Περιοδικό ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

 Συνέντευξη με Γενικό Γραμματέα Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής κ. Γιάννη Σπιλάνη

1.      Με δεδομένη τη σημερινή στενότητα στους διαθέσιμους πόρους, ποιος είναι ο προγραμματισμός της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής για το επόμενο διάστημα;

Ο ρόλος της ΓΓΑΙΝΠ δεν εστιάζεται στη κατασκευή υποδομών και στη λειτουργία υπηρεσιών που αποτελούν αντικείμενο δράσης άλλων φορέων του κεντρικού κράτους και της αυτοδιοίκησης. Αντίθετα με τις παρεμβάσεις της καλείται να βοηθήσει στην καλύτερη αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων των νησιών για τη δημιουργία ανταγωνιστικών δραστηριοτήτων, την αύξηση της απασχόλησης αξιοποιώντας εργαλεία όπως αυτό της κοινωνικής οικονομίας, αλλά και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Όμως, πάνω απ’ όλα, βασικός ρόλος της ΓΓΑΙΝΠ είναι η επεξεργασία ενός στρατηγικού σχεδίου ανάπτυξης των νησιών με συγκεκριμένες κατευθύνσεις που να βασίζονται στους στόχους της στρατηγικής Ευρώπη 2020 εναρμονισμένοι τόσο με τις ιδιαιτερότητες του νησιωτικού χώρου όσο και της αναγκαίας αλλαγής του αναπτυξιακού προτύπου, για να επιτευχθεί ο στόχος της εδαφικής συνοχής. Για την επίτευξη του στόχου αυτού η ΓΓΑΙΝΠ οφείλει να παρεμβαίνει προς την ΕΕ και την ελληνική κεντρική διοίκηση ώστε οι κλαδικές πολιτικές που εφαρμόζονται να διαφοροποιούνται με τρόπο που να λαμβάνουν υπόψη τα χαρακτηριστικά των νησιών.       

2.      Η ακτοπλοΐα είναι ένα θέμα ζωτικής σημασίας για τα νησιά μας. Ποια μέτρα μπορούν να ληφθούν ώστε να αντιμετωπιστούν οι ελλειμματικές συνδέσεις ανάμεσα στα νησιά και οι συνεχείς αυξήσεις στα ναύλα που δυσχεραίνουν τις συνθήκες ζωής των κατοίκων τους;

Η ακτοπλοϊα δεν αντιμετωπίστηκε ποτέ ως Υπηρεσία Γενικού Οικονομικού Ενδιαφέροντος που οφείλει να εξυπηρετεί τις ανάγκες των κατοίκων και των επιχειρηματιών των νησιών (ικανοποίηση της ζήτησης) με βάση συγκεκριμένα κριτήρια (πχ. συχνότητα συνδέσεων, ποιότητα υπηρεσιών, σταθερότητα και έγκαιρη προαναγγελία δρομολογίων, κόστος αντίστοιχο με την παρεχόμενη υπηρεσία κλπ). Αντίθετα ο σχεδιασμός γίνεται με βάση τα πλοία που διαθέτουν ή αγοράζουν οι εταιρείες (πχ. μεγάλα, υψηλού κόστους, ακατάλληλα για τις συγκεκριμένες ανάγκες) προσπαθώντας να προσαρμόσουν τις υποδομές αλλά και τη ζήτηση στη προσφορά. Η απελευθέρωση των ακτοπλοϊκών μεταφορών το 2002 με βάση την ευρωπαϊκή νομοθεσία, η έλλειψη (αλλά και η αδυναμία) συντονισμού από το Υπουργείο και η έλλειψη ελέγχου από μια ανεξάρτητη αρχή σε συνδυασμό με την μεγάλη εποχικότητα και την αύξηση στη τιμή των καυσίμων, έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο ελεύθερων και επιδοτούμενων γραμμών που λειτουργεί με ελάχιστους  κανόνες. Η οικονομική κρίση που μείωσε το μεταφορικό έργο επιδείνωσε τη κατάσταση, ενώ μείωσε και τον ελάχιστο ανταγωνισμό μεταξύ των εταιρειών που αποτελεί προϋπόθεση της απελευθέρωσης της αγοράς με αποτέλεσμα την υποβάθμιση των υπηρεσιών σε αρκετά νησιά.

Η αύξηση και η ομαλοποίηση της ζήτησης μέσα από την αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου και ειδικά της αξιοποίησης των ειδικών χαρακτηριστικών των νησιών, αλλά και η προσαρμογή των πλοίων στα χαρακτηριστικά της ζήτησης (πχ. αντικατάσταση μεγάλων πλοίων από μικρά αλλά αξιόπλοα πλοία εκτός σαιζόν), αλλά και η μείωση του ΦΠΑ στα εισιτήρια, θα αντιμετώπιζαν κάποια προβλήματα. Ειδικά σε ότι αφορά τις ενδονησιωτικές συνδέσεις ένα σύστημα συνδυασμένων μεταφορών (ακτινωτό δίκτυο, σύνδεση αεροδρομίων με γειτονικά νησιά, ανάπτυξη δικτύου υδροπλάνων κλπ) θα μπορούσε να αντιμετωπίσει πολλά από τα προβλήματα ζήτησης που συνήθως καταγράφονται (πχ. μετακίνηση σε διοικητικό κέντρο ή για λόγους υγείας, μεταφορά εμπορευμάτων κλπ).     

3.      Η έλλειψη νερού, ιδιαίτερα στα μικρά νησιά, είναι ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που καλείται να αντιμετωπίσει η Γενική Γραμματεία. Θα θέλατε να περιγράψετε πώς διαμορφώνεται η πολιτική σας στο ζήτημα αυτό, καθώς η θαλάσσια μεταφορά νερού είναι πολύ δαπανηρή για το κράτος;

Μέχρι και σήμερα το αρμόδιο υπουργείο δεν επεξεργάστηκε μια ολοκληρωμένη στρατηγική διαχείρισης του εκ της φύσεως τους περιορισμένου υδάτινου δυναμικού των νησιών αφήνοντας αβοήθητους τους τοπικούς φορείς και τους κατοίκους να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα τους όπως νόμιζαν καλύτερα. Αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής είναι παρά τα τεράστια ποσά που έχουν ξοδευτεί σε έργα (πχ. λιμνοδεξαμενές και φράγματα που δεν λειτουργούν πάντα), πολλά νησιά να αντιμετωπίζουν πρόβλημα καταστροφής του υδροφόρου ορίζοντα εξ αιτίας των ανεξέλεγκτων παράνομων γεωτρήσεων και υψηλό κόστος για επιδότηση του νερού που παράγεται από αφαλάτωση και για μεταφορά νερού. Η ΓΓΑΙΝΠ έχει ξεκινήσει την επεξεργασία σχεδίου με στόχο τόσο τη προσαρμογή της χώρας στην ευρωπαϊκή νομοθεσία όσο και την κάλυψη της σημαντικής αυτής κοινωνικής και αναπτυξιακής ανάγκης με το χαμηλότερο δυνατό κόστος. Όμως θα πρέπει τοπικές αρχές, επιχειρηματίες, κάτοικοι και επισκέπτες να αντιληφθούν ότι το νερό στη πλειοψηφία των νησιών είναι αγαθό σε ανεπάρκεια – γεγονός που θα επιδεινωθεί με την κλιματική αλλαγή- και να το χρησιμοποιούν με φειδώ. Ειδικά σε ότι αφορά τις τοπικές αρχές θα πρέπει να θυμούνται ότι οι υπηρεσίες ύδρευσης και αποχέτευσης είναι ανταποδοτικές και θα πρέπει να προσαρμόζουν ανάλογα τα τιμολόγια τους ώστε και οι κοινωνικές ανάγκες να καλύπτονται και να αποφεύγεται η σπατάλη εξ αιτίας των χαμηλών τιμολογίων που δεν καλύπτουν το κόστος (πχ. μεγάλοι καταναλωτές, χρήση για πότισμα, τροφοδοσία κοτέρων).

4.      Με τη μακρά σας εμπειρία στα θέματα της περιφερειακής και της τοπικής ανάπτυξης ποια θα λέγατε ότι είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η νησιωτική μας περιοχή και πού πρέπει να επικεντρωθεί η πολιτική για την αντιμετώπισή τους;

Μέχρι σήμερα δεν υπήρξε μια στρατηγική στα νησιά προσαρμοσμένη στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, αλλά «αντιγραφή» αναπτυξιακών προτύπων άλλων περιοχών. Κανένας τόπος δεν μπορεί να επιβιώσει για μακρό χρονικό διάστημα αν δεν έχει ανταγωνιστικές (εξαγωγικές) οικονομικές δραστηριότητες που να δημιουργούν θέσεις απασχόλησης και εισοδήματα, χωρίς να εξασφαλίζει την περιβαλλοντική του ισορροπία. Η άναρχη τουριστική και παραθεριστική ανάπτυξη, που γνώρισαν ειδικά τα νησιά του Ν.Αιγαίου και έδωσε ιδιαίτερα θετικά οικονομικά και δημογραφικά αποτελέσματα τη προηγούμενη τριακονταετία, έχει ολοκληρώσει το κύκλο της. Χρειάζεται ένα άλλο μοντέλο βασισμένο στην αξιοποίηση των τοπικών φυσικών και πολιτιστικών πόρων για παραγωγή προϊόντων (πχ. τροφίμων) και υπηρεσιών ποιότητας (αυτό που ονομάζουμε ποιοτικά νησιά) και στην σωστή χρήση και επανάχρηση των περιορισμένων πόρων (πράσινα νησιά).

5.      Κρίνοντας με την ακαδημαϊκή σας ιδιότητα πώς θα αξιολογούσατε τη μέχρι τώρα υλοποίηση των Αναπτυξιακών Προγραμμάτων από τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και το ΕΣΠΑ;

Μετά από 25 χρόνια εφαρμογής ευρωπαϊκών προγραμμάτων, ακόμη και σήμερα η αξιολόγηση τους γίνεται με μόνο κριτήριο την απορρόφηση των πόρων. Ολες οι μελέτες δείχνουν ότι η Ελλάδα συνεχίζει να ξοδεύει αδικαιολόγητα πολλά χρήματα σε πανάκριβα έργα υποδομών χαμηλής αναπτυξιακής απόδοσης, έχει δώσει ελάχιστη προσοχή στην ανάπτυξη των διαφόρων μορφών επιχειρηματικότητας, στην ανάπτυξη καινοτομίας για αύξηση της προστιθεμένης αξίας των παραγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών, στην βελτίωση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού και γενικώς μέτρα που θα έκαναν τα νησιά περισσότερο ελκυστικούς τόπους παραγωγής και διαβίωσης.

Η αλλαγή νοοτροπίας των υπευθύνων του σχεδιασμού σε εθνικό και περιφερειακό - τοπικό επίπεδο ήταν αναγκαία, τώρα με τη κρίση έγινε αδιαπραγμάτευτη προϋπόθεση επιβίωσης της χώρας και των νησιών μας.

6.      Ένα πάγιο αίτημα της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, που έχει τονιστεί επανειλημμένα και από τον Περιφερειάρχη είναι στις πολιτικές που εφαρμόζονται  να λαμβάνεται υπόψη η νησιωτικότητα, καθώς είναι προφανές ότι δημιουργεί πρόσθετα προβλήματα και ανάγκες σε σχέση με τις ηπειρωτικές περιοχές. Πώς πιστεύετε ότι μπορεί να γίνει πράξη αυτό το δικαιολογημένο αίτημα για ιδιαίτερη μεταχείριση των νησιωτικών περιοχών;

Η νησιωτική πολιτική έχει κατά την άποψη μου δύο σκέλη: το πρώτο αφορά ειδικές ρυθμίσεις στις κλαδικές πολιτικές που να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες αυτές. Για παράδειγμα η αγροτική πολιτική δεν μπορεί να έχει τους ίδιους κανόνες για τον θεσσαλικό κάμπο και για τη Νάξο ή τη Κύθνο. Ένα σφαγείο, σε ένα νησί δεν μπορεί να έχει τις ίδιες προδιαγραφές με ένα σφαγείο στην όποια ηπειρωτική περιοχή. Το ίδιο ισχύει για τους δρόμους, για τους ΧΥΤΥ, για τη δια βίου εκπαίδευση, για όλα. Επομένως χρειαζόμαστε ειδικές ρυθμίσεις που να λαμβάνουν υπόψη ότι τα νησιά είναι μικροί τόποι, με περιορισμένο πληθυσμό και φυσικούς πόρους σε ανεπάρκεια.  Ταυτόχρονα, το δεύτερο σκέλος της νησιωτικής πολιτικής, αφορά την κάλυψη του πρόσθετου κόστους νησιωτικότητας: χρειάζονται περισσότεροι χρηματικοί πόροι για να καλύψουν το γεγονός ότι κάθε νησί πρέπει να έχει λιμάνι, σχολείο, υπηρεσίες υγείας, ενέργεια, τηλεπικοινωνίες κλπ. Αυτό που λέμε, ύπαρξη ίσων ευκαιριών ανάπτυξης για κατοίκους και επιχειρήσεις με εκείνες στην ηπειρωτική Ευρώπη. Οι νησιώτες δεν είμαστε πολίτες δεύτερης ή τρίτης κατηγορίας.  

7.    Πρόσφατα κατατέθηκαν οι πρώτες προτάσεις της Περιφέρειας για τη νέα προγραμματική περίοδο 2014-2020. Όπως έχει γίνει γνωστό οι πόροι που προγραμματίζεται να κατανεμηθούν στο Νότιο Αιγαίο ειδικά για έργα βασικών υποδομών θα είναι μειωμένοι σε σχέση με τις προηγούμενες περιόδους. Πώς κατά τη γνώμη σας μπορεί να αντιμετωπιστεί τα επόμενα χρόνια η συμπλήρωση των υποδομών ειδικά στα μικρά νησιά μας;

Συνολικά για τη χώρα οι πόροι για υποδομές θα είναι σχετικά περιορισμένοι, αφού οι θεματικές ενότητες και οι στόχοι του προγράμματος της νέας προγραμματικής περιόδου είναι διαφορετικοί στοχεύοντας στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας με την ανάπτυξη και εισαγωγή καινοτομιών, την ενίσχυση της χρήσης ΤΠΕ, τη βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού, την βελτίωση της αποτελεσματικότητας των πόρων κλπ. Για το λόγο αυτό η ΓΓΑΙΝΠ στη δική της πρόταση εστίασε στους 3  άξονες που αναφέρθηκαν και προηγούμενα: (α) ποιοτικά νησιά, (β)πράσινα νησιά και (γ) νησιά ίσων ευκαιριών. 

Η συμπλήρωση των αναγκαίων υποδομών θα πρέπει να γίνει με απόλυτη ιεράρχηση της χρησιμότητας τους, αλλά και προσαρμοσμένα στις ανάγκες και στη κλίμακα των νησιών. Δυστυχώς η λογική παραγωγής πανάκριβων έργων υποδομής με ελαχίστη χρήση και ακόμη λιγότερα θετικά αποτελέσματα και επιπτώσεις στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή των κατοίκων πρέπει να περάσουν στο παρελθόν. Η σωστή κλίμακα των έργων σε συνδυασμό με την κατάλληλη τεχνολογία πρέπει να αποτελέσουν τον κανόνα για παραγωγή έργων ανάλογων με τις ανάγκες.