Προτάσεις για το επιχειρησιακό σχέδιο τουρισμού στη Σάμο και στο Β.Αιγαίο

Προτάσεις για το επιχειρησιακό σχέδιο τουρισμού στη Σάμο και στο Β.Αιγαίο

Στη συνάντηση που οργάνωσε στη Σάμο ο αρμόδιος αντιπεριφερειάρχης κ.Κατρακάζος στις 19/3, διαπιστώθηκε άλλη μια φορά ότι η συζήτηση σχετικά με το τι πρέπει να γίνει στον τουρισμό τόσο της χώρας όσο και μιας συγκεκριμένης περιοχής περιστρέφεται γύρω από την εξεύρεση κονδυλίων προβολής, χωρίς να καταγράφει και να αναλύει τα αποτελέσματα έτσι ώστε να προσδιορίσει τις αιτίες του προβλήματος και να επιχειρήσει να τις θεραπεύσει. Η προβολή αποτελεί το τελευταίο στάδιο στη παραγωγική διαδικασία αφού πρώτα έχει σχεδιαστεί και υλοποιηθεί η παραγωγή ενός προϊόντος με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που βασίζεται στους πόρους που διαθέτει ο τόπος και έχουν εντοπιστεί οι πιθανοί καταναλωτές του.

Από τη συζήτηση που έγινε δεν φάνηκε να έχει ξεκαθαρίσει μετά από τόσα χρόνια «ποιο είναι το προϊόν που θέλουμε» και για «ποιο λόγο ένας τουρίστας θα επιλέξει να επισκεφθεί τη Σάμο αντί των ανταγωνιστικών προορισμών σε Ελλάδα και άλλες χώρες».

Το σημείωμα που ακολουθεί έχει σκοπό να παρουσιάσει αναλυτικότερα και τεκμηριωμένα τα όσα παρουσιάστηκαν στη συνάντηση και να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα που εκφράστηκαν για το πώς μπορεί να αλλάξει η κατάσταση και να ανοίξει τη σχετική συζήτηση ώστε να προχωρήσει η σύνταξη του επιχειρησιακού Προγράμματος Τουρισμού στο πλαίσιο του συνολικού επιχειρησιακού Προγράμματος της Περιφέρειας.

Σύντομη αξιολόγηση του τουρισμού στο Β.Αιγαίο και στη Σάμο

Η εξέλιξη των βασικών μεγεθών του τουρισμού στο Β.Αιγαίο την τελευταία 15ετία είναι απογοητευτικά τόσο σε ότι αφορά τη προσφορά (δηλαδή τις υπάρχουσες κλίνες και τουριστικά προϊόντα), όσο και τη ζήτηση. Η αλλαγή της κατάστασης το 2014 δεν είναι επαρκής ώστε να επιβεβαιώσει την σταθερή αντιστροφή της πορείας, ούτε τα ποιοτικά χαρακτηριστικά που την συνοδεύουν είναι ενθαρρυντικά.

Πιο συγκεκριμένα:

-          Η εξέλιξη του αριθμού των ξενοδοχειακών κλινών: η Σάμος βρίσκεται σε απόλυτους αριθμούς σε χαμηλότερο από εκείνο του 2000, ενώ σε ποσοστό εκείνων της χώρας από το 4,83% των μονάδων και το 3,84% των κλινών το 2000, περιορίστηκε το 2013 στο 4,08% και 2,88% αντίστοιχα όταν το 1990 ήταν 4,54% και 3,04% αντίστοιχα.

Πίνακας: Εξέλιξη ξενοδοχειακών καταλυμάτων  (αρ. κλινών)

	1990	2000	2010	2013
Β.Αιγαίο	13.331	22.326	22.142	22273
Λέσβος	4.423	8703	8.673	8678 (1921 στη Λήμνο)
Σάμος	7.451	11527	10.656	10700 (1026 στην Ικαρία)
Χίος	1.437	2096	2813	2895 (56 στα Ψαρά)

Πηγή: ΕΛΛΣΤΑΤ-ΞΕΕ, επεξεργασία συγγραφέα

Στις ξενοδοχειακές κλίνες θα πρέπει να προστεθούν και οι κλίνες σε ενοικιαζόμενα δωμάτια που είναι 4581 στη Σάμο, 6416 στη Λέσβο, 1196 στην Ικαρία, 1181 στη Λήμνο και 814 στη Χίο.

Οι αφίξεις επιβατών με πτήσεις charter για τη περίοδο 1999-2014 αποτυπώνει το πρόβλημα συνολικά στο Β.Αιγαίο και ιδιαίτερα στη Σάμο και τη Χίο όπου ακόμη και το 2014 που ήταν η καλύτερη χρονιά στην Ελλάδα σε ότι αφορά την αύξηση επιβατών, οι αφίξεις δεν έφτασαν το ιστορικά υψηλό του 1999. Βέβαια η συνολική εξέλιξη της περιόδου είναι αρνητική για το σύνολο της Περιφέρειας και κάθε προορισμό ξεχωριστά αν υπολογιστεί ότι οι αφίξεις ήταν μειωμένες κατά 16,5% όταν οι την ίδια περίοδο για το σύνολο της χώρας αυξήθηκαν κατά 45% περίπου.

Σχεδιάγραμμα: Αφίξεις επιβατών με πτήσεις charter για επιλεγμένα έτη

Πηγή: ΥΠΑ-ΕΛΛΣΤΑΤ, επεξεργασία συγγραφέα

Οι αφίξεις επιβατών με πτήσεις εσωτερικού που όμως δεν αφορούν μόνο τουρίστες αλλά και τις μετακινήσεις των μονίμων κατοίκων των νησιών παρουσιάζουν μια αύξηση μέχρι το 2010 και μετά μειώνονται εξ αιτίας της κρίσης.

Σχεδιάγραμμα: Αφίξεις επιβατών με πτήσεις εσωτερικού για επιλεγμένα έτη

 

Πηγή: ΥΠΑ-ΕΛΛΣΤΑΤ, επεξεργασία συγγραφέα

Ο αριθμός των διανυκτερεύσεων στα ξενοδοχεία ήταν για τη Περιφέρεια το 2013 στο ύψος αυτών του 1993 (1.492.523) όταν το 1999 και το 2002 που ήταν η καλύτερη χρονιά τα 2 εκ. διανυκτερεύσεις. Η Σάμος ειδικότερα είχε 812.636 διανυκτερεύσεις το 2013 όταν είχε ξεπεράσει το 1εκ. το 1999 και το 2002, ενώ οι διανυκτερεύσεις αλλοδαπών που έφτασαν τις 900.000 το 1999 για πολλά χρόνια (2005-12) κινήθηκαν κάτω από τις 600.000 δείχνοντας το μέγεθος του προβλήματος. Κατά συνέπεια η μείωση που παρατηρείται οφείλεται κυρίως στη μείωση των αλλοδαπών τουριστών που ξεκίνησε πολύ πριν την οικονομική κρίση και επιδεινώθηκε με τη μείωση των αφίξεων των Ελλήνων μετά το 2009 που ήταν η καλύτερη χρονιά.

Πίνακας: Αριθμός διανυκτερεύσεων ημεδαπών και αλλοδαπών τουριστών σε ξενοδοχειακά καταλύματα

	1999	2002	2007	2008	2009	2010	2011	2012	2013
Βόρειο Αιγαίο	1.997.111	2.059.103	1.659.124	1.653.390	1.635.463	1.499.728	1.531.059	1.271.432	1.492.523
Ν.Λέσβου	694.903	812.787	694.261	651.263	648.698	542.986	567.981	440.576	510.005
Ν.Σάμου	1.088.960	1.041.668	747.839	764.033	777.627	750.931	772.482	686.057	812.636
Ν. Χίου	213.248	204.648	217.024	238.094	209.138	205.811	190.596	144.799	169.882

Πηγή: ΕΛΛΣΤΑΤ, επεξεργασία συγγραφέα

Η πληρότητα των μονάδων έχει υποστεί καθίζηση και βρίσκεται για τη Σάμο στο 37% ενώ το 2007 ήταν στο 59% γεγονός που δείχνει τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μονάδες με την αύξηση της εποχικότητας. Αυτή η εξέλιξη σε συνδυασμό με τη πολύ μικρή ημερήσια δαπάνη των 50ευρώ οδηγεί σε ιδιαίτερα χαμηλά έσοδα για μικρή τουριστική περίοδο. Η δαπάνη αυτή συγκεντρώνεται κύρια σε βασικές υπηρεσίες (ύπνου και φαγητού) που δηλώνει την έλλειψη ευκαιριών δαπάνης μέσα από δραστηριότητες.

Οι παραπάνω εξελίξεις αποτυπώνουν σε πολλές περιπτώσεις τη κρίση στην οποία βρίσκεται ο ελληνικός τουρισμός από το 2000 και μετά που όπως στη περιφέρεια του Β.Αιγαίου και στη Σάμο ειδικότερα εκδηλώθηκαν με πολύ μεγαλύτερη ένταση. Τα προβλήματα μπορούν να συνοψιστούν:

-          Στη μη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος όταν αυξήθηκε παγκόσμια ο ανταγωνισμός σε ότι αφορά το προϊόν του ήλιου και της θάλασσας και μάλιστα προσφέροντας ένα περισσότερο «εξωτικό προϊόν».

-          Στην υποβάθμιση του προσφερόμενου προϊόντος σε ότι αφορά τις ιδιωτικές και τις δημόσιες υπηρεσίες αλλά και τη ποιότητα του περιβάλλοντος (φυσικού, δομημένου και πολιτιστικού) όταν έχουν αλλάξει οι απαιτήσεις των καταναλωτών αλλά και η προσφορά των ανταγωνιστών με αποτέλεσμα κατηγορίες τουριστών που επισκέπτονταν τη Σάμο να μην έρχονται πλέον. Η υποβάθμιση του προϊόντος συνοδεύτηκε αρχικά με πολύ υψηλές τιμές (όπως σε όλη την Ελλάδα), ενώ η μείωση των τιμών για να καταστήσουν το προϊόν ανταγωνιστικό έφερε πελάτες χαμηλότερου εισοδηματικού επιπέδου.

-          Η αλλαγή των ενδιαφερόντων αλλά και των απαιτήσεων των τουριστών-καταναλωτών που σήμερα έχουν διαφορετικές προσλαμβάνουσες παραστάσεις και διαφορετική εκπαίδευση απ’ότι 20 χρόνια πριν.

-          Η αδυναμία των δράσεων τουριστικής προβολής να είναι αποτελεσματικές παρά τα ιδιαίτερα μεγάλα ποσά που δαπανήθηκαν μέχρι το 2010 από τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση, τους Δήμους και άλλους φορείς, αφού δεν εκσυγχρονίστηκαν ώστε να ακολουθήσουν τις σύγχρονες τάσεις με προβολή μέσω του διαδικτύου που φτάνει πλέον σε κάθε σπίτι, επιμένοντας στην αναχρονιστική παραγωγή ακριβών εντύπων (συνήθως κακής ποιότητας πολλά από τα οποία παραμένουν αδιάθετα σε αποθήκες) και υψηλής δαπάνης παρουσία σε εκθέσεις χωρίς τα ανάλογα αποτελέσματα. 

Αξίζει να υπογραμμιστεί εδώ ότι η δραματική μείωση των τιμών, ειδικά στα καταλύματα, δεν έφερε την –αναμενόμενη από κάποιους- αύξηση της ζήτησης αφού υπάρχουν προορισμοί σε παγκόσμιο επίπεδο που έχουν ακόμη καλύτερες τιμές για υπηρεσίες που συχνά περιγράφονται ως «πολυτελείας» (πχ. σε 5* ξενοδοχεία με πολύ προσωπικό). Επομένως η λύση δεν θα πρέπει να αναζητηθεί στη κατεύθυνση αυτή, αλλά στην αναβάθμιση του προϊόντος.

Τέλος η όποια βελτίωση του αριθμού των αφίξεων καταγράφηκε από το 2013 και μετά σε ότι αφορά λιγότερο στη Περιφέρεια αλλά κυρίως τη χώρα όπου ξεπεράστηκαν τα 20 εκ. τουριστών το 2013 και πιθανότατα τα 23εκ το 2014, αλλά με «κατρακύλισμα» της ημερήσιας δαπάνης από τα 78,1€/διανυκτέρευση το 2007 στα 51,2€ το 2012 και στα 51,8€ το 2013, ενώ το 2014 από τα προσωρινά στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας μάλλον θα πέσει κάτω από 48€, δηλαδή μείωση της τάξης του 38%!!!!! Παράλληλα η αύξηση της ροής των τουριστών οφείλεται πέρα από τις πολύ χαμηλές τιμές και στη πολιτική αστάθεια που υπάρχει σε πολλές χώρες (φτηνούς προορισμούς) της νότιας και ανατολικής Μεσογείου που έχει στρέψει πολλούς ΤΟ και τουρίστες να αναζητούν «καταφύγιο» στην ασφαλή νότια Ευρώπη. 

Σύντομη αξιολόγηση των τουριστικών πολιτικών που ασκήθηκαν

Πρακτικά δεν έχει ασκηθεί καμία πολιτική τουρισμού πέρα μεμονωμένες αλλά ασύνδετες μεταξύ τους δράσεις που αφορούν:

-          Χρηματοδότηση ανέγερσης και «αναβάθμισης» καταλυμάτων

-          Χρηματοδότηση υποδομών γενικού χαρακτήρα (λιμάνια, δρόμοι, οικιστικές αναπλάσεις κλπ)

-          Χρηματοδοτήσεις ανάδειξης φυσικών και πολιτιστικών πόρων

-          Χρηματοδότηση κατάρτισης ανθρώπινου δυναμικού

-          Χρηματοδότηση τουριστικής προβολής

Η αποτυχία της παραπάνω πολιτικής κρίνεται εκ του αποτελέσματος που αναλύθηκε προηγούμενα με τα περιορισμένα διαθέσιμα στοιχεία[1].

Οι προτεινόμενες πολιτικές

Βασίζονται στις μέχρι σήμερα αναλύσεις και στα προβλήματα που έχουν επισημανθεί αλλά και στις πρακτικές που εφαρμόζονται παγκόσμια. Στόχο έχουν στη βελτίωση της βιωσιμότητας τόσο των επιχειρήσεων όσο και των προορισμών επηρεάζοντας τα αποτελέσματα και τις επιδόσεις τους και στους τρεις πυλώνες της βιώσιμης ανάπτυξης. Αφορούν στη:

Α) βελτίωση του συστήματος τουριστικής διακυβέρνησης της Περιφέρειας Β.Αιγαίου με βάση ένα αντιπροσωπευτικό αλλά ευέλικτο όργανο (πχ. Περιφερειακό Συμβούλιο Τουρισμού) και τη Διεύθυνση Τουρισμού που με τη χρήση τεκμηρίωσης με βάση των όποιων δεδομένων υπάρχουν, θα συντονίζει τη λήψη αποφάσεων όλων των εμπλεκόμενων φορέων στον τουριστικό σχεδιασμό (Δήμοι, Επιμελητήρια, Τοπικοί Σύλλογοι, Αναπτυξιακές Εταιρείες, Διαχειριστική Αρχή κλπ). Στόχος θα είναι μέσα από ένα ολοκληρωμένο επιχειρησιακό σχέδιο να προκύψουν οι περισσότερες δυνατές συνέργειες και να προχωρούν οι παρεμβάσεις (επενδύσεις, κοινές δράσεις, εκπαίδευση ανθρώπινου δυναμικού, έργα υποδομών κλπ) που έχουν εντοπιστεί ως απαραίτητες. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να αλλάξει η αντίληψη ότι η τουριστική πολιτική εξαντλείται στη προβολή (γεγονός που προέρχεται από την λειτουργία των Νομαρχιακών Επιτροπών Τουριστικής Προβολής) και ότι παρεμβάσεις πρέπει να γίνουν σε όλες τις φάσεις της παραγωγικής διαδικασίας του τουριστικού προϊόντος που περιλαμβάνει:

-           τον εντοπισμό της τουριστικής πρώτης ύλης, των θελγήτρων, αλλά και των ειδικών ανωδομών που μπορούν να προσελκύσουν επισκέπτες,

-          την διαμόρφωση ανταγωνιστικών προϊόντων είτε αφορούν τον συμβατικό τουρισμό ξεκούρασης και αναψυχής των 3S είτε αφορούν ειδικές μορφές τουρισμού, ελκυστικών στον σημερινό καταναλωτή της παγκοσμιοποιημένης αγοράς συνδυάζοντας ιδιωτικές και δημόσιες υπηρεσίες ποιότητας,

-          τη δημιουργία ισχυρής τουριστικής εικόνας (brand name) για τη περιφέρεια και για κάθε νησιωτικό προορισμό και τέλος

-          τη λειτουργία ενός συνεκτικού και αποτελεσματικού προγράμματος προώθησης – προβολής - ενημέρωσης υποψηφίων τουριστών καθώς και  ενημέρωσης τουριστών στον προορισμό (marketing – DMO). Να σημειωθεί ότι η μέχρι σήμερα ασκούμενη πολιτική στο τομέα αυτό είναι δαπανηρή και λανθασμένη, χωρίς στόχευση και κατά συνέπεια χωρίς αποτελέσματα.

β) βελτίωση της αποδοτικότητας των επιχειρήσεων επιλέγοντας τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών των επιχειρήσεων που εμπλέκονται στην παροχή υπηρεσιών τουρισμού αξιοποιώντας τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής μέσα από ένα σύστημα σήμανσης τοπικής (αιγαιακής) ποιότητας και υπευθυνότητας – «Aegean Quality» ως κύριο μέσο. Περιλαμβάνει μεταξύ άλλων και τη συνεργασία μεταξύ επιχειρήσεων μέσα από τη δημιουργία δικτύων (clusters) τόσο για τη προμήθεια αγαθών και υπηρεσιών από προμηθευτές όσο και τη παροχή κοινών υπηρεσιών σε τουρίστες.

Το σύστημα τοπικής ποιότητας και υπευθυνότητας έχει ως στόχο την αυτοβελτίωση των επιχειρήσεων με βάση συγκεκριμένες αρχές και τη προβολή των επιχειρήσεων που έχουν φτάσει ένα επιθυμητό επίπεδο λειτουργίας που να υποστηρίζει

-          τη βελτίωση των πρακτικών διοίκησης με στόχο την βιωσιμότητα της επιχείρησης,

-          την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών για την ικανοποίηση των πελατών-τουριστών,

-          τη χρήση τοπικών πόρων με στόχο τη διαφοροποίηση του προϊόντος και τη διάχυση των ωφελειών (πολλαπλασιαστικών αποτελεσμάτων) στην τοπική κοινωνία,

-           την υγιεινή, την ασφάλεια και την εκπαίδευση για την ικανοποίηση των εργαζομένων,

-          τη προστασία του περιβάλλοντος (συμπεριλαμβανόμενης και της αισθητικής πτυχής που περιλαμβάνει θέματα αρχιτεκτονικής)

με βάση έναν αριθμό κριτηρίων. Η συνεχής ικανοποίηση των κριτηρίων απαιτεί την άσκηση πολιτικής εκ μέρους της κάθε μεμονωμένης επιχείρησης κάτω από τη καθοδήγηση των υπευθύνων του προγράμματος αρχικά και του διαχειριστή προορισμού σε επόμενη φάση. Η πολιτική αυτή απαιτεί επενδυτικές δαπάνες και άλλες δράσεις από τη πλευρά του επιχειρηματία και ετήσια αξιολόγηση των επιδόσεων της επιχείρησης.

γ) βελτίωση των παρεχόμενων δημόσιων (κοινών) υπηρεσιών για τη διαχείριση του προορισμού (destination management)  με στόχο τη δημιουργία βιώσιμων τουριστικών προορισμών με βάση τις αρχές του ΠΟΤ. Στις παρεχόμενες από τον προορισμό υπηρεσίες εντάσσεται και το σύστημα προώθησης-προβολής-ενημέρωσης των υποψηφίων τουριστών είτε άμεσα είτε μέσα των διακινητών τουρισμού.

δ) αξιοποίηση των υπαρχουσών δυνατοτήτων για ανάπτυξη ειδικών τουριστικών προϊόντων για την ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και πόρων κάθε προορισμού (υλικών και άϋλων) με στόχο την διαφοροποίηση των προορισμών με βάση τη «Νησιωτική Ταυτότητα».

Όλα τα προηγούμενα απαιτούν διαφορετική διακυβέρνηση που περιλαμβάνει:

-          ένα επιχειρησιακό σχέδιο τουρισμού (τμήμα ενός ευρύτερου επιχειρησιακού αναπτυξιακού σχεδίου που θα περιλαμβάνει τους τομείς πολιτισμού, περιβάλλοντος, εκπαίδευσης ανθρώπινου δυναμικού, αστικών παρεμβάσεων κλπ) που θα βάλει ξεκάθαρους στόχους (με βάση όσα αναφέρθηκαν προηγούμενα) και τα μέσα (ανθρώπινα και οικονομικά) με τα οποία θα υλοποιηθούν. Το επιχειρησιακό σχέδιο πρέπει να περιλαμβάνει αναλυτικές προτάσεις και δεσμεύσεις όλων των εμπλεκόμενων με τη μορφή «συμβολαίου» ότι θα υλοποιήσουν το τμήμα των δράσεων για το οποίο είναι αρμόδιοι με βάση τον νόμο (πχ. η Περιφέρεια αναλαμβάνει τη προβολή και την εκπαίδευση μέσω του ΚΕΚ, ο Δήμος αναλαμβάνει τα θέματα πολιτισμού, καθαριότητας, αναπλάσεων κλπ, το Επιμελητήριο μαζί με τους συλλόγους επαγγελματιών την συμμόρφωση των επιχειρήσεων, την εκπαίδευση του προσωπικού, τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών κλπ)

-          Έναν συντονιστικό φορέα σε επίπεδο προορισμού – διαχειριστή προορισμού – που θα παρακολουθεί την υλοποίηση του προγράμματος και θα αναλάβει την εκτέλεση των όποιων κοινών δράσεων αποφασιστεί να υπάρξουν με βάση το «συμβόλαιο». Η δημιουργία του κοινού φορέα πρέπει να προκύψει ως ανάγκη του σχεδίου δράσης και πρέπει να έχει επιχειρησιακό χαρακτήρα με περιορισμένη εξειδικευμένη στελέχωση και συγκεκριμένο αντικείμενο-έργο.

Σε επίπεδο Περιφέρειας είναι απαραίτητη η σύσταση Περιφερειακού Συμβουλίου Τουρισμού που θα λειτουργεί ως συντονιστικό όργανο εφαρμογής πολιτικής μεταξύ των διαφόρων φορέων και επιπέδων διοίκησης λειτουργώντας ως «ομπρέλα» , χωρίς να επιβάλλει ομοιομορφία μεταξύ των διακριτών προορισμών.

Σκέψεις για το σύμφωνο συνεργασίας

Το πρώτο θέμα στο οποίο πρέπει να δοθούν απαντήσεις αφορά το ποιο τουριστικό προϊόν θέλει και μπορεί να παράξει η Σάμος στη διεθνή συγκυρία ώστε να την επιλέξει ο υποψήφιος τουρίστας.

Η Σάμος και το Β.Αιγαίο γενικότερα αφού αποτελούν τμήμα του brand που λέγεται Ελλάδα θα πρέπει να «πατήσουν» σε κάποια γενικά στοιχεία που το χαρακτηρίζουν και να τα εξειδικεύσουν. Στοιχεία όπως «ελληνική φιλοξενία», «ασφάλεια», «ήλιος-θάλασσα-πολιτισμός-περιβάλλον».

Σε δεύτερο επίπεδο θα πρέπει να αναδειχθούν και να αξιοποιηθούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιών του Β.Αιγαίου που σε αντίθεση με εκείνα των άλλων ελληνικών νησιών «αποπνέουν» το αυθεντικό, το εναλλακτικό Αιγαίο, σε σχέση με το «κοσμοπολίτικο» και «μαζικό» άλλων προορισμών. Τα προϊόντα που θα μπορούσαν να υποστηριχθούν οριζόντια στη Περιφέρεια Β.Αιγαίου είναι:

-          Τουρισμός υγείας & ευεξίας: ιαματικά νερά, μεσογειακή κουζίνα – τοπικά προϊόντα, περιπατητικές διαδρομές, ναυταθλητικός τουρισμός

-          Πολιτιστικός τουρισμός: μνημεία, μουσεία, αρχιτεκτονική, ναυτική παράδοση, άυλος πολιτισμός, νέα πολιτιστική δημιουργία

-          Φυσιολατρικός τουρισμός: χλωρίδα, πανίδα, αρωματικά φυτά, διαδρομές κρασιού, υδροβιότοποι, ορεινοί όγκοι και οικισμοί, μονοπάτια, τοπία,

-          Ναυταθλητικός τουρισμός: μαρίνες, λιμάνια, καταδύσεις, θαλάσσιο περιβάλλον, αλιευτικός τουρισμός, ναυτική παράδοση, θαλάσσια σπορ

Στη Σάμο αυτά τα προϊόντα θα πρέπει να εξειδικευθούν με βάση τα χαρακτηριστικά της που φαίνεται να είναι:

-          Πυθαγόρας – τεχνολογία και επιστήμη: Αρχαιολογικός Περίπατος Πυθαγορείου που περιλαμβάνει τα Ρωμαϊκά Λουτρά, το Αρχαίο Στάδιο, την Ιερά Οδό, το Ηραίο, το Ευπαλίνειο Ορυγμα, το Αρχαίο Θέατρο, Παναγιά Σπηλιανή, το αρχαίο τείχος, τα ιερά της Κυβέλης, το αρχαίο λιμάνι, την αρχαία πόλη και το Μουσείο Πυθαγορείου. Ενας ολόκληρος κόσμος που μπορεί να συνδεθεί σε έναν αρχαιολογικό περίπατο, ενώ θα πρέπει να αναδειχθεί και με την αξιοποίηση του εγκαταλειμμένου στρατοπέδου της περιοχής

-          Η σύγχρονη ιστορία: από τη κατάκτηση και την ανεξαρτησία της Σάμου, στην ενσωμάτωση, στη κατοχή και στην αντίσταση: ο Πύργος του Λυκούργου, τα κτήρια στο Βαθύ, Τα Γενικά Αρχεία του Κράτους κλπ…..

-          Η παραδοσιακή Σάμος: τα επαγγέλματα, η αμπελοκαλλιέργεια, τα ταμπάκικα, τα προϊόντα, τα χωριά, ο άϋλος πολιτισμός (γλώσσα, μουσική, τραγούδια, χοροί, κουζίνα)

-          Η φύση στη Σάμο: από τη γέννηση του «ψηλού» νησιού, τα παλαιοντολογικά ευρήματα μέχρι τους ορεινούς όγκους, τις σπηλιές και τους άλλους γεωλογικούς σχηματισμούς, την αλυκή με τα πουλιά της, τα νερά και τις κατασκευές που συνδέονται με αυτά, τη χλωρίδα, τη πανίδα και τα μονοπάτια για την ανακάλυψη των παραπάνω

Η δημιουργία δραστηριοτήτων και προϊόντων που να στηρίζονται σε όσα αναφέρθηκαν παραπάνω με στόχο τόσο τον εμπλουτισμό του υφιστάμενου προϊόντος, όσο και στη δημιουργία ειδικών προϊόντων που θα επιτρέψουν μεταξύ άλλων και την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου.

Αξιοποίηση υποδομών, ανωδομών και χαρακτηριστικών προς τη κατεύθυνση αυτή:

-          Οι μικρές μονάδες της Σάμου θα πρέπει να αξιοποιήσουν το χαρακτηριστικό αυτό προσφέροντας στους επισκέπτες τους τη «φιλοξενία στο σπίτι τους», πέρα από τα χαρακτηριστικά κλισέ της τουριστικής βιομηχανίας που άλλωστε δεν μπορούν να αντιγράψουν. Ο τρόπος υποδοχής και εξυπηρέτησης πρέπει να προσιδιάζει με αυτό «φίλων» και όχι «πελατών», ενώ το ίδιο πρέπει να αποπνέει και οι κοινόχρηστοι και οι προσωπικοί χώροι.  

-          Αξιοποίηση υφιστάμενων περιβαλλοντικών και πολιτιστικών υποδομών και εγκαταστάσεων (πχ. κλειστά σχολεία) με στόχο την ανάδειξη τους μέσα από τη δημιουργία επισκέψιμων χώρων και ανάπτυξη δραστηριοτήτων που θα «δένουν» στη δημιουργία των ειδικών προϊόντων στα οποία αναφερθήκαμε προηγούμενα. Η δημιουργία Κοινωφελών Συνεταιριστικών επιχειρήσεων για αξιοποίηση δημόσιων πόρων πρέπει να εξεταστεί

-          Αξιοποίηση της έκδοσης «Σάμος, Πατρίδα μου» με τη δημιουργία ενός χώρου με στόχο την «αποτύπωση» της ιστορίας και της ταυτότητα της Σάμου (πολιτιστική, περιβαλλοντική, παραγωγική κλπ) ώστε να αποτελεί το κέντρο αυτογνωσίας των ντόπιων και ενημέρωσης των επισκεπτών όλο το χρόνο, ανεξάρτητα των πολιτιστικών εκδηλώσεων και άλλων δραστηριοτήτων που υποχρεωτικά έχουν συγκεκριμένο διάστημα υλοποίησης. Το «κέντρο» αυτό θα πρέπει να διασυνδέεται με τα δρώμενα των εκδηλώσεων και να «καθοδηγεί» τους επισκέπτες να επισκεφθούν τα «αξιοθέατα» των νησιών.

Το πώς θα την επιλέξει ο τουρίστας αποτελεί το τελευταίο, αλλά εξ ίσου σημαντικό βήμα που πρέπει να γίνει με βάση ορισμένους βασικούς κανόνες:

-          Την εικόνα που θα παρουσιάσει ο προορισμός: όπως κάθε προϊόν έτσι και το τουριστικό πρέπει να είναι διακριτό στα μάτια του καταναλωτή (επομένως διαφοροποιημένη εικόνα τουλάχιστον μεταξύ του αλλοδαπού και του έλληνα),  να αποκτήσει φήμη και να μπορεί να ελκύσει με τη πρώτη ματιά, στα 30΄ που θα αφιερώσει κατ’αρχή ο υποψήφιος τουρίστας βλέποντας τη πρώτη διαφήμιση. Η εικόνα αυτή θα πρέπει να υπάρχει στο διαδίκτυο ενώ θα πρέπει να υποστηριχθεί αλλά από τα άλλα «κλασσικά» κανάλια προβολής όπως είναι τα άρθρα στον τύπο, η διαφήμιση, η παρουσία σε εκθέσεις κλπ

-          Τη πληροφορία που θα θέσει στο κοινό που είδε κατ’αρχή θετικά το προσφερόμενο προϊόν και επιθυμεί να μάθει περισσότερα χαρακτηριστικά του. Αυτό μπορεί να γίνει κυρίως από το Internet στο οποίο αυτόματα προστρέχει ο υποψήφιος τουρίστας για να γνωρίσει τον τόπο, τις δυνατότητες του αλλά και τις προσφερόμενες υπηρεσίες, ενώ όλο και περισσότεροι προτιμούν το ηλεκτρονικό σύστημα κρατήσεων

-          Την ενημέρωση που θα παρέχει ο προορισμός για τις δυνατότητες για εκδρομές, επισκέψεις, δραστηριότητες κλπ τόσο πριν την αναχώρηση του επισκέπτη από τον τόπο διαμονής του, όσο και κατά τη παρουσία του στον προορισμό.

Ένα στοιχείο που θα πρέπει να «ενσωματωθεί» με κάποιο τρόπο αφορά την ικανοποίηση του τουρίστα στις διάφορες φάσεις από την προσπάθεια επιλογής προορισμού μέχρι και την αναχώρηση του για να υπάρξουν οι αναγκαίες βελτιώσεις σε όλα τα στάδια παραγωγής και διάθεσης του προϊόντος, ενώ θα πρέπει να συλλεχθούν πληροφορίες για το τι έκανε ο τουρίστας στον προορισμό (που έμεινε, πως κινήθηκε, τι έκανε, πόσο δαπάνησε). 

Με βάση τις παραπάνω σκέψεις, εφόσον γίνουν αποδεκτές από τους εμπλεκόμενους, να συνταχθεί το επιχειρησιακό σχέδιο τουρισμού που σε άμεση διασύνδεση με τα άλλα κλαδικά επιχειρησιακά σχέδια να προχωρήσουν για υλοποίηση αξιοποιώντας τους υπάρχοντες πόρους

Ένα επιχειρησιακό σχέδιο θα πρέπει να περιλαμβάνει άξονες δράσης που στη συνέχεια θα πρέπει να εξειδικευτούν σε δράσεις και έργα για να προχωρήσει η υλοποίηση τους. Ενδεικτικά:

Δράση 1: Μελέτη για δημιουργία σήματος τοπικής ποιότητας και υπευθυνότητας για επιχειρήσεις (όχι αποκλειστικά τουριστικές) και νησιά-προορισμούς

Δράση 2: Παρεμβάσεις σε παραδοσιακά οικιστικά σύνολα, διατηρητέα κτίρια και μνημεία για την ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέματος.

Δράση 3: Χρηματοδότηση παρεμβάσεων  αναβάθμισης κοινόχρηστων χώρων σε περιοχές τουριστικού ενδιαφέροντος.

Δράση 4: Προστασία και ανάδειξη φυσικών πόρων και προστατευόμενων περιοχών και γεωλογικών μνημείων με τη δημιουργία προϋποθέσεων επισκεψιμότητας

Δράσης 5: Δημιουργία υποδομών και οργάνωση δράσεων για την ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού με έμφαση στον θαλάσσιο και ναυταθλητικό τουρισμό, τον πολιτιστικό τουρισμό τον περιβαλλοντικό τουρισμό με τη δημιουργία θεματικών ή ιστορικών διαδρομών-μονοπατιών που να συνδέουν τους πόρους μεταξύ τους σε ένα νησί ή θεματικών ενοτήτων διανησιωτικά (πχ. νησιά ναυτοσύνης, βιομηχανικά και μεταλλευτικά νησιά, νησιά της αυτάρκειας ή αγροτικά νησιά, τα ενετικά κάστρα, το δίκτυο των φρυκτωριών κλπ)

Δράση 6. Χρηματοδότηση επενδύσεων και δράσεων για ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού με έμφαση τη δημιουργία δραστηριοτήτων, τη πολιτιστική και δημιουργική παραγωγή και άλλες καινοτόμες τουριστικές υπηρεσίες με στόχο τον εμπλουτισμό και τη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος αξιοποιώντας φυσική και πολιτιστική κληρονομιά

Δράση 7: Εκπαίδευση εργοδοτών και εργαζομένων σε επιχειρήσεις που συνδέονται με τη παραγωγή του τουριστικού προϊόντος

Δράση 8: Υποστήριξη ανέργων και άλλων ευάλωτων πληθυσμιακών ομάδων για δημιουργία ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ. ή άλλων μορφών επιχειρήσεων αλλά και αυταπασχόλησης με αξιοποίηση φυσικών και πολιτιστικών πόρων και υποδομών.

Δράση 9: Χρηματοδότηση επιχειρήσεων για την αναβάθμιση υποδομών και υπηρεσιών με στόχο τη βελτίωση της απόδοσης τους και την απόκτηση του σήματος τοπικής ποιότητας και υπευθυνότητας

Δράση 10: Χρηματοδότηση για δικτύωση και συνεργασία επιχειρήσεων και τοπικών φορέων  με στόχο την αξιοποίηση/προώθηση των τοπικών προϊόντων (πχ. τοπική κουζίνα) και υπηρεσιών καθώς και τη προβολή της ταυτότητας του κάθε νησιού και των δυνατοτήτων δραστηριοποίησης που παρέχει στους επισκέπτες του ανάλογα με τα ενδιαφέροντα τους και τα κίνητρα του ταξιδιού τους.

Δράση 11: Διαχείριση και προβολή της ταυτότητας του αρχιπελάγους αλλά και κάθε προορισμού ξεχωριστά με χρήση ΤΠΕ. Δράσεις συνολικής ανάδειξης της ταυτότητας και γενικότερα των δυνατοτήτων των προορισμών στους επισκέπτες και της προβολής προορισμών και επιχειρήσεων με σήμα ποιότητας και υπευθυνότητας

Δράση 12: Ενίσχυση των δημόσιων ερευνητικών δομών (ΑΕΙ, ΤΕΙ και ΕΚ)  (α) για την ανάπτυξη και εφαρμογή καινοτομιών σε ότι αφορά τη λειτουργία των νησιωτικών επιχειρήσεων με έμφαση στην εφαρμογή ποιοτικών και πράσινων πρακτικών σε όλο το φάσμα των επιχειρήσεων (με έμφαση στη διαχείριση ενέργειας, νερού και αποβλήτων στις τουριστικές και αγροτροφικές επιχειρήσεις), στην εφαρμογή τεχνολογιών ΤΠΕ για τη μείωση της απομόνωσης τους από τις αγορές και τη γνώση, και γενικότερα στη στήριξη της επιχειρηματικότητας στη παραγωγή νέων προϊόντων, στη βελτίωση των διαδικασιών παραγωγής και διακίνησης, στη προβολή και (β) για τη τεκμηρίωση των διαδικασιών λήψης αποφάσεων (έρευνες επισκεπτών και επιχειρήσεων) με τη δημιουργία τουριστικού παρατηρητηρίου σε επίπεδο αρχιπελάγους  αλλά και σε επίπεδο κάθε νησιού ξεχωριστά. 

Γιάννης Σπιλάνης

Περιφερειακός Σύμβουλος με το συνδυασμό ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΖΩΗΣ με το ΑΙΓΑΙΟ

Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

---

[1] Η έλλειψη μηχανισμού καταγραφής και ανάλυσης δεδομένων τουρισμού (πχ. Τουριστικό Παρατηρητήριο) που θα κατέγραφε σε συστηματική βάση και έγκαιρα τις εξελίξεις, ώστε να τροφοδοτήσει ανάλογα και τις όποιες πρωτοβουλίες πολιτικής είναι προφανής.