Ήταν ένας από τους συνοδούς καθηγητές των μεταπτυχιακών φοιτητών των Πανεπιστημίων Αιγαίου και Μονάχου που επισκέφθηκαν το νησί μας για να μελετήσουν το τουριστικό προφίλ της Χίου. Η εργασία τους, που βρέθηκε στο επίκεντρο της δημοσιότητας, ήταν η αφορμή για να μιλήσουμε με το Γιάννη Σπιλάνη. Πρώην Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Αιγαίου, νυν Περιφερειακός Σύμβουλος και μέλος του Περιφερειακού Επιστημονικού Συμβουλίου Έρευνας και Καινοτομίας, ο αναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου Γιάννης Σπιλάνης μίλησε στην «Α» για το αεροδρόμιο, τις προοπτικές τουριστικής ανάπτυξης της Χίου, αλλά και την ανάγκη ορθολογικής διαχείρισης των φυσικών πόρων.
Γιάννης Σπιλάνης
Ο καθηγητής Γιάννης Σπιλάνης
Η εργασία των μεταπτυχιακών φοιτητών των Πανεπιστημίου Αιγαίου και Μονάχου για τον Τουρισμό στη Χίο σχολιάστηκε εκτενώς στα Μέσα και στα Κοινωνικά Δίκτυα και κυρίως η αναφορά για το μήκος του αεροδιαδρόμου της Χίου. Αρκετοί υποστήριξαν ότι ήταν άστοχη η «σύγκριση» με το αεροδρόμιο του Λονδίνου…
Όπως έχω δηλώσει από την αρχή στόχος της εργασίας των φοιτητών των Πανεπιστημίων Αιγαίου και Μονάχου που έγινε υπό της επίβλεψη των γερμανών συναδέλφων είχε ως κύριο στόχο να «δουν» τον προορισμό «Χίος» με τα μάτια του «εξωτερικού» επισκέπτη και να διατυπώσουν τις απόψεις τους με βάση τις δικές τους αντιλήψεις – αντιλήψεις ενός εν δυνάμει τουρίστα από τη μεγαλύτερη αγορά για τη χώρα μας- αλλά και την επιστημονική εμπειρία τους. Το θέμα του αεροδρομίου τέθηκε σε διάφορες συζητήσεις που έγιναν κατά την επίσκεψη τους και έψαξαν μόνοι τους να δουν τι συμβαίνει και αναφέρεται συχνά ως εμπόδιο για την τουριστική ανάπτυξη της Χίου. Στην έρευνα τους διαπίστωσαν ότι το μήκος του διαδρόμου του αεροδρομίου της Χίου έχει το ίδιο ακριβώς μήκος με αυτόν της πόλης του Λονδίνου που εξυπηρετεί 3,6 εκ επιβάτες ετήσια. Αυτό που σημείωσαν ήταν ότι προφανώς έχει μήκος ανεπαρκές για όλους τους τύπους των αεροπλάνων, αλλά μάλλον δεν είναι αυτό το πραγματικό εμπόδιο για τη τουριστική ανάπτυξη αλλά η ανεπάρκεια και η «ασάφεια» του προσφερόμενου προϊόντος.
Για την επέκταση του αεροδρομίου της Χίου έχουν δαπανηθεί τα τελευταία χρόνια 26,5 εκατομμύρια ευρώ για απαλλοτριώσεις, ενώ για την ολοκλήρωση της επέκτασης (σύμφωνα με δημοσιεύματα που επικαλούνται πηγές από την ΥΠΑ) θα απαιτηθούν σχεδόν άλλα τόσα. Στην έρευνα των φοιτητών το θέμα των υποδομών παρουσιάστηκε ως δευτερεύων παράγοντας για τα φτωχά αποτελέσματα στον Τουρισμό. Η νέα κυβέρνηση δήλωσε ότι προχωράει σε συγκέντρωση όλων των στοιχείων για να αποφασίσει τι μέλει γενέσθαι για το αεροδρόμιο. Τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει;
Δυστυχώς στη χώρα μας ξοδεύονται τεράστια ποσά για μελέτες και έργα υποδομών αυτά που οι πολλοί ονομάζουν αναπτυξιακά, αλλά εγώ τα ονομάζω έργα «ασφάλτου και τσιμέντου» με μεγάλους προϋπολογισμούς (που συνήθως τους υπερβαίνουν) και πολλές φορές δεν υλοποιούνται, δεν ολοκληρώνονται ή δεν αξιοποιούνται. Συχνά δεν υπάρχει καμία μελέτη χωροθέτησης, καταλληλότητας της περιοχής και πάνω απ’όλα σκοπιμότητας σε ότι αφορά στη χρήση και στην απόδοση τους. Η αδυναμία ορθολογικού σχεδιασμού αποτελεί μια κακοδαιμονία της χώρας που την πληρώνουμε ακριβά σήμερα όλοι μας. Η Χίος έχει ένα σημαντικό μερίδιο σε τέτοια έργα όπως είναι ο αγωγός του Ναγού, η μαρίνα, φράγματα μεγάλης κλίμακας σε ακατάλληλες θέσεις αντί μικρών φραγμάτων ανάσχεσης, το λιμάνι των Μεστών που μετά την ολοκλήρωση του παραμένει ανενεργό και άλλα παρόμοια.
Σε ότι αφορά τη συσχέτιση που επικαλούνται χρόνια πολλοί φορείς μεταξύ του μεγέθους του αεροδρομίου και της τουριστικής ανάπτυξης, είχα εκφραστεί παλαιότερα ότι είναι υπερβολική. Η απάντηση των γερμανών φοιτητών ήταν ακόμη περισσότερο κάθετη: η Χίος είναι άγνωστη στη Γερμανία, ανύπαρκτη στο διαδίκτυο. Δεν έχει προϊόν και τουριστική εικόνα. Πως θα έρθουν τουρίστες; Σε ότι αφορά το αεροδρόμιο πιστεύω ότι θα έπρεπε να είχαν εξαντληθεί οι δυνατότητες των σημερινών εγκαταστάσεων πριν δαπανηθούν τόσο μεγάλα ποσά για να δούμε αν θα υπάρξει τουριστική ανάπτυξη. Αν είχαν δαπανηθεί τα χρήματα που αναφέρεται προς αυτή τη κατεύθυνση θα είχαν γίνει «θαύματα». Σε ότι αφορά την εξεύρεση πόρων για ολοκλήρωση του έργου αυτή φαίνεται ιδιαίτερα δύσκολη αφού στο ΕΣΠΑ δεν εντάσσονται τα έργα αυτά και εθνικοί πόροι δεν υπάρχουν. Θα εξαρτηθεί μάλλον από τη πρόθεση της κυβέρνησης να το παραχωρήσει μαζί με τα άλλα περιφερειακά αεροδρόμια και του επιχειρηματία που θα τα αναλάβει, αν θέλει να επενδύσει. Εκεί θα φανεί και η βιωσιμότητα της επένδυσης.
Η περιήγηση στη Χίο που πραγματοποιήσατε μαζί με τους φοιτητές (Μεσαιωνικά χωριά, μαστίχια, Βολισσός, Άγιο Γάλας, πεζοπορία κτλ) θεωρήθηκε από πολλούς ως στοχευμένη στον λεγόμενο Εναλλακτικό Τουρισμό. Το τουριστικό μέλλον της Χίου βρίσκεται στις Ειδικές και Εναλλακτικές μορφές τουρισμού;
Η επίσκεψη προς τη νότια Χίο ξεκίνησε από τον Καρφά και την Αγ. Φωτεινή γιατί από την αρχική έρευνα που είχαν κάνει οι Γερμανοί στο διαδίκτυο γνώριζαν ότι ήταν ο σημαντικότερος προορισμός σε ότι αφορά τον αριθμό διαθέσιμων κλινών, ενώ είχαν ήδη δει και τη πόλη που είναι ο δεύτερος σε μέγεθος προορισμός. Πρόθεση τους ήταν να αποκτήσουν μια σφαιρική εικόνα όσο γινόταν στον περιορισμένο χρόνο που διέθεταν δίνοντας όμως έμφαση στα ιδιαίτερα-μοναδικά χαρακτηριστικά του νησιού. Όπως μάλιστα υπογράμμισαν στη παρουσίαση τους, οι προτάσεις τους στηρίχθηκαν κυρίως σε ότι θεώρησαν ότι αποτελούν τις μοναδικότητες της Χίου (πχ. μαστίχα, ναυτοσύνη, Νέα Μονή κλπ) αλλά και σε συνδυασμούς στοιχείων που δίνουν μια μοναδικότητα, μια αυθεντικότητα (πχ. περιοχή Αμανής). Αποψη τους ήταν ότι με δεδομένο τον υψηλό παγκόσμιο ανταγωνισμό που υπάρχει στον τουρισμό η Χίος πρέπει να στηριχθεί σ’αυτά τα στοιχεία. Εγώ συνήθως θέτω την ερώτηση διαφορετικά αλλά έχει τον ίδιο στόχο: «Για ποιο λόγο ένας υποψήφιος τουρίστας να επιλέξει τη Χίο για τις διακοπές του ανάμεσα σε χιλιάδες προορισμούς;». Η απάντηση είναι κοινή: διαφορετικότητα στη προσφορά, ποιότητα στο προϊόν και η δημιουργία της αντίστοιχης φήμης (branding).
Παραλία Τραχήλι
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι το μέγεθος της Χίου είναι τέτοιο ώστε να μπορεί να επενδύσει τόσο στο Μαζικό τουρισμό, όσο και στον Εναλλακτικό. Είναι εφικτό ένα τέτοιο σενάριο ή ο μαζικός τουρισμός θα αλλοιώσει το περιβάλλον και την αυθεντικότητα που αναζητούν οι εναλλακτικοί τουρίστες;
Το ερώτημα είναι ακόμη περισσότερο βαθύ και αφορά στο είδος της ανάπτυξης που επιθυμούν οι κάτοικοι και κατά πόσο αυτό είναι εφικτό σε μια χώρα όπως η Ελλάδα. Μάλιστα σε μια εποχή που ο μαζικός τουρισμός αναπτύσσεται ραγδαία σε ανταγωνιστικούς προορισμούς με χαμηλό κόστος εργασίας όπως πχ η Τουρκία, έχοντας δημιουργήσει πολλά προβλήματα από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας σε πολλούς μαζικούς προορισμούς της χώρας μας όπως η Κως, η Ρόδος, η Κρήτη, η Κέρκυρα, η Ζάκυνθος με πολλές επιχειρήσεις να κλείνουν ή να βρίσκονται στο χείλος της χρεοκοπίας και να συντηρούνται με τουρίστες των 30 και 40 ευρώ την ημέρα, αποτελεί ερώτημα γιατί η Χίος να θέλει να επενδύσει τώρα στον μαζικό τουρισμό παραλίας. Από έρευνες που έχουμε κάνει στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου προκύπτει ότι οι Τουρ Οπερέϊτορ, που γνωρίζουν πολύ καλά την αγορά, προτείνουν «πακέτα» εναλλακτικού τουρισμού σε τριπλάσια τιμή από εκείνη του μαζικού τουρισμού. Αντίστοιχη στρατηγική ακολουθείται για τα τρόφιμα ποιότητας σε σχέση με τα ομόλογα τους μαζικής παραγωγής. Εμείς γιατί να επιμένουμε να «αναλώσουμε» τη χώρα μας και ειδικότερα το Αιγαίο στο βωμό του μαζικού τουρισμού; Ποιος θα ισχυριστεί ότι η Χίος δεν έχει προδιαγραφές αντίστοιχες με εκείνες ενός προϊόντος delicatessen; Ας αξιοποιήσουμε λοιπόν τα πολιτιστικά, τα περιβαλλοντικά και τα παραγωγικά χαρακτηριστικά της Χίου και κάθε νησιού της χώρας μας αναδεικνύοντας την ταυτότητα του παράγοντας προϊόντα υψηλής ποιότητας και προστιθέμενης αξίας αντί να τα θυσιάσουμε στο πρόσκαιρο βωμό της «υπεραξίας» του μπετόν και της εκποίησης της γης. Ας παραδειγματιστούμε από την Τοσκάνη και άλλους κεντρικο-ευρωπαϊκούς προορισμούς που έχοντας επενδύσει προς αυτή τη κατεύθυνση υποδέχονται εκατομμύρια τουριστών (εγχώριων και αλλοδαπών) αξιοποιώντας μια ζήτηση που συνεχώς διευρύνεται.
Αν και η έρευνα των φοιτητών αφορά στην άποψη των Γερμανών υποψήφιων επισκεπτών της Χίου, ποια η γνώμη σας για το αυξανόμενο τουριστικό ρεύμα προς τη Χίο από την Τουρκία. Με ποιες κινήσεις θα μπορέσει η Χίος να επωφεληθεί περισσότερο απ’ ότι σήμερα.
Όπως αναφέρθηκε και στη παρουσίαση το θέμα των επισκεπτών από τη Τουρκία δεν αναλύθηκε, αφού έχει μια βάση τελείως διαφορετική από εκείνη στην οποία στήριξαν τη δική τους έρευνα και αφορούσε τους τουρίστες της Ευρώπης. Η τουρκική αγορά λόγω γειτνίασης και άλλων χαρακτηριστικών των τουριστών πρέπει να εξεταστεί εντελώς διαφορετικά σε ότι αφορά πολλά στοιχεία όπως την εποχικότητα, το είδος του προϊόντος που επιθυμούν κλπ
Η συζήτηση για τον Τουρισμό συνήθως επικεντρώνεται στα ποσοτικά μεγέθη και σπανίως λαμβάνει υπόψη τη φέρουσα ικανότητα του νησιού, την ίδια στιγμή που δεν έχουμε αντιμετωπίσει κάποια σοβαρά ζητήματα όπως το υδρευτικό και το ενεργειακό.
Δυστυχώς αυτό αποτελεί ένα εθνικό πρόβλημα εξ αιτίας της στάσης των εθνικών αρχών και των φορέων του τουρισμού που ο καθένας για τους δικούς του λόγους αναφέρονται σχεδόν αποκλειστικά στους αριθμούς των αφικνούμενων τουριστών για να αποδείξουν την ορθότητα της πολιτικής τους. Σκόπιμα υποβάθμιζαν πάντα την οικονομική απόδοση του τουρισμού (η ημερήσια δαπάνη των ξένων τουριστών στην Ελλάδα μειώνεται διαρκώς ενώ στο Β.Αιγαίο βρίσκεται στο ιδιαίτερα χαμηλό 52,3€ την ημέρα ανα διανυκτέρευση), την απασχόληση που δημιουργεί και τα ποιοτικά της χαρακτηριστικά, ενώ ξεχνούσαν παντελώς θέματα που σχετίζονται με το περιβάλλον και τη ποιότητα ζωής τουριστών και κατοίκων. Όμως, ούτε οι τοπικές κοινωνίες έδειξαν ιδιαίτερη ευαισθησία στα θέματα αυτά: δεν είναι τυχαίο ότι η διαχείριση απορριμμάτων βρίσκεται σε όλη τη χώρα στη κατάσταση που βλέπουμε καθημερινά, θέματα όπως η παράνομη δόμηση, η καταπάτηση αιγιαλών και άλλων δημόσιων χώρων συνεχίζονται, η υποβάθμιση του τοπίου και της αισθητικής μέσα από τις νέες κατασκευές ακόμη και σε προστατευόμενες περιοχές υψηλής ποιότητας δεν αποτελούν θέματα προτεραιότητας, έστω και αν υποβαθμίζουν ανεπιστρεπτί μοναδικούς φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους. Μέσα σ’αυτό το πλαίσιο, η εξάντληση των φυσικών πόρων μέσα από τη διαρκή αύξηση της κατανάλωσης δεν φαίνεται να αποτελεί πρόβλημα και η έλλειψη κάθε πρόθεσης για καλύτερη διαχείρισης των πόρων σε ανεπάρκεια, όπως η γη, το νερό και η ενέργεια στα νησιά δεν φαίνεται να έχουν τη σημασία που τους πρέπει. Αντίθετα εξακολουθεί να υπάρχει η πεποίθηση ότι μπορούμε να παράγουμε όσο νερό και ενέργεια θέλουμε για να καλύπτουμε τις αυξανόμενες ανάγκες μας με όποιο περιβαλλοντικό και οικονομικό κόστος.
Συνέντευξη που δημοσιεύθηκε στην ΑΠΛΩΤΑΡΙΑ - Χίος (http://www.aplotaria.gr/spilanis-chios-tourism/) στις 10/5/2015