Συνέντευξη στη Maritime Economy

Από τη στιγμή που αναλάβατε τη θέση του Γενικού Γραμματέα Αιγαίου  & Νησιωτικής Πολιτικής έχει γίνει στρατηγικός σχεδιασμός για τα νησιά και ποιοί είναι οι πρωταρχικοί σας στόχοι;

Εξαιτίας του προηγούμενού μου επαγγέλματος, στο οποίο ασχολιόμουν ιδιαίτερα με την ανάπτυξη των νησιών, μπορώ να πω ότι υπήρχε μια σημαντική προετοιμασία σε ότι αφορά αυτό το θέμα. Έχω δουλέψει αρκετά χρόνια από πλευράς επιστημονικής με την ανάπτυξη των νησιών. Επομένως θα έλεγα για μένα ήταν αρκετά εύκολο να φτιάξουμε μία στρατηγική για το νησιωτικό χώρο. Και ήδη από τον Αύγουστο κατέθεσα στον Υπουργό ένα αρχικό σχέδιο για το πώς πιστεύω ότι θα πρέπει να κινηθεί η Γραμματεία σε ότι αφορά το αντικείμενο της νησιωτικής πολιτικής.

Πιστεύετε ότι τα λιμάνια των νησιών είναι κατάλληλα για το μέγεθος των σημερινών πλοίων;

Αυτό είναι ένα άλλο θέμα, εντελώς διαφορετικό, που χωρίς να είναι το αντικείμενο της Γραμματείας, προφανώς αγγίζει πάρα πολύ τη νησιωτική πολιτική. Δυστυχώς τα πλοία σχεδιάζονται με άλλα κριτήρια. Και δεν αναφέρομαι μόνο στα πλοία της ακτοπλοΐας, είναι και τα φορτηγά πλοία και τα κρουαζιερόπλοια. Όλα τα πλοία σχεδιάστηκαν και σχεδιάζονται με το κριτήριο της οικονομικής αποτελεσματικότητας. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι ταιριάζουν με την κλίμακα των νησιών με αποτέλεσμα - επειδή συζητήθηκε πολύ και στη Σαντορίνη και όχι μόνο - όταν έρχεται ένα κρουαζιερόπλοιο με τρείς ή τέσσερις χιλιάδες άτομα, είτε είναι πολύ μεγάλο για να δέσει στο λιμάνι, είτε δημιουργείται μεγάλο πρόβλημα με το τι θα γίνουν τα τέσσερις χιλιάδες άτομα που θα κατεβούν στο νησιωτικό λιμάνι. Επομένως είναι ένα τεράστιο θέμα.

Ταυτόχρονα όμως έχουμε τα προβλήματα με τις υποδομές των λιμανιών. Ειδικά στα πιο μικρά νησιά τα προβλήματα είναι τεράστια. Η Σαντορίνη είναι ένα ειδικό πρόβλημα γιατί πρακτικά δεν έχει λιμάνι. Και δεν είναι μόνο το μέγεθος των πλοίων.  Πολλά προβλήματα έχουν δημιουργηθεί με τα γρήγορα πλοία στα λιμάνια αυτά καθαυτά λόγω της μεγάλης έντασης των  προπελών τους.

Υπάρχουν πολλά ξενοδοχεία που είναι κοντά σε σημεία που περνούν τα πλοία και διαμαρτύρονται έντονα.

Έχω ενημερωθεί για πολλά προβλήματα σε όλη την Ελλάδα όπως. στην Χαλκιδική όταν πήγαινε το «Αίολος Κεντέρης» στην Θεσσαλονίκη.  Πέρναγε από μακριά με μεγάλη ταχύτητα και όλη η παράκτια ζώνη υπέφερε.  Αυτό είναι ένα θέμα πολύ μεγάλο. Εγώ είμαι από εκείνους, που πιστεύουν ότι τα ταχύπλοα δημιουργούν αρκετά προβλήματα. Βέβαια έχουν αλλάξει το γεωγραφικό χάρτη των νησιών,  αλλά δημιουργούν τεράστια προβλήματα που έχουν να κάνουν με την ασφάλεια όσων βρίσκονται στη θάλασσα (πχ. κολυμβητές, ψαροντουφεκάδες κλπ). Πολλοί μιλούν και για πρόβλημα περιβαλλοντικό.  Επομένως δε τα σκεφτήκαμε πολύ τα πράγματα όταν περάσαμε στη τεχνολογία αυτή. Κάναμε κινήσεις οι οποίες φαίνονται εξαιρετικά δύσκολες να τις διαχειριστούμε με τις συνθήκες που επικρατούν σήμερα με το υψηλό κόστος των καυσίμων. Τα πλοία αυτά είναι εντελώς ασύμφορα και δυσκολεύουν ακόμα πιο πολύ συνολικά την επιβίωση της ακτοπλοΐας.

Αναφέρατε το «Αίολος Κεντέρης», που πραγματικά είναι ένα από τα πλοία που οι μηχανές του έχουν μεγάλη κατανάλωση.

Έχω μιλήσει με έναν από τους πρώτους καπεταναίους του πλοίου αυτού, που είπε ότι είναι εντελώς για άλλες πλόες. Δηλαδή για να κάνει μια μεγάλη απόσταση. Και μάλιστα επειδή αυτά τα πλοία τα είχα δει στην Κορσική, έκαναν στο ανοιχτό πέλαγος μια διαδρομή που πήγαινε από ένα λιμάνι σε ένα λιμάνι. Δεν ήταν κατάλληλα να συνδέουν κοντινά λιμάνια και να πλέουν σε παράκτια ζώνη.

Είναι για ανοιχτή θάλασσα.

Τα περισσότερα τέτοιου τύπου πλοία της ακτοπλοΐας είναι για ανοιχτή θάλασσα και για να πιάνουν σε λίγα λιμάνια. Ένας καπετάνιος έλεγε ότι αν έβρισκαν άλλο πλοίο μέσα στο λιμάνι και είχε κύμα, Ήταν επικίνδυνο να μένει αρόδου μέχρι να δέσει, γιατί παρασύρεται από τον αέρα και τον κυματισμό. Είναι τα θέματα που δεν τα σκεφτήκαμε στο παρελθόν και με την κρίση ήρθαν και συσσωρεύτηκαν.

Πιστεύετε ότι η σημερινή ανάπτυξη των ελληνικών νησιών είναι ικανή για να δεχθεί μαζικό τουρισμό;

Να δώσω το δικό μου ορισμό για μαζικό τουρισμό. Μαζικός τουρισμός ορίζεται όχι μόνο όταν είναι πολύς τουρισμός, αλλά όταν αυτός ο τουρισμός είναι μαζικά οργανωμένος, δηλαδή έρχεται με τα πρακτορεία. Γιατί αυτό έχει και μια συγκεκριμένη οργάνωση η οποία έχει και συνέπειες σε ότι αφορά στις τιμές και στα κόστη. Είναι κάτι επιβαρυντικό του όλου σκεπτικού που θα αναφερθούμε. Γεγονός είναι ότι τα νησιά είναι προσφιλείς προορισμοί. Το ερώτημα είναι πόσους τουρίστες μπορούν να δεχτούν . Στη Σαντορίνη-και αναφέρομαι συχνά σε αυτή γιατί είναι πρόσφατο παράδειγμα- συζητάνε πάρα πολύ έντονα κατά πόσο θα πρέπει να περιορίσουν τις προσεγγίσεις των κρουαζιεροπλοίων. Όταν φτάνουν πέντε και έξι κρουαζιερόπλοια σχεδόν ταυτόχρονα, δεν μπορούν να τους υποδεχθούν. Δε τους  χωράει η Σαντορίνη. Και όταν λέμε χωράει, εννοούμε ότι δε μπορεί να περπατήσει ο κόσμος. Δεν μπορούν να μετακινήσουν τον κόσμο, και ακόμα επιπλέον δεν υπάρχει ανάλογη ποσότητα νερού για να τον καλύψουν, ενώ δημιουργείται δυσαρέσκεια τόσο στους ήδη παραθερίζοντες όσο και στους ίδιους τους επισκέπτες κρουαζιέρας λόγω του μεγάλου συνωστισμού . Όλα αυτά τα θέματα είναι πάρα πολύ σημαντικά και πρέπει να τα διαχειριστούμε με σύνεση. Για αυτό η σκέψη σε ότι αφορά το νησιωτικό χώρο, την οποία προσπαθώ πολλά χρόνια σαν επιστήμονας να αναδείξω, είναι ότι πρέπει να στραφούμε σε αυτό που ονομάζουμε ειδικές μορφές τουρισμού, δηλαδή όταν έρχεται ο τουρίστας και έχει συγκεκριμένο στόχο, ο «ποιοτικός» τουρίστας. Δεν σημαίνει ότι είναι τουρίστας με περισσότερα χρήματα υποχρεωτικά αλλά έχει κάποιο στόχο και είναι διατεθειμένος να ξοδέψει περισσότερα για να πετύχει το στόχο του. Έρχεται για κατάδυση, για ιστιοπλοΐα, για να περπατήσει στα βουνά, για να παρακολουθήσει τα πουλιά. Τα νησιά μας έχουν τέτοιες απίστευτες δυνατότητες. Διάβαζα πρόσφατα σε ένα περιοδικό που ασχολείται με τη γαστριμαργία, ένα πακέτο τουριστικό που πουλιόταν από μια μαγείρισσα στο επάγγελμα στην Κέα,  για μια εβδομάδα χωρίς διανυκτέρευση 1500€. Χωρίς διανυκτέρευση, μόνο με τις δραστηριότητες που πούλαγει. Δηλαδή να πάνε να μαζέψουν ελιές, να μαγειρέψουν μαζί.  Όλη αυτή τη διαδικασία τη χρέωνε σε γκρουπ 6 ατόμων 1.500€ το άτομο. Βλέπετε ότι βγαίνει ένα ικανοποιητικό μεροκάματο-9.000€ την εβδομάδα. Με πέντε γκρουπ έχεις εισπράξει αρκετά για να συντηρηθεί μια μικρή επιχείρηση ένα χρόνο ολόκληρο.

Δεν έχουμε και ανταγωνισμό σε αυτό.

Αυτό είναι το σημαντικότερο. Όταν όντως αναπτύχθηκε ο μαζικός τουρισμός τη δεκαετία ’60-70, η Βόρεια Μεσόγειος ήταν η άκρη του τουριστικού κόσμου. Ο κόσμος δεν πήγαινε πουθενά αλλού. Τώρα, το πρώτο και κύριο που συζητάμε είναι ότι η Τουρκία, που μας ανταγωνίζεται είναι πολύ φθηνότερη από μας, όπως άλλωστε και η Νότια Μεσόγειος (Αίγυπτος, Μαρόκο, Τυνησία).  Αλλά και πιο μακριά ακόμη, σε όλο τον κόσμο, προσφέρεται αυτό το προϊόν της ξεκούρασης, του ήλιου και της θάλασσας. Γιατί να μην πάει ο κόσμος εκεί με φθηνότερες τιμές; Επομένως σε αυτά τα προϊόντα και πολύ καλά το επισημάνατε, θα μπορούσαμε να είμαστε ασυναγώνιστοι. Και για να έρθω ξανά και στην πρώτη ερώτηση που κάνατε για το στρατηγικό σχεδιασμό, θεωρώ ότι θα έχουμε πετύχει κάτι ως Γενική Γραμματεία αν καταφέρουμε να επηρεάσουμε έστω και λίγο το μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης των νησιών. Πρέπει να το κάνουμε.

Το Εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Αιγαίου στο οποίο είστε υπεύθυνος έχει κάνει μια σημαντική δουλειά. Θα μπορέσετε να το περάσετε αυτό και στους διάφορους φορείς;

Προσπαθούσα να το κάνω αυτό και ως πανεπιστημιακός, όταν δεν είχα αναλάβει αυτή τη θέση. Είχαμε κάνει μελέτες με την τοπική αυτοδιοίκηση γύρω από τα θέματα αυτά, προσπαθώντας να περάσουμε το πνεύμα της διαφορετικής ανάπτυξης στον νησιωτικό χώρο. Δεν ήταν εύκολο. Ούτε σήμερα είμαι σίγουρος ότι είναι εύκολο, έστω κι αν λόγω της κρίσης ο κόσμος έχει ανοίξει τα αυτιά του και ακούει με διαφορετικό τρόπο –πιο εύκολα- απ’ ότι άκουγε πριν από μερικά χρόνια όπου θεωρούσε ότι το μοντέλο που είχαμε επαρκούσε. Νομίζω ότι αρχίζει και σκέπτεται με διαφορετικό τρόπο και ακούει περισσότερο. Δεν θα είναι απλό, καθόλου απλό. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξουν όλοι-μα όλοι- οι εμπλεκόμενοι στο τουριστικό «κύκλωμα» και τρόπο σκέψης και τρόπο δράσης. Είναι σίγουρο-αυτό το καταλαβαίνετε και  μόνοι σας- ότι θα είναι εξαιρετικά δύσκολο.

Μπορείτε να μας αναφέρετε ποιες είναι οι βασικές υποδομές κατά την άποψή σας για την σύγχρονη και ανταγωνιστική ανάπτυξη των νησιών;

Δε θα ξεκινούσα με τις υποδομές. Θα ξεκινούσα ανάποδα. Και αυτό το μήνυμα προσπάθησα να περάσω όπου και αν πήγα μέχρι τώρα. Στο περιφερειακό συμβούλιο του Νοτίου Αιγαίου στη Λέρο, στη Σαντορίνη, όπου μου δόθηκε η ευκαιρία. Σαν πρώτο άξονα ανάπτυξης η Γενική Γραμματεία και το υπουργείο συνολικά το θέμα που το ονομάσαμε «Ποιοτικά Νησιά» και έχει να κάνει περισσότερο με τον τουρισμό και όχι μόνο. Τα νησιά θα γίνουν ανταγωνιστικά όταν μπορούν να παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες ποιότητας. Και θα έλεγα ότι μπορούμε να το κάνουμε χωρίς νέες υποδομές. Χρειάζεται καλύτερη οργάνωση της παραγωγής. Επιμένω σ’ αυτό γιατί θα έλεγα ότι υπάρχει μια «λαγνεία» για τις υποδομές, θεωρώντας ότι οι υποδομές από μόνες τους φέρνουν ανάπτυξη. Η απάντηση επιστημονικά έχει δοθεί. Όχι,  ότι δεν χρειαζόμαστε υποδομές, ας μην πάει κανενός το μυαλό ότι λέμε αυτό. Είναι ξεκάθαρο όμως, ότι χρειάζεται και άλλου είδους δράση από πλευράς του κράτους και των ιδιωτών για την ανάπτυξη. Ένα παράδειγμα το οποίο το αναφέρω τον τελευταίο καιρό γιατί το θεωρώ πολύ σημαντικό. Οι πέντε περιφέρειες με την υψηλότερη ανεργία στην Ελλάδα, είναι οι πέντε περιφέρειες από τις οποίες περνάει η Εγνατία.  Το μεγαλύτερο έργο που έκανε η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Η Εγνατία δεν έκανε τίποτα. Δεν την αξιοποιούμε. Η Εγνατία είναι άδεια. Τι δραστηριότητες έφερε η Εγνατία; Καμία. Άρα δεν αρκεί που κάναμε την Εγνατία. Έπρεπε να γίνει η Εγνατία προφανώς. Όσες φορές την έχουμε χρησιμοποιήσει, βλέπει κανείς τη διαφορά. Αντίθετα η εύκολη πρόσβαση σε καλό οδικό δίκτυο μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στις τοπικές αγορές  αντίθετα από αυτό που περιμένουμε (δηλαδή την τοπική ανάπτυξη) γιατί θα διευκολύνει τη μετακίνηση των καταναλωτών στις αναπτυγμένες αγορές των μεγάλων πόλεων.

Θέλει άλλη λογική. Αυτό θυμάμαι ότι μου είχε κάνει πάρα πολύ μεγάλη εντύπωση όταν συζητήθηκε όταν ήμουν φοιτητής στη Γαλλία και φτιάχτηκε το γρήγορο τραίνο, το ΤGV (Train de Grande Vitesse). Και πίστευαν ότι θα υπάρχει αποκέντρωση. Αντίθετα λειτουργεί. Διαμένεις στο Παρίσι, πηγαίνεις στη Λυών και σε μιάμιση ώρα επιστρέφεις. Δε χρειάζεται να μένεις στη Λυών. Διαμένεις στο Παρίσι και μπορείς να δουλέψεις στην περιφέρεια και να γυρίσεις πίσω στο Παρίσι μέσα στην ημέρα. Δεν αρκούν λοιπόν οι υποδομές για την ανάπτυξη σε τοπικό επίπεδο..

Ποιοι είναι οι βασικοί άξονες στους οποίους θα στηριχθείτε για το σχεδιασμό του 5^ουΚοινοτικού πλαισίου στήριξης;

Ξεκίνησα προηγουμένως να αναφέρω ότι ο πρώτος άξονας ανάπτυξης είναι η ποιότητα και αναφερόμασταν κυρίως στις δραστηριότητες. Αυτό αφορά και τον αγροτικό τομέα. Άρα δύο βασικοί πυλώνες σε ότι αφορά την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων στα νησιά. Ο δεύτερος πυλώνας στον οποίο θα δώσουμε επίσης βάρος τον έχουμε ονομάσει «Πράσινα Νησιά». Έχουμε λίγους πόρους στα νησιά και πρέπει να τους αξιοποιήσουμε με προσοχή, να μην τους σπαταλάμε. Aυτό δεν το έχουμε κάνει. Και τα έργα που μας χρειάζονται για να λειτουργήσουν τα νησιά είναι δυσβάσταχτα δαπανηρά για τον κρατικό προϋπολογισμό- πχ. αφαλατώσεις, μεταφορές νερού, κατασκευές για ενέργεια. Όλα αυτά θα πρέπει κανείς να τα διαχειριστεί με διαφορετικό τρόπο. Δεν έχουμε λάβει τίποτα υπόψη μας σαν χώρα ούτε καν τα θέματα κλιματικής αλλαγής. Νομίζω ότι είναι καθοριστικό. Και να πω και κάτι ακόμη που συνδέεται με το προηγούμενο. Θεωρώ πάρα πολύ σημαντικό ότι τα νησιά έχουν δύο ισχυρούς πυλώνες ανάπτυξης. Και δεν αφορά μόνο τα ελληνικά νησιά αφορά και τα ευρωπαϊκά νησιά γενικότερα. Πολιτισμό και περιβάλλον. Άρα η διατήρηση και ανάδειξη αυτών των πόρων είναι κρίσιμοι παράγοντες για την ποιότητα ζωής των κατοίκων στα νησιά. Και εγώ σαν κάτοικος Μυτιλήνης 26 χρόνια θεωρώ πολύ σημαντικό ότι ζω σε ένα περιβάλλον ιδιαίτερα ευχάριστο. Kαι είναι ακόμα πιο ευχάριστο γιατί την πόλη μπορούμε να την αναδείξουμε, να μην έχουμε σκουπίδια, να βελτιώσουμε το κυκλοφοριακό και τη διαδρομή μας μέσα στην πόλη. Όλα αυτά είναι  ποιότητα ζωής για τον κάτοικο, και ελκυστικότητα για τον επισκέπτη. Έχουμε τη δυνατότητα, έχουμε τις πρώτες ύλες, ας το κάνουμε. Και αυτό είναι στρατηγικού χαρακτήρα προτεραιότητα και για το 5^ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης.

Πιστεύετε ότι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ειδικά η αιολική, θα μπορούσε να δώσει έστω μια μερική λύση στο πρόβλημα της ενέργειας;

Στη μελέτη που κάναμε για τα ευρωπαϊκά νησιά καταλήξαμε σε ένα τρίπτυχο και θεωρώ ότι είναι σημαντικό για την περίοδο που ζούμε και όχι μόνο στην Ελλάδα. Το πρώτο είναι εξοικονόμηση ενέργειας, δεν το κάνουμε καθόλου. Η Ελλάδα έχει τα πιο ενεργοβόρα κτίρια της Ευρώπης. Άρα νομίζω ότι πρέπει να δούμε πρώτα το θέμα της κατανάλωσης, είμαστε σπάταλοι. Και τα νησιά θα μπορούσαν να βελτιωθούν πολύ σε αυτόν τον τομέα, θα μπορούσε να εφαρμοστεί πιλοτικά στο νησιωτικό χώρο όλη η προσέγγιση για την εξοικονόμηση  ενέργειας. Ενα πρόγραμμα «Εξοικονομώ στα νησιά»,  θα είχε και ένα άλλο παράπλευρο αποτέλεσμα –ενίσχυση του τομέα της οικοδομής που κυριολεκτικά παραπαίει αυτή τη στιγμή. Άρα θα μπορούσε κανείς να ξεκινήσει από αυτόν τον τομέα, και θα ήταν πάρα πολύ σημαντικό προφανώς οι διάφορες μορφές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας να μπορούσαν να αξιοποιηθούν. Εδώ το θέμα είναι για μένα, ποια κλίμακα θα θελήσουμε να επιλέξουμε. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν διάφορα σχέδια τα οποία συζητούνται στα νησιά, ένα από τα οποία είναι οι ανεμογεννήτριες, αυτά που ονομάζονται βιομηχανικά αιολικά πάρκα. Θεωρώ ότι είναι πολύ μεγάλης κλίμακας δραστηριότητες, και δεν θα αποδώσουν αυτά που ζητάμε, δηλαδή ανάπτυξη στα νησιά. Θα μας αποδώσουν μόνο μια δραστηριότητα. Θα φέρω ένα παράδειγμα που είπα και πρόσφατα στη Λέσβο. Ένα μεγάλο πάρκο σχεδιάζεται στη Λέσβο, που θα θυμίζει όμως μια Κοζάνη. Προφανώς θα πει κανείς «ναι, αλλά δεν θα έχει ρύπανση». Ποια είναι όμως η ανάπτυξη του Νομού Κοζάνης; Μηδενική. Δεν υπάρχει τίποτα άλλο, τίποτα άλλο. Αυτό δεν το σκεφτόμαστε; Ο μόνος φορέας απασχόλησης είναι η ΔΕΗ. Στην περίπτωση της Κοζάνης ειδικά είναι και όλο το κύκλωμα του λιγνίτη που είναι τοπικός πόρος. Εδώ στην περίπτωση την δική μας όλα θα εισαχθούν, δεν υπάρχει τίποτα που να παράγεται όχι στα νησιά αλλά ούτε καν στην Ελλάδα. Άρα τι θα συμβεί; Αυτό που συμβαίνει και στην Κοζάνη. Στην Κοζάνη αν δείτε τα νούμερα, στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι από τους πιο πλούσιους νομούς της Ελλάδας. Γιατί υπολογίζεται η παραγωγή του ρεύματος σαν παραγωγή του Νομού Κοζάνης. Η πραγματικότητα είναι άλλη. Το ίδιο θα συμβεί και στη Λέσβο. Θα εμφανιστεί ξαφνικά η Λέσβος και όποιο άλλο νησί δεχτεί αυτά τα μεγάλα πάρκα, ως υπεραναπτυγμένο γιατί θα έχει υψηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Το όφελος όμως για τον τόπο θα είναι δυσανάλογα μικρό σε επίπεδο εισοδημάτων και απασχόλησης. Και κάτι το οποίο υπογραμμίζω είναι ότι θα πρέπει να αποφασιστεί τι είδους ανάπτυξη θέλουμε. Αν αποφασιστεί και το δεχτούν όλο,ι ας γίνει έτσι. Αλλά ας ξέρουμε τις συνέπειες. Όχι μετά από 20 χρόνια. Ας το σκεφτούμε από τώρα, τρόποι εκτίμησης υπάρχουν, ας το κάνουμε και μετά ας κάνουμε τις επιλογές μας.

Υπάρχει συνεργασία της δημοτικής αρχής και των υπόλοιπων τοπικών φορέων με το Υπουργείο Αιγαίου & Νησιωτικής Πολιτικής;

Πρακτικά θα έλεγα όχι. Ιστορικά θα πω ότι το Υπουργείο Αιγαίου λειτούργησε ως ένας φορέας χρηματοδότησης διαφόρων έργων και δραστηριοτήτων. Δηλαδή την περίοδο των παχιών αγελάδων για τη χώρα, το Υπουργείο Αιγαίου ιδιαίτερα, μέχρι το πρόσφατο παρελθόν ήταν υπουργείο ανεξάρτητο, είχε έναν ικανοποιητικό- όχι μεγάλο - προϋπολογισμό και όλοι οι φορείς του Αιγαίου προσέβλεπαν σε αυτόν για να χρηματοδοτηθούν έργα, δράσεις, τα πάντα. Χτύπαγαν την πόρτα του Υπουργείου για χρηματοδότηση. Τώρα που αυτά έχουν παγώσει εντελώς, ελάχιστες οχλήσεις έχουμε για συνεργασία. Όμως ο στόχος του Υπουργείου Ναυτιλίας & Αιγαίου από την αρχή, το είπε και ο Υπουργός, πριν ακόμα έρθω στη γραμματεία, είναι να προσπαθήσουμε να συγκροτήσουμε και ένα Συμβούλιο Νησιωτικής Πολιτικής το οποίο θα χρησιμεύσει ως ο φορέας που θα σχεδιάσει μαζί με την αυτοδιοίκηση και τους παραγωγικούς φορείς των νησιών, τη στρατηγική για τα νησιά, και τους άξονες δράσης. Αυτός θα είναι και ο στόχος μας μέσα από την κατάθεση του 5ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, του δεύτερου ΕΣΠΑ. Προσπαθούμε να βάλουμε εμείς τις βασικές αρχές για το πώς θα κινηθεί η πολιτική στα νησιά, και να έχουμε για τα νησιά αν όχι ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο, τουλάχιστον διακριτή συμμετοχή στο εθνικό κείμενο, για να φανεί τι είναι αυτό που θέλουμε να κάνουμε. Και νομίζω ότι στα επόμενα στάδια θα μπορέσουμε να έχουμε μια πιο ουσιαστική συνεργασία με την αυτοδιοίκηση. Ήδη πριν από μερικές μέρες είχε έρθει εδώ ο Αντιπεριφερειάρχης Κυκλάδων υπεύθυνος στα θέματα περιβάλλοντος, και ζήτησε τη βοήθεια μας σε μια σειρά από θέματα που έχουν να κάνουν με την εγκατάσταση μονάδων αφαλατώσεων. Δηλαδή μπορεί να παρέμβει η Γενική Γραμματεία στα άλλα υπουργεία για να λυθούν θεσμικά προβλήματα και θα το κάνει μέσα σε μια λογική. Νομίζω  ότι πρέπει να αλλάξει ο τρόπος συνεργασίας αυτοδιοίκησης και Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, και να είναι αμφίδρομη. Εμείς να βοηθάμε στη στρατηγική και να υποστηρίζουμε τη λειτουργία τους, γιατί είναι γεγονός και το βλέπω τουλάχιστον στις περιφέρειες, ότι εκφράζεται η ανάγκη για υποστήριξη στρατηγικού σχεδιασμού.

Η αφαλάτωση είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα στα νησιά, όχι μόνο για τον τουρισμό αλλά για τους ίδιους τους κατοίκους που έχουν έλλειψη νερού όχι μόνο για κοινή χρήση αλλά και πόσιμο νερό. Εδώ, πιστεύετε ότι θα μπορέσει να δοθεί μια λύση;

Δυστυχώς όπως σε όλα τα πράγματα, στρατηγική δεν υπήρχε, από πλευράς κράτους, η διαχείριση του πόρου-το νερό είναι ένας πόρος σπάνιος για τα νησιά- έγινε με άναρχο τρόπο, με αποτέλεσμα σε αρκετά νησιά να έχουμε τεράστια προβλήματα. Σταδιακά λοιπόν δόθηκαν κάποιες λύσεις αποσπασματικές, αλλού έγιναν αφαλατώσεις-οι πιο παλιές αφαλατώσεις είναι της Σύρου, υπήρξε μεγάλη δαπάνη από πλευράς κράτους-την έκανε πρώτα η Νομαρχία και τώρα την κάνει η Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, για μεταφορά νερού στα άνυδρα νησιά. Είναι μεγάλο το κόστος, το οποίο όμως προσπαθούμε να το περιορίσουμε με τις αφαλατώσεις που γίνονται στα νησιά, αλλά και αυτές γίνονται με δυσκολία, με άναρχο τρόπο, με προβλήματα, πολλές από αυτές δεν λειτουργούν ή υπολειτουργούν. Η αφαλάτωση κοστίζει πολλά στη λειτουργία της, δεν είναι μόνο να την κατασκευάσει κανείς αλλά κοστίζει και πολλά στην λειτουργία της γιατί είναι ενεργοβόρες εγκαταστάσεις .  Άρα πρέπει κάποιος να πληρώσει για αυτό. Ποιος θα πληρώσει; O ντόπιος, ο μεγαλοκαταναλωτής,  ο οποίος μπορεί να είναι ένα ξενοδοχείο, θα πληρώσει ο τουρίστας, ή θα συνεχίσει να πληρώνει το κράτος; Πολλά ερωτήματα που δεν έχουν απαντηθεί. Η εύκολη λύση έως τώρα ήταν να πληρώνει το κράτος, τώρα πιά δεν είναι ούτε αυτή η εύκολη λύση.

Ποιό είναι επιγραμματικά το μοντέλο ανάπτυξης που θα υποστηρίζατε για τα ελληνικά νησιά; Διακρίνετε κάποιο παράδειγμα που είναι πιο κοντά στο μοντέλο αυτό;

Δεν υπάρχει μοντέλο νησιού που να έχει ακολουθήσει επακριβώς αυτό που ανέφερα προηγουμένως, υπάρχουν ίσως κάποια μέρη στα οποία έγιναν κάποια πράγματα.

Δύο παραδείγματα έχω στο μυαλό μου. Το ένα είναι οι Λειψοί, που για ένα νησί απομονωμένο για το οποίο κάποιος θα έλεγε ότι είναι τόπος εξορίας, ο Δήμαρχος εκεί κατάφερε να κινηθεί προς αυτή την λογική. Εδώ και είκοσι χρόνια που είναι δήμαρχος λειτουργεί ως έλεγχος πολεοδομίας. Δηλαδή αυτό που λέγαμε προηγουμένως. Το τι κτίζεται και πως κτίζεται εκείνος το ελέγχει. Και δεν αφήνει να γίνει αν παραβαίνει τους κανόνες και τους νόμους. Προσπάθησε και πέτυχε να αυξηθεί η καλλιέργεια αμπελιού και τώρα τυποποιούν κρασί. Κατάφερε να πετύχει την ανάπτυξη της κτηνοτροφίας και τώρα τυποποιούν τυρί. Σε ένα πολύ μικρό νησί με ελάχιστους πόρους-πραγματικά πολύ μικρό- πέτυχε και την αναστροφή του μεταναστευτικού. Έχει πιο πολύ κόσμο τώρα, απ’ ότι είχε πριν από 20 χρόνια, και όχι με αλλοδαπούς αλλά με Έλληνες. Δεν το λέω υποτιμητικά για τους αλλοδαπούς  που πηγαίνουν συνήθως όπου έχει δουλειά, εκείνος προσπάθησε να κρατήσει τους ντόπιους να μείνουν εκεί, να δουλέψουν εκεί. Και αυτό το δείχνουν οι εξελίξεις ότι το πέτυχε, παρόλο που μιλάμε για ένα μικρό νησί που έχει τώρα 700 κατοίκους. Αλλά είχε ένα στόχο: το νησί των 365 ημερών όπως το λέει ο ίδιος. Δηλαδή τα νησιά δεν είναι μόνο για την τουριστική περίοδο, είναι για όλο το χρόνο. Τους έφερε φιλαρμονική, έφερε πράγματα για να κάνουν οι νέοι για να μείνουν εκεί, έκανε οτιδήποτε μπορούσε για την διαχείριση των πόρων, νερό, σκουπίδια, ανακύκλωση  τα πάντα έκανε ένας μικρός δήμος, χωρίς προσωπικό, χωρίς δυνατότητες αντικειμενικές  και όμως έκανε θαύματα.

Ένα άλλο παράδειγμα θετικό, το ξέρω λιγότερο αυτό, είναι το παράδειγμα της Τήλου με τον μακαρίτη πλέον Δήμαρχο Αλιφέρη. Και αυτός έκανε πολλά πράγματα: προστατευόμενες περιοχές, απαγόρευσε το κυνήγι, έκανε πράγματα που ήταν αντίθετα με αυτό που λέμε το λαϊκό αίσθημα, έπεισε τον κόσμο όμως. Προσπάθησε να τους δείξει ότι ο άλλος δρόμος είναι αυτός που θα τους φέρει τα οφέλη. Και το πέτυχε σε μεγάλο βαθμό. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι τα παραδείγματα αυτά έρχονται από δύο μικρά νησιά που, για να το πω ελεύθερα, δεν τα πιάνει το μάτι σου.

Μήπως είναι ευκολότερο όμως;

Ίσως. Όμως αναφέρθηκα στις δύο περιπτώσεις στο δήμαρχο. Παίζουν ρόλο τα πρόσωπα. Εμπνευσμένα πρόσωπα με όραμα. Πάρα πολλές φορές τα τελευταία είκοσι χρόνια συζητάμε- στην Ελλάδα λιγότερο- το θέμα της διακυβέρνησης, για το πόσο οι άρχοντες έχουν όραμα και σχέδιο και πως προσπαθούν να το περάσουν στον κόσμο να τον κάνουν συμμέτοχο. Όχι απλώς να ακολουθεί, αλλά να συμμετέχει. Αυτό είναι πάρα πολύ σημαντικό και ιδιαιτέρως δύσκολο. Στους μικρούς τόπους είναι εύκολο, είναι γύρω σου όλοι, είναι εύκολο να το πεις να το εξηγήσεις,  να κοντραριστείς, να ακουστούν και οι άλλες απόψεις. Έχετε δίκιο σε αυτό, είναι οι πιο εύκολες περιπτώσεις. Ελπίζουμε ότι θα μπορέσουμε να το διευρύνουμε.

Τρίτη πτυχή του αναπτυξιακού προτύπου σε ευρωπαϊκό επίπεδο αλλά και σε ελληνικό είναι τα «Νησιά των Ίσων Ευκαιριών». Να δώσουμε στους νησιώτες ίση ευκαιρία για ανάπτυξη, και όχι μόνο με τη στενή οικονομική έννοια, αλλά και για προκοπή να ζήσουν στον τόπο τους όπως ζουν και οι άλλοι σε κάποιον άλλο τόπο. Δε θα είναι το ίδιο, δεν μπορεί να κάνει κανείς τα νησιά μεγαλουπόλεις ώστε να έχουν τις ευκαιρίες της Αθήνας, αλλά θα πρέπει κανείς να σκεφτεί να έχουν ευκαιρίες οι νέοι άνθρωποι να εκπαιδευτούν, να έχουν δραστηριότητες πολιτισμού, να μπορούν να μετακινηθούν εύκολα. Να γίνουν τόποι ελκυστικοί.

Οι τοπικές αρχές στα προηγούμενα παραδείγματα ασχολήθηκαν με το νησί ως σύνολο. Ίσως θα έπρεπε να τονιστεί ότι οι δήμαρχοι των νησιών δεν πρέπει να ασχολούνται με κάποια χωριά και να αφήνουν τα άλλα χωρίς ανάπτυξη;

Αυτό είναι απαράδεκτο ούτως ή άλλως. Πολλές φορές αυτό γίνεται για λόγους ευκολίας. Άλλες φορές ίσως από υστεροβουλία,  δεν το αποκλείω. Μην ξεχνάμε ότι η Ελλάδα αναπτύχθηκε με παρόμοιο τρόπο. Ειδικά στον τουρισμό, οι εύκολες λύσεις ήταν να αναπτύξει κανείς την Κέρκυρα και την Ρόδο. Ήταν έτοιμα τα δύο αυτά νησιά. Από κει και πέρα λειτούργησε σίγουρα και η υστεροβουλία. Υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια στην Ευρωπαϊκή Ένωση ένα σκεπτικό που είναι σημαντικό. Δεν πρέπει  να σπαταλάμε τους πόρους που έχουμε. Πρέπει να τους διασκορπίζουμε παντού. Άρα η διάχυση του πληθυσμού και της ευημερίας σε όσο γίνεται περισσότερα μέρη πρέπει να αντιμετωπίζεται ως κάτι θετικό. Και αυτό πρέπει να το δούμε και στο επίπεδο ενός νησιού που υπάρχουν αυτές οι ανισότητες, και σε επίπεδο χώρας και Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν είναι απλό όταν συγκρούεται αυτή η φιλοσοφία με την φιλοσοφία του να είμαστε ανταγωνιστικοί. Έλεγα προηγουμένως ότι είναι απλό να πούμε ότι αφού η Κέρκυρα και η Ρόδος είναι οι πρώτοι προορισμοί, δίνουμε εκεί όλη την έμφαση και βλέπουμε αργότερα για τις άλλες περιοχές. Έχει πάρα πολλά μειονεκτήματα αυτό σε βάθος χρόνου και πρέπει να το αντιμετωπίσουμε με πολύ υψηλό κόστος μετά.

O φυσικός πλούτος της Ελλάδας και ιδιαίτερα η πολυνησία της είναι απαράμιλλη. Θεωρείτε ότι σωστότερη εκμετάλλευση θα συντελούσαν στο να βγει η χώρα μας από το αδιέξοδο;

Σε μια χώρα όπου ο τουρισμός παράγει άμεσα το 10% του ΑΕΠ και έμμεσα το 20% και απασχολεί αντίστοιχα τα ίδια ποσοστά πληθυσμού, δεν μπορεί να μη ληφθεί υπόψη για την ανάπτυξη. Σημείωση ότι τα νησιά παράγουν περίπου το 60% αυτού που ανέφερα. Επομένως είναι πλούτος για τη χώρα. Πρέπει όμως να δούμε το μοντέλο ανάπτυξης του τουρισμού. Όπως ανέφερα και προηγουμένως, προφανώς ο τουρισμός είναι μοχλός ανάπτυξης και πρέπει να αξιοποιηθεί, αλλά πρέπει να αξιοποιηθεί με κατάλληλο τρόπο για να μην καταναλώσουμε απλώς αυτούς τους πολύτιμους πόρους των νησιών σε μαζικό τουρισμό. Πρέπει να τους αξιοποιήσουμε. Και εδώ υπογραμμίζω τη διαφορά μεταξύ κατανάλωσης και αξιοποίησης. Κατανάλωση είναι όταν τον χρησιμοποιώ και στη συνέχεια δεν τον έχω πια τον πόρο και αξιοποίηση ότι τον χρησιμοποιώ και τον έχω και αύριο. Είναι πολύ σημαντική η διαφορά γιατί οι πόροι στα νησιά είναι περιορισμένοι. Και οι φυσικοί και οι πολιτιστικοί. Αν καταστρέψουμε έναν οικισμό μετά τι θα έχουμε να δείξουμε. Αυτό το κάνουμε κατά κόρον στην Ελλάδα. Και  κάτι ακόμη που θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό. Μέσα από την αξιοποίηση αυτών των πόρων θα μπορέσουμε να έχουμε περισσότερα και υψηλότερα εισοδήματα, απασχόληση ειδικευμένων ανθρώπων. Δεν μπορούμε να περιοριζόμαστε στον τουρισμό του ανειδίκευτου εργάτη. Γιατί αυτόν τον τουρισμό έχουμε τώρα. Ανειδίκευτοι παντού. Ξένοι παντού. Για να μειώσουμε το κόστος λειτουργίας. Με απαράδεκτους μισθούς, χωρίς ασφάλιση, όλα αυτά τα προβλήματα είναι τεράστια. Ποιο το όφελος για την χώρα; Ελάχιστα πράγματα. Επομένως προέχει η αξιοποίηση αυτών των πόρων. Παραδείγματα στη Δυτική Ευρώπη έχουμε πολλά. Στη Γαλλία στην Ισπανία, στην Ιταλία, στην Αυστρία, στην Ελβετία στη Δανία, όπου το παραμικρό που έχουν το αξιοποιούν τόσο πολύ ώστε να τους αφήνει χρήματα.  Εμείς έχουμε βάλει περισσότερο το δωρεάν. Όταν πας να επισκεφτείς το οτιδήποτε σε μια ξένη χώρα πληρώνεις εισιτήριο, και αγοράζεις μετά πολλά. Όταν μιλάμε για θαλάσσιο πλούτο πηγαίνει π.χ. κανείς στο Θαλάσσιο Μουσείο της Βρέστης στη Βρετάνη, και πηγαίνει σε ένα εξειδικευμένο μέρος όπου δουλεύουν εξειδικευμένοι άνθρωποι, φτάνεις και στο πωλητήριο και δεν ξέρεις τι να πρωτοαγοράσεις. Και τελικά αγοράζεις περιορισμένα γιατί απλά δεν μπορείς να τα μεταφέρεις. Αλλά αυτό δείχνει μια άλλη σύλληψη της ανάπτυξης. Αυτό πρέπει να πετύχουμε και θα είναι το δυσκολότερο που πρέπει να κάνουμε.

Αναφερθήκατε στο κόστος του ανειδίκευτου. Και σε άλλες βιομηχανίες το κόστος του ανειδίκευτου είναι πολύ μεγαλύτερο από έναν ειδικευμένο σε αυτά που προσφέρει.

Ισχύει και αυτό, αφού δεν προσφέρει κάποιες υπηρεσίες επομένως ο πελάτης φεύγει δυσαρεστημένος. Έχω παραδείγματα ξενοδοχείων τεσσάρων και πέντε αστέρων που οι υπηρεσίες τού ανειδίκευτου εργαζόμενου σε αφήναν δυσαρεστημένο ενώ εσύ πλήρωνες υψηλή τιμή ξενοδοχείου. Ο ανειδίκευτος που δεν αισθάνεται ότι είναι «δεμένος» με την επιχείρηση και είναι προσωρινός δεν ενδιαφέρεται να εξυπηρετήσει τον πελάτη, επομένως μπορεί να δημιουργήσει οποιοδήποτε πρόβλημα με την αδιαφορία του και την άγνοιά του. Δεν μπορεί να λύσει προβλήματα. Πολλές φορές ο πελάτης θα μείνει ικανοποιημένος από κάτι μικρό, που φαίνεται δευτερεύον. Όταν ο εργαζόμενος δεν μπορεί να το προσφέρει γιατί δεν ξέρει, ο πελάτης θα είναι δυσαρεστημένος, και μπορεί τα μικρά προβλήματα που έχει η μονάδα  να τα μεγαλοποιήσει και να φύγει τελείως δυσαρεστημένος. Και να μην ξεχνάμε, όλες οι έρευνες το έχουν δείξει, το 50% των επισκεπτών ενός τόπου έχουν μάθει για τον τόπο από αυτούς που γύρισαν ευχαριστημένοι. Είναι η καλύτερη διαφήμιση. Αν θα έχουμε δυσαρεστημένους πελάτες θα έχουμε πρόβλημα. Ζώντας σε νησιά μπορεί να δει κανείς την αδυναμία να βρεθεί εξειδικευμένο προσωπικό για να κάνεις εξειδικευμένες δουλειές, και υπηρεσίες. Συζητάγαμε με μια συνεργάτη, ότι θέλουν να ξεκινήσουν θαλάσσιο τουρισμό στην παράκτια ζώνη της Λέσβου και δεν βρίσκουν για παράδειγμα λογιστή που να γνωρίζει τα θέματα για το θαλάσσιο τουρισμό. Τόσο απλό. Άρα πως θα προχωρήσουν τέτοια θέματα; Tι σημαίνει ανάπτυξη αρχαιολογικών χώρων και μουσείων; Χρειάζεσαι εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Και αυτό θα φέρει άλλον πλούτο στα νησιά.

Θα συναινούσατε σε μια ενδεχόμενη στήριξη από το εξωτερικό –αναφέρομαι σε ιδιωτική πρωτοβουλία-για τη δημιουργία κατάλληλων υποδομών στα νησιά μας; Αν ναι, με ποιες προϋποθέσεις;

Οι υποδομές και ειδικά στα νησιά έχουν ένα μειονέκτημα μεγάλο. Δεν μπορούν να είναι ανταποδοτικές γιατί έχουν πολύ μικρή χρήση. Δηλαδή αν σκεφτόμαστε ότι μπορούμε να παραχωρήσουμε τη χρήση της Εγνατίας ή του υπόλοιπου οδικού δικτύου, ή αν μιλάμε για παραχώρηση με μίσθωση των μεγάλων λιμανιών της χώρας, στα νησιά πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, αυτό δε θα προσελκύσει επενδυτές κατά την άποψή μου. Και βέβαια με την παραχώρηση όπως έχει λειτουργήσει στην Ελλάδα μέχρι τώρα, πρέπει να είμαστε εξαιρετικά προσεκτικοί. Ένα μεγάλο έργο που έγινε με αυτόν τον τρόπο ήταν το Αεροδρόμιο Ελευθέριος Βενιζέλος. Όλος ο κόσμος λέει ότι είναι ένα πανάκριβο αεροδρόμιο. Όμως η απάντηση είναι ότι αυτή είναι η σύμβαση. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στο πως παραχωρούμε. Αν ο ιδιώτης που πάρει ένα λιμάνι πει ότι τριπλασιάζει τα τέλη ελλιμενισμού ποιός θα παραμείνει;H μαρίνα της Σάμου-επειδή ως εκπαιδευτικός έκανα μια μελέτη πρόσφατα, ανέβασε τα τιμολόγια της παραχωρημένη σε ιδιώτη, και έχει δει ήδη την κίνησή της να πέφτει. Ξέρω πως το Δημόσιο έχει παρουσιάσει πολύ κακή συμπεριφορά στην ανάπτυξη υποδομών, στη λειτουργία τους  και τη διαχείριση τους, αλλά πρέπει να είμαστε πάρα πολύ προσεκτικοί στο αν με τον ιδιώτη τα πράγματα θα είναι καλύτερα και πόσο. Δεν είμαι καταρχήν αρνητικός. Πιστεύω ότι στα νησιά θα είναι ακόμα πιο δύσκολο.

Με ποιές αλλαγές στα νησιά μας που χρηματοδοτούνται από τον ευρωπαϊκό σχεδιασμό θα ήσασταν αντίθετος;

Αντίθετος καταρχήν όχι. Όμως θεωρώ ότι πρέπει να γίνουν κάποιες οι οποίες έχουν ξεχαστεί ιδιαίτερα. Έχουν γίνει ελάχιστα για τις θαλάσσιες μεταφορές. Τα δίκτυα τα διευρωπαϊκά που χρηματοδοτούνται από τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό σταματάνε στα όρια της ηπειρωτικής Ευρώπης. Δεν υπάρχει καμιά πρόβλεψη για κανένα νησί σε ολόκληρη την Ευρώπη. Δεν μπορεί να συνεχιστεί αυτό. Χρειαζόμαστε και εμείς στα νησιά δίκτυα, και τα δίκτυα αυτά δεν είναι δρόμοι είναι ακτοπλοϊκές συγκοινωνίες, και εκεί χρειάζεται μια διαφορετική αντιμετώπιση. Πρέπει και αυτό να εξεταστεί με άλλο τρόπο από ότι είναι σήμερα.

Είναι αδύνατο σε μερικά νησιά των Κυκλάδων να μπει και δεύτερο πλοίο μέσα στο λιμάνι.  Αν οι καιρικές συνθήκες είναι άσχημες οι καπεταναίοι λένε ότι «προτιμώ να έχω το πλοίο μου αρόδο παρά μέσα στο λιμάνι».

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι τα μεγάλα πλοία δυσκολεύονται πολύ στα μικρής κλίμακας νησιά. Είναι γεγονός  γιατί δεν παρέχουν τα εχέγγυα. Υπάρχουν λιμάνια τα οποία σχεδιάστηκαν για μικρά πλοία. Όμως όταν τα πλοία είναι δρομολογημένα και είναι μεγάλα, αυτά θα πάνε. Και κει έχουμε προβλήματα.

Και η συχνότητα δεν είναι πρόβλημα;

H συχνότητα παίζει σημαντικό, καθοριστικό θα έλεγα,  ρόλο στην άρση της απομόνωσης. Μην ξεχνάμε ότι κανείς για να φύγει από το νησί δεν μπορεί παρά μόνο με ένα δημόσιο μέσο μεταφοράς. Εάν δεν είναι αρκετά συχνά τα δρομολόγια η απομόνωση υπάρχει.

Όμως σε μια ώρα ξεκινούν για τον ίδιο προορισμό 4-5 πλοία.

Αυτό είναι ένα άλλο θέμα που έχει να κάνει με την απελευθέρωση. Ως υπουργείο δεν έχουμε κανένα λόγο στα ελεύθερα δρομολόγια. Αυτό σημαίνει ότι αν δεν υπάρχει συντονισμός μεταξύ των ακτοοπλόων μπορεί να φεύγουν τα πλοία κάθε πεντάλεπτο. Συμβαίνει συχνά. Από τη μια μεριά μιλάμε για ανταγωνισμό, το θεωρούμε υπέρτατο στόχο και η ευρωπαϊκή ένωση αυτό το επιδοτεί και απαγορεύει οτιδήποτε άλλο. Από την άλλη πλευρά θα πω το παράδειγμα των Δυτικών Κυκλάδων που το ξέρω καλά. Υπάρχουν δυο συμβατικά πλοία που λειτουργούν στις δυτικές Κυκλάδες το Αδαμάντιος Κοραής και το Άγιος Γεώργιος. Μέχρι πέρσι λειτουργούσαν ανταγωνιστικά, με αποτέλεσμα το 2011 να έχουν αρνητικά οικονομικά αποτελέσματα. Το 2012 αποφάσισαν να κάνουν κοινοπραξία, οπότε  ο ανταγωνισμός φεύγει από τη μέση. Οι δυο εταιρείες έχουν το 2012 και με την κρίση που συζητάμε ικανοποιητικότατα οικονομικά αποτελέσματα. Μπορούμε να μιλάμε στα νησιά για ανταγωνισμό των ακτοπλοϊκών και απουσία του κράτους στη ρύθμιση; Εγώ έχω σοβαρότατο πρόβλημα με αυτό. Πήραμε εντολές της Ευρωπαϊκής ένωσης, δεν είμαι σίγουρος ότι κάναμε τη σωστή επιλογή, και με την κρίση αυτό φαίνεται παρά πολύ έντονο. Ακόμα και εμείς να αλλάξουμε το δικό μας πλαίσιο, υπάρχει ευρωπαϊκό πλαίσιο ανταγωνισμού που δημιουργεί εμπόδια και προβλήματα για τον ελληνικό νησιωτικό χώρο.