Προτάσεις για Χωροταξικό Σχέδιο Σερίφου

 

Οι προτάσεις για τις χωροταξικές ρυθμίσεις πρέπει να αντανακλούν στο χώρο τις αποφάσεις της τοπικής κοινωνίας για την ανάπτυξη του τόπου. Μέσα από τις χωροταξικές ρυθμίσεις που θα προταθούν θα πρέπει να επιλυθούν τα υφιστάμενα προβλήματα που έχουν χωρική διάσταση και να  προβλεφθεί η δυνατότητα υλοποίησης των δράσεων και έργων που θα στοχεύουν στη πραγμάτωση του αναπτυξιακού οράματος Σε αυτό στόχευε το ερωτηματολόγιο «Τι Ανάπτυξη Εχουμε, τι Ανάπτυξη Θέλουμε» που διακινήθηκε στη Σέριφο με την ευκαιρία της μελέτης που μας είχε αναθέσει ο Δήμος. Το σύνολο της μελέτης είναι δημόσια διαθέσιμο (https://tourismobservatory-n.ba.aegean.gr/index.php/erevnes/serifos-2/)

Η μελέτη, όπως και το ερωτηματολόγιο είχε δύο σκέλη:

- τι ανάπτυξη έχουμε που συμπεριλαμβάνει και τα προβλήματα που υπάρχουν

- τι ανάπτυξη θέλουμε που καταλήγει στους κύριους άξονες δράσης

 

Ποια είναι τα σημαντικά σημεία, ευρήματα, συμπεράσματα της μελέτης

Προβλήματα από τη μέχρι τώρα ανάπτυξη:

-          Μεγάλη εποχικότητα τουρισμού με τουριστική περίοδο 4 μηνών (60% των αφίξεων Ιούλιο και Αύγουστο και 25% Ιούνιο και Σεπτέμβριο) που εστιάζεται στο κλασσικό προϊόν των 3S (ήλιος, άμμος, θάλασσα).

-          Μεγάλο αριθμό κλινών (επαγγελματικών και ιδιωτικών) που αντιστοιχούν σε 7,3 φορές τον αριθμό των κατοίκων όταν οι 3 κλίνες ανά κάτοικο αποτελούν όριο λήψης μέτρων με βάση τα όρια ΕΚΕΦΙ του ΥΠΕΝ

-          Μεγάλο αριθμό διανυκτερεύσεων (εκτιμούνται σε 350 χιλιάδες με βάση τις αφίξεις) που αντιστοιχούν σε 2,8 διανυκτερεύσεις ανά κάτοικο, όταν το όριο χωρητικότητας κατά το ΥΠΕΝ είναι 2

-          Ιδιαίτερα υψηλή αντιστοιχία δόμησης ανά άτομο είναι 385 τμ/κάτοικο όταν κατά το ΥΠΕΝ το όριο είναι 40-80 τμ/κάτοικο.

-          Υπερτουρισμός σε Λιβάδι -Χώρα για 45 ημέρες με θέματα υψηλής κυκλοφορίας, θορύβου, έλλειψη χώρων στάθμευσης, έλλειψη χώρου (πεζοδρομίου) ασφαλούς μετακίνησης, λόγω υπερσυγκέντρωσης των υπηρεσιών που εξυπηρετούν τουρίστες και μόνιμους κατοίκους στη περιοχή και της αύξησης των κατοικιών μακριά από αυτές (εκτός οικισμού).

-          «Αναρχη» κατάσταση στις δημοφιλείς παραλίες (Γάνεμα, Βαγιά, Κουταλάς, Μέγα Λιβάδι, Συκαμία, Ψιλή Αμμος) λόγω έλλειψης θέσεων παρκαρίσματος

-          Προβλήματα στην υδροδότηση/επάρκεια νερού λόγω της αυξανόμενης συνολικής κατανάλωσης και της ιδιαίτερα αυξημένης ζήτησης στις εκτός οικισμού περιοχές (πισίνες, κήποι, σπατάλη νερού). Κίνδυνος των βασικών πηγών της περιοχής Λιβαδιού-Ράμου λόγω της ανεξέλεκτης ανάπτυξης οχλουσών δραστηριοτήτων και ανεξέλεγκτης απόθεσης αποβλήτων στη περιοχή της Νόχτας. Υποβάθμιση μικρών υγροτόπων που ενισχύουν τα αποθέματα νερού.

-          Αυξημένοι κίνδυνοι ζημιών από φυσικά φαινόμενα όπως νεροποντές λόγω της χρήσης των χειμάρρων ως δρόμων και της έλλειψης υποδομών διευθέτησης νερών σε περιοχές όπως το Λιβάδι και τα Λειβαδάκια, Συκαμία και Μ.Λιβάδι από τη παρεμπόδιση της ροής νερών προς τη θάλασσα λογω δόμησης και φραξίματος των φυσικών διόδων.

-          Αλλοίωση τοπίου από την εκτός οικισμού δόμηση με κτίσματα που δεν συνάδουν με τον περιβάλλοντα χώρο (πολλές φορές διώροφα «αξιοποιώντας» τη κλίση του εδάφους και την έλλειψη ελέγχων), υπόσκαφων, πισίνων, διάνοιξη αυθαίρετων δρόμων, γκρέμισμα αναβαθμίδων και καταστροφή μονοπατιών, φύτεμα με μη τοπικά είδη κλπ

-          Κίνδυνοι απώλειας παραλιών από κτίσματα ή άλλες κατασκευές (τοιχία, δρόμοι) και χρήσεις πάνω στην άμμο και κοντά στη θάλασσα (θα έπρεπε η αδόμητη ζώνη να έχει πλάτος τουλάχιστον 100 μέτρων, ώστε να συμμορφώνεται με τις επιταγές του Πρωτοκόλλου για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Παράκτιων Ζωνών της Μεσογείου, το οποίο έχει κυρωθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά όχι από την Ελλάδα) όπως στα Λειβαδάκια, στο Καράβι, στη Βαγιά, στο Λιβάδι

-          Κίνδυνος πλήρους απώλειας των περιορισμένων πεδινών εκτάσεων λόγω επέκτασης της δόμησης σε αυτές αντί στους γύρω λόφους

-          Κατάρρευση , της δημογραφίας, της οικονομικής και κοινωνικής ζωής των παλαιών οικισμών (Παναγιά, Γαλανή, Καλλίτσος, Πύργος, Μ.Χωριό και σε σημαντικό βαθμό της Χώρας ειδικά στις περιοχές που βρίσκονται σε απόσταση από το δρόμο) που επιδεινώνεται από την έλλειψη υπηρεσιών προς κατοίκους και επισκέπτες.

-          Ελλειψη κατοικιών για τους δημόσιους λειτουργούς και «νέους» κατοίκους λόγω της μετατροπής της χρήσης τους σε τουριστικές.

 

Το δημογραφικό αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα για τη βιωσιμότητα του νησιού και αποτυπώνει το πρόβλημα της χαμηλής ελκυστικότητας. Η μέχρι σήμερα τουριστική μεγέθυνση δεν κατάφερε να αναστρέψει τη τάση παρά τις θέσεις εργασίας που δημιούργησε στην οικοδομή. Το καλοκαίρι είναι αφόρητο, ειδικά σε όσους εργάζονται στον τουρισμό με απίστευτα ωράρια, και ο χειμώνας το ίδιο αφόρητος λόγω «νέκρας» ενισχύοντας την ευθραυστότητα του. Οι επιχειρήσεις κλείνουν, επιχειρηματίες και εργαζόμενοι φεύγουν γιατί το νησί δεν δίνει ούτε επαρκή εισοδήματα, ούτε καλές συνθήκες ζωής. Αυτό το μοντέλο έφτασε στα όρια του έχοντας δώσει σημαντικά πράγματα στο νησί και στους κατοίκους του συγκρίνοντας αντικειμενικά και όχι συναισθηματικά με τη Σέριφο του 1970.

 

Τι ανάπτυξη θέλουμε; Στόχοι:

(α) Παραγωγικός: η διατήρηση και ανάδειξη της ταυτότητας του νησιού σε ότι αφορά στη φυσική, πολιτιστική και παραγωγική κληρονομιά για δημιουργία δραστηριοτήτων υψηλής προστιθέμενης αξίας με εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Πιο συγκεκριμένα:

o   Η ανάδειξη της μεταλλευτικής ιστορίας και φυσιογνωμίας του νησιού με συντήρηση και ανάδειξη των τοπόσιμων και της ευρύτερης μεταλλευτικής ζώνης  (μελέτη ΕΜΠ) και ευρύτερα των σημείων  γεωλογικού ενδιαφέροντος (σπήλαιο)

o   Η ανάδειξη του άυλου και υλικού πολιτισμού του νησιού (μουσική, τραγούδια, χοροί, ενδυμασίες, γαστρονομία με στήριξη της τοπικής παραγωγής) μέσα από την ένταξη της «Καπετανίας» στον εθνικό κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς   

o   Η ανάδειξη των μονοπατιών για την ανακάλυψη της «αλλης Σερίφου» σε συνδυασμό με την ανάδειξη της μυθολογίας (Δανάη, Περσέας, βάτραχος κλπ), της ιστορίας, των εκκλησιών (συμπεριλαμβανόμενης της ΙΜ Ταξιαρχών), των μνημείων (πχ. Ασπρος Πύργος, Φάρος, Μύλοι, Ταβλόμυλος, νερόμυλος κλπ), της αγροτικής αρχιτεκτονικής, των επαγγελμάτων, των οικογενειών, της χλωρίδας και της πανίδας του νησιού

o   Η διατήρηση της ελεύθερης πρόσβασης και της ποιότητας των παραλιών, μικρών και μεγάλων, χωρίς της αλλοίωσης της φυσιογνωμίας τους

o   Η προστασία και ανάδειξη της Χώρας και των μνημείων της  

o   Η αξιοποίηση των λιμενικών εγκαταστάσεων και του θαλάσσιου χώρου (συμπεριλαμβανόμενης και της θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής) για ανάπτυξη θαλάσσιου, τουρισμού, αλιευτικού τουρισμού, ναυταθλητισμού, καταδύσεων κλπ

 

(β) ποιότητας ζωής για κατοίκους και επισκέπτες: διατήρηση καλών συνθηκών ζωής, υψηλού επιπέδου υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος και επάρκεια φυσικών πόρων:

o   Η επάρκεια νερού και η σωστή διαχείριση στερεών και υγρών αποβλήτων

o   Η ύπαρξη αθλητικών εγκαταστάσεων

o   Η ύπαρξη χώρων για πολιτιστικές εκδηλώσεις και ψυχαγωγία χειμώνα και καλοκαίρι

o   Η ύπαρξη ικανοποιητικής εσωτερικής συγκοινωνίας και εξωτερικής επικοινωνίας όλο το χρόνο

o   Η σωστή λειτουργία των δομών υγείας για μονίμους κατοίκους και επισκέπτες καθώς και του συστήματος έκτακτων διακομιδών

o   Η σωστή λειτουργία των υποδομών παροχής ενέργειας

o   Η ύπαρξη κατάλληλων κτιριακών εγκαταστάσεων για τη σωστή λειτουργία των σχολείων όλων των βαθμίδων και της προσχολικής εκπαίδευσης

o   Η σωστή λειτουργία των τηλεπικοινωνιών και η υψηλή ταχύτητα του internet

o   H ύπαρξη κατάλληλων χώρων για την αποθήκευση του εξοπλισμού για έκτακτες ανάγκες  

Ταυτόχρονα θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες που προκύπτουν από την εφαρμογή του προγράμματος GReco Islands του όποιου το Τοπικό Σχέδιο Δράσης (ΤΠΔ) θα πρέπει να είναι συμβατό με το τοπικό Χωροταξικό Σχέδιο

 

Προτάσεις - Λύσεις :

-          Μεταφορά λιμανιού στο Τσιλιπάκι και σύνδεση του με περιφερειακούς δρόμους ώστε να αποφεύγεται η διαμπερής κίνηση από Λιβάδι και Χώρα (κατασκευή ανατολικής παράκαμψης) ώστε να είναι εφικτό να γίνεται πεζοδρόμηση τουλάχιστον για κάποιες ώρες της ημέρας.

-          Δημιουργία πάρκου οχλουσών δραστηριοτήτων στον όρμο του Τσιλιπακιού και σταδιακή μεταφορά εκεί αυτών από τη Νόχτα

-          Εργα για την ανάσχεση της ταχύτητας απορροής των νερών της βροχής που θα συμβάλλει στη μείωση κινδύνου πλημμυρών και στον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα

-          Ελεγχος της εκτός σχεδίου δόμησης με υιοθέτηση της αρχής της συμπαγούς πόλης, με πολεοδόμηση και αύξηση των ορίων των οικισμών εκτός των πεδινών/γόνιμων περιοχών που εκτός από το ότι είναι κατάλληλες για καλλιέργειες είναι επικίνδυνες για πλημμύρες επειδή βρίσκονται κοντά σε ρέματα, ενώ καταστρέφουν τον υδροφόρο ορίζοντα. Ο περιορισμός αυτός θα μειώσει την ανάγκη για συνεχή επέκταση των δικτύων (δρόμοι, παροχή ενέργειας, συλλογή απορρήτων, διάχυση αποβλήτων) που συνεπάγεται υψηλό κόστος δημιουργίας και συντήρησης.

Πρόταση: Να επιτρέπεται (α) η πρώτη κατοικία μονίμων κατοίκων στη ζώνη (250μ) των οικισμών,  (β) οι αυτόνομες από δίκτυα κατοικίες ισόγειες μέχρι 150 τμ ή και καταλύματα μέχρι 30 δωματίων χωρίς αλλοίωση του περιβάλλοντα χώρου, (γ) μικρά καταλύματα σε αγροτικές εκμεταλλεύσεις και μονάδες μεταποίησης αγροτικών προϊόντων (αγροτουρισμός), (δ) επανάχρηση υφιστάμενων αγροτικών κτισμάτων  και (ε) κοινωνική κατοικία για δημόσιους λειτουργούς και εγκατάσταση νέων ατόμων χωρίς κατοικία.

-          Διατήρηση τουλάχιστον ή και αυστηροποίηση των διατάξεων του ΠΔ 930/24-10-2002 ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι νέες ανάγκες για την αντιμετώπιση της ευαλωτότητας του νησιού λόγω αύξησης της τουριστικής πίεσης και των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής.

-          Οριοθέτηση των βασικών καλλιεργούμενων εκτάσεων και διασφάλιση της γεωργικής γης ως φυσικού πόρου. Προώθηση φύτευσης μελισσοκομικών φυτών και άλλων φυτών πχ. χαρουπιών φραγκοσυκιών, συκιών, αμυγδαλιών, αρωματικών φυτών κλπ που έχουν ελάχιστη ή καμία καλλιεργητική φροντίδα και η συντήρηση και επέκταση των υφιστάμενων ελαιώνων, αμπελώνων, εσπεριδοειδών κλπ που συγκρατούν το χώμα και το νερό ενώ μπορούν να αξιοποιηθούν παραγωγικά. Κατάρτιση ολοκληρωμένου σχεδίου για ενεργή και παθητική πυροπροστασία των φυσικών εκτάσεων και των περιαστικών και εκτός οικισμού κατοικιών

-          Οργάνωση της υφιστάμενης μικρής πλέον κτηνοτροφικής παραγωγής με τη δημιουργία των αναγκαίων εγκαταστάσεων και έλεγχο των αδεσποτων ζώων

-         Ανάπτυξη δραστηριοτήτων συμπληρωματικών με τη γεωργία και κτηνοτροφία

-         Ελεγχος της μετατροπής κατοικιών σε ιδιωτικά καταλύματα και κατασκευή κοινωνικής κατοικίας

-         Προστασία και ανάδειξη δημόσιων χώρων και κατασκευή χώρων αναψυχής και αθλητισμού

-         Δημιουργία Κέντρου ανάδειξης της τοπικής ιστορίας και γραφείου πληροφόρησης επισκεπτών

-         Δυνατότητα εγκαταστάσεων αυτοπαραγωγής ρεύματος στους μη παραδοσιακούς οικισμούς και στις κατοικίες, επιχειρήσεις, εγκαταστάσεις κάθε είδους εκτός οικισμού

-         Εγκατάσταση πράσινων σημείων και δημιουργία άλλων εγκαταστάσεων που θα στοχεύουν στη κυκλική οικονομία (ΣΦΗΟ, ανακύκλωση υφασμάτων, απόθεσης βιοαποβλήτων, κλπ)

-         Υλοποίηση έργων βιώσιμης κινητικότητας με επικαιροποίηση του ΣΒΑΚ

-         Δημιουργία δημόσιων βρυσών με πιστοποιημένο νερό

-         Οριοθέτηση, προστασία και φυσική αναγέννηση/αποκατάσταση ρεμάτων και μικρών υγροτόπων

-         Δημιουργία μικρών συλλογικών συστημάτων διαχείρισης αποβλήτων και διάθεσης επεξεργασμένου νερού στον υδροφόρο ορίζοντα ή για πότισμα

-         Αποκατάσταση κατεστραμμένων και εγκαταλειμμένων μονοπατιών & πιστοποίηση τους με βάσει εθνικά και ευρωπαϊκά πρότυπα

-         Δημιουργία σε δημόσιο χώρο των παραλιών των αναγκαίων ελαφρών εγκαταστάσεων για την απόκτηση γαλάζιας σημαίας. Αυστηρή οριοθέτηση της πρόσβασης στις παραλίες με αυτοκίνητα.

-         Κατασκευή χώρων (αποθηκών) για αποθήκευση υλικού δημοσίου συμφέροντος (έκτακτες ανάγκες)

Με δεδομένο ότι η Σέριφος έχει υπερβεί τη ΦΙ με βάση τους δείκτες που έχει θέσει το ΥΠΕΝ στις προδιαγραφές προς τους μελετητές σε ότι αφορά τη μελέτη εκτίμησης Φέρουσας Ικανότητας (ΕΚΕΦΙ) και κατά συνέπεια το νησί δεν είναι βιώσιμο-, θα πρέπει τα σενάρια να εστιαστούν στον μετριασμό των παραγόντων στους οποίους οφείλεται αυτή ή κατάσταση. Αντίθετα τα σενάρια που προτάθηκαν ,ακόμη και αυτό της ήπιας ανάπτυξης», θα συμβάλει στην όξυνση τους (με την αύξηση της δόμησης παντού και μάλιστα εκτός οικισμού) με τη δήθεν αποσυμφόρηση της κορεσμένης περιοχής Λιβαδίου-Χώρας (γενικά αποδεκτό) μέσα από την ανάπτυξη άλλων «πόλων» με την ελπίδα ότι στο κοντινό ή απώτερο μέλλον θα αποκτήσουν καταστήματα και άλλες υπηρεσίες εξυπηρέτησης των αναγκών των κατοίκων των περιοχών αυτών ώστε να μην έρχονται σε Λιβάδι-Χώρα. Πάντως αν δεν κατασκευαστεί άλλο λιμάνι, αυτό δεν είναι εφικτό.

 

Σε ότι αφορά στην αξιολόγηση των σεναρίων, που ας το επαναλάβουμε θα πρέπει να γίνει με βάση τα κριτήρια βιωσιμότητας και ΦΙ, θα πρέπει να αναμορφωθεί ριζικά.  

 

Γιάννης Σπιλάνης

Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

Διευθυντής Εργαστηρίου Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης και Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού