ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ  ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ 2014-20

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιών αποτελούν μόνιμα φυσικά εμπόδια για την επίτευξη ελκυστικότητας και ανταγωνιστικότητας με βάση τα συνήθη κριτήρια που διέπουν το επικρατούν μοντέλο ανάπτυξης (προσπελασιμότητα, οικονομίες κλίμακας και οικονομίες συγκέντρωσης). Έχουν υψηλό κόστος δημιουργίας υποδομών και υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος, υψηλό κόστος παραγωγής για τις επιχειρήσεις, υψηλό κόστος διαβίωσης και μειωμένες ευκαιρίες για τους κατοίκους σε σύγκριση με ό,τι συμβαίνει στην ηπειρωτική χώρα.

Τα παραπάνω, αλλά και το μοντέλο ανάπτυξης που έχει ακολουθηθεί, έχουν οδηγήσει τις νησιωτικές οικονομίες να υστερούν σε κατά κεφαλή παραγωγή, ενώ η δομή τους είναι ιδιαίτερα εύθραυστη (μονοκαλλιέργεια τουρισμού παραλίας σε συνδυασμό με δόμηση-παραθερισμό, περιθωριοποιημένος αγροτικός τομέας, απουσία καινοτομιών). Τα ποσοτικά και τα ποιοτικά δημογραφικά χαρακτηριστικά είναι στις περισσότερες περιπτώσεις αρκετά δυσμενή (γήρανση πληθυσμού, χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και διά βίου κατάρτισης, υψηλή πρόωρη εγκατάλειψη σχολείου), ενώ οι περιβαλλοντικές πιέσεις αυξάνονται με προβλήματα στη ποιότητα του πόσιμου νερού, στην υποβάθμιση του εδάφους (ρύπανση και ερημοποίηση), στη μείωση της βιοποικιλότητας, στην υποβάθμιση του τοπίου και του δομημένου περιβάλλοντος κλπ. Επίσης, η ασυνέχεια του νησιωτικού χώρου έχει ως συνέπεια η κοινωνικοοικονομική λειτουργία κάθε νησιού προσλαμβάνει τα χαρακτηριστικά μιας “κλειστής οικονομίας”. Παράλληλα, ο νησιωτικός χώρος χαρακτηρίζεται από έντονη περιφερειακότητα. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ύπαρξη έντονων αναπτυξιακών διαφοροποιήσεων ως προς την ηπειρωτική χώρα, μεταξύ μεγάλων και μικρών νησιών που ανήκουν σε ένα διοικητικό νησιωτικό σύμπλεγμα, αλλά και εντός των νησιών, στις εσωτερικές τους ζώνες, λόγω της προβληματικής προσπελασιμότητάς τους.

Ας υπογραμμιστεί εδώ ότι στο νησιωτικό χώρο οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία απ’ ότι στην ηπειρωτική χώρα, διότι η φυσική απομόνωση που δημιουργεί η θάλασσα, δεν επιτρέπει σχεδόν κανενός είδους “όσμωση” μεταξύ νησιών, όπως γίνεται μεταξύ των πόλεων και της ενδοχώρας τους. Παράλληλα, η φέρουσα ικανότητα του κάθε νησιού δεν μπορεί να συνδυαστεί με εκείνη των γειτονικών, έτσι ώστε να «παρακαμφθούν» προβλήματα στενότητας πόρων, ανθρώπινων και φυσικών.

Επομένως, το νησί πρέπει να αποτελεί τη βασική μονάδα ανάλυσης και σχεδιασμού γεγονός που πρέπει να αποτυπωθεί και στο διοικητικό σύστημα, διαφοροποιώντας το από εκείνο της ηπειρωτικής χώρας

Το Υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου, αξιοποιώντας τις σχετικές προβλέψεις τόσο στην Εθνική όσο και την κοινοτική νομοθεσία προωθεί μία ευρωπαϊκή και εθνική νησιωτική πολιτική, με στόχο «το ποιοτικό, το πράσινο και το νησί των ίσων ευκαιριών» σε μια προσπάθεια τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιών να μην λειτουργούν ως μειονεκτήματα αλλά να αξιοποιηθούν ως πλεονεκτήματα.

A) Η προτεραιότητα «Ποιοτικά Νησιά» συνδέεται με την πραγματικότητα που αντιμετωπίζουν οι πολύ μικρές επιχειρήσεις των νησιών να παραμένουν ανταγωνιστικές στην εθνική, ευρωπαϊκή και παγκόσμια αγορά. Δεδομένου ότι οι στρατηγικές για μαζική χαμηλού κόστους παραγωγή δεν είναι εφικτή στα νησιά εξ αιτίας των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της νησιωτικότητας (μικρό μέγεθος, μικρή αγορά, περιορισμένοι φυσικοί και ανθρώπινοι πόροι, χαμηλή προσπελασιμότητα, ιδιαίτερο αλλά εύθραυστο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον) μόνο επώνυμα αγαθά και υπηρεσίες βασισμένα σε τοπικούς πόρους και τεχνογνωσία μπορούν να είναι ανταγωνιστικά σε ειδικές αγορές. Νέα γνώση, καινοτομία, εφαρμογή των σύγχρονων τεχνολογιών των επικοινωνιών (ΤΠΕ) που μειώνουν την απομόνωση και εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για την επιτυχία μιας τέτοιας στρατηγικής και επομένως θα πρέπει να υπάρξει συνδυασμός δράσεων ώστε να εξασφαλιστούν οι περισσότερες δυνατές προϋποθέσεις επιτυχίας.

Αναφέρουμε ενδεικτικές δράσεις που εμπίπτουν στη προτεραιότητα αυτή:

Ø    έμφαση σε προϊόντα και υπηρεσίες ποιότητας για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των τοπικών οικονομιών.

Ø    Αξιοποίηση τοπικών πόρων για τη παραγωγή ασφαλών τροφίμων και ποτών. Υποστήριξη τοπικών επιχειρήσεων για τη παραγωγή και τη διακίνηση τους

Ø    Αξιοποίηση τοπικών ιδιαιτεροτήτων, φυσικών και πολιτιστικών, για διαφοροποίηση τουριστικού προϊόντος και ανάπτυξη δραστηριοτήτων που συνδέονται με τουρισμό ειδικού ενδιαφέροντος πχ. Aegean cuisine και μεσογειακή διατροφή, περιπατητικός, φυσιολατρικός, πολιτιστικός τουρισμός.

Ø    Βελτίωση των παρεχόμενων τουριστικών υπηρεσιών από τουριστικές επιχειρήσεις και ενδυνάμωση των τοπικών χαρακτηριστικών. Σήμα Τοπικής Ποιότητας και Υπευθυνότητας (Aegean Quality – Islands’ Quality) με άξονα την ικανοποίηση του τουρίστα, την ικανοποίηση των εργαζομένων, την στήριξη της τοπικής οικονομίας, τη προστασία του τοπικού περιβάλλοντος και πολιτισμού αλλά και την ικανοποίηση των επιχειρηματιών

Ø    Βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών από την αυτοδιοίκηση. Σήμα ποιότητας σε επίπεδο Νησιών ή/και Τοπικών και Δημοτικών Κοινοτήτων (ανάλογα με το επίπεδο εφαρμογής) με βάση την καλύτερη εξυπηρέτηση και πληροφόρηση των τουριστών 

Ø    Δικτύωση τοπικών επιχειρήσεων για επίτευξη οικονομιών κλίμακας (τουριστικών και μη)

Ø    Υποστήριξη της πολιτιστικής δημιουργίας

Ø    Διατήρηση και ανάδειξη του δομημένου περιβάλλοντος και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς

Ø    Προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση πολιτιστικού περιβάλλοντος και στοιχείων του τοπικού άϋλου πολιτισμού

Η σύνθεση των παραπάνω προτάσεων σε τομείς δράσης μπορεί να συνοψιστεί:

- ανάπτυξη τοπικών προϊόντων ποιότητας βασισμένων στη τοπική παράδοση

- ανάπτυξη νέων τουριστικών προϊόντων βασισμένων στα περιβαλλοντικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά των νησιών και βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών (προστασία & ανάδειξη υλικής και άϋλης πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από ενίσχυση της τοπικής πολιτιστικής ταυτότητας, προστασία & ανάδειξη χερσαίων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων-πόρων).

- αξιοποίηση νησιωτικών ΑΕΙ/ΤΕΙ για οριζόντια εισαγωγή καινοτομιών αντιμετώπισης των προβλημάτων των νησιών σε πολλούς τομείς και ειδικά όσων σχετίζονται με την νησιωτικότητα, και ειδικά ανάπτυξη εξ αποστάσεων δράσεων εκπαίδευσης, κατάρτισης και δια βίου εκπαίδευσης, καινοτομίας (Ανάπτυξη Νησιωτικού πόλου καινοτομίας) σε συνεργασία με Αυτοδιοίκηση, Επιμελητήρια, Φορείς.

Β) Η προτεραιότητα «Πράσινα Νησιά» συνδέεται με την ύπαρξη περιορισμένων φυσικών πόρων στα νησιά. Η στρατηγική αυτή βασίζεται στη μείωση της χρήσης κρίσιμων, σε ανεπάρκεια και «ακριβών» πόρων όπως το νερό, η ενέργεια, το έδαφος με παράλληλη ανακύκλωση κάθε είδους αποβλήτων που παράγονται από τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Η αύξηση των αιτημάτων από τα νησιά για φράγματα, μονάδες αφαλάτωσης νερού και επέκταση των μονάδων παραγωγής ενέργειας είναι ενδεικτικό στοιχείο. Το «πρασίνισμα» της οικονομίας είναι επίσης τμήμα της στρατηγικής ποιότητας που αναφέρθηκε προηγούμενα, αλλά αναφέρεται και χωριστά εξ αιτίας της ιδιαίτερης σημασίας της για τα νησιά.

Αναφέρουμε ενδεικτικές δράσεις που εμπίπτουν στη προτεραιότητα αυτή:

Ø       Εφαρμογή περιβαλλοντικών συστημάτων εξοικονόμησης πόρων στις επιχειρήσεις

Ø       Εξοικονόμηση ενέργειας σε κατοικίας και δημόσια κτίρια (πχ. πρόγραμμα εξοικονομώ) – Εφαρμογή πιστοποιητικών ενεργειακής απόδοσης κατά προτεραιότητα στα νησιά

Ø       Προώθηση αποκεντρωμένων συστημάτων παραγωγής εναλλακτικών μορφών ενέργειας μικρής κλίμακας που να καλύπτουν τις τοπικές ανάγκες (και όχι μόνο-ενέργεια από ανεμογεννήτριες μπορεί να μεταφερθεί στο ηπειρωτικό δίκτυο σε ορισμένες περιπτώσεις)  και λαμβάνουν υπόψη την κλίμακα και την ευθραυστότητα των νησιωτικών οικοσυστημάτων και τοπίων

Ø       Προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση περιβαλλοντικών πόρων (πχ. περιοχές ειδικού φυσικού κάλους και υψηλής βιοποικιλότητας) και του τοπίου

Ø       Ολοκληρωμένη διαχείριση υδατικών πόρων (πχ. μικρά φράγματα-αναβαθμίδες για την ανάσχεση της ροής και εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα, προστασία υδροφόρου ορίζοντα, επανάχρηση υγρών αποβλήτων για εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα, έργα αφαλάτωσης)

Ø       Υποστήριξη στην εφαρμογή ειδικών προγραμμάτων διαχείρισης στερεών αποβλήτων (ανακύκλωση, ΧΥΤΥ, αδρανή υλικά, αποκατάσταση χωματερών) ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε νησιού.

Ø       Δημιουργία συστήματος παρακολούθησης και προστασίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος και σχεδιασμός δράσεων απορρύπανσης σε περίπτωση ατυχήματος

Η σύνθεση των παραπάνω προτάσεων σε τομείς δράσης μπορεί να συνοψιστεί:

- ολοκληρωμένη διαχείριση - ανακύκλωση νερού & αποβλήτων

- αξιοποίηση προστατευόμενων περιοχών

- εξοικονόμηση ενέργειας, επενδύσεις σε ΑΠΕ

- αστικό περιβάλλον: προστασία, ανάδειξη και αξιοποίηση οικιστικού αποθέματος και λοιπού δομημένου περιβάλλοντος

Γ)   Η προτεραιότητα «Νησιά Ισων Ευκαιριών» στοχεύει στην παροχή στους κατοίκους και στους επιχειρηματίες των νησιών ευκαιρίες ισοδύναμου αποτελέσματος με εκείνο που έχουν οι κάτοικοι της ηπειρωτικής Ευρώπης και θεωρείται ως ένας πυλώνας δημοκρατίας. Οι πολίτες των νησιών δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται ως πολίτες 2^ης κατηγορίας. Ειδικότερα στο επίπεδο της Ελλάδας παρατηρείται ότι πολλές πολιτικές που είτε αφορούν την οικονομική ανάπτυξη, είτε αφορούν την κοινωνική πολιτική στην ουσία ακυρώνονται σε επίπεδο νησιών (δηλαδή είτε εφαρμόζονται πλημμελώς είτε δεν εφαρμόζονται καθόλου) γιατί δεν έχει προβλεφθεί από τον νομοθέτη η δυνατότητα άσκησης και αποτελεσματικής εφαρμογής τους στα νησιά και ειδικότερα στα μικρότερα απ’αυτά. Η προτεραιότητα αυτή οφείλει να οδηγήσει σε εκείνες τις διοικητικές ρυθμίσεις όπως μεγαλύτερη μεταφορά αρμοδιοτήτων στα νησιά, δυνατότητα δημιουργίας ευέλικτων και κατάλληλων δομών για να παρέχουν σειρά υπηρεσιών σε πολίτες και επιχειρήσεις σε επίπεδο νησιού που σε άλλες περιοχές παρέχονται είτε από ΔΥ, είτε από Νομικά Πρόσωπα που είτε δεν μπορούν είτε δεν είναι σκόπιμο να συσταθούν σε επίπεδο νησιού και να λειτουργούν με υπό την εποπτεία του Δήμου. Οι υπηρεσίες αυτές πρέπει να παρέχονται χωρίς οι κάτοικοι τους να είναι υποχρεωμένοι να μετακινηθούν έξω από τα όρια του και να είναι ισοδύναμης ποιότητας και χωρίς το πρόσθετο κόστος που συνεπάγεται η νησιωτικότητα εξ αιτίας της μικρής αγοράς και των μονοπωλιακών συνθηκών που αυτή συνεπάγεται. Ενδεικτικά αναφέρονται υπηρεσίες υγείας, πολιτισμού, εκπαίδευσης, κατάρτισης και διαρκούς επιμόρφωσης, μεταφορών, επικοινωνιών, κοινωνικής ασφάλισης, κοινωνικής πρόνοιας, ενέργειας, δημόσιες υπηρεσίες, υπηρεσίες υποστήριξης επιχειρηματικότητας, και ανάπτυξης καινοτομίας κλπ και αφορά τις υπηρεσίες που στην ηπειρωτική χώρα παρέχονται σε επίπεδο νομού.

Αναφέρουμε ενδεικτικές δράσεις που εμπίπτουν στη προτεραιότητα αυτή:

Ø       Οργάνωση παροχής των ΥΓΟΣ στους νησιώτες και τους επιχειρηματίες χωρίς τη μετακίνηση τους εκτός νησιού,

Ø       Βελτίωση προσπελασιμότητας των νησιών με βελτίωση των υποδομών, της συχνότητας και της ποιότητας των μεταφορών ανθρώπων και εμπορευμάτων,

Ø       Οργάνωση παροχής ποιοτικών υπηρεσιών πρωτοβάθμιας υγείας και πρόσβασης σε παροχή υπηρεσιών υγείας ανώτερου επιπέδου,

Ø       Παροχή υπηρεσιών κοινωνικής ασφάλισης και πρόνοιας,

Ø       Παροχή κοινωνικών υπηρεσιών ειδικά σε άτομα που κινδυνεύουν από κοινωνικό αποκλεισμό (ηλικιωμένοι, αλλοδαποί, άνεργοι, ΑΜΕΑ)

Ø       Οργάνωση υπηρεσιών εκπαίδευσης, κατάρτισης, δια βίου επιμόρφωσης ώστε να έχουν πρόσβαση οι νησιώτες και των μικρότερων νησιών,

Ø       Ανάπτυξη ευρυζωνικών υπηρεσιών για την εξ αποστάσεως ικανοποίηση οικονομικών και διοικητικών συναλλαγών (πχ. με διεύρυνση του ρόλου των ΚΕΠ)

Ø       Πρόσβαση σε (εξ αποστάσεως;) υπηρεσίες υποστήριξης της επιχειρηματικότητας (χρηματοδότηση, καινοτομία, υπηρεσίες προώθησης κλπ)

Ø       Παροχή υπηρεσιών δικτύων (ενέργεια, ύδρευση, αποχέτευση κλπ) σε ποιότητα και τιμή αντίστοιχη των ηπειρωτικών περιοχών

Ø       Ανάπτυξη της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και του εθελοντισμού

Ø       Κίνητρα προσέλκυσης υπαλλήλων και λειτουργών με αυξημένα προσόντα, ειδική εκπαίδευση ή ειδικό καθεστώς (πολυδύναμοι υπάλληλοι) για κάλυψη των ειδικών αναγκών των νησιών, ειδικά των μικρότερων.

Η σύνθεση των παραπάνω προτάσεων σε τομείς δράσης μπορεί να συνοψιστεί:

- Ηλεκτρονική διακυβέρνηση για πρόσβαση σε υπηρεσίες δημοσίου συμφέροντος. Ο πολυδύναμος υπάλληλος. Διεύρυνση αρμοδιοτήτων ΚΕΠ

- Πρόσβαση στην εκπαίδευση και δια βίου κατάρτιση, στην ενημέρωση, στην ψυχαγωγία, στον πολιτισμό, στις υπηρεσίες με ευέλικτα και εξ αποστάσεως συστήματα

- Υποστήριξη πολύ μικρών επιχειρήσεων και νέας επιχειρηματικότητας σε απομονωμένες περιοχές

-              Δημιουργία δικτύων ΥΔΣ για υποστήριξη μικρών πληθυσμιακών ομάδων και ευαίσθητων οικοσυστημάτων (δίκτυο ενδονησιωτικών και εξωνησιωτικών μεταφορών, ολοκληρωμένη διαχείριση υδατικών πόρων, ολοκληρωμένη παροχή υπηρεσιών υγείας -πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια, τηλεϊατρική-, υπηρεσίες κοινωνικής ασφάλισης και πρόνοιας, σύστημα διαχείρισης στερεών αποβλήτων -διαλογή στη πηγή, ΧΥΤΥ, «εξαγωγή» ανακυκλώσιμων, κομποστοποίηση)

-              Η αποκέντρωση στις νησιωτικές περιοχές. Ποιες πρόσθετες δραστηριότητες είναι απαραίτητες για τη λειτουργία των Δήμων – Κυβερνείων στα νησιά; Πως θα οργανωθεί η παραγωγή τους – Συνεργασίες μεταξύ μικρών νησιών (Συμπολιτείες) με ρόλο σε κάθε νησί ανάλογα με την αρμοδιότητα

Οι παραπάνω δράσεις :

1ο) βρίσκονται πολύ κοντά στους θεματικούς στόχους που έχει το νέο πρόγραμμα και εστιάζονται στη καινοτομία, τη χρήση ΤΠΕ, τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ, τη βελτίωση της πειβαλλοντικής απόδοσης, τη προώθηση της απασχόλησης και της δια βίου μάθησης, τη καταπολέμηση της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού

2^ο) έρχονται να αντιμετωπίσουν χρόνια προβλήματα των νησιών δίνοντας προτεραιότητα  σε ολοκληρωμένες λύσεις για δημιουργία δραστηριοτήτων και απασχόλησης και δεν αποτελούν απλά καταλόγους έργων υποδομής.

Η Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής συνεχίζει να επεξεργάζεται κεντρικές θέσεις για τα νησιά ώστε να ενταχθούν στο νέο Αναπτυξιακό Σχέδιο της χώρας 2014-20 και θεωρεί ότι μια στενή συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων θα δώσει καρπούς.

Γ.ΣΠΙΛΑΝΗΣ

ΓΓ. ΑΙΓΑΙΟΥ ΚΑΙ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ