμε χτες, αντιλαμβανόμαστε ότι είναι οι ίδιοι με αυτούς που υπερασπίζονται τις κοινωνικές ανισότητες, τις off shore εταιρείες και τους φορολογικούς παραδείσους. Όμως και οι Παγκόσμιοι Οργανισμοί (σε αυτούς συμπεριλαμβάνεται και η ΕΕ) έχοντας υιοθετήσει τους SDGs 2030 δεν μπορούν να είναι «ανοιχτά» αντίθετοι σε πολιτικές που βρίσκονται στη κατεύθυνση υλοποίησης των SDGs και των στόχων της Συνδιάσκεψης του Παρισιού. 

 

Πριν προχωρήσουμε σε προτάσεις χρειάζεται να έχουμε μια εικόνα για το περιβάλλον στο οποίο καλούμαστε να δράσουμε.

 

Εντελώς σχηματικά η κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε σήμερα παγκόσμια χαρακτηρίζεται από την ιδεολογική επικράτηση του νέο-φιλελευθερισμού τις τελευταίες δεκαετίες που είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή μετακίνηση του κέντρου βάρους από την ικανοποίηση των αναγκών των ανθρώπων και την πραγματική οικονομία που μπορεί να τις καλύψει, στην ικανοποίηση των αγορών και στην μεγιστοποίηση των αποδόσεων του κεφαλαίου. Η «θεοποίηση» και «θεσμοποίηση» της χωρίς όρια οικονομικής μεγέθυνσης μέσα από την ενδυνάμωση της χωρίς περιορισμούς λειτουργίας των αγορών με ταυτόχρονο περιορισμό του ρυθμιστικού ρόλου του κράτους, όχι απλά έχει διευρύνει τις ανισότητες αλλά έχει οδηγήσει αυξανόμενα τμήματα του πληθυσμού του πλανήτη (και ειδικά των αναπτυγμένων χωρών) να ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας.

Σε μια περίοδο όπου το κράτος θα έπρεπε να διευρύνει τη δράση του ώστε να ενισχύσει τον αναδιανεμητικό του ρόλο, καλείται να μειώσει τα έσοδα του (μείωση φορολογικών συντελεστών στις επιχειρήσεις) και να περιορίσει τις δαπάνες του (προς τους ασθενέστερους) ώστε να ισορροπήσει τα οικονομικά του (περιορισμός δανεισμού). Την ίδια περίοδο όλο και περισσότερες Υπηρεσίες Δημοσίου Συμφέροντος (μεταφορές, επικοινωνίες, ενέργεια, υγεία, παιδεία, διαχείριση νερού και αποβλήτων κλπ) περνούν από το «αναποτελεσματικό» Δημόσιο στον ιδιωτικό τομέα με στόχο νέα κέρδη (που δεν προέρχονται τόσο από μια καλύτερη οργάνωση όσο από υψηλότερα τιμολόγια και κατάργηση των μην αποδοτικών υπηρεσιών).

Το ξέσπασμα της κρίσης του 2008 από την αποκάλυψη της οικονομικής φούσκας που δημιουργούσε πλαστή εικόνα ανάπτυξης, όχι μόνο δεν οδήγησε σε περιορισμό της ανεξέλεγκτης δράσης  του κερδοσκοπικού και τραπεζικού κεφαλαίου αλλά αντίθετα οδήγησε σε άμεση μεταφορά δημόσιων πόρων για τη στήριξη των ιδρυμάτων που παρέπαιαν και σε «αυστηροποίηση» των κανόνων για τα ελλείμματα του δημοσίου.  Δηλαδή οι υπαίτιοι της κρίσης τελικά επέβαλαν και τους κανόνες του παιχνιδιού για το πως θα βγουν οι ίδιοι από τη κρίση βυθίζοντας τις κοινωνίες ακόμη περισσότερο στη κρίση!!!! Το γεγονός αυτό δείχνει ότι οι αγορές βγαίνουν περισσότερο δυναμωμένες από κάθε κρίση και ότι ουσιαστικά δεν υπάρχει πρόταση για εναλλακτικό μοντέλο ανάπτυξης.

Η πανδημία ξανά«τάραξε» σε κάποιο βαθμό τις βάσεις του συστήματος μέσα από την ανάγκη της κρατικής παρέμβασης και αναδεικνύοντας όρια στη παγκοσμιοποίηση, ενώ ο ουκρανικός πόλεμος δεν είναι βέβαιο προς τα που θα οδηγήσει τη πλάστιγγα, πέρα από την υποχώρηση των περιβαλλοντικών προτεραιοτήτων.

Παρά τις αλλεπάλληλες κρίσεις, μέχρι τώρα ούτε η Σοσιαλδημοκρατία ούτε η Αριστερά έχουν προτάσεις που να πείθουν, όχι βέβαια τις «αγορές», αλλά εκείνους που βιώνουν τη κρίση.

 

Σε επίπεδο Ελλάδας, η κατάσταση παραμένει ζοφερή, αφού η διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, παρά το διαφορετικό περιεχόμενο πολιτικής και διαχείρισης που εφάρμοσε, δεν κατάφερε να αλλάξει τη δομή και τη λειτουργία του κράτους με τους αρμούς της εξουσίας να παραμένουν ισχυροί και στα χέρια της παραεξουσίας (ΜΜΕ, εφοπλιστικό-τραπεζικό-κατασκευαστικό κεφάλαιο, εκκλησία). Οι συνέπειες της λειτουργίας αυτής είναι:

 

-                      H κρίση της ελληνικής κοινωνίας που αποτυπώνεται σε συνεχιζόμενη δημοσιονομική κρίση ως συνδυασμός:

(α) σειράς κυβερνήσεων ευάλωτων σε κάθε είδους «ρυθμίσεις» (φορολογικές και  ασφαλιστικές ρυθμίσεις, ρυθμίσεις για προμήθειες και έργα κλπ), δαπάνες και διορισμούς υπέρ των ισχυρών ομάδων πίεσης και των πολιτικών φίλων που μείωσαν τις εισπράξεις του κράτους και αύξησαν τις δαπάνες και το ΑΕΠ χωρίς να υπάρχει πραγματικό αναπτυξιακό αποτέλεσμα, αλλά μια «φούσκα»,

(β) ενός συρρικνωμένου κρατικού μηχανισμού που παραμένει αυταρχικός, αναποτελεσματικός και διεφθαρμένος και χρησιμοποιείται για να εξασφαλίζει «πρόσθετα εισοδήματα» στους ιδίους και σε ημετέρους, αφήνοντας όμως άδεια τα κρατικά ταμεία και βάζοντας αναρίθμητα εμπόδια σε όποια εποικοδομητική προσπάθεια και τέλος

(γ) ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας (ή καλύτερα ενός αθροίσματος ατόμων χωρίς συνοχή και κοινούς στόχους) που έχει εθιστεί στο να διευρύνει την οικονομική της ευημερία σε βάρος των άλλων (των «κουτόφραγκων», του κράτους, του περιβάλλοντος, των πιο αδύναμων μελών της) και να ζητά προσωπικές (ιδιωτικές) εξυπηρετήσεις και όχι παρεμβάσεις υπέρ του δημόσιου συμφέροντος.

 

-          Η κρίση της παρασιτικής, κερδοσκοπικής και αντιπαραγωγικής δομής της ελληνικής οικονομίας που βασίστηκε στο χαμηλό κόστος παραγωγής (μέσα από εξωτερικές και εσωτερικές υποτιμήσεις στη περίοδο προ και μετά ευρώ) και όχι στη καινοτομία με αποτέλεσμα να μην αποκτήσει γερές παραγωγικές ρίζες ώστε να είναι ανταγωνιστική. Η συνεχής συρρίκνωση των ανταγωνιστικών (εξαγωγικών) κλάδων οδηγεί μαθηματικά σε μείωση του ΑΕΠ, μείωση που δεν εμφανίζονταν καλυμμένη από την για τουλάχιστον δύο δεκαετίες υψηλή καταναλωτική δαπάνη βασισμένη σε δανεισμό (εθνικό και ατομικό). Όλη την ευρωπαϊκή περίοδο της χώρας (1981- σήμερα) οι επιδοτήσεις (ευρωπαϊκές και εθνικές) και η ρευστότητα από την υπεξαίρεση του δημόσιου πλούτου (δημόσιας περιουσίας αλλά και δημόσιου χρήματος μέσα από τη φοροκλοπή, τη φοροδιαφυγή και την εισφοροδιαφυγή)-που στράφηκαν κύρια στην κατανάλωση και στην απόκτηση πάγιων αγαθών (κυρίως σε ακίνητα στα οποία κατευθύνονταν το 60% των επενδύσεων προ κρίσης) και όχι σε παραγωγικές επενδύσεις- συνέβαλλαν προς αυτή τη κατεύθυνση. Η «ρηχότητα» της ελληνικής οικονομίας επιβεβαιώνεται και σήμερα όταν εμβληματική επένδυση θεωρείται «The Ellinikon», αλλά και όταν καταγράφεται κρίση στην απασχόληση στη «βαριά βιομηχανία» της χώρας, τον τουρισμό. Ταυτόχρονα το πλέον «ανήσυχο», εκπαιδευμένο και δημιουργικό τμήμα του ανθρώπινου δυναμικού φαίνεται να αναζητά άλλες λύσεις από το να αποδεχτεί τη μόνιμη ένταξη του σε ένα σύστημα χαμηλών αμοιβών σε σχέση με τις φιλοδοξίες του,  τις γνώσεις και/ή τη παρεχόμενη εργασία.

 

Το χάσμα μεταξύ της πραγματικής ευημερίας και του ΑΕΠ

Η κατάσταση αυτή δύσκολα θα αλλάξει αν οι πολίτες δεν πεισθούν για κάτι βασικό: ότι η έννοια της ευημερίας δεν ταυτίζεται με μεγαλύτερο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ), με μεγαλύτερη παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών. Πρέπει να πεισθούν ότι το «αμερικανικό όνειρο» είναι για λίγους, ενώ οι πολλοί ζουν και θα ζουν το «αμερικανικό δράμα»: χωρίς καθόλου ή με χαμηλά εισοδήματα, χωρίς ή με χαμηλής ποιότητας κατοικία, χωρίς κοινωνικό δίχτυ προστασίας (όπως πχ. είναι οι δωρεάν υψηλού επιπέδου κοινωνικές υπηρεσίες και υπηρεσίες δημοσίου συμφέροντος που απολάμβαναν για πολλές δεκαετίες οι πολίτες στις σοσιαλ-δημοκρατίες κυρίως των σκανδιναβικών χωρών) αλλά με ακριβές ιδιωτικές υπηρεσίες, σε ένα περιβάλλον που επιδεινώνει την ποιότητα ζωής και πολλά άλλα που τελικά υποσκάπτουν την πραγματική ευημερία. Ένα «δράμα» που προ πολλού έχει διαβεί τον Ατλαντικό και υποσκάπτει το ευρωπαϊκό σύστημα.

 

Η αλλαγή αυτή των πολιτών μπορεί να διευκολυνθεί όταν υπάρχει αυτό που αναφέρουμε ως ένα συγκροτημένο και «ρεαλιστικό» αφήγημα. Αν το πρώτο δεν είναι εύκολο, το δεύτερο γίνεται ακόμη δυσκολότερο λόγω των εγγενών εξωτερικών και εσωτερικών εμποδίων που μπορούν να ακυρώσουν την όποια προσπάθεια. Και αν τα εσωτερικά εμπόδια θεωρητικά μπορούν να αρθούν μέσα από μια έντονη και συστηματική παρέμβαση στη κοινωνία, τα εξωτερικά μπορούν να αρθούν μόνο με συμμαχίες σε ευρωπαϊκό κυρίως επίπεδο ώστε να αλλάξουν οι κανόνες λειτουργίας της ΕΕ. Η επιτυχία της Ισπανίας και της Πορτογαλίας να πείσουν την ΕΕ για την εφαρμογή ειδικής πολιτικής στη χώρα τους δείχνει τον δρόμο και τις δυσκολίες του.

 

Ποια είναι τα βασικά στοιχεία – αρχές του συγκροτημένου αφηγήματος που συνδέει  οικονομική αποτελεσματικότητα, κοινωνική δικαιοσύνη και περιβαλλοντική διατήρηση;

Θεωρούμε ότι η «οικονομική αποτελεσματικότητα» βρίσκεται στον πυρήνα του όλου εγχειρήματος γιατί η οικονομία αποτελεί την κινητήριο δύναμη που μπορεί να επηρεάσει καθοριστικά τις άλλες δύο συνιστώσες σε μια δυναμική πορεία και όχι σε μία κατάσταση ακινησίας. Προϋπόθεση βέβαια είναι να γίνεται υπό τους περιορισμούς που συνεπάγονται την σταδιακή αλλαγή με στόχο την ανατροπή του παραγωγικού μοντέλου αλλά και του καταναλωτικού προτύπου σε όλες τους τις διαστάσεις.

 

Τα απαραίτητα εργαλεία που καθιστούν ένα μοντέλο εφαρμόσιμο

Τα εργαλεία που διαθέτουμε προς τη κατεύθυνση αυτή είναι η αναπτυξιακή πολιτική που ασκείται κυρίως μέσω των δημόσιων επενδύσεων, των κινήτρων προς τις επιχειρήσεις αλλά και των δημόσιων δαπανών, αλλά και της νομοθεσίας. Αυτές οφείλουν να ενσωματώσουν πολλαπλές καινοτομίες-ανατροπές σε σχέση με αυτή που ασκείται τώρα όπου το βασικό αφήγημα είναι η ενίσχυση των ισχυρών (βλ. Εκθεση Πισσαρίδη, Ελλάδα 2.0 κλπ). Προφανώς μια «νέα» αναπτυξιακή πολιτική δεν μπορεί να είναι απλά οικονομική πολιτική αποκομμένη ούτε από την κοινωνική, ούτε από την περιβαλλοντική πολιτική, αλλά να τύχει επεξεργασίας από ένα «Συμβούλιο Οικονομικής Πολιτικής» ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι εσωτερικές αλληλεπιδράσεις. Παράλληλα θα πρέπει να υπάρξει και η χωρική διαφοροποίηση των πολιτικών, την έλλειψη της οποίας υπογραμμίζει ο ΟΟΣΑ.

 

Το παράδειγμα του τουρισμού

Για να υπερβούμε τις γενικότητες που θα προέλθουν από μια αναφορά στο σύνολο της αναπτυξιακής πολιτικής, κρίνουμε σκόπιμο να αναφερθούμε επιγραμματικά σε μια, σημαντική για την Ελλάδα δραστηριότητα, τον τουρισμό.

 

Ο τουρισμός αποτελεί ήδη και θα αποτελέσει και στο μέλλον (αν δεν ανατραπούν ριζικά στοιχεία που τον επηρεάζουν καθοριστικά σε παγκόσμιο επίπεδο όπως ελεύθερος χρόνος και εισοδήματα), μια από τις σημαντικότερες κινητήριες δυνάμεις για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας μας, παρ’ όλο που εξακολουθεί να επικεντρώνεται, με άναρχη και μαζική μορφή, στις παράκτιες περιοχές, να χαρακτηρίζεται από υψηλή εποχικότητα, και να δημιουργεί έντονες πιέσεις στο περιβάλλον, ακολουθώντας ακόμα ένα κορεσμένο και πλέον μη αποδοτικό, ένα μη βιώσιμο μοντέλο.

Η υψηλή αντοχή του τουρισμού στην εθνική και παγκόσμια οικονομική κρίση όπως καταγράφηκε από την έντονη αύξηση των διανυκτερεύσεων και τη λιγότερο έντονη αύξηση των εισπράξεων τη δεκαετία που πέρασε, δεν μπορεί να κρύψει μια σειρά από σημαντικές διαρθρωτικές αδυναμίες του όπως:

·       Χαμηλή δαπάνη, χαμηλές πληρότητες και υψηλή εξάρτηση από εξωγενείς παράγοντες που συνεπάγεται προβληματική βιωσιμότητα επιχειρήσεων

·       Μονοδιάστατο προϊόν που συνεπάγεται υψηλή χωρο-χρονο συγκέντρωση

·       Χαμηλό επίπεδο αρχικής εκπαίδευσης και έλλειψη διαρκούς κατάρτισης εργοδοτών

·       Χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και περιορισμένη κατάρτιση εργαζόμενων με πρόσκαιρες συνθήκες εργασίας, οι χαμηλές αμοιβές παράλληλα με συνθήκες εργασίας που έχουν χειροτερεύσει τα τελευταία χρόνια δεν τους επιτρέπουν να ταυτιστούν με την επιχείρηση και να συμβάλουν στην επιτυχία της, φαινόμενο που το 2022 «ξέσπασε» με την

·       Χαμηλής προστιθέμενης αξίας, «απλό» (χωρίς δραστηριότητες) και χαμηλής ανταγωνιστικότητας τουριστικό προϊόν με υψηλές διαρροές που επιβιώνει μέσω χαμηλού κόστους παραγωγής και εξωτερίκευσης του ιδιωτικού κόστους σε οικονομία (αποφυγή φορολόγησης) κοινωνία (αδήλωτη και κακοπληρωμένη εργασία) και περιβάλλον (υπερκατανάλωση ατιμολόγητων φυσικών πόρων, απόρριψη αποβλήτων)

·       Έλλειψη ολοκληρωμένης στρατηγικής τουριστικής ανάπτυξης και εξειδικευμένων σχεδίων ανά τύπο περιοχής (νησιωτικές & παράκτιες, αστικές, «μη αναπτυγμένες»)

 

Οι αδυναμίες αυτές καθιστούν τον τουρισμό μη βιώσιμο και δεν του επιτρέπουν να συμβάλει όσο μπορεί στη παραγωγική ενδυνάμωση της χώρας στην πορεία για ένα βιώσιμο μέλλον. Η νέα κρίση που δημιούργησε η πανδημία και οι αναμενόμενες αλλαγές στη συμπεριφορά των τουριστών μας οδηγεί στο να επιταχύνουμε τις αλλαγές στο παραγωγικό μοντέλο και του τουρισμού.

Η ελληνική τουριστική βιομηχανία όμως, αντιμετωπίζει ολοένα και εντονότερο ανταγωνισμό και πολλαπλές προκλήσεις σε κοινωνικό και περιβαλλοντικό επίπεδο. Για να ανταπεξέλθει στον ανταγωνισμό αυτό, η χώρα μας θα πρέπει να προτείνει μια βιώσιμη και ποιοτική τουριστική προσφορά αναδεικνύοντας τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα, πέρα από την Θάλασσα, τον Ήλιο, και την Αμμουδιά, με τους πλούσιους αλλά αναξιοποίητους φυσικούς και πολιτισμικούς πόρους, οι οποίοι προσφέρουν τεράστιες δυνατότητες για περαιτέρω ανάπτυξη αειφόρων μορφών τουρισμού.

Το νέο τουριστικό μοντέλο οφείλει:

·       να βελτιώσει τη ποιότητα ήδη του παραγόμενου προϊόντος με αναβάθμιση των προσφερόμενων υπηρεσιών από επιχειρήσεις και δημόσιο τομέα

·       να διαφοροποιήσει το προϊόν αξιοποιώντας τοπικούς φυσικούς, πολιτιστικούς και παραγωγικούς πόρους με το αντίστοιχο εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό και συνδέοντας το με άλλους τομείς της οικονομίας ώστε να αυξήσουμε τη προστιθέμενη αξία του

 

Ώστε να καλύψει τρεις στόχους:

ü  ικανοποίηση των καταναλωτών-τουριστών

ü  ικανοποιητικά εισοδήματα και «καλές» θέσεις εργασίας στους άμεσα εμπλεκόμενους και

ü  ευημερία και ποιότητα ζωής στις τοπικές κοινωνίες

 

Η νέα τουριστική πολιτική θα πρέπει να:

►   Απαντά στις προκλήσεις που διαμορφώνονται σε παγκόσμιο πλέον επίπεδο και καθορίζουν και επαναδιαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό την συμπεριφορά του ταξιδιώτη (καταναλωτικό πρότυπο) και των παρόχων τουριστικών υπηρεσιών (παραγωγικό πρότυπο).

►   Προσαρμόζεται στις νέες προκλήσεις που θέτουν τόσο η αυξανόμενη προτίμηση των πολιτών για προορισμούς χαμηλού περιβαλλοντικού αποτυπώματος όσο και η κλιματική αλλαγή προκειμένου να διαφυλάξει σε βάθος χρόνου το τουριστικό της προϊόν και να διατηρήσει σε υψηλά επίπεδα την ελκυστικότητά του και την συμβολή του στην εθνική οικονομία.

 

Βασικές αρχές τουριστικής ανάπτυξης που θα πρέπει να ενσωματωθούν στο Στρατηγικό Σχεδιασμό για την Τουριστική δραστηριότητα ώστε να βελτιώσουμε το θετικό αποτύπωμα της τόσο σε εθνικό, όσο και σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο:

·       Να μεταβούμε από ένα μαζικό, αδιαφοροποίητο, μονοθεματικό και χαμηλής οικονομικής απόδοσης τουρισμό σε ένα ποιοτικό, διαφοροποιημένο και πολυθεματικό τουρισμό, οικονομικά αποδοτικότερο,

·       Να διασυνδέσουμε την τουριστική βιομηχανία με τομείς της οικονομίας που συνδέονται άμεσα και έμμεσα με τον τουρισμό, ενισχύοντας με τον τρόπο αυτό τους πολλαπλασιαστικούς δείκτες της οικονομίας

·       Να προωθήσουμε την αειφόρο και ισόρροπη ανάπτυξη του τουρισμού

·       Να δημιουργήσουμε  ενιαία δίκτυα φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος,

·       Να διευρύνουμε  το φάσμα των προσφερόμενων τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών

·       Να διαφυλάξουμε και να ενισχύσουμε  την τοπική και κοινωνική ταυτότητα των περιοχών, όπου αναπτύσσεται τουριστική δραστηριότητα,

·       Να εξασφαλίσουμε τις απαιτούμενες τεχνικές και κοινωνικές υποδομές όλων των διαβαθμίσεων, που απαιτούνται για την επιτυχή λειτουργία της τουριστικής δραστηριότητας αλλά και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής

Η επίτευξη του νέου οράματος απαιτεί αλλαγή στρατηγικής που θα πρέπει να αξιοποιεί τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας όπως:

-          το αίσθημα ασφάλειας και φιλοξενίας, αλλά και το σύγχρονο τρόπο καθημερινής ζωής που εκπέμπονται ως διαχρονικά στοιχεία της τουριστικής μας εικόνας,

-          τη σύνδεση της τουριστικής δραστηριότητας με τους ισχυρούς «μύθους» της χώρας :

•       το νερό με τις τρεις διαστάσεις του (αλμυρό, γλυκό και ζεστό) για θαλασσοθεραπεία, υδροθεραπεία, θερμαλισμό και όλες τις δραστηριότητες που συνδέονται με αυτό (θαλάσσια αθλήματα, καταδύσεις, αλιευτικός τουρισμός, ιστιοπλοϊα, κωπηλασία, κανόε και καγιάκ, κλπ) για την ανάπτυξη του τουρισμού αναψυχής και ευεξίας ως επέκταση, αναβάθμιση και διαφοροποίηση του σημερινού μοντέλου των 3S και

•       τον πολιτισμό, τη διατροφή και τη φύση για τη παραγωγή μοναδικών «πράσινων» εμπειριών ποιότητας στη προσπάθεια της οργανωμένης ανάπτυξης ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού, μέσα από εμπλοκή των τουριστών, μεγαλύτερη ή μικρότερη ανάλογα με τις προτιμήσεις τους.

 

Ένα νέο μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης όμως, προϋποθέτει στρατηγική σκέψη, σχεδιασμό, επιμονή και υπομονή στην υλοποίηση του. Και η επιτυχία του εξαρτάται από δύο βασικά στοιχεία: την αφοσίωση της πολιτικής ηγεσίας στην υλοποίηση του σχεδίου μέσα από ένα αποτελεσματικό σύστημα τουριστικής διακυβέρνησης, αλλά ταυτόχρονα την εκπόνηση του μέσα από διαδικασίες σύγχρονης διακυβέρνησης με την συμμετοχή και την δέσμευση όλων των ενδιαφερόμενων μελών.