ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗΣ ΠΟΛΙΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟ ΣΧΈΔΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ

Το 2018 στο Αναπτυξιακό Συνέδριο Χίου κληθήκαμε να συνοψίσουμε σε μια φράση το συμπέρασμα μας από αυτό και η απάντηση ήταν «Καν’ το όπως η μαστίχα». Εξηγήσαμε ότι η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών έδειξε τον δρόμο που πρέπει να ακολουθήσουν οι επιχειρήσεις της Χίου και των άλλων νησιών αξιοποιώντας έναν τοπικό πόρο που είναι συγκριτικό πλεονέκτημα και μέσα από καινοτόμες δράσεις να του προσδώσει προστιθέμενη αξία παράγοντας ποιοτικά προϊόντα με έντονη πολιτιστική ταυτότητα. Αποτέλεσμα η αύξηση του εισοδήματος των μαστιχοπαραγωγών. Αιτία ήταν η «ανατροπή» που έχει γίνει τα τελευταία 20 χρόνια ώστε να πάψει να πωλείται η πρώτη ύλη χύμα, αλλά ενσωματωμένη σε μια μεγάλη γκάμα προϊόντων από καλλυντικά μέχρι …… νερό.

Είναι η μαστίχα το μοναδικό παράδειγμα στο Β.Αιγαίο. Σε τόση μεγάλη κλίμακα ναι. Προφανώς υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις που εστιάζουν στη ποιότητα, καινοτομούν, χρησιμοποιούν εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό και έχουν καταφέρει τον ίδιο στόχο αλλά σε πολύ μικρότερη κλίμακα.

Ζητούμενο λοιπόν είναι πως το μοντέλο αυτό μπορούμε να το αναπαράγουμε και σε άλλες περιπτώσεις και όχι να προσπαθούμε να παράγουμε φτηνά προϊόντα για να είναι ανταγωνιστικά. Γιατί «φτηνά προϊόντα» και «νησί» είναι λέξεις αντιφατικές, αφού για να υπάρξει φτηνό προϊόν χρειάζεται μεγάλη κλίμακα παραγωγής (κάμπους, μεγάλα εργοστάσια, μεγάλες τουριστικές μονάδες) που το νησί, εξ ορισμού, δεν διαθέτει.

Που βρισκόμαστε σήμερα ως Περιφέρεια; Μάλλον σε κατάσταση ανάλογη με αυτή του 2011-13, αφού εδώ και μερικούς μήνες σε όλα τα προβλήματα προστέθηκε και η πανδημία, ενώ οι πολιτικές που εφαρμόζονται θεωρούμε ότι ούτε τη πανδημία αντιμετωπίζουν σωστά, ούτε την οικονομική κρίση που αυτή έφερε μαζί της.

Ποια τα βασικά προβλήματα που χαρακτηρίζουν το σύνολο της ΠΒΑ:

• Χαμηλή κατά κεφαλή παραγωγή (δηλαδή ΑΕΠ) αλλά όχι εισόδημα
• Χαμηλή ανταγωνιστικότητα αφού πολύ χαμηλό ποσοστό παραγωγής οφείλεται σε εξωστρεφείς και ανταγωνιστικούς κλάδους όπως ο πρωτογενής τομέας, η μεταποίηση και ο τουρισμός (24%) σε σύγκριση με άλλες περιφέρειες της χώρας και ειδικά του Ν.Αιγαίου όπου το ποσοστό αυτό είναι σχεδόν διπλάσιο (42%)
• Πολύ χαμηλό ποσοστό ενεργού πληθυσμού και απασχολούμενων
• Δημογραφική αποψίλωση και υψηλή γήρανση του πληθυσμού ειδικά εκτός των αστικών κέντρων και των κοντινών οικισμών
• Την τελευταία θέση στην ΕΕ σε ότι αφορά την ανταγωνιστικότητα και επομένως στην ελκυστικότητα για ανθρώπους και επιχειρήσεις.

Τι κάνουμε για να διορθώσουμε αυτή τη φθίνουσα πορεία; Κάποια μη ιεραρχημένα έργα υποδομής με έμφαση στο οδικό δίκτυο να απορροφά περίπου 60%, «αντιπλημμυρικά» έργα και ένα μικρό τμήμα να πηγαίνει σε ενίσχυση επενδύσεων. Σ’ αυτά θα πρέπει να προστεθούν και τα χρήματα του Γεωργικού Ταμείου (σχέδια βελτίωσης, νέοι αγρότες, Leader κλπ) που ελάχιστα έχουν αποδώσει στους παραγωγούς αν δει κανείς τα όσα καταγράφονται κάθε χρόνο σχετικά με τις τιμές των προϊόντων και τα προβλήματα των αγροτών και των μεταποιητών. Ίσως τα μόνα προβλήματα που λύθηκαν είναι αυτά των μεσαζόντων κάθε είδους.

Ποιο είναι το αποτύπωμα των ποσών που έχουν έρθει από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους. Τα χρήματα ήταν πολλά, αλλά το αποτέλεσμα σε «ανάπτυξη» ελάχιστο. Γιατί άραγε; Είναι προφανές ότι «στραβά αρμενίζουμε», αφού τελικά ο στόχος είναι η επανεκλογή όσων παίρνουν τις αποφάσεις και όχι η ανάπτυξη των νησιών.

Ποια ρότα προτείνουμε ως ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ ΠΟΛΙΤΩΝ για να αντιστρέψουμε τα δυσμενή αποτελέσματα; Την αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων των νησιών (φύση, πολιτισμός, μαστίχα, διατροφή) μέσα την ανάπτυξη 2 αξόνων:

• του «Θερμαλισμού και του Τουρισμού Ευεξίας»
• της «Γαλάζιας ανάπτυξης 

Σε ότι αφορά στον πρώτο άξονα έχει 6 συνιστώσες συνδέονται με την επιχειρηματικότητα που καλύπτει τομείς δραστηριοτήτων που μπορούν και πρέπει να αναπτυχθούν ώστε το παραγόμενο προϊόν να είναι πλήρες καλύπτοντας τις βασικές ανάγκες όπως προδιαγράφονται παγκόσμια αλλά και αξιοποιώντας τα ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά. Πιο συγκεκριμένα αφορά:

• Δραστηριότητες υγείας, που αφορά τόσο τη παραδοσιακή λουτροθεραπεία, ποσιθεραπεία όσο και υπηρεσίες αποκατάστασης, εναλλακτικές θεραπείες κλπ
• Δραστηριότητες που αφορούν το σώμα, τη ψυχή και το πνεύμα  όπως γίογκα, ται-τσι, ήπιες μορφές άσκησης, αυτοβελτίωση, coaching κλπ
• Δραστηριότητες που συνδέονται με τον τομέα της διατροφής όπως διαχείρισης βάρους, αποτοξίνωσης, γευσιγνωσίας, …….. και προφανώς με όλο τον αγροδιατροφικό τομέα των νησιών που αποτελεί και τον βασικότερο κλάδο με τις διαφοροποιήσεις ανά νησί
• Υπαίθριες δραστηριότητες που συνδέονται με το περιβάλλον τη διατήρηση και την ανάδειξη του, χερσαίο και θαλάσσιο, όπως ανακάλυψη της φύσης, πεζοπορικές διαδρομές, ποδηλασία, θαλάσσια σπορ, καταδύσεις, αεροπλοϊα κλπ
• Δραστηριότητες που συνδέονται με την ανακάλυψη του τοπικού πολιτισμού, των μύθων, της ιστορίας, των μνημείων και ότι συνδέεται με αυτά, της παράδοσης, των τεχνών με διαφορετικές πολιτιστικές εμπειρίες σε ζωγραφική, μουσική, χορό, κουζίνα, γλώσσα κλπ
• Δραστηριότητες που συνδέονται με τη φυσική διαβίωση των επισκεπτών κατοικώντας στα παραδοσιακά σπίτια των γύρω χωριών, συμμετέχοντας σε παραδοσιακές δραστηριότητες, σε δράσεις εθελοντισμού, στη τοπική ζωή κλπ

Σε ότι αφορά αυτόν τον πυλώνα ανάπτυξης η Επιτροπή Ιαματικού Τουρισμού και Τουρισμού Ευεξίας έχει κάνει τα πρώτα βήματα και θα καταβάλει κάθε προσπάθεια ώστε στο επόμενο διάστημα να αποτυπωθεί αυτή η αναπτυξιακή προτεραιότητα όπως έγινε αποδεκτό από το ΠΣ στη προηγούμενη συνεδρίαση του. Η διαπαραταξιακή λειτουργία της επιτροπής, η συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών και η στήριξη από εμπειρογνώμονες αλλά και ο τρόπος με τον οποίο προσπαθούμε να κινητοποιήσουμε την επιχειρηματική κοινότητα και την κοινωνία συνολικότερα να κάνει συντεταγμένα βήματα προς τη κατεύθυνση αυτή αποτελούν προϋποθέσεις επιτυχίας. Θα πρέπει να υπογραμμίσουμε εδώ ότι τέτοιες δράσεις υποστηρίζει απόλυτα το νέο ΕΣΠΑ στον άξονα 5 «Μια Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες της μέσω της προώθησης της βιώσιμης και ολοκληρωμένης ανάπτυξης των αστικών, αγροτικών και παράκτιων περιοχών, καθώς και μέσω της στήριξης τοπικών πρωτοβουλιών».

 Όμως η ΠΒΑ έχει και έναν θαλάσσιο χώρο που παραμένει αναξιοποίητος. Αυτό αφορά ιδιαίτερα τα 5 μικρά νησιά που συνήθως χάνονται κάτω από τον «όγκο» των μεγάλων.

Η ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ ΠΟΛΙΤΩΝ υποστηρίζει ότι ο πλούτος ειδικά των μικρών νησιών παραμένει η θάλασσα που όμως πρέπει να ιδωθεί με μια σύγχρονη ματιά αυτή που φέρνει η πολιτική για «γαλάζια ανάπτυξη» της ΕΕ και δίνει βάση στη προστασία και ανάδειξη των θαλάσσιων οικοσυστημάτων μέσα από δραστηριότητες όπως η βιώσιμη αλιεία και υδατοκαλλιέργειες, παράκτιος και αλιευτικός τουρισμός, θαλάσσιος και ναυταθλητικός τουρισμός, καταδύσεις και παρατήρηση της θαλάσσιας βιοποικιλότητας, ανάδειξη της ναυτοσύνης και των άλλων επαγγελμάτων της θάλασσας και σύνδεση τους με τους μύθους και την ιστορία των νησιών από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα, κλπ.

Το γεγονός ότι τα μικρά νησιά όπως και τα μεγάλα έχουν θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές μπορούμε να οριοθετήσουμε ένα θαλάσσιο πάρκο από τον Αη Στράτη και τη Λήμνο μέχρι τους Φούρνους (και γιατί όχι με το θαλάσσιο πάρκο Αλοννήσου) περιλαμβάνοντας όλα τα νησιά. Επομένως η «γαλάζια ανάπτυξη» είναι ένας 2^ος πυλώνας ανάπτυξης που όπως και ο προηγούμενος καλύπτει με διαφορετική βαρύτητα όλα τα νησιά της ΠΒΑ.

Είναι λοιπόν απαραίτητο να υπάρξει μια αρχική συμφωνία και για τον άξονα αυτόν και να προχωρήσει το ΠΣ στη σύσταση μιας δεύτερης επιτροπής με τη λογική αυτής του Ιαματικού Τουρισμού με στόχο μια τεκμηριωμένη και ολοκληρωμένη πρόταση που θα μπορεί να ενταχθεί στον άξονα 5 του ΕΣΠΑ.

Πέρα από τους πυλώνες ανάπτυξης που βασίζονται στη δημιουργία επιχειρήσεων και ειδικευμένων θέσεων εργασίας με στόχο την ανατροπή της τάσης οικονομικής και δημογραφική συρρίκνωσης των νησιών, χρειαζόμαστε και μια σειρά από οριζόντιες δράσεις κατασκευής των αναγκαίων υποδομών που θα υποστηρίξουν τη νέα εικόνα των νησιών στη πορεία για μια ποιοτική, πράσινη και γαλάζια ανάπτυξη. Εμφαση πρέπει να δοθεί στην επίλυση καίριων προβλημάτων που ταλανίζουν και είναι απαραίτητες για να συμπληρώσουν τους 2 αναπτυξιακούς άξονες που αναφέραμε προηγούμενα:

• Ενίσχυση της καινοτόμου επιχειρηματικότητας που θα αξιοποιεί τοπικούς πόρους και εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Εδώ πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο πως θα λειτουργήσει η δομή καινοτομίας που έχει ήδη καθυστερήσει πολύ και πως θα διασυνδεθεί με το ΠΣΕΚ που όφειλε να είχε προσκληθεί στη συζήτηση για το αναπτυξιακό μέλλον
• Δημιουργία ενός συστήματος κατάρτισης και δια βίου μάθησης που να αποτυπώνει τις παραγωγικές και γεωμορφολογικές ιδιαιτερότητες των νησιών, για να μπορεί να καταρτιστεί ουσιαστικά και ο πιο απομακρυσμένος κάτοικος
• Δημιουργία ενός συστήματος στήριξης των ευπαθών ομάδων με βάση τα στοιχεία που από το Παρατηρητήριο Κοινωνικής  Ένταξης που έχει ξεκινήσει να λειτουργεί εδώ και μερικούς μήνες
• Βελτίωση της συνδεσιμότητας των νησιών μεταξύ τους και με τον έξω κόσμο με έργα πχ. αναβάθμιση πλοίων τοπικών αγόνων γραμμών, διαχωρισμός χρήσεων λιμανιών, αναβάθμιση εγκαταστάσεων υποδοχής επιβατών, ολοκλήρωση εγκαταστάσεων τουριστικών λιμανιών και λιμανιών μεικτής χρήσης, δημιουργία logistics στη κλίμακα των νησιών για τη βελτίωση της διακίνησης-εξαγωγής εμπορευμάτων, αναβάθμιση δικτύων τηλεπικοινωνιών, δίκτυο υδροπλάνων)
• Διαχείριση νερού που να συμπεριλαμβάνει και επανάχρηση του χρησιμοποιημένου νερού
• Διαχείριση στερεών αποβλήτων με στόχο τη κυκλική οικονομία
• Διαχείριση περιβάλλοντος με στόχο τη μείωση των κινδύνων για φυσικές καταστροφές (πυρκαγιές και πλημύρες)
• Ενεργειακή αναβάθμιση κτηρίων & προώθηση της ηλεκτροκίνησης σε δημόσια και ιδιωτικά μέσα μεταφοράς ώστε να μειωθεί δραστικά το ενεργειακό αποτύπωμα των νησιών

Οι δράσεις αυτές μπορούν να ενταχθούν στους άλλους 4 οριζόντιους στόχους του νέου ΕΣΠΑ

Για να πάρει η συζήτηση έναν σταθερό και ταυτόχρονα θεσμικό χαρακτήρα χρειάζεται να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός (Περιφερειακή Επιτροπή Διαβούλευσης) που θα οδηγήσει σε συγκεκριμένα αποτελέσματα με τα παρακάτω βήματα:

• Τη κατάρτιση του στρατηγικού σχεδίου ανάπτυξης της ΠΒΑ ολόκληρης (έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί πριν 6μήνες με βάση τον νόμο)
• Οι άξονες δράσης που θα προταθούν στα περιφερειακά επιχειρησιακά σχέδια ΕΣΠΑ και το ΕΠΑ, αλλά και στο Ταμείο Ανάκαμψης (επόμενο τρίμηνο).
• Τα έργα και οι δράσεις που θα προταθούν για ένταξη στα προγράμματα αυτά με εξειδίκευση ανά νησί.
• Ενέργειες ανά νησί ώστε να κινητοποιηθούν οι παραγωγικές δυνάμεις του τόπου ώστε να υλοποιηθεί το πρόγραμμα.