Νησιωτική Πολιτική: από την ευαλωτότητα στην ανθεκτικότητα - Εφημερίδα Εποχή (1)

 

Η δημογραφική και η παραγωγική συρρίκνωση ήταν οι κύριες επιπτώσεις που προκλήθηκαν από τα μοναδικά χαρακτηριστικά της νησιωτικότητας (μικρό μέγεθος, απομόνωση και περιφερειακότητα, μοναδικότητα και υψηλή ευθραυστότητα φυσικών και πολιτιστικών πόρων) υπό την πίεση του κυρίαρχου κατά τον 20ό αιώνα οικονομικού μοντέλου της μαζικής παραγωγής σε αστικά κέντρα, θέτοντάς τα σε ευάλωτη θέση.

Η τουριστική ανάπτυξη κατά τις τελευταίες δεκαετίες έχει αλλάξει την τάση, καθώς τα νησιά θεωρούνται παγκοσμίως πολύ ελκυστικά μέρη για επίσκεψη και τουρισμό. Δημιουργήθηκαν νέα εισοδήματα, πολλές φορές πολύ υψηλά, καθώς και νέες θέσεις εργασίας. Αυτή η εξέλιξη έχει δημιουργήσει νέες προκλήσεις και ένα άλλο είδος ευαλωτότητας με:

- Υψηλή κατανάλωση περιορισμένων φυσικών πόρων όπως η γη και το νερό, υψηλή παραγωγή αποβλήτων και υψηλή κατανάλωση ενέργειας.

- Υψηλή συγκέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας (μονοκαλλιέργεια) σε έναν «ευαίσθητο» τομέα με χαμηλή παραγωγικότητα, χαμηλή προστιθέμενη αξία και υψηλές διαρροές, καθώς η παραγωγή των άλλων τομέων (πχ. αγροτική) είναι περιορισμένη και συρρικνώνεται.

- Υψηλό επίπεδο εποχιακών και ανειδίκευτων θέσεων εργασίας που δεν προσελκύουν τους νέους να παραμείνουν στα νησιά όλο το χρόνο, ιδίως τους πιο ειδικευμένους.

- Υψηλό επίπεδο αρνητικών εξωτερικοτήτων που συνδέονται με την ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη στην ποιότητα ζωής της τοπικής κοινωνίας, καθώς το κόστος ζωής, η δυσκολία στέγασης, η συμφόρηση, ο θόρυβος, η πίεση στις υποδομές, τους φυσικούς πόρους και τις δημόσιες υπηρεσίες, αλλά και στο ίδιο το τουριστικό προϊόν, καθώς μειώνεται η εμπειρία των τουριστών (υπερτουρισμός).

Οι παραπάνω προκλήσεις, σε συνδυασμό με τα προβλήματα που θέτει η κλιματική αλλαγή - στα οποία είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένα τα νησιά - πρέπει να αντιμετωπιστούν με την κατάλληλη συνολική πολιτική. Ο σημαντικότερος στόχος στα νησιά, όπως και σε κάθε μέρος στον κόσμο, είναι (α) να είναι ελκυστικά τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τις επιχειρήσεις και (β) να παραμένουν εντός των ορίων βιωσιμότητας. Με δεδομένα τα χαρακτηριστικά των νησιών, οι αρχές που πρέπει να διέπουν την ανάπτυξη τους για να είναι βιώσιμη είναι:

-          Ποιοτικά νησιά: παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής ποιότητας και προστιθέμενης αξίας με βάση της αξιοποίηση των φυσικών, πολιτιστικών, παραγωγικών και θαλάσσιων πόρων ως αντιστάθμισμα του υψηλού κόστους παραγωγής

-          Πράσινα νησιά με αυστηρή χρήση και διαχείριση των πόρων με δεδομένη την ανεπάρκεια τους

-          Νησιά ίσων ευκαιριών: παροχή υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος ανάλογων με αυτές της ηπειρωτικής χώρας ώστε οι νησιώτες να μην είναι πολίτες δεύτερης ταχύτητας.

Σε προηγούμενες έρευνες του Εργαστηρίου Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Αιγαίου έχουν εντοπιστεί ως βασικά κριτήρια ελκυστικότητας:

-          Σε ότι αφορά στη διαβίωση: ποιότητα του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης, συχνότητα ταξιδιών, κανονικότητα της παροχής νερού, ευκαιρίες εργασίας, ποιότητα ζωής, ποιότητα εκπαιδευτικών υπηρεσιών, κανονικότητα του ενεργειακού εφοδιασμού, κόστος ταξιδιού, κόστος ζωής.

-          Σε ότι αφορά στις οικονομικές δραστηριότητες: συχνότητα ταξιδιών, οικονομικά κίνητρα, κανονικότητα της παροχής νερού, αναπτυξιακό όραμα των τοπικών αρχών, κανονικότητα του ενεργειακού κόστους, κόστος ταξιδιού, αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης, παροχή εκπαιδευμένου ανθρώπινου κεφαλαίου, γη και κόστος κατασκευής.

Οι περισσότερες από τις προτεραιότητες, όπως εκφράστηκαν από τους νησιώτες και τους ειδικούς, εμπίπτουν στην αρχή των «νησιών ίσων ευκαιριών». Έτσι, μια προτεραιότητα δράσης για την ενίσχυση της ελκυστικότητας είναι η ικανοποίηση των παραπάνω αναγκών, ως προϋπόθεση. Η επέκταση του Μεταφορικού Ισοδύναμου σε Νησιωτικό Ισοδύναμο είναι απαραίτητη για την επίτευξη αυτού του στόχου.

Η αναγέννηση και η διαφοροποίηση της οικονομίας είναι ακόμη πιο δύσκολο έργο. Η επιχειρηματικότητα πρέπει να επικεντρωθεί στην αρχή της «ποιότητας» με βάση τη βιώσιμη αξιοποίηση -και μη κατανάλωση- των πόρων που βρίσκονται σε σχετική αφθονία αλλά ταυτόχρονα έχουν μια μοναδικότητα (φύση, πολιτισμός, τοπικά προϊόντα) καθώς έχουν «δημιουργηθεί» από τη φύση και έχουν σμιλευτεί από τους ανθρώπους ανά τους αιώνες και φυσικά τη θάλασσα (γαλάζια οικονομία) που υπήρξε μέσο διατροφής, επικοινωνίας και ανάπτυξης για τα νησιά διαχρονικά. Τα ποιοτικά προϊόντα (π.χ. ΠΟΠ, ΠΓΕ και άλλα παραδοσιακά γεωργικά προϊόντα, προϊόντα βασισμένα στον πολιτισμό) και οι υπηρεσίες (π.χ. θαλασσοθεραπεία, βιωματικός τουρισμός βασισμένος στην ταυτότητα του νησιού) δημιουργούν μια αλυσίδα αξίας χρησιμοποιώντας καλές και ασφαλείς πρώτες «ύλες» (και άυλες όπως η ιστορία ενός τόπου) και εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό.

Η μετάβαση από την ευπάθεια στην ανθεκτικότητα δεν μπορεί να ακολουθήσει την ίδια πορεία σε όλα τη νησιά, καθώς αυτά δεν βρίσκονται στην ίδια κατάσταση με τα ίδια προβλήματα, θέτοντας διαφορετικούς στρατηγικούς και επιχειρησιακούς στόχους και εφαρμόζοντας δράσεις που εξυπηρετούν αυτούς τους συγκεκριμένους στόχους. Αυτό που πρέπει να παραμείνει σταθερό σε όλα τα σχέδια είναι οι αρχές της βιώσιμης νησιωτικής ανάπτυξης.

Κανένας από τους παραπάνω στόχους δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς να αλλάξει ο τρόπος διακυβέρνησης. Η παρουσίαση ενός αξιόπιστου σχεδίου δράσης  απαιτεί αποφάσεις από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σε διαφορετικά επίπεδα διακυβέρνησης. Είναι σαφές ότι το τρέχον σύστημα διακυβέρνησης, δεν έχει καλύψει τις ανάγκες των νησιών. Η λειτουργία μιας νησιωτικής Περιφέρειας, που δεν έχει ούτε περιφερειακά έργα ούτε εύκολη και γρήγορη παρουσία στα νησιά όπως συμβαίνει με μια ηπειρωτική, με τους ίδιους κανόνες και ίδιες δομές, δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική. Η ενίσχυση των νησιωτικών δήμων για έργα και παρεμβάσεις που έχουν υποχρεωτικά το χαρακτήρα του «τοπικού» και η μετατροπή της Περιφέρειας σε προγραμματική και δομή υποστήριξης με τεχνογνωσία και καινοτομία φαίνεται ως μονόδρομος. 

(1) https://epohi.gr/articles/i-feroysa-ikanotita-ton-toyristikon-periochon/