Στρατηγική και Γενικοί Στόχοι για τη Περίοδο 2000-2006

Στρατηγική και Γενικοί Στόχοι για τη Περίοδο 2000-2006

Η αρνητική εξέλιξη σχεδόν όλων των οικονομικών και δημογραφικών μεγεθών της Περιφέρειας Β. Αιγαίου κατά την μεταπολεμική περίοδο –που είχε ως συνέπεια οι κυριότεροι δείκτες (κατά κεφαλή ΑΕΠ, συνολικό ΑΕΠ περιφέρειας προς ΑΕΠ χώρας, ποσοστό ενεργού πληθυσμού, δείκτης γήρανσης, φυσική εξέλιξη πληθυσμού κλπ) να αποκλίνουν τόσο ως προς τον ελληνικό μέσο όρο όσο και ως προς το σύνολο των νησιωτικών περιφερειών της ΕΕ- υπογραμμίζει τον χαμηλό βαθμό ελκυστικότητας της.

Μια μη ελκυστική περιοχή όχι μόνο δεν προσελκύει νέες δραστηριότητες, αλλά έχει και την τάση να «χάσει» και αυτές που προϋπήρχαν. Οι τελευταίες διακόπτουν την λειτουργία τους είτε γιατί απαξιώνονται τα προϊόντα και οι υπηρεσίες που παράγουν αλλά και οι τεχνολογίες και οι μέθοδοι παραγωγής που χρησιμοποιούνται από τις επιχειρήσεις, είτε γιατί μετακινούνται σε άλλες περιοχές που τους προσφέρουν τις προϋποθέσεις (πχ. υποδομές, κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό, τεχνική στήριξη, θετικό αναπτυξιακό περίγυρο, αγορές για τα νέα προϊόντα) ώστε να λειτουργήσουν και να αναπτυχθούν περισσότερο. Οι δραστηριότητες αυτές δεν αντικαθίστανται από άλλες που να καλύπτουν τις σύγχρονες απαιτήσεις του καταναλωτικού κοινού, τοπικού, εθνικού ή και παγκόσμιου. Οι περιφέρειες και οι επιχειρήσεις που δεν είναι ανταγωνιστικές στο νέο περιβάλλον που έχει δημιουργηθεί και συνεχώς μεταβάλλεται, βρίσκονται σε μια διαδικασία συρρίκνωσης και περιθωριοποίησης.

Αυτό συνέβη και στους τρεις νομούς της περιφέρειας:

-          Η παραδοσιακή γεωργία είδε να μειώνονται τα χρησιμοποιούμενα εδάφη και τα παραγόμενα προϊόντα (με εξαίρεση τις δενδρώδεις καλλιέργειες -ελιές, μαστίχα, εσπεριδοειδή- που σε πολλές περιπτώσεις είτε έχουν εγκαταλειφθεί, είτε απλώς συντηρούνται από άτομα με άλλο κύριο επάγγελμα),

-          Η κτηνοτροφία αιγοπροβάτων εξακολουθεί να είναι σημαντική κυρίως εξ αιτίας των ευρωπαϊκών επιδοτήσεων

-          Η μεταποίηση και ιδιαίτερα οι εξαγωγικές δραστηριότητες της έχουν συρρικνωθεί δραματικά

Ταυτόχρονα ο τουρισμός δεν μπόρεσε, παρά μόνο στο νησί της Σάμου, να αντισταθμίσει σε ένα βαθμό τις απώλειες από τους άλλους τομείς.

Ο βαθμός ελκυστικότητας μιάς περιοχής επηρεάζει εξ ίσου και τους ανθρώπους. Η παραμονή ή η εγκατάσταση σ’αυτήν εξαρτάται κύρια από το εάν μπορούν να έχουν μια απασχόληση που να καλύπτει τις ανάγκες, τις προσδοκίες ή τα προσόντα τους και από το εάν οι υπηρεσίες στους τομείς, υγείας, παιδείας, πολιτισμού, αθλητισμού, ψυχαγωγίας, επικοινωνίας, πληροφόρησης κλπ βρίσκονται σε επίπεδο το οποίο θεωρούν ικανοποιητικό έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η ποιότητα ζωής που επιθυμούν. Η εξέλιξη των δεικτών που αφορούν στην φυσική κίνηση του πληθυσμού, στη γήρανση, στο ενεργό πληθυσμό και στο επίπεδο εκπαίδευσης του, καταδεικνύει ότι τα δυναμικότερα στοιχεία του πληθυσμού έχουν εγκαταλείψει τα νησιά. Το φαινόμενο αυτό είναι εντονότερο στην ύπαιθρο.

Η εξέλιξη αυτή -που επιδεινώνεται σχεδόν σε όλο το δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα- οφείλεται στο γεγονός της μη υποκατάστασης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της περιόδου εκείνης που εξέλειπαν εξ αιτίας των σημαντικών αλλαγών του παγκόσμιου συστήματος, από καινούργια όπως είναι πχ. ο τουρισμός για το Ν. Αιγαίο αλλά και για άλλες νησιωτικές περιφέρειες, ή η βιομηχανία σε άλλες.

Η πρόκληση που αντιμετωπίζει η Περιφέρεια σήμερα –μετά από μια υπερδεκαετή περίοδο κατασκευής σημαντικών έργων υποδομής συγχρηματοδοτούμενα από τα διαρθρωτικά ταμεία- είναι να ανατρέψει το αρνητικό κλίμα που έχει δημιουργηθεί, αξιοποιώντας τις νέες ευκαιρίες που παρουσιάζονται για να προσελκύσει δραστηριότητες και ανθρώπους ικανούς να δώσουν έναν νέο δυναμισμό και οικονομική άνθιση ανάλογη με αυτή των αρχών του αιώνα.

ΙΙ.1 Γενικοί αναπτυξιακοί στόχοι

Στο σημείο αυτό, όπου έχει ήδη αναλυθεί η σημερινή κατάσταση, έχουν εντοπιστεί τα πλεονεκτήματα αλλά και οι αδυναμίες της περιφέρειας, πρέπει να εξειδικευθούν οι βασικοί στόχοι του ΣΠΑ. Οι στόχοι αυτοί θα πρέπει να εναρμονίζονται με τις ευρωπαϊκές και εθνικές προτεραιότητες που είναι:

-          η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των περιφερειακών οικονομιών έτσι ώστε να δημιουργηθούν βιώσιμες (σταθερές) θέσεις εργασίας μέσα από την δημιουργία των αναγκαίων υποδομών

-          η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής του πληθυσμού και η αύξηση της απασχόλησης κυρίως μέσα από την αναβάθμιση των ανθρώπινων πόρων, δημιουργώντας προϋποθέσεις ισότιμης πρόσβασης στη γνώση και στις κοινωνικές υπηρεσίες

-          η ισορροπημένη ανάπτυξη μεταξύ αστικού και αγροτικού χώρου (υπαίθρου) με συνετή διαχείριση και ανάπτυξη της φυσικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Οι στόχοι θα πρέπει να αξιοποιούν τις ευκαιρίες που δίνουν τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής και να αντιμετωπίζουν ουσιαστικά και αποτελεσματικά τις υπάρχουσες απειλές που μπορούν να διακυβεύσουν το μέλλον της περιφέρειας και να εμποδίσουν τη σύγκλιση της προς τους στόχους της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής.

Με βάση τα παραπάνω, ως γενικός αναπτυξιακός στόχος της περιφέρειας υιοθετείται η ανατροπή της τάσης δημογραφικής και οικονομικής συρρίκνωσης μέσα από την βελτίωση της ελκυστικότητας και της ανταγωνιστικότητας της.  Η  ανάδειξη νέων συγκριτικών πλεονεκτημάτων, συμβατών με τις συνθήκες που επικρατούν στο παγκοσμιοποιημένο οικονομικό σύστημα και με τις νέες αξίες που αναδύονται μαζί με τον 21^ο αιώνα όπως η αειφορία και η ποιότητα ζωής, αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη του στόχου.

Ο γενικός αυτός στόχος εξειδικεύεται:

Ø  στην δημιουργία των συνθηκών εκείνων που θα βελτιώσουν την κερδοφορία των υφιστάμενων επιχειρήσεων και θα προκαλέσουν την προσέλκυση νέων επενδύσεων σε καινούριους δυναμικούς παραγωγικούς κλάδους, έτσι ώστε να δημιουργηθούν μακροπρόθεσμες και σταθερές προοπτικές ανάπτυξης,

Ø  στη διατήρηση της διαφοροποίησης της οικονομίας και της μη εξάρτησης της από την μονοκαλλιέργεια του τουρισμού,

Ø  στη βελτίωση του εισοδήματος των κατοίκων,

Ø  στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας τόσο για την απορρόφηση της υπάρχουσας ανεργίας που παρατηρείται κυρίως μεταξύ των νέων, όσο και για την προσέλκυση νέου πληθυσμού με υψηλά προσόντα, γεγονός που θα συμβάλλει στη βελτίωση της πυραμίδας ηλικιών,

Ø  στην ολοκλήρωση των βασικών υποδομών στους τομείς μεταφορών, επικοινωνιών, ύδρευσης, αποχέτευσης κλπ που αποτελούν προϋπόθεση άρσης της χαμηλής ελκυστικότητας της περιοχής αίροντας την απομόνωση της και βελτιώνοντας την ποιότητα ζωής,

Ø  στην εξασφάλιση για τους κατοίκους υπηρεσιών κοινής ωφέλειας σύμφωνης με τα σύγχρονα standards στους τομείς υγείας, παιδείας, ψυχαγωγίας, πολιτισμού, πληροφόρησης,

Ø  στην βελτίωση της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος ,

Ø  στη διατήρηση της ποιότητας του φυσικού περιβάλλοντος και την ανάδειξη του,

Ø  στη μείωση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων τόσο μεταξύ μικρών και μεγάλων νησιών, όσο και μεταξύ των αστικών κέντρων – πρωτευουσών των νησιών και της υπαίθρου.

Η επίτευξη του γενικού αναπτυξιακού στόχου της περιφέρειας μπορεί να γίνει με ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων των νησιών σε συγκριτικά πλεονεκτήματα. Αντίθετα η προσπάθεια εξομοίωσης των νησιών με τις ηπειρωτικές και αστικές περιοχές, μέσα από την προσέλκυση δραστηριοτήτων και την κατασκευή υποδομών μεγάλης κλίμακας, θα ανατρέψει τις εύθραυστες ισορροπίες και θα αλλοιώσει τον χαρακτήρα των νησιών.

Μέχρι πρόσφατα το μικρό μέγεθος, η έλλειψη επαρκών φυσικών πόρων (όπως νερού, πεδινού εδάφους, μεταλλευμάτων), η απομόνωση και η περιφερειακότητα αποτελούσαν παράγοντες συρρίκνωσης της παραγωγικής βάσης των νησιών και περιθωριοποίησης τους. Αυτό οφείλεται κυρίως σε δύο παράγοντες:

-          στο γεγονός ότι τα νησιά δεν μπορούν να παράγουν ανταγωνιστικά από πλευράς κόστους (δηλαδή φτηνά) προϊόντα σε μεγάλες ποσότητες, χρησιμοποιώντας υψηλές ποσότητες εισροών, αξιοποιώντας τις οικονομίες κλίμακας και συγκέντρωσης δραστηριοτήτων και πληθυσμού που εμφανίζονται στα μεγάλα αστικά κέντρα και γύρω από αυτά, εξ αιτίας της μικρής κλίμακας που τα χαρακτηρίζει,

-          στο γεγονός ότι εξ αιτίας της ασυνέχειας του χώρου υπάρχει χαμηλός βαθμός και υψηλό κόστος παροχής των βασικών δημόσιων υπηρεσιών, υψηλότερο κόστος λειτουργίας των επιχειρήσεων και διαβίωσης των κατοίκων απ’ ότι στην ηπειρωτική χώρα.

Τα χαρακτηριστικά αυτά των νησιών μπορούν σήμερα, αν αξιοποιηθούν κατάλληλα, να λειτουργήσουν ως προωθητικοί παράγοντες της ανάπτυξης. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

-          η παραδοσιακή γεωργία χαμηλών εισροών αντί να θεωρείται πλέον ως στοιχείο καθυστέρησης, είναι το ζητούμενο στη νέα πολιτική υπαίθρου της ΕΕ. Στη μεγάλη τους πλειοψηφία τα προϊόντα των νησιών μπορούν, μέσα από μια διαδικασία τυποποίησης και σταθερής υψηλής ποιότητας, να βρουν την δική τους αγορά αξιοποιώντας τους νέους κανονισμούς (βιολογικά προϊόντα, προϊόντα ΠΟΠ, ΠΓΕ κλπ),

-          η μικρή κλίμακα των νησιών και η απομόνωση τους τα καθιστά ιδιαίτερα ελκυστικούς τόπους ξεκούρασης και φυσικής και ψυχολογικής ανάτασης για τους κατοίκους των αστικών κέντρων και των περιοχών με ηπειρωτικό κλίμα,

-          το ποικιλόμορφο και υψηλής ποιότητας φυσικό περιβάλλον (στο οποίο περιλαμβάνεται και το ανθρωπογενές αγροτικό τοπίο) και η πολιτιστική κληρονομιά (δομημένο περιβάλλον, ιστορικοί τόποι, μνημεία κλπ), που αποτελούν την ταυτότητα των νησιών, μπορεί με τις κατάλληλες παρεμβάσεις να αποτελέσουν όχι απλά ένα στοιχείο ποιότητας ζωής των κατοίκων, αλλά πηγή καινοτόμων δράσεων και δημιουργίας θέσεων απασχόλησης καθώς και πόλο έλξης πληθυσμών για μόνιμη ή προσωρινή εγκατάσταση.

-          οι μικρές μονάδες μεταποίησης και χειροτεχνίας που υπάρχουν στα νησιά, έχοντας ως δεδομένο το υψηλότερο κόστος παραγωγής λόγω νησιωτικότητας, θα πρέπει να στοχεύουν στη παραγωγή προϊόντων που να ξεχωρίζουν στην αγορά είτε για την μοναδικότητα τους (πχ με χρήση τοπικών πόρων), είτε με την ποιότητα τους. Εχοντας ως σταθερή προϋπόθεση δράσης τους την καινοτομία στη παραγωγική διαδικασία και την ενσωμάτωση διαδικασιών που να εξασφαλίζουν ποιότητα παραγωγής (πχ με την εισαγωγή σήματος ποιότητας ΙSO), είτε παράγοντας τα παραδοσιακά προϊόντα, είτε παράγοντας νέα προϊόντα, μπορούν να βρουν νέους αγοραστές.

Η επιλογή της ποιότητας ως στόχου κάθε παραγωγικής διαδικασίας ανεξαρτήτως τομέα αποτελεί την διέξοδο για την επίτευξη ανταγωνιστικότητας για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της περιφέρειας, θεωρώντας ως δεδομένο ότι στην πλειοψηφία των περιπτώσεων η μείωση του κόστους παραγωγής κάτω από ένα επίπεδο δεν είναι εφικτή.

Η έρευνα και η καινοτόμος δράση -με στόχο το σχεδιασμό νέων προϊόντων και υπηρεσιών αλλά και την αναδιοργάνωση της υπάρχουσας παραγωγικής και της διοικητικής μηχανής με την εφαρμογή σύγχρονων τεχνολογιών (πχ. τηλεπικοινωνίες, πληροφορική, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας…)- αποτελούν προϋπόθεση για να αυξηθεί η παραγωγικότητα των επιχειρήσεων και να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα της περιφέρειας.

Οι παρεμβάσεις:

Ø  στον πρωτογενή τομέα (πχ. νέες καλλιεργητικές μέθοδοι, τρόποι επεξεργασίας του ελαιοκάρπου ή της μαστίχας, μέθοδοι τυποποίησης του μελιού ή των αλιευμάτων, αξιοποίηση των αρωματικών φυτών με τη χρήση τους στη παραγωγή άλλων προϊόντων, η παραγωγή βιολογικών προϊόντων και προϊόντων ονομασίας προελεύσεως),

Ø  στην μεταποίηση (σχεδιασμός νέων προϊόντων με βάση τις τοπικές πρώτες ύλες, νέες τεχνικές στην καλλιτεχνική χειροτεχνία, προώθηση των προϊόντων μέσω του ηλεκτρονικού εμπορίου),

Ø  στο τουρισμό (ανάπτυξη νέων μορφών τουρισμού και γενικότερα υπηρεσιών προς μη μονίμους κατοίκους),

Ø  στην διαχείριση των πολιτιστικών πόρων (συντήρηση βιβλίων, έργων τέχνης και μνημείων, αξιοποίηση κτιρίων),

Ø  στην ανάπτυξη νέων μορφών πολιτισμού, πολιτιστικών αγαθών και ψυχαγωγίας,

Ø  στο περιβάλλον (ανακύκλωση και επανάχρηση πόρων, μείωση στην κατανάλωση πόρων, ανάδειξη περιοχών ιδιαίτερης οικολογικής αξίας),

Ø  στην ενέργεια (παραγωγή και χρήση ανανεώσιμων πηγών), στην κατασκευή τεχνικών έργων,

Ø  στην επεξεργασία και στην διάχυση της πληροφορίας,

Ø  στην παροχή σύγχρονων και αναβαθμισμένων κοινωνικών υπηρεσιών και υπηρεσιών υγείας

Ø  στην παροχή καλύτερων υπηρεσιών προς τους πολίτες και τις επιχειρίσεις,

Ø  στην ποιότητα ζωής στην πόλη (πχ. ρύθμιση κυκλοφοριακού) και στην ύπαιθρο (δυνατότητα, ταχύτητα και αξιοπιστία πρόσβασης σε υπηρεσίες που καθορίζουν την ποιότητα ζωής στον 21^ο αιώνα που ξεκινά) κλπ

δεν μπορούν να γίνουν μόνο με παραδοσιακά «εργαλεία» και «γνώσεις». Η εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού, η εφαρμοσμένη έρευνα και η ενσωμάτωση της στη παραγωγική διαδικασία αποτελούν απαραίτητες διαδικασίες για την αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και κοινωνίας.

Η αύξηση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας συνολικά, και κατά συνέπεια των περιθωρίων κέρδους των επιχειρήσεων, που μπορεί να επιτευχθεί με βάση όσα αναφέρθηκαν προηγούμενα, θα καταστήσει και πάλι την περιφέρεια ελκυστική για επενδύσεις κινητοποιώντας ιδιαίτερα τοπικούς χρηματικούς πόρους. Οι τελευταίοι μέχρι τώρα παραμένουν συνήθως ανενεργοί υπό μορφή τραπεζικών καταθέσεων, είτε μετατρέπονται σε ακίνητα εκτός περιφέρειας. Οι νέες αυτές επενδύσεις θα οδηγήσουν σε αύξηση της απασχόλησης –ιδιαίτερα ειδικευμένου δυναμικού- και κατ’επέκταση στην ανακοπή της αιμορραγίας του νέου σε ηλικία πληθυσμού.

Από τα παραπάνω, αλλά και από την εξέλιξη της ανά τομέα διάρθρωσης της απασχόλησης και της δημιουργίας του ΑΠΠ σε ελληνικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο, γίνεται σαφές ότι πρέπει να προωθηθούν νέες μορφές οικονομικής δραστηριότητας προσανατολισμένες στον τομέα των σύγχρονων υπηρεσιών. Οι υπηρεσίες αυτές είτε θα είναι τελικές και θα παρέχονται σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις, είτε θα ενσωματώνονται στην παραγωγική διαδικασία άλλων δραστηριοτήτων, οι οποίοι θα γνωρίσουν με τον τρόπο αυτό νέα ώθηση.

Όλα τα παραπάνω απαιτούν τον προσδιορισμό ολοκληρωμένων αναπτυξιακών στρατηγικών που να μεγιστοποιούν τις συνέργειες μεταξύ των αξόνων δράσης και των επιμέρους παρεμβάσεων σε περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Η υλοποίηση τους προϋποθέτει όμως νέες διαδικασίες και δομές αποκεντρωμένης συνεργασίας που θα βασίζονται στην ουσιαστική εμπλοκή, συνεργασία και δέσμευση τοπικών και περιφερειακών φορέων και στην αξιοποίηση όλων των πόρων (ανθρώπινων και χρηματικών). Επίσης απαιτεί μια νέα αναπτυξιακή «κουλτούρα» που δεν είναι συμβατή με την σημερινή πραγματικότητα των γραφειοκρατικών μηχανισμών που δίνουν προτεραιότητα στον τύπο και όχι στην ουσία των επιχειρούμενων παρεμβάσεων. Τέλος, και με βάση την εμπειρία από την υπερ-δεκαετή εφαρμογή πολυετών αναπτυξιακών προγραμμάτων, θεωρείται αναγκαία η αλλαγή των δομών και των μηχανισμών της δημόσιας διοίκησης - έτσι ώστε να γίνει περισσότερο αποτελεσματική - καθώς και η ενίσχυση του στελεχιακού δυναμικού της περιφέρειας.

Οι προτεινόμενες παρεμβάσεις μπορούν να ομαδοποιηθούν σε δύο μεγάλες ενότητες, που θεωρούμε ως τους στρατηγικούς στόχους της περιφέρειας. Αυτοί είναι:

1.      προσαρμογή των υπαρχουσών παραγωγικών δραστηριοτήτων στα νέα πρότυπα και στην ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων με στροφή σε προϊόντα και υπηρεσίες ποιότητας

2.      εξασφάλιση επιπέδου ποιότητας ζωής ανάλογου με τα διεθνή πρότυπα.

Από την ανάλυση που προηγήθηκε σχετικά με τους αναπτυξιακούς στόχους της Περιφέρειας και την στρατηγική υλοποίησης τους φαίνεται η συνέργεια των γενικών στόχων της περιφέρειας με εκείνους της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της Ελλάδας. Ειδικότερα θα πρέπει να τονιστεί:

Ø  η έμφαση που δίνεται στην ανταγωνιστικότητα των παραγωγικών δραστηριοτήτων και στο πως προτείνεται να καλυφθεί το έλλειμμα αυτό που οδήγησε στην συρρίκνωση της οικονομικής βάσης της περιφέρειας,

Ø  ο καθοριστικός ρόλος που διαδραματίζει για την περιφέρεια η προσέλκυση αναβαθμισμένου ανθρώπινου δυναμικού –με έμφαση στους αιγαιοπελαγίτες της διασποράς- αλλά και η συγκράτηση του ανθρώπινου δυναμικού (ιδίως των γυναικών της υπαίθρου) που οδηγείται στην μετανάστευση και στην ανεργία. Η δημιουργία των νέων προοπτικών στηρίζεται σε καλά σχεδιασμένα και στοχευμένα προγράμματα κατάρτισης, στην δημιουργία προϋποθέσεων σταθερής απασχόλησης σε καινοτόμους τομείς αλλά και στην δημιουργία συνθηκών ζωής σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα σε ένα ποιοτικό φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον,

Ø  ο ρόλος που σχεδιάζεται να διαδραματίσουν οι πολιτιστικοί και περιβαλλοντικοί πόροι στην δημιουργία θέσεων απασχόλησης, αξιοποιώντας τις σύγχρονες τάσεις της ζήτησης,

Ø  η έμφαση που πρέπει να δοθεί στις τηλεπικοινωνίες και στις εφαρμογές τους στο πλαίσιο της κοινωνίας των πληροφοριών. Όχι μόνο επειδή φαίνεται ότι θα αποτελέσουν στρατηγικό εργαλείο του ανταγωνισμού στον 21^ο αιώνα, αλλά γιατί ειδικότερα στο νησιωτικό χώρο φαίνεται ότι οι εξελίξεις στον τομέα αυτό ακυρώνουν (ή έστω αμβλύνουν) τις αρνητικές επιπτώσεις από την απομόνωση και την περιφερειακότητα που τόσο έχουν επηρεάσει αρνητικά την εγκατάσταση ανθρώπων και δραστηριοτήτων,

Ø  η αναγκαιότητα για συνέχιση και εντατικοποίηση των θεσμικών αλλαγών στους μηχανισμούς σχεδιασμού και υλοποίησης της αναπτυξιακής διαδικασίας έτσι ώστε η τελευταία να απαλλαγεί από την στενή γραφειοκρατική αντίληψη και νοοτροπία. Παράλληλα θα πρέπει να επιτευχθεί ενεργοποίηση του τοπικού δυναμικού που βρίσκεται εκτός διοικητικών μηχανισμών.

ΙΙ.2 Ειδικοί Στόχοι και Στρατηγική Επίτευξης τους

Η υλοποίηση των στρατηγικών στόχων που αναλύθηκαν στη προηγούμενη ενότητα περιλαμβάνει κάθετες και οριζόντιες δράσεις, οι οποίες θα πρέπει πάντα να εντάσσονται και να υπηρετούν την στρατηγική που έχει επιλεγεί (αξιοποίηση ιδιαιτεροτήτων των νησιών, έμφαση στη ποιότητα και στην καινοτομία, προώθηση νέων υπηρεσιών).

Ως κάθετες δράσεις θεωρούμε εκείνες που έρχονται να ικανοποιήσουν τον κύριο αναπτυξιακό στόχο (που όπως έχει αναφερθεί είναι η ανατροπή των κοινωνικο-οικονομικών τάσεων μέσα από τη βελτίωση της ελκυστικότητας της περιοχής) και αποτελούν τους ειδικούς στόχους του προγράμματος. Διακρίνονται σε δύο ομάδες:

1. Στις δράσεις που έχουν ως σκοπό την δημιουργία ενός πλέγματος ανταγωνιστικών παραγωγικών δραστηριοτήτων που να αξιοποιούν τους τοπικούς πόρους και τις τοπικές δεξιότητες με ταυτόχρονη στροφή σε υπηρεσίες και σε προϊόντα ποιότητας, όπως:

Ø  Αξιοποίηση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων για την αναβάθμιση του μαζικού τουρισμού και την δημιουργία νέων τουριστικών προϊόντων.

Η σταδιακή μεταβολή του τουριστικού προτύπου από τον μαζικό τουρισμό παραλίας που βασίζεται στις υπηρεσίες εστίασης και διανυκτέρευσης σε πιο σύνθετα και εξειδικευμένα προϊόντα που καλύπτουν τις όλο και περισσότερο διαφοροποιούμενες ανάγκες τις αγοράς μπορούν να αξιοποιηθούν έτσι ώστε να διαφοροποιηθεί το προσφερόμενο τουριστικό προϊόν από τα νησια της περιφέρειας. Ο μεσαιωνικός χαρακτήρας της Χίου, το φυσικό περιβάλλον της Λέσβου, ο αρχαιολογικός πλούτος της Σάμου, οι ιαματικές πηγές στην Ικαρία και στην Λέσβο, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου κλπ μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για την ανάπτυξη νέων μορφών ενεργού και επιλεκτικού τουρισμού (πολιτιστικού, εκπαιδευτικού, συνεδριακού, περιβαλλοντικού, ιαματικού, ναυταθλητικού,…) διατηρώντας και αξιοποιώντας όλους τους τοπικούς πόρους. Τα τοπικά προϊόντα του πρωτογενούς και του δευτερογενούς τομέα καθώς και οι νέες σύγχρονες υπηρεσίες που θα αναπτυχθούν θα στηρίξουν καθοριστικά την νέα μορφή τουριστικής ανάπτυξης, ενώ παράλληλα θα βρούν σ’αυτην μια νέα αγορά για τα προϊόντα τους.

Η υλοποίηση των παραπάνω χρειάζεται διατομεακές παρεμβάσεις με αιχμή του δόρατος το περιβάλλον και τον πολιτισμό. Οι επεμβάσεις σε μνημεία και σε κτίρια που χαρακτηρίζουν την τοπική ιστορία -όπως είναι τα επιβλητικά αλλά συχνά εγκαταλειμμένα βιομηχανικά κτίρια, τα μεσαιωνικά μνημεία αλλά και τα αγροτικά κτίρια-, η δημιουργία θεματικών μουσείων και εκθεσιακών χώρων με τις σύγχρονες αντιλήψεις, η προβολή της πολιτιστικής δημιουργίας παλαιότερης και πρόσφατης στις τέχνες και στα γράμματα (πχ. με πολιτιστικές διαδρομές από την Σαπφώ ως τον Ελύτη), η ανάδειξη περιοχών ιδιαίτερου φυσικού κάλους με την δημιουργία των κατάλληλων υποδομών (εκθεσιακών χώρων, παρατηρητηρίων, διαδρομών) αλλά και υπηρεσιών (video, εκπαιδευτικών προγραμμάτων σε υπολογιστές κλπ), η ανάδειξη των θερμών-ιαματικών πηγών σε κέντρα φυσικής ζωής, αποτελούν μερικές από τις δυνατότητες που παρέχει ο ανεκμετάλλευτος μέχρι σήμερα πλούτος της περιφέρειας.

Οι παρεμβάσεις αυτές θα παραμείνουν αποσπασματικές και αναποτελεσματικές αν δεν συνοδευτούν από τις απαραίτητες οργανωτικές παρεμβάσεις που σχετίζονται με την οργάνωση και την προώθηση των νέων τουριστικών προϊόντων. Η θεσμοθέτηση μόνιμων οργάνων σε περιφερειακό και νομαρχιακό επίπεδο, των οποίων η συνεχής δράση να στηρίζεται σε επιστημονική βάση, είναι απαραίτητη. Όπως απαραίτητη είναι η εκπαίδευση στελεχών που θα αναλάβουν τον συντονισμό των δράσεων, την οργάνωση πολιτιστικών και αθλητικών εκδηλώσεων, την οργάνωση συνεδρίων, την στελέχωση των τοπικών γραφείων τουρισμού και πληροφόρησης κλπ.

Ø  Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας με στροφή σε τυποποιημένα προϊόντα ποιότητας - διαφοροποίηση της απασχόλησης

Η ορθολογική οργάνωση του πρωτογενούς τομέα σε όλες τις φάσεις της παραγωγικής διαδικασίας (παραγωγή, επεξεργασία, τυποποίηση και διακίνηση) είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωση του τομέα που κινδυνεύει όχι μόνο από χαμηλά εισοδήματα που αποθαρρύνουν την συνέχιση της συστηματικής απασχόλησης αλλά και από την γήρανση του αγροτικού πληθυσμού που δυσκολεύεται να δεχθεί τις αναγκαίες καινοτομικές παρεμβάσεις .

 Η ανταγωνιστικότητα του τομέα μπορεί να επιτευχθεί τόσο με δράσεις που να στοχεύουν στη μείωση του κόστους παραγωγής (με έργα γενικής υποδομής και διαρθρωτικές παρεμβάσεις σε επίπεδο εκμετάλλευσης) όσο και με δράσεις που στοχεύουν στην βελτίωση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων (χειρισμός πρώτης ύλης, επεξεργασία, τυποποίηση και σήμανση προϊόντων) που θα πρέπει αναλάβουν κύρια οι νέοι αγρότες, αξιοποιώντας όλα τα διαρθρωτικά μέτρα που έχει θεσπίσει η ΕΕ (βιολογικές καλλιέργειες, αγροτο-περιβαλλοντικά μέτρα κλπ). Οι τελευταίοι θα πρέπει να αντικαταστήσουν τους μεγάλης ηλικίας αρχηγούς των αγροτικών εκμεταλλεύσεων.

Εμφαση πρέπει να δοθεί στα βασικά προϊόντα της περιφέρειας όπως το λάδι, η μαστίχα, το κρασί και τα τυροκομικά με την εκπόνηση ειδικών ολοκληρωμένων προγραμμάτων δράσης.

Η στήριξη της πολυαπασχόλησης με την επέκταση των ευνοϊκών ρυθμίσεων από τους αγρότες στους παραγωγούς, αλλά και την προώθηση δράσεων όπως ο αγροτουρισμός συμβάλλουν ουσιαστικά στην στήριξη του εισοδήματος των μειονεκτικών περιοχών, στην διατήρηση του αγροτικού περιβάλλοντος (φυσικού και δομημένου) και στην στήριξη άλλων δραστηριοτήτων (πχ. νέων μορφών τουρισμού), ενώ παράλληλα βρίσκεται μέσα στη λογική της προωθούμενης από την ΕΕ ανάπτυξης της υπαίθρου.

Η υλοποίηση των παραπάνω προϋποθέτει την συστηματική προώθηση τριών υποστηρικτικών δράσεων: α) εφαρμοσμένη έρευνα για όλο το φάσμα των δράσεων από την επιλογή των καλλιεργειών μέχρι την σχεδίαση νέων μεταποιημένων προϊόντων με βάση τις τοπικές πρώτες ύλες (πχ. αρωματισμένο λάδι), β) δίκτυο συμβούλων αγροτικής ανάπτυξης που θα ασχολούνται από την διάχυση των καινοτομιών που θα προκύπτουν από την έρευνα και των πληροφοριών, μέχρι την υποβοήθηση αγροτών, ομάδων παραγωγών και συνεταιρισμών στην κατάρτιση προτάσεων και συμπλήρωση των πολλαπλών εντύπων που είναι απαραίτητα. και γ) κατάρτιση αγροτών.

Ø  Ανάδειξη της περιοχής ως τμήματος του πολιτιστικού, περιβαλλοντικού και ερευνητικού πάρκου του Αιγαίου με την ανάπτυξη νέων υπηρεσιών προς την παγκόσμια κοινότητα

Η αξιοποίηση της θέσης της περιφέρειας στη ζώνη του ήλιου δεν είναι σκόπιμο να γίνει μόνο με βάση την ηλιοτροπικό τουρισμό αναψυχής μικρής διάρκειας που είναι αναπόφευκτα προσανατολισμένος κυρίως στην καλοκαιρινή περίοδο. Η μοναδικότητα του Αιγαίου αποτελεί από αρχαιότατων χρόνων πηγή έμπνευσης και δημιουργίας τόσο στον πολιτιστικό τομέα όσο και στην επιστήμη και στην τεχνολογία. Η καταγωγή της πλειοψηφίας των επτά σοφών της Αρχαίας Ελλάδας αλλά και κατασκευές όπως το Ευπαλίνειο Ορυγμα το αποδεικνύουν.

Εδώ και χρόνια παρουσιάζεται μια νέα ζήτηση από την ελληνική και την παγκόσμια κοινότητα για μακράς διάρκειας παραμονή στον αιγιαιοπελαγίτικο χώρο που να συνοδεύεται με παραγωγική δημιουργία κύρια στους τομείς της επιστήμης και του πολιτισμού με άμεσες ή έμμεσες  διασυνδέσεις με τον τομέα της παραγωγής. Δράσεις όπως η δημιουργία «Σταθμού θαλάσσιας έρευνας, διάσωσης και προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος», «Κέντρου υποστήριξης λειτουργιών ναυτιλίας», «Ινστιτούτου Πυθαγόρειας Φιλοσοφίας», «Ικάριου Ακαδημίας» η «Αξιοποίηση ήπιων μορφών ενέργειας» κλπ που αποτελούν προτάσεις των νομαρχιών, είναι ένα δείγμα των δυνατοτήτων αυτών. Η διασύνδεση τους με όσα αναφέρονται στους άλλους τομείς είναι εύγλωττη.

Ø  Στήριξη των ΜΜΕ

Αφορά τόσο τον κλάδο της μεταποίησης, όσο και τις επιχειρήσεις των άλλων κλάδων που είναι στην πλειοψηφία τους έχουν λιγότερους από 10 εργαζόμενους. Εστιάζεται στην δημιουργία των προϋποθέσεων εκείνων για αποτελεσματική παραγωγή και διακίνηση των προϊόντων και των υπηρεσιών με την παροχή κάθε είδους υπηρεσιών υποστήριξης, τόσο των υπαρχουσών μονάδων όσο και αυτών που θα ήθελαν να εγκατασταθούν.

2. Στις δράσεις εκείνες που η υλοποίηση τους θα συμβάλλει ουσιαστικά στην βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων. Ειδικότερα αναφέρονται:

Ø  Βελτίωση υποδομών και υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και της προσπελασιμότητας των πολιτών σ’ αυτές.

Η δράση αυτή αναφέρεται κυρίως σε υπηρεσίες όπως η υγεία, η κοινωνική πρόνοια, η παιδεία (συμπεριλαμβανόμενης και της προσχολικής), οι υπεραστικές συγκοινωνίες, οι τηλεπικοινωνίες, το ταχυδρομείο κλπ και γενικά σε όλες τις υπηρεσίες δημοσίου συμφέροντος. Η βελτίωση των υποδομών και των υπηρεσιών που παρέχονται από τους τομείς αυτούς εξαρτάται από την αναγκαία επανεξέταση της χωροταξικής τους οργάνωσης, την ποιοτική και ποσοτική αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού, την χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών και κυρίως από την υιοθέτηση των σύγχρονων standards οργάνωσης των υπηρεσιών και εξυπηρέτησης του κοινού. Παράλληλα, η ενίσχυση του Πανεπιστημίου Αιγαίου για την ολοκλήρωση των υποδομών και των λειτουργιών του έτσι ώστε να διευρύνει ακόμη περισσότερο τον αναπτυξιακό του ρόλο, θεωρείται πρώτης προτεραιότητας αναπτυξιακή επιλογή.

Οι υποδομές και δραστηριότητες πολιτισμού και αναψυχής παρουσιάζουν έλλειμμα στην περιφέρεια και κυρίως στις αγροτικές περιοχές. Η δημιουργία και η σωστή λειτουργία τέτοιων χώρων μπορεί συμβάλλει όχι μόνο στην σύγχρονη πολιτιστική παραγωγή, αλλά και στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων των νέων. 

  

Ø  Βελτίωση της ποιότητας του αστικού και του φυσικού περιβάλλοντος.

Η διατήρηση των ιδιαίτερα ευαίσθητων οικοσυστημάτων του νησιωτικού χώρου αλλά και της υψηλής αισθητικής και αρμονίας δομημένου περιβάλλοντος εξυπηρετεί όχι μόνο την ποιότητα ζωής των κατοίκων μακροχρόνια, αλλά αποτελεί ταυτόχρονα το φυσικό πλαίσιο για την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων που αναφέρθηκαν προηγούμενα που αναμένεται να έχουν καταλυτικά θετικές επιπτώσεις στην οικονομική ανάπτυξη των περιφέρειας. Το φυσικό και δομημένο περιβάλλον υψηλής ποιότητας θα μπορούσε να αποτελέσει καθοριστικό στοιχείο της εικόνας που θα προωθούν τα νησιά προς τα έξω -αξιοποιώντας την διεθνή συγκυρία- δημιουργώντας ένα θετικό κλίμα για τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που προσφέρουν.

Κατά συνέπεια η προστασία, διαχείριση και ανάδειξη δασών, οικοσυστημάτων, (χερσαίων, παραθαλάσσιων και θαλάσσιων) και αγροτικών τοπίων αποτελεί δράση πρώτης προτεραιότητας που δεν μπορεί να θυσιάζεται σε εφήμερες σκοπιμότητες όπως πχ. η ταχύτερη και φτηνότερη εκτέλεση έργων υποδομής ή ιδιωτικών κατασκευών. Επομένως οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων πρέπει να γίνουν ουσιαστικές και χρειάζεται να προβλεφθούν συνολικά πόροι γι’αυτές. Παράλληλα η εκπόνηση διαχειριστικών σχεδίων σε όλες τις προστατευόμενες περιοχές, θα αναδείξει όχι μόνο την οικολογική αξία των περιοχών, αλλά και την οικονομική τους αξία με την δημιουργία νέων δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων (φύλακες, οικο-ξεναγοί και οδηγοί, δημιουργοί οικο-μουσείων κλπ).

Τα έργα ύδρευσης – αποχέτευσης – διαχείρισης απορριμμάτων πρέπει να στηριχθούν στις νέες αντιλήψεις περί ορθολογικής διαχείρισης πόρων και αποβλήτων με στόχο την προληπτική μείωση των πιέσεων στο περιβάλλον, αντί της κατασκευής μεγάλων τεχνικών έργων αποκατάστασης – λύσης του προβλήματος. Αυτό είναι εφικτό κυρίως εξ αιτίας των μικρών συγκεντρώσεων πληθυσμού.

Η δημιουργία πολλών μικρών φραγμάτων για τον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα περιορίζοντας την αναγκαιότητα για όλο και βαθύτερες γεωτρήσεις αλλά και για πολυδάπανες λιμνοδεξαμενές, η ανακύκλωση - επανάχρηση των απορριμμάτων, η χρήση αποκεντρωμένων συστημάτων διαχείρισης υγρών αποβλήτων όπου αυτό είναι δυνατό και αποτελεσματικό, σωστά σχεδιασμένων και συνοδευόμενων από την κατάλληλη ενημέρωση και περιβαλλοντική εκπαίδευση, θα επιτρέψουν, εκεί που είναι δυνατό, την μείωση των αναγκών σε πιστώσεις , την καλύτερη κάλυψη των αναγκών αλλά και θα επιτύχουν την καλύτερη ποιότητα περιβάλλοντος.

Η αξιοποίηση των τοπικών πόρων (πχ. γεωθερμία) για την ανάπτυξη ήπιων μορφών ενέργειας όπως και τα προγράμματα εξοικονόμησης ενέργειας (πχ. προγράμματα σε δημόσια κτίρια, εφαρμογή κινήτρων στους ιδιώτες) θα πρέπει επίσης να προωθηθούν για να αντιμετωπιστούν προβλήματα που προκύπτουν από την αύξηση της κατανάλωσης, αλλά και τα τοπικά προβλήματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης και θορύβου.

Τέλος, οι παρεμβάσεις στο υφιστάμενο πολεοδομικό ιστό, οι επεκτάσεις των οικισμών που προκύπτουν κύρια κάτω από την πίεση της τουριστικής ανάπτυξης και η εκτός οικισμών δόμηση θα πρέπει να ακολουθήσουν την ίδια λογική. Η δημιουργία χώρων αποκλειστικής κίνησης πεζών στα εμπορικά κέντρα αλλά και στις περιοχές περιπάτου-αναψυχής, η δημιουργία χώρων στάθμευσης αυτοκινήτων, η δημιουργία εμποδίων στην διαμπερή κίνηση των αυτοκινήτων με παράλληλη βελτίωση των αστικών συγκοινωνιών, η κατασκευή παρακαμπτήριων δρόμων, η αύξηση και η διαμόρφωση κοινόχρηστων χώρων, οι παρεμβάσεις στις προσόψεις των κτιρίων, η ενεργός πολιτική για την επισκευή και επανάχρηση διατηρητέων και ιστορικών κτιρίων, η υπόγεια καλωδίωση των δικτύων ΟΤΕ, ΔΕΗ, τηλεόρασης κατά προτεραιότητα σε παραδοσιακούς οικισμούς κλπ αποτελούν σχετικά μικρής κλίμακας παρεμβάσεις που όμως συμβάλλουν καθοριστικά στην αναβάθμιση της ζωής των κατοίκων.

Η ανάπτυξη πιλοτικών και πρότυπων ενεργειών στον τομέα του περιβάλλοντος εκτός από την βελτίωση της ποιότητας ζωής και την προστασία του περιβάλλοντος μπορούν να αναδείξουν την Περιφέρεια ως σημείο αναφοράς για περιβαλλοντικές δράσεις εθνικής ή ευρύτερης εμβέλειας με πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα.

    

Ø  Δημιουργία υπηρεσιών υποστήριξης πληθυσμού για την άρση των συνθηκών που οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό.

Αφορά δράσεις που απευθύνονται κύρια στα «ασθενέστερα» στρώματα του πληθυσμού όπως τους ηλικιωμένους, τους αλλοδαπούς, τους ανέργους μακράς διάρκειας, τα άτομα με διανοητικά προβλήματα, τους τσιγγάνους, τους αναλφάβητους κλπ. και γενικά κάθε άτομο που εξ αιτίας κάποιων προσωρινών ή μόνιμων προβλημάτων δεν μπορεί να λειτουργήσει ως πλήρες μέλος στην κοινωνία.

Τους ηλικιωμένους αφορούν κύρια τα ΚΑΠΗ, οι δραστηριότητες που μπορούν να αναπτυχθούν σ’αυτά και τα δίκτυα παροχής βοήθειας στο σπίτι. Για τις υπόλοιπες κατηγορίες θα πρέπει να δημιουργηθούν δομές που να προσφέρουν την δυνατότητα προσέγγισης της κάθε ομάδας χωριστά για την αντιμετώπιση των ιδιαίτερων προβλημάτων.

Στις οριζόντιες δράσεις ταξινομήσαμε εκείνες που ενώ είναι απαραίτητες για την υλοποίηση των προηγούμενων και εξυπηρετούν ταυτόχρονα περισσότερες από ένα κάθετους άξονες παρέμβασης, δεν αποτελούν αυτοσκοπό και το τι θα περιλαμβάνουν εξαρτάται από τις ανάγκες που δημιουργούν οι τελευταίοι.

Αναφερόμαστε ειδικά στις δράσεις:

Ø  Βασικές υποδομές: μεταφορές, ενέργεια, επικοινωνία

Ø  Κατάρτιση-Απασχόληση

Ø  Ερευνα, τεχνολογική ανάπτυξη και καινοτομίες

Ø  Κοινωνία των πληροφοριών

Ø  Τεχνική βοήθεια

Αν και αποτελούν την αναγκαία συνθήκη, τις προϋποθέσεις για την επίτευξη της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων και της αύξησης της απασχόλησης, δεν αποτελούν από μόνες τους την ικανή συνθήκη ώστε να δημιουργήσουν ανάπτυξη αν δεν συνδεθούν άμεσα με τις παρεμβάσεις εκείνες που τις αξιοποιούν. Οι δράσεις αυτές πρέπει να εξειδικεύονται για να στηρίζουν το παραγωγικό δυναμικό της περιοχής και να ανταποκρίνονται στις πραγματικές κοινωνικές ανάγκες έτσι ώστε να έχουν ευεργετικά αποτελέσματα και πολλαπλασιαστικές επιπτώσεις.

Ομως, έστω και αν η σημασία των οριζόντιων δράσεων είναι πολύ μεγάλη, σε βαθμό που στα ευρωπαϊκά και εθνικά κείμενα παρουσιάζονται ως αυτόνομοι στόχοι (αυτό αφορά ειδικά τον τομέα κατάρτιση-απασχόληση), η μέχρι σήμερα εμπειρία δείχνει ότι ο τρόπος με τον οποίο προωθήθηκαν δεν βοήθησε στην συνέργεια μεταξύ δράσεων και στην συνοχή και στην ολοκληρωμένη μορφή των προηγούμενων ΣΠΑ που εφαρμόστηκαν στην περιφέρεια αλλά και στην Ελλάδα γενικότερα. Η παρατήρηση αυτή αφορά κυρίως τις βασικές υποδομές και ειδικότερα τις υποδομές μεταφορών όπου –δεδομένων των τεράστιων αναγκών της περιφέρειας- εκτελέστηκαν έργα χωρίς να έχει υπάρξει ιεράρχηση στόχων και κριτήρια καθορισμού προτεραιοτήτων με αποτέλεσμα την αδυναμία επιτέλεσης ουσιαστικής προόδου στον στόχο της σύγκλισης.

Επίσης, σημαντικό είναι η υλοποίηση των δράσεων αυτών να μην αντιστρατεύεται τους βασικούς αναπτυξιακούς στόχους της περιφέρειας: για παράδειγμα η δημιουργία υποδομών μεταφορών δεν μπορεί να γίνεται σε βάρος της ποιότητας περιβάλλοντος σε βαθμό που να ακυρώνει στην πράξη την αναπτυξιακή στρατηγική της περιφέρειας που στηρίζεται σ’αυτήν.

Η αδιάλειπτη και ποιοτικά σωστή μεταφορική και επικοινωνιακή σύνδεση των νησιών με την ηπειρωτική Ελλάδα αποτελεί το βασικό στόχο στον τομέα των υποδομών δεδομένου ότι επηρεάζει καθοριστικά την λειτουργία των επιχειρήσεων και την ασφάλεια των κατοίκων. Σταθερές υποδομές (λιμάνια, αεροδρόμια, δίκτυα τηλεπικοινωνιών), κινητές υποδομές (πλοία, αεροπλάνα) και οργάνωση υπηρεσιών αποτελούν ένα τρίπτυχο κρίσιμο για την επιβίωση των νησιών. Παράλληλα οι προηγμένες και αξιόπιστες τηλεπικοινωνίες αποτελούν όχι ένα απλό μέσο επικοινωνίας, αλλά ένα εργαλείο για την βελτίωση της ελκυστικότητας και της ανταγωνιστικότητας της περιφέρειας. Επομένως είναι αναγκαίο να γίνουν όλες οι παρεμβάσεις σε υποδομές αλλά και σε εκπαίδευση ανθρώπινου δυναμικού έτσι ώστε η ποιότητα και η αξιοπιστία των υπηρεσιών που προσφέρουν να είναι πάντα υψηλή. Τέλος στον τομέα της ενέργειας η κάλυψη των αυξανόμενων αναγκών θα πρέπει να γίνει κατά προτεραιότητα με την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και προγραμμάτων εξοικονόμησης ενέργειας. Ο εκσυγχρονισμός των θερμοηλεκτρικών εργοστασίων με επέκταση της ισχύος τους και μείωση του κόστους παραγωγής (με την προοπτική της απελευθέρωσης της αγοράς) πρέπει να εξεταστούν καθώς επίσης και η διασύνδεση των νησιών μεταξύ τους και με την ηπειρωτική Ελλάδα.

Η βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού μέσα από υψηλής ποιότητας προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης έχει πρωταρχική σημασία για τον εκσυγχρονισμό και την προώθηση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, αλλά ταυτόχρονα για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος της απασχόλησης. Τόσο τα προγράμματα αρχικής όσο και εκείνα της συνεχιζόμενης κατάρτισης θα πρέπει να προσανατολίζονται στην κάλυψη των αναγκών που προκύπτουν από τις κάθετες δράσεις, έτσι ώστε να είναι χρήσιμα για τους καταρτιζόμενους και να τους βοηθούν ουσιαστικά στην εξεύρεση εργασίας.

Όμως το πρόβλημα της περιφέρειας είναι σύνθετο: η ανεργία εντοπίζεται κύρια στους νέους 16-30 ετών οι οποίοι έχουν χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, ενώ οι παραδοσιακοί κλάδοι που θα μπορούσαν να τους απορροφήσουν (γεωργία, κτηνοτροφία, μεταποίηση) συρρικνώνονται. Ταυτόχρονα υπάρχει έλλειψη ειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού για την παροχή υπηρεσιών στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα (πχ. παροχή συμβουλών, εκτέλεση κοινοτικών προγραμμάτων). Πράγματι πολλοί από τους νέους επιστήμονες των νησιών δεν επιστρέφουν στην πατρίδα τους, ενώ παραμένουν άνεργοι ή υποαπασχολούνται σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Η λειτουργία ενός Παρατηρητηρίου Απασχόλησης που θα μελετήσει σε βάθος την κατάσταση και θα προτείνει τις κατάλληλες λύσεις είναι απαραίτητο μέτρο. Όπως απαραίτητη είναι η δημιουργία σε επίπεδο νέων δήμων τοπικών κέντρων πληροφόρησης και προώθησης της απασχόλησης μέσα από την δημιουργική ενασχόληση των νέων.  

Η αναβάθμιση της εκπαίδευσης σε όλες της τις βαθμίδες αποτελεί επίσης μια αναγκαιότητα

Στις παραπάνω οριζόντιες δράσεις προστίθενται δύο νέες δράσεις που αφορούν άυλες ενέργειες και δεν είχαν ενταχθεί στο 2^ο ΚΠΣ της περιφέρειας: η έρευνα - τεχνολογική ανάπτυξη και καινοτομία (Ε&ΤΑ) και η προώθηση της κοινωνίας πληροφοριών. Οι δράσεις αυτές αξιοποιώντας κυρίως τις «σκληρές» υποδομές που θα κατασκευαστούν τόσο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση όσο και στις τηλεπικοινωνίες, έχουν τους ίδιους στόχους: την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, την δημιουργία θέσεων απασχόλησης και την κάλυψη κοινωνικών αναγκών.

Οι παρεμβάσεις στους δύο παραπάνω τομείς είναι καθοριστικής σημασίας γεγονός που εντείνεται από την ιδιομορφία του χώρου ο οποίος απαιτεί ανάπτυξη ειδικών τεχνολογιών και ειδικευμένων εφαρμογών. Η βελτίωση της λειτουργίας της διοίκησης και η εξυπηρέτηση του πολίτη, η παροχή καλύτερων υπηρεσιών κοινής ωφέλειας (τηλε-εκπαίδευση, τηλε-ιατρική), η καλύτερη πληροφόρηση και διάδοση της γνώσης χρειάζεται η ανάπτυξη εφαρμογών στις τηλεπικοινωνίες. Παράλληλα για τον σχεδιασμό των υποδομών (πχ. ενέργεια, περιβάλλον) και για την εισαγωγή καινοτομιών σε όλους τους παραγωγικούς τομείς (γεωργία, τουρισμός, πολιτισμός), χρειάζεται εστιασμένη εφαρμοσμένη έρευνα.. Η ενίσχυση των υποδομών και των λειτουργιών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και η δημιουργία ειδικών πανεπιστημιακών ερευνητικών ινστιτούτων που θα προσελκύουν επιστήμονες απ’ όλο τον κόσμο θα  δώσουν την ώθηση που χρειάζεται.

Τέλος, τελευταίες αλλά όχι λιγότερο σημαντικές θεωρούνται οι θεσμικές και οργανωτικές παρεμβάσεις που είναι απαραίτητες για την ενίσχυση των δομών σχεδιασμού και υλοποίησης της αναπτυξιακής στρατηγικής. Η συσσωρευμένη εμπειρία από την περίοδο σχεδιασμού και υλοποίησης των ΜΟΠ δείχνει το περιεχόμενο των δράσεων που πρέπει να αναληφθούν, ιδιαίτερα σε μια περιφέρεια που χαρακτηρίζεται από φυσική διάσπαση και από ποσοτική αλλά κυρίως ποιοτική ανεπάρκεια ειδικευμένου στελεχιακού δυναμικού, τόσο στον δημόσιο τομέα (διοίκηση και αυτοδιοίκηση) όσο και στην ελεύθερη αγορά.

Το πρόβλημα που συνήθως γίνεται ευκολότερα αντιληπτό, αφορά στην υλοποίηση των «κλασσικών» έργων υποδομών και αναφέρεται στην καθυστερημένη ή πλημμελή εκτέλεση τους λόγω ατελών μελετών και αδυναμία ουσιαστικής παρακολούθησης μελετών και έργων λόγω έλλειψης υπαλλήλων, γεγονός που είναι αναμφισβήτητο. Το φαινόμενο αυτό επιδεινώνεται από τον κατακερματισμό του χώρου που μειώνει ακόμη περισσότερο την αποδοτικότητα των υπαλλήλων και άλλων εμπλεκόμενων μηχανισμών (πχ. Περιφέρεια, ΜΟΔ, Τεχνικοί Σύμβουλοι, Σύμβουλος Διαχείρισης). Επομένως λαμβάνοντας υπόψη την ιδιαιτερότητα του νησιωτικού χώρου θα πρέπει να υπάρξει διαφορετικό μοντέλο οργάνωσης των υπηρεσιών και κατανομής (αποκέντρωσης) των αρμοδιοτήτων απ΄ότι στην ηπειρωτική Ελλάδα.

Όμως οξύτερο είναι το πρόβλημα στην «ωρίμανση» και στην εκτέλεση δύσκολων τεχνικά ή οργανωτικά έργων (πχ. αναστύλωση κάστρων, παρεμβάσεις σε αστικό ιστό, μαρίνες), αλλά κύρια στον σχεδιασμό και την υλοποίηση ήπιων, άυλων και καινοτόμων δράσεων. Η ανάπτυξη ήπιων μορφών τουρισμού, η στήριξη των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, ο σχεδιασμός των προγραμμάτων κατάρτισης, η ανάπτυξη ήπιων μορφών ενέργειας, η προώθηση βιολογικών καλλιεργειών και προϊόντων ονομασίας προέλευσης, η εκπόνηση ορθολογικών καλλιεργητικών σχεδίων τόσο στις υπό άρδευση περιοχές όσο και στο σύνολο της αγροτικής γής, η δημιουργία διεπαγγελματικών ενώσεων και η προώθηση νέων δομών εμπορίας των τοπικών προϊόντων κλπ από τις οποίες αναμένονται διαρκή πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στην δημιουργία θέσεων απασχόλησης και εισοδήματος, έχουν συνήθως μικρούς βαθμούς απορρόφησης. Η υλοποίηση των δράσεων αυτών –που αποτελούν και την πεμπτουσία της αναπτυξιακής δράσης- δεν μπορούν να υλοποιηθούν από την «κλασική» διοικητική μηχανή, αλλά έχει ανάγκη από φορείς (αναπτυξιακούς θεσμούς) και άτομα (εμψυχωτές – συμβούλους ανάπτυξης, τεχνικούς συμβούλους, συμβούλους marketing κλπ) που να λειτουργούν με άλλη λογική, περισσότερο δημιουργική.  

Αυτό συμβαίνει γιατί σε όλη τη διαδικασία σύνταξης και υλοποίησης των προγραμμάτων έχει υποβαθμιστεί πλήρως η έννοια των στόχων (γενικών και ειδικών) και επομένως ουδείς ασχολείται με την υλοποίηση τους. Ενδεικτικά αναφέρεται το γεγονός ότι σε περιφερειακό επίπεδο δεν υπάρχει κανένας φορέας που να μελετά συστηματικά, να σχεδιάζει και να υλοποιεί δράσεις που να αντιμετωπίζουν το θέμα της απασχόλησης αν και έχει αναγορευθεί σε πρώτη προτεραιότητα σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Η κρισιμότητα του προβλήματος είναι τόσο οξεία για την περιφέρεια, γιατί πέρα από το αναγνωρισμένο κοινωνικό πρόβλημα που δημιουργεί, οδηγεί στην αποψίλωση της ευαίσθητης νησιωτικής περιφέρειας από τα δυναμικότερα στοιχεία της. Το γεγονός αυτό έχει ήδη δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα που δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν παρά μόνο με έντονες και ειδικού χαρακτήρα παρεμβάσεις. Αυτές δεν μπορούν παρά να σχεδιαστούν και να υλοποιηθούν από ειδικευμένα άτομα μέσα από ειδικούς φορείς παρέμβασης. 

Ανάλογη, αν όχι χειρότερη, κατάσταση επικρατεί στον τουρισμό: ενώ έχει θεωρηθεί σε περιφερειακό επίπεδο ο υπ’αριθμόν 1 άξονας προτεραιότητας από την προηγούμενη προγραμματιστική περίοδο, δεν υπάρχει φορέας που να σχεδιάζει τις δράσεις, να παρακολουθεί την υλοποίηση τους και να εκτιμά την αποτελεσματικότητα τους.

Από τα παραπάνω φαίνεται ότι υπάρχει ανάγκη για αυξημένη τεχνική βοήθεια, από την οποία εξαρτάται σε πολύ μεγάλο βαθμό η υλοποίηση του προγράμματος τόσο για την έγκαιρη εκτέλεση μελετών σκοπιμότητας (πχ. διερεύνηση τουριστικών αγορών) και τεχνικών μελετών, όσο και για να δοθεί η δυνατότητα στους φορείς ανάπτυξης της περιφέρειας να αποκτήσουν τα στελέχη που τους είναι απαραίτητα για να φέρουν σε πέρας αποτελεσματικά τις δράσεις του προγράμματος (πχ. πρόσληψη τεχνικών συμβούλων, συμβούλων ανάπτυξης, συμβούλων προώθησης απασχόλησης, συμβούλων επιχειρήσεων, συμβούλων marketing προϊόντων κλπ).

Στο σημείο ανάλυσης στο οποίο είναι σήμερα το ΣΠΑ και με βάση την μεθοδολογία που ακολουθήθηκε, δεν θεωρείται δυνατός ο χαρακτηρισμός των προτεινόμενων αξόνων δράσης σε απαραίτητους και σκόπιμους. Ολοι θεωρούνται απαραίτητοι ενώ ο βαθμός προτεραιότητας και η βαρύτητα του καθενός μπορεί στη φάση αυτή να εκτιμηθεί από το ποσόν που θα προϋπολογιστεί σε κάθε έναν. Η διάκριση μπορεί να γίνει σε επίπεδο έργου. Όμως, κρίσιμοι άξονες για την επίτευξη των στόχων του ΣΠΑ είναι η Τεχνική Βοήθεια, η Κοινωνία των Πληροφοριών και η Κατάρτιση που θεωρούνται ως αναγκαία συνθήκη για να αξιοποιηθούν τα όποια έργα γίνουν.

Μυτιλήνη, 22/3/99

Γιάννης ΣΠΙΛΑΝΗΣ

Επίκουρος Καθηγητής

Εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης

Πανεπιστήμιο Αιγαίου

ΙΙ.3 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΠΙΤΕΥΞΗΣ ΕΙΔΙΚΩΝ ΣΤΟΧΩΝ

Στη συνέχεια θα αναλύσουμε κάθε ένα από τους ειδικούς κάθετους στόχους όπως αναφέρθηκαν στην προηγούμενη παράγραφο. Για κάθε στόχο οι προτεινόμενες  δράσεις (μέτρα)  θα περιλαμβάνουν και παρεμβάσεις που αφορούν τις οριζόντιες δράσεις.

Α. Δημιουργία ενός πλέγματος ανταγωνιστικών παραγωγικών δραστηριοτήτων που να αξιοποιούν τους τοπικούς πόρους και τις τοπικές δεξιότητες με ταυτόχρονη στροφή σε υπηρεσίες και σε προϊόντα ποιότητας.

1.      Αξιοποίηση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων για την δημιουργία νέων τουριστικών προϊόντων

2.      Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας με στροφή σε τυποποιημένα προϊόντα ποιότητας. Εκσυγχρονισμός των εκμεταλλεύσεων

2.1 Βελτίωση συνθηκών παραγωγής, τυποποίησης και εμπορίας ελαιολάδου

2.2 Βελτίωση υποδομών, βοσκοτόπων και διατροφής αιγοπροβάτων. Βελτίωση ποιότητας και τυποποίηση προϊόντων γάλακτος

2.3 Βελτίωση παραγωγής και τυποποίησης κρασιού

2.4 Τυποποίηση προϊόντων (μέλι, αρωματικά φυτά…)

2.5  Παραγωγή και προώθηση ΠΟΠ και ΠΓΕ

2.6  Ανάπτυξη αγροτουρισμού για την δημιουργία συμπληρωματικού εισοδήματος και για την προώθηση των τοπικών προϊόντων

2.7  Εγκατάσταση νέων αγροτών ως συνεχιστών και εκσυγχρονιστών της παραγωγικής διαδικασίας

2.8  Προώθηση βιολογικών καλλιεργειών και άλλων αγροτο-περιβαλλοντικών μέτρων

2.9  Στήριξη της αλιείας και των υδατοκαλλιεργειών

2.10                      Κατασκευή έργων αξιοποίησης υδάτινου δυναμικού (μικρά φράγματα, λιμνοδεξαμενές)

2.11                      Βελτίωση των προσβάσεων στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις – αγροτική οδοποιία

2.12                      Εκπαίδευση συμβούλων αγροτικής ανάπτυξης

2.13                      Εκπαίδευση για την επεξεργασία και τυποποίηση τοπικών προϊόντων

2.14                      Κατάρτιση νέων αγροτών

2.15                      Δημιουργία ερευνητικών κέντρων για την στήριξη της νησιωτικής αγροτικής οικονομίας

2.16                      Ανάθεση ερευνών για την στήριξη της νησιωτικής αγροτικής οικονομίας

2.17                      Δημιουργία δικτύου διάχυσης καινοτομιών και άλλων πληροφοριών αγροτικού χαρακτήρα.

2.18                       

3.      Ανάδειξη της περιοχής ως τμήματος του πολιτιστικού και περιβαλλοντικού πάρκου του Αιγαίου με την ανάπτυξη νέων υπηρεσιών,

Απαραίτητη προϋπόθεση για

4.      Στήριξη των ΜΜΕ. Αναφέρεται σε επιχειρήσεις ανεξαρτήτως του τομέα στον οποίον δραστηριοποιούνται. Αλλωστε η έμφαση και μόνο στον τομέα της μεταποίησης έχει εξαιρετικά περιορισμένο ενδιαφέρον με δεδομένη την διάρθρωση του κλάδου

4.1.  Παροχή υπηρεσιών υποστήριξης (marketing, management, σχεδιασμός νέων προϊόντων, πρόσβαση σε χρηματο-οικονομικά μέσα, απόκτηση σημάτων ποιότητας)

4.2.  Βελτίωση της τυποποίησης και σήμανσης αγροτικών προϊόντων

4.3.  Στήριξη καλλιτεχνικής χειροτεχνίας.

4.4.  Προώθηση συνεργασιών μεταξύ ομοειδών κλάδων

4.5    Προώθηση τοπικών προϊόντων μέσω του τουρισμού

4.6    Προώθηση προϊόντων – υπηρεσιών και επιχειρηματικών δυνατοτήτων σε άλλες αγορές

4.7    Δημιουργία βιοτεχνικών και χονδρεμπορικών πάρκων

4.8   Εκπαίδευση συμβούλων επιχειρήσεων

4.9   Εκπαίδευση στην καλλιτεχνική χειροτεχνία

4.10 Αξιοποίηση των τηλεπικοινωνιών για την παροχή εξειδικευμένων      πληροφοριών σε επιχειρήσεις

4.11 Προώθηση τοπικού σήματος αυθεντικότητας και ποιότητας προϊόντων και υπηρεσιών

4.12  Δημιουργία μικρών εκθεσιακών κέντρων και άλλων υποδομών για την προβολή τοπικών προϊόντων (δημοτικά γραφεία γενικών πληροφοριών)

Β.  Βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων

1.      Βελτίωση υποδομών και υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και της προσπελασιμότητας των πολιτών σ’ αυτές,

2.      Βελτίωση της ποιότητας του αστικού και του φυσικού περιβάλλοντος,

3.      Βελτίωση των υποδομών και των υπηρεσιών πολιτισμού και αναψυχής,

4.      Δημιουργία υπηρεσιών υποστήριξης πληθυσμού με την άρση των συνθηκών που οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό.

  

Ανάλυση αρχίζοντας από τις προϋποθέσεις, η πλήρωση των οποίων είναι απαραίτητη για να υπάρχει το αναγκαίο υπόβαθρο πάνω στο οποίο να μπορούν να στηριχθούν οι δράσεις

Ιεράρχιση: απαραίτητες - σκόπιμες

ΙΙΙ. ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗ ΤΟΜΕΑΚΩΝ – ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΣΤΟΧΩΝ

Η μέχρι τώρα ανάλυση του περιφερειακού προγράμματος ακολουθούσε την λογική της ολοκληρωμένης αναπτυξιακής προσέγγισης δίνοντας έμφαση στην αλληλουχία μεταξύ βασικών και ειδικών στόχων και στην συνέργεια μεταξύ των δράσεων έτσι ώστε να γίνει εμφανής η αποτελεσματικότητα των προτεινόμενου προγράμματος.

Στη συνέχεια και προκειμένου 

Εκπαίδευση – Ερευνα/Τεχνολογία – Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Απασχόληση – κατάρτιση

Νέοι – ΓΓΝΓ – Εθνικό Ιδρυμα Νεότητας

Κοινωνία των πληροφοριών

Ενίσχυση παραγωγικών επενδύσεων

Μονάδες τυποποίησης γεωργικών προϊόντων

Κατάρτιση εργαζομένων και αυταπασχολουμένων με ειδικά προγράμματα και με μικρότερη ή καμία επιδότηση

«Χαλάρωση» προδιαγραφών για σφαγεία, τυροκομία, εστιατόρια, παρασκευαστήρια γλυκών,  ΧΥΤΑ κλπ σε μικρά νησιά

-------------