Συνέντευξη στην εφημερίδα ΚΥΚΛΑΔΙΚΗ

Η εποχή «πουλάμε και χτίζουμε»

οδήγησε σε…. τοίχο

Ο Γιάννης Σπιλάνης – γενικός γραμματέας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής μιλάει για τα νέα δεδομένα στον τουρισμό, την ανάγκη αλλαγή πλεύσης, φέρει ως παράδειγμα τη γενέτειρά του Σέριφο και μας φέρνει ως πρόταση το «Μουσείο του νησιού» που βρίσκεται στην ισπανική Μαδέρα

Λειτουργεί, σκέφτεται και κινείται περισσότερο ως καθηγητής Πανεπιστημίου (σ.σ. από το 2001 είναι Μόνιμος Επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου) και λιγότερο ως πολιτικός (από τον περασμένο Ιούλιο κατέχει τη θέση του Γενικού Γραμματέα Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής). Τα «θέλω» του όσον αφορά το αντικείμενο εργασίας και έρευνας δεν έχουν καμία σχέση με το πολιτικό κόστος, αλλά με την ανάδειξη των τουριστικών περιοχών ακόμη και εις βάρος της κομματικής πελατείας. Αρέσκεται να λέει συχνά «είναι προτιμότερο να κόψεις ένα χιλιόμετρο δρόμου παρά να μην σκεφτείς μία εναλλακτική μορφή δράσης προώθησης ενός τοπικού προϊόντος». Κυκλαδίτης μεγαλωμένος στη Σέριφο, λατρεύει τα νησιά του Αιγαίου, όλη του η Ακαδημαϊκή καριέρα στηρίζεται στο σχεδιασμό και την ανάπτυξη των νησιωτικών συγκροτημάτων και είναι ο άνθρωπος πίσω από την πρόσφατη ανακοίνωση εκ μέρους του Υπουργού Αιγαίου κ. Μουσουρούλη για την ανάγκη ανασυγκρότησης της νησιωτικής πολιτικής…

Πρώτη φορά

Ο λόγος για τον Γιάννη Σπιλάνη – τον γενικό γραμματέα Αιγαίου και Νησιωτικής πολιτικής που βρέθηκε στη Νάξο το περασμένο Σαββατοκύριακο με την ευκαιρία των 25^ων Αιγαιοπελαγίτικων Αγώνων. Όπως μας εκμυστηρεύτηκε ο ίδιος ήταν η πρώτη φορά που έμεινε και δεύτερο βράδυ στο «νησί της Αριάδνης» ενώ το πρόγραμμά του ήταν γεμάτο επισκέψεις και συζητήσεις με τους αρμόδιους φορείς του νησιού. Ενδεχομένως οι μοναδικές στιγμές που ήταν ήρεμος να ήταν αυτές στο ΔΑΚ Νάξου όπου ως θεατής απολάμβανε τους αγώνες. Τον βρήκαμε την Κυριακή το πρωί στο ξενοδοχείο «Naxos Palace» και στο ενδιάμεσο της περιήγησής του στη Κεντρική και Νοτιοανατολική Νάξο με ξεναγό τον Γιώργο Γκούφα (πρόεδρο του Περιφερειακού Συμβουλίου Νοτίου Αιγαίου) και της συνάντησής του με τον Δήμαρχο Νάξου και Μικρών Κυκλάδων κ. Μανώλη Μαργαρίτη. Με τη… συνοδεία καφέ, ο κ. Σπιλάνης μας έδωσε το στίγμα των σκέψεων του σχετικά με το νέο μοντέλο τουρισμού και ανάπτυξης που πρέπει να ακολουθήσουν τα νησιά του Αιγαίου αφήνοντας επιτέλους πίσω τους την πολιτική της δεκαετίας του 70 και 80 που ήταν βασισμένη σε δύο ρήματα «πουλάω» και «χτίζω»… Μίας πολιτικής με βραχυπρόθεσμα μόνο οφέλη που ουσιαστικά μετέτρεψε τους παραγωγούς σε εισοδηματίες οι οποίοι κατέστρεψαν με ευθύνη της πολιτείας ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής κοινωνίας όσον αφορά την νοοτροπία και τον τρόπο σκέψης τους….

Ξεναγός

«Η αλήθεια είναι ότι δεν έρχομαι για πρώτη φορά στη Νάξο. Είχα έρθει πριν από μερικά χρόνια για μία ομιλία στο Φιλώτι σε ένα συνέδριο που είχαν διοργανώσει κτηνοτρόφοι του νησιού, αλλά ποτέ δεν είχα μείνει έως σήμερα δεύτερο βράδυ στο νησί. Μου αρέσει να περπατάω σε όποιο νησί ή περιοχή επισκέπτομαι ώστε να νιώθω το κλίμα που υπάρχει κι έτσι είδα επιτέλους και το κάστρο της πόλης που πάντα ήθελα να γνωρίσω. Χάρη στον κ. Γκούφα είχα και μία περιήγηση στη κεντρική Νάξο (σ.σ. μας δείχνει το βιβλίο που προφανώς του έδωσε ο κ. Γκούφας, που αναφέρεται στις βυζαντινές εκκλησίες της περιοχής Τραγαίας, τον Μυστρά της Νάξου) και μπορώ να πω ότι έχω μείνει έκπληκτος συνάμα προβληματισμένος από τον πλούτο του νησιού. Και δεν μπορώ να αντιληφθώ γιατί χαραμίσαμε όλο αυτό το πλούτο για να φτιάξουμε …τσιμέντα. Εδώ και 20 χρόνια (από το 1992) μαζί με τον καθηγητή κ. Σοφούλη (σ.σ. συνταξιούχος σήμερα) φτιάξαμε στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου μία ερευνητική ομάδα που ασχολείται με την τουριστική ανάπτυξη των νησιών, τις δομές, τη διαχείριση και τη σχέση με το περιβάλλον. Άλλωστε το ενδιαφέρον για τον τουρισμό είναι προσωπικό με δεδομένο ότι το διδακτορικό μου (βλ 1986 στο Πανεπιστήμιο της Γκρενόμπλ στη Γαλλία) έχει τίτλο «Τουρισμός και Περιφερειακή Ανάπτυξη: η περίπτωση της Ελλάδας». Βλέποντας λοιπόν τη Νάξο με ένα διαφορετικό μάτι κι έναν καταπληκτικό ξεναγό αμέσως μου έρχεται στο μυαλό όλη αυτή η αλόγιστη σπατάλη του φυσικού πλούτου όλα αυτά τα χρόνια καθώς βασίστηκε στην γραμμή ανάπτυξης «πουλάω και χτίζω»…

Κακοποίηση

Και για όσους έχουν απορία ο κ. Σπιλάνης εξηγεί λέγοντας «στις αρχές της δεκαετίας του 70 μπήκε σε εφαρμογή «φτιάχνουμε σε κάθε πόλη ή νησί μία μικρή Αθήνα», έτσι λοιπόν υπήρξε ένας μικρός οικοδομικός οργασμός που είχε  βραχυπρόθεσμα οφέλη καθώς έδωσε δουλειά σε αρκετούς ανθρώπους της περιφέρειας. Και σήμερα βλέπουμε αυτές τις μικρές… Αθήνες σε όλα τα νησιά. Οι ξένοι έρχονται και ανακαλύπτουν τις όποιες ομορφιές υπάρχουν ακόμη στα νησιά, αλλά η κακοποίηση του περιβάλλοντος όσο περνάει ο χρόνος γίνεται όλο και πιο έντονη. Δεν μπορεί πλέον να κρυφτεί. Και νομίζω ότι ήρθε η ώρα να προχωρήσουμε σε μία μετάλλαξη του Αιγαίου σε όλους τους τομείς. Δεν είναι δυνατόν να συνεχίσουμε αυτή τη πολιτική. Τότε, υπήρχε η δικαιολογία της έλλειψης γνώσης και τεχνογνωσίας. Τώρα, όμως γνωρίζουμε και οφείλουμε να εκμεταλλευτούμε τον φυσικό πλούτο που έχει το καθένα νησί και βέβαια οφείλουμε να τα κοιτάξουμε με την μοναδικότητά τους και όχι να τα θεωρήσουμε ως έναν ενιαίο χώρο. Οι ευθύνες που έχει η πολιτεία σ’ αυτό το «πουλάω και χτίζω» είναι βαρύτατες, όμως ήταν η εύκολη λύση για αυτήν. Είχε ήσυχο το κεφάλι της και κέρδιζε μέσα από τους φόρους. Δεν προχώρησε σε καμία παρέμβαση, ώστε να μπουν κανόνες και βέβαια από τη πλευρά τους και οι πολίτες αποδέχτηκαν αυτό το μοντέλο, καθώς τους έδωσε γρήγορα τη δυνατότητα να κερδίσουν άκοπα χρήματα».

Τοίχος

Και έτσι φτάσαμε στο μοντέλο του …εισοδηματία κάτοικου των νησιών. «Είναι φανερό πλέον ότι αυτή η πολιτική έχει χτυπήσει τοίχο. Είναι σε αδιέξοδο και πρέπει οι αλλαγές όχι μόνο σε πολιτικό, αλλά και κοινωνικό επίπεδο να γίνουν άμεσα. Μέσα από το διδακτορικό μου, το 1985, είχα παρατηρήσει την διαφορετικότητα των νομών του Αιγαίου (εκτός της Κρήτης) με τα Δωδεκάνησα να ανακάμπτουν πιο γρήγορα και να ακολουθούν Κυκλάδες, Σάμος ενώ Χίος και Λέσβος ήταν πολύ πιο πίσω. Όπως άλλωστε και στο 4^ο κεφάλαιο που μιλάει για το περιβάλλον σε σχέση με την ανάπτυξη του τουρισμού. Είναι δεδομένο ότι πρέπει να προχωρήσουμε σε μία αλλαγή που θα έχει ως προτεραιότητα τη παραγωγή κι όχι τα χρήματα μέσα από την λογική της δεκαετίας του 70 ή του 80. Ο τουρισμός ακόμη και μέσα στην οικονομική κρίση αντιστέκεται αλλά πρέπει να αποσυνδεθεί από την λογική του «πουλάω και κτίζω» και να περάσει σε άλλες κατευθύνσεις που θα έχουν επαφή με τους πρωτογενείς τομείς ανάπτυξης και παραγωγής. Το μοντέλο του εισοδηματία που πουλούσε τα ακίνητα ή τη γη για να ζήσει έχει περάσει ανεπιστρεπτί πλέον. Άλλωστε τι έχουμε να επιδείξουμε ε; Βαριά βιομηχανία δεν κάναμε ποτέ. Ο τουρισμός είναι το όπλο μας. Όπως άλλωστε και ο φυσικό μας πλούτος. Οπότε πρέπει να τον αξιοποιήσουμε μέσα από την ποιοτική αναβάθμιση. Ακόμη και των οικοδομών εάν είναι δυνατόν. Δεν γίνεται να ζούμε σε μία χώρα όπου είναι γεμάτη ενέργεια (ήλιος, αέρας) και να έχουμε τα πλέον ρυπογόνα κτήρια στην Ευρώπη»…

Ιδιαιτερότητες

Και βέβαια αυτή η αξιοποίηση περνάει μέσα από τη …γνώση. «τις προηγούμενες δεκαετίες είχαμε ως δικαιολογία την έλλειψη γνώσης αλλά και εκπαιδευμένου δυναμικού. Σήμερα αυτό δεν ισχύει. Σε όλη την Ευρώπη και δη σε περιοχές όπως η Γαλλία και η Ιταλία υπάρχει μία απίστευτη εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που σου παρέχει ο φυσικός πλούτος. Η Ισπανία ως μοντέλο είναι ακόμη στη δική μας λογική, της οικοδομής. Πρέπει να αναδείξουμε περισσότερο την ποιότητα που έχει κάθε νησί. Δεν μπορεί να έχεις την Νάξο και να λες για παραλίες μόνο όταν υπάρχει πλούσια λαογραφία με μοναδική ήδη και έθιμα, υπάρχει συνέχεια ιστορίας μέσα από κάστρα και εκκλησίες, υπάρχει γαστρονομία. Όλα αυτά πρέπει να προταχθούν πλέον και να σταματήσουμε να μιλάμε με όρους και λογικές της δεκαετίας του 70. Και βέβαια όπως είπα και προηγουμένως έχουμε πλέον μία στρατιά από αρχιτέκτονες, μηχανικούς, ιστορικούς, αρχαιολόγους που μπορούν να βοηθήσουν στην ανάδειξη των πλεονεκτημάτων αυτών. Όμως δεν το κάνουμε ακόμη και σήμερα. Συνεχίζουμε να ρίχνουμε λεφτά σε υποδομές που δεν προσφέρουν ουσιαστικά τίποτα. Φτάσαμε στο σημείο να χτίζουμε στην άμμο, να κακοποιούμε τη φύση και το περιβάλλον στο όνομα μίας ανάπτυξης που απλά βρίσκει τοίχο, γιατί και οι ξένοι σε λίγο θα μας γυρίσουν την πλάτη βλέποντας σε όλα τα νησιά το ίδιο μοτίβο. Ναι υπάρχει το μοντέλο της Ρόδου, της Μυκόνου ή της Σαντορίνης, όμως αυτά τα νησιά έχουν ιδιαιτερότητες που ακόμη και μέσα από το μοντέλο «πουλάω και χτίζω» θα συνεχίσουν να έχουν επισκέπτες. Το κράτος εδώ φέρει την βασική του ευθύνη. Αρνήθηκε να βάλει φραγμούς στην λάθος κατεύθυνση. Όμως, το άφησε γιατί είπαμε ήταν η εύκολη λύση δημιουργώντας πολίτες που δεν είχαν διεκδικήσεις»

Ποιότητα

Και έτσι φτάσαμε στο σημείο να επενδύουν ξένοι κι εμείς να κοιτάζουμε «βλέπετε τι συμβαίνει στη Λέσβο. Ήρθαν να επενδύσουν ξένοι στην ενέργεια με την τοποθέτηση ανεμογεννητριών στο νησί. Έφεραν αυτοί την δική τους τεχνογνωσία κι εμείς βάλαμε μόνο το χώρο. Θα έχουν τα οφέλη μόνο αυτοί κι εμείς θα υποστούμε τις συνέπειες. Είναι αυτή ανάπτυξη; Οφείλουμε στα παιδιά μας να προχωρήσουμε σε μία διαφορετική προσέγγιση. Οι ξένοι σήμερα έχουν κάνει μία απίστευτη στροφή στις μικρές και ειδικές καλλιέργειες. Και μάλιστα έχουν φτάσει συγκεκριμένα προϊόντα να είναι περιζήτητα. Από τη στιγμή που δεν μπορούμε να προσφέρουμε ποσότητα σε μαζική παραγωγή γιατί να μην επενδύσουμε στην ασφάλεια και την ποιότητα των προϊόντων μας. Έχουμε καταπληκτικά τυριά στα νησιά του Αιγαίου. Η Νάξος έχει καταπληκτική γραβιέρα και αρσενικό. Τυριά με απίστευτη γεύση. Γιατί να μην επενδύσουμε λοιπόν εδώ; Στη Σέριφο υπάρχει μία γυναίκα που έφτιαξε τυρί. Στη περιοχή της Λάκκας. Σήμερα αυτό το τυρί κοστολογείται στα 18 ευρώ το κιλό (!!!) και είναι ανάρπαστο. Κάνεις αίτηση για να το αγοράσεις. Και δεν της κόστισε τίποτα. Απλά προχώρησε σε κάτι διαφορετικό. Επένδυσε στην ποιότητα του προϊόντος της. Έχουμε λοιπόν πιο ήπιες μορφές δράσης με μικρότερο κόστος και μεγαλύτερη ανταπόκριση. Αυτές τις ημέρες στη Σέριφο θέλουν να φτιάξουν μία μαρίνα για 50 σκάφη που το κόστος της θα ξεπεράσει τα 3,5 εκατομμύρια ευρώ. Εάν αυτά τα χρήματα τα δίναμε για την ανάδειξη του νησιού και σε ήπιες μορφές δράσεων με στόχο την αξιοποίηση του φυσικού πλούτου του νησιού νομίζεται ότι θα είχαμε λιγότερα οφέλη;»

Μουσείο

Η ανάδειξη των πλεονεκτημάτων που έχει ένα νησί (μαζί με τις ιδιαιτερότητές του) προσφέρει συν τοις άλλοις την ευκαιρία για δουλειά σε όλους… «Αφήνουμε τη Σέριφο και πάμε στην Μαδέρα, στην Ισπανία. Όπως σας είπα μου αρέσει να περπατάω σε όλους τους τόπους που επισκέπτομαι. Όταν βρέθηκα στη Μαδέρα μου έκανε εντύπωση το πόσο άψογη πόλη ήταν. Με εντυπωσίασε το γεγονός ότι είχαν εγκαταστήσει γλάστρες και ποτιστικό σύστημα στους φανούς σε όλη τη πόλη γιατί ήταν στενά τα σοκάκια και ήθελαν να εξοικονομήσουν χώρο. Όμως αυτό που ήταν η πραγματική έκπληξη, ήταν το «Μουσείο του νησιού» Σε ένα κτήριο που δεν ήταν κι ότι καλύτερο μπορούσες να δεις μέσα από τέσσερις ορόφους όλη την εξέλιξη της πόλης που δεν έχει μεγαλύτερη ιστορία από 700 χρόνια. Στο ισόγειο υπήρχε μία μακέτα με τον τρόπο που γεννήθηκε το νησί, στον τελευταίο όροφο μπορούσες να δεις την χλωρίδα του νησιού μέσα από καλαίσθητες ζαρντινιέρες και στους δύο ορόφους κάθε πληροφορία που σχετίζονταν με το νησί. Ήταν μία εύπεμπτη παρουσίαση του νησιού στον μέσο τουρίστα, που του … άνοιγε την όρεξη για να ταξιδέψει στο νησί και να το γνωρίσει. Του έλεγε «πήγαινε να δεις». Το κόστος κατασκευής αυτού του Μουσείου ήταν ελάχιστο. Αξιοποιήθηκαν εργαζόμενοι και ειδικοί επιστήμονες του νησιού και δημιουργήθηκαν θέσεις εργασίας».

Βούληση

Και στον επίλογο ο κ. Σπιλάνης τονίζει «Το λέω συνέχεια. Επένδυσε σε νέες μορφές δράσεων παρά να φτιάχνεις δρόμους που είναι μόνο για συγκεκριμένη χρήση, την επανεκλογή. Κάποια στιγμή πρέπει να υπάρξει η πολιτική βούληση που θα προχωρήσει σε αλλαγές και σε έναν ανασχεδιασμό που θα οδηγήσει τα νησιά του Αιγαίου σε άλλες κατευθύνσεις και κυρίως στο μέλλον.  Οι καινοτομίες είναι αυτές που προσφέρουν λύσεις. Να σταματήσουμε να χύνουμε κροκοδείλια δάκρυα και να σκεφτούμε τα παιδιά μας. Οι αλλαγές θα πρέπει να είναι άμεσες και με μεθοδικότητα προς το μέλλον με σεβασμό στο περιβάλλον. Εάν δεν υπάρχει αυτός ο συνδυασμός μεθοδικότητας, σεβασμού και καινοτομίας με την πολιτική βούληση ως ομπρέλα θα είμαστε μόνιμα καταδικασμένοι να πηγαίνουμε προς τα …πίσω»