ΜIA ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΠΟΥ ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΑΕΙ ΧΑΜΕΝΗ

 

Όλοι γνωρίζουμε ότι ακόμη και σήμερα βιώνουμε στη χώρα μας μια συνεχιζόμενη εδώ και πάνω από μια δεκαετία συνεχιζόμενη κρίση που ειδικά στη Περιφέρεια Β.Αιγαίου (ΠΒΑ) αποτελεί συσσώρευση τουλάχιστον 3 κρίσεων: οικονομική, προσφυγικό, πανδημία.

 

Η τριπλή αυτή κρίση είχε ως συνέπεια να αποκαλυφθούν στο φως οι διαρθρωτικές αδυναμίες της οικονομίας της που οδήγησαν σε πτώχευση και σε πρωτοφανή μείωση του ΑΕΠ της τάξεως του 28% τη περίοδο 2009-2015, μια μικρή ανάκαμψη τη τριετία 2016-19 (5,2%) και μια νέα απότομη μείωση 9,5% το 2020 εξ αιτίας της πανδημίας. Μια οικονομία που βασιζόταν στην οικοδομή και στην δανειοδοτούμενη κατανάλωση και όχι στην ανταγωνιστικότητα του παραγωγικού της ιστού. Μόλις τα δάνεια και οι εξαρτημένη από αυτά κατανάλωση περιορίστηκαν δραματικά, φάνηκε η “γύμνια” της “αναπτυξιακής άνοιξης” των προηγούμενων δεκαετιών.

 

Το πρόβλημα στο Β.Αιγαίο ήταν ήδη μεγάλο και μεγάλωσε ακόμη περισσότερο στη περίοδο της κρίσης: - 30,9% τη περίοδο 209-16 και + 1,7% 2016-18 (δεν υπάρχουν νεότερα στοιχεία σε επίπεδο περιφέρειας) με αποτέλεσμα το κατά κεφαλή προϊόν της ΠΒΑ να είναι από τα χαμηλότερα της χώρας.. Η αιτία είναι η πολύ χαμηλή ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της ΠΒΑ όπου οι εξαγωγικοί κλάδοι (πρωτογενής τομέας, μεταποίηση, τουρισμός) αποτελούν μόνο το (24%) σε σύγκριση με άλλες περιφέρειες της χώρας και ειδικά του Ν.Αιγαίου όπου το ποσοστό αυτό είναι σχεδόν διπλάσιο (42%) και 35,5% ο μέσος όρος της χώρας. Η υστέρηση της ΠΒΑ οφείλεται σε πολύ μεγάλο βαθμό στη τελευταία θέση που έχει η ανταγωνιστικότητα της οικονομίας της ως προς όλες τις ελληνικές και ευρωπαϊκές περιφέρειες.

 

Αυτή η υστέρηση οδηγεί και σε αρνητικά δημογραφικά αποτελέσματα, με αποτέλεσμα η ΠΒΑ να βιώνει έναν φαύλο κύκλο συρρίκνωσης που την καθιστά μη βιώσιμη.

	πληθυσμός >70	δείκτης εξάρτησης	πληθυσμός 25-64 με τριτοβάθμια	εκτός εκπαίδευσης και απασχόλησης NEET	κίνδυνος φτώχειας	% ανεργίας Δ' τρίμηνο 2019	απασχολούμενοι σε επιστημονικά και τεχνολογικά πεδίο	% απασχόλησης 2018	% ανεργίας 2018	% ανεργίας μακράς διάρκειας, 2018	% κατοίκων μεταναστών 2011
ΕΛΛΑΔΑ	14,9	34,6	31,9	12,5	31,8	16,8	22,5	59,4	19,6	72,5
Π. ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ	16,6	36,9	24,6	15,4	28	12,1	17,9	58,9	16,5	54,4	9
Π. ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ	17,3	34,1	26,9	25,7	33,6	16,9	18,7	50,6	23	67,5	6,5
Π. ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ	11,6	28,2	22,2	16,1	35,9	13	14,6	57,4	17,3	32,6	9,8
Π. ΚΡΗΤΗΣ	13,4	30,2	26,3	13,1	37	12,5	17,3	59,4	13,6	50,4	6,4

 

 

Είναι αναστρέψιμη αυτή η κατάσταση; Ναι, έστω και αν χρειάζεται προσπάθεια και χρόνος, εφόσον υπάρξει όραμα και σαφές σχέδιο δράσης με συγκεκριμένους στόχους, αντί να συνεχίζεται η λογική χρηματοδότησης έργων και δράσεων, ασύνδετων μεταξύ τους, χωρίς προτεραιότητες που συχνά επιλέγονται με αδιαφανή, πελατειακά, κριτήρια. Αντίθετα χρειάζεται άμεσα να στραφούμε σε μια ολοκληρωμένη στρατηγική με συνεκτικότητα στόχων και συμπληρωματικότητα δράσεων από διάφορα χρηματοδοτικά εργαλεία.

 

 

 

 

ΟΡΑΜΑ & ΑΡΧΕΣ – ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΙ & ΕΙΔΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ

 

Τι χρειάζεται σε αυτή τη φάση; Με βάση τα δύο βασικά προβλήματα που έχουν προσδιοριστεί (ιδιαίτερα συρρικνωμένος εξαγωγικός τομέας και γήρανση πληθυσμού που μειώνεται συνεχώς χάνοντας κυρίως νέους & εκπαιδευμένους).

 

1.      Καθορισμός Οράματος και των βασικών του αρχών

Με αυτά τα δεδομένα, «η συνολική αναπτυξιακή στρατηγική της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου για την επόμενη δεκαετία είναι η αύξηση της ανταγωνιστικότητας και της ελκυστικότητας της Περιφέρειας με στοχευμένη ενίσχυση των εδραιωμένων και αναδυόμενων οικονομικών δραστηριοτήτων, καθώς και η άμβλυνση των προβλημάτων και των μειονεκτημάτων, που οφείλονται στον ιδιαίτερο νησιωτικό χαρακτήρα της» που αναφέρει το ΠΠΑ (σ.77) βρίσκεται στη σωστή κατεύθυνση.

Όμως πως μπορεί αυτό να υλοποιηθεί; Αν ακολουθηθούν 3 αρχές: "Ποιοτικά, Πράσινα και Ισων Ευκαιριών Νησιά", μέσα από:

·       την ανάδειξη του πολιτιστικού, φυσικού και παραγωγικού κεφαλαίου για τη παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής ποιότητας, υψηλής προστιθέμενης αξίας και τοπικότητας που θα απευθύνονται σε ειδικές αγορές με στόχο την υπερπήδηση του μειονεκτήματος του υψηλού παραγωγικού κόστους

·       την αυστηρή διαχείριση του περιβάλλοντος δεδομένου ότι οι πόροι είναι περιορισμένοι

·       την αναβάθμιση των υποδομών & Υπηρεσιών Δημοσίου Συμφέροντος (ΥΔΣ – μεταφορές, επικοινωνίες, ενέργεια, υγεία, παιδεία, αθλητισμός, πολιτισμός) προς τις επιχειρήσεις, τους πολίτες των νησιών και τους επισκέπτες που θα εξασφαλίζουν υψηλή ποιότητα ζωής, με διαφορετικά χαρακτηριστικά από αυτή των πόλεων που δεν μπορούν να ανταγωνιστούν.

 

 Τα παραπάνω συνδυάζονται σε αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε «Αιγαιακή Ποιότητα» που θα πρέπει να σηματοδοτεί τις δράσεις όλων των δρώντων τόσο του ιδιωτικού όσο και του δημόσιου τομέα προς όφελος πολιτών και επιχειρήσεων. Στόχος είναι να ταυτίσουμε την ΠΒΑ με αυτό το brand.

 

2.      Προσδιορισμός στρατηγικών και ειδικών στόχων ώστε το όραμα να εκπληρωθεί

 

Δύο είναι οι στρατηγικοί στόχοι για την επίτευξη των παραπάνω:

Α. Ενδυνάμωση του παραγωγικού-εξαγωγικού ιστού

Β. Εξασφάλιση επιπέδου ποιότητας ζωής ανάλογου με τα διεθνή standards

 

Οι στόχοι αυτοί μπορούν να εξειδικεύονται σε επιμέρους στόχους:

-          Α.1 Διατήρηση και αξιοποίηση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων για την αναβάθμιση του μαζικού τουρισμού και την δημιουργία νέων τουριστικών προϊόντων (πολιτιστικού, θαλάσσιου, ευεξίας) με στόχο να αποτελέσουν τα νησιά ειδικούς προορισμούε

-          Α.2. Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας με στροφή σε προϊόντα ποιότητας

-          Α.3. Παραγωγή και διακίνηση αγροδιατροφικών προϊόντα υψηλής ποιότητας και σύνδεση με τουρισμό.

-          Α.4 Στήριξη της επιχειρηματικότητας με έμφαση τη γαλάζια και την πράσινη ανάπτυξη.

-          Α.5. Ανάδειξη της περιοχής ως τμήματος του πολιτιστικού, περιβαλλοντικού και ερευνητικού πάρκου του Αιγαίου με την ανάπτυξη νέων υπηρεσιών προς την παγκόσμια κοινότητα

Και

-          Β.1. Βελτίωση υποδομών και υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και βελτίωσης της προσπελασιμότητας σ'αυτές

-          Β.2. Προστασία και ανάδειξη του δομημένου και του φυσικού περιβάλλοντος.

-          Β.3. Υπηρεσίες υποστήριξης πληθυσμού για την άρση των παραγόντων που οδηγούν στον κοινωνικό αποκλεισμό

 

Πηγαίνοντας σε μεγαλύτερο βάθος την ανάλυση σε ότι αφορά τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας μέσα από το φίλτρο της ποιότητας προτείνεται η επικέντρωση στην αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων των νησιών (φύση, πολιτισμός, διατροφή) μέσα την ανάπτυξη 2 αξόνων:

-          του «Θερμαλισμού και του Τουρισμού Ευεξίας»

-          της «Γαλάζιας ανάπτυξης»

 

Σε ότι αφορά στον πρώτο άξονα έχει 6 συνιστώσες συνδέονται με την επιχειρηματικότητα που καλύπτει τομείς δραστηριοτήτων που μπορούν και πρέπει να αναπτυχθούν ώστε το παραγόμενο προϊόν να είναι πλήρες καλύπτοντας τις βασικές ανάγκες όπως προδιαγράφονται παγκόσμια αλλά και αξιοποιώντας τα ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά. Πιο συγκεκριμένα αφορά

-          Δραστηριότητες υγείας, που αφορά τόσο τη παραδοσιακή λουτροθεραπεία, ποσιθεραπεία όσο και υπηρεσίες αποκατάστασης, εναλλακτικές θεραπείες κλπ

-          Δραστηριότητες που αφορούν το σώμα, τη ψυχή και το πνεύμα  όπως γίογκα, ται-τσι, ήπιες μορφές άσκησης, αυτοβελτίωση, coaching κλπ

-          Δραστηριότητες που συνδέονται με τον τομέα της διατροφής όπως διαχείρισης βάρους, αποτοξίνωσης, γευσιγνωσίας, …….. και προφανώς με όλο τον αγροδιατροφικό τομέα των νησιών που αποτελεί και τον βασικότερο κλάδο με τις διαφοροποιήσεις ανά νησί

-          Υπαίθριες δραστηριότητες που συνδέονται με το περιβάλλον τη διατήρηση και την ανάδειξη του, χερσαίο και θαλάσσιο, όπως ανακάλυψη της φύσης, πεζοπορικές διαδρομές, ποδηλασία, θαλάσσια σπορ, καταδύσεις, αεροπλοϊα κλπ

-          Δραστηριότητες που συνδέονται με την ανακάλυψη του τοπικού πολιτισμού, των μύθων, της ιστορίας, των μνημείων και ότι συνδέεται με αυτά, της παράδοσης, των τεχνών με διαφορετικές πολιτιστικές εμπειρίες σε ζωγραφική, μουσική, χορό, κουζίνα, γλώσσα κλπ

-          Δραστηριότητες που συνδέονται με τη φυσική διαβίωση των επισκεπτών κατοικώντας στα παραδοσιακά σπίτια των γύρω χωριών, συμμετέχοντας σε παραδοσιακές δραστηριότητες, σε δράσεις εθελοντισμού, στη τοπική ζωή κλπ

 Όμως η ΠΒΑ έχει και έναν θαλάσσιο χώρο που παραμένει αναξιοποίητος. Αυτό αφορά ιδιαίτερα τα 5 μικρά νησιά που συνήθως χάνονται κάτω από τον «όγκο» των μεγάλων.

 

Η ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ ΠΟΛΙΤΩΝ υποστηρίζει ότι σημαντικός πλούτος παραμένει στη θάλασσα, ειδικά των μικρών νησιών, που όμως για να αξιοποιηθεί πρέπει να ιδωθεί με μια σύγχρονη ματιά αυτή που φέρνει η πολιτική για «πράσινη-γαλάζια οικονομία» της ΕΕ και δίνει βάση στη προστασία και ανάδειξη των θαλάσσιων οικοσυστημάτων μέσα από δραστηριότητες όπως η βιώσιμη αλιεία και υδατοκαλλιέργειες, παράκτιος και αλιευτικός τουρισμός, θαλάσσιος και ναυταθλητικός τουρισμός, καταδύσεις και παρατήρηση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας, ανάδειξη της ναυτοσύνης και των άλλων επαγγελμάτων της θάλασσας και σύνδεση τους με τους μύθους και την ιστορία των νησιών από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα, κλπ.

 

Το γεγονός ότι τα μικρά νησιά όπως και τα μεγάλα έχουν θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές μπορούμε να οριοθετήσουμε ένα θαλάσσιο πάρκο από τον Αη Στράτη και τη Λήμνο μέχρι τους Φούρνους (και γιατί όχι με το θαλάσσιο πάρκο Αλοννήσου) περιλαμβάνοντας όλα τα νησιά. Επομένως η «γαλάζια ανάπτυξη» είναι ένας 2^ος πυλώνας ανάπτυξης που όπως και ο προηγούμενος καλύπτει με διαφορετική βαρύτητα όλα τα νησιά της ΠΒΑ.

 

 

Ο 2^ος στόχος εξειδικεύεται σε μια σειρά από οριζόντιες δράσεις κατασκευής των αναγκαίων υποδομών που θα υποστηρίξουν τη νέα εικόνα των νησιών στη πορεία για μια ποιοτική, πράσινη και γαλάζια ανάπτυξη. Εμφαση πρέπει να δοθεί στην επίλυση καίριων προβλημάτων που ταλανίζουν τα νησιά της περιφέρειας και είναι απαραίτητες για να συμπληρώσουν τους 2 αναπτυξιακούς άξονες που αναφέραμε προηγούμενα:

-          Ενίσχυση της καινοτόμου επιχειρηματικότητας που θα αξιοποιεί τοπικούς πόρους και εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Εδώ πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο πως θα λειτουργήσει η δομή καινοτομίας με άμεση σύνδεση με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου πως θα διασυνδεθεί με το ΠΣΕΚ που έχει αδρανήσει

-          Δημιουργία ενός συστήματος κατάρτισης και δια βίου μάθησης που να αποτυπώνει τις παραγωγικές και γεωμορφολογικές ιδιαιτερότητες των νησιών, για να μπορεί να καταρτιστεί ουσιαστικά και ο πιο απομακρυσμένος κάτοικος

-          Δημιουργία ενός συστήματος στήριξης των ευπαθών ομάδων με βάση τα στοιχεία που από το Παρατηρητήριο Κοινωνικής  Ένταξης που έχει ξεκινήσει να λειτουργεί εδώ και μερικούς μήνες

-          Βελτίωση της συνδεσιμότητας των νησιών μεταξύ τους και με τον έξω κόσμο με έργα πχ. αναβάθμιση πλοίων τοπικών αγόνων γραμμών, διαχωρισμός χρήσεων λιμανιών, αναβάθμιση εγκαταστάσεων υποδοχής επιβατών, ολοκλήρωση εγκαταστάσεων τουριστικών λιμανιών και λιμανιών μεικτής χρήσης, δημιουργία logistics στη κλίμακα των νησιών για τη βελτίωση της διακίνησης-εξαγωγής εμπορευμάτων, αναβάθμιση δικτύων τηλεπικοινωνιών, δίκτυο υδροπλάνων)

-          Διαχείριση νερού που να συμπεριλαμβάνει και επανάχρηση του χρησιμοποιημένου νερού

-          Διαχείριση στερεών αποβλήτων με στόχο τη κυκλική οικονομία

-          Διαχείριση περιβάλλοντος με στόχο τη μείωση των κινδύνων για φυσικές καταστροφές (πυρκαγιές και πλημύρες) μέσα από δράσεις πρόληψης

-          Ενεργειακή αναβάθμιση κτηρίων & προώθηση της ηλεκτροκίνησης σε δημόσια και ιδιωτικά μέσα μεταφοράς ώστε να μειωθεί δραστικά το ενεργειακό αποτύπωμα των νησιών.

-          Αναβάθμιση συνολικά του οικιστικού περιβάλλοντος των νησιών και αξιοποίηση του αποθέματος κατοικιών των μη παράκτιων οικισμών.

 

Η υλοποίηση των παραπάνω σημαίνει μια νέα λογική στην αρχιτεκτονική στο σχεδιασμό και στην αξιοποίηση των προγραμμάτων χρηματοδότησης με συμπληρωματικό τρόπο ανάλογα με τις επιλεξιμότητες τους, ξεκινώντας από το ΕΣΠΑ που είναι το περισσότερο δεσμευτικό.

 

Οραμα	Αύξηση της ανταγωνιστικότητας και της ελκυστικότητας της Περιφέρειας
Αρχές	Ποιοτικά, πράσινα, ίσων ευκαιριών νησιά: Αιγιακή Ποιότητα
Στρατηγικοί στόχοι	Ενδυνάμωση του παραγωγικού-εξαγωγικού ιστού		Εξασφάλιση επιπέδου ποιότητας ζωής ανάλογου με τα διεθνή standards
Ειδικοί στόχοι	Θερμαλισμός και τουρισμός ευεξίας	Γαλάζια Ανάπτυξη	ΥΔΣ για βελτίωση ελκυστικότητας προς επιχειρήσεις	ΥΔΣ για βελτίωση ποιότητας ζωής
Επιχειρησιακά Προγράμματα	ΠΕΠ, ΠΠΑ, Leader, ΟΠΑΑ, Ταμείο Δίκαιης Ενεργειακής Μετάβασης, Ταμείο Ανασυγκρότησης, INTERREG,  άλλοι πόροι

 

 

Η παραπάνω στρατηγική θα πρέπει να εξειδικευθεί και χωρικά με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις συγκεκριμένες ανάγκες των νησιών. Η προτεινόμενη δομή σε χωρικές ΟΧΕ συμβάλει προς τη κατεύθυνση αυτή βασισμένη στην σωτηρία και ανάδειξη του οικιστικού πλούτου, της πολιτιστικής κληρονομιάς, του οικολογικού κεφαλαίου και των παραγωγικών παραδόσεων.

 

Ας προχωρήσουμε και ένα βήμα παρακάτω συνδέοντας κάθε ΟΧΕ με έναν μύθο-brand name γνωστά σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως:

ΣΑΠΦΩ για τη Λέσβο

ΟΜΗΡΟΣ για τη Χίο

ΠΥΘΑΓΟΡΑΣ για τη Σάμο

ΙΚΑΡΟΣ για την Ικαρία

ΗΦΑΙΣΤΟΣ για τη Λήμνο

ΠΩΣΕΙΔΩΝΑΣ για τα μικρά νησιά

ώστε να εμπνεύσουμε τους πολίτες να στοιχηθούν και να συνεργαστούν για την επίτευξη του κοινού οράματος.

 

Τα υφιστάμενα προβλήματα μας έρχονται από παλιά και απαιτούν μακροχρόνια στοχοθεσία που ξεπερνά κατά πολύ τα χρονικά όρια των επιχειρησιακών προγραμμάτων που καλούμαστε σήμερα να εκπονήσουμε. Όμως για να μείνει το όραμα ζωντανό πρέπει μέσα σ’αυτό το διάστημα να υπάρχουν ορατά από τους πολίτες αποτελέσματα για να συνεχίσουν στη κοινή προσπάθεια.