Τι αλλάζει και τι δεν αλλάζει με την εφαρμογή του Μεταφορικού Ισοδύναμου

Τι αλλάζει και τι δεν αλλάζει με την εφαρμογή του Μεταφορικού Ισοδύναμου

Πολλές συζητήσεις και σχόλια γίνονται σχετικά με την αναμενόμενη εφαρμογή του Μεταφορικού Ισοδύναμου (ΜΙ) σε σχέση με τι και πόσο θα αλλάξει στη ζωή των νησιωτών ειδικά με βάση την κυρίαρχη άποψη ότι οι υψηλές τιμές στα νησιά οφείλονται στο υψηλό μεταφορικό κόστος. Θα προσπαθήσω να καταγράψω τον τρόπο με τον οποίο η μελετητική ομάδα του Πανεπιστημίου Αιγαίου αντιμετώπισε την εντολή που είχε να μελετήσει το αντικείμενο αυτό και να προτείνει εναλλακτικά σενάρια εφαρμογής.

Η φιλοσοφία του μέτρου, βασίζεται - και με βάση τη διεθνή βιβλιογραφία και πρακτική - στο δικαίωμα του νησιώτη κατοίκου και του επιχειρηματία που δραστηριοποιείται σε αυτά, να απολαμβάνουν μεταφορικές υπηρεσίες με το ίδιο κόστος που απολαμβάνει ο κάτοικος και ο επιχειρηματίας της ηπειρωτικής χώρας. Για το λόγο αυτό, η όλη προσπάθεια εστιάστηκε κατ’αρχή στην εκτίμηση της διαφοράς κόστους για μεταφορά επιβατών και εμπορευμάτων σε θάλασσα και στεριά σε ίση απόσταση, διαφορά πάνω στην οποία βασίστηκε ο υπολογισμός της επιδότησης.

Σε ότι αφορά στους επιβάτες η προσέγγιση αυτή είναι σχετικά εύκολη εφόσον οι ναύλοι των πλοίων είναι επίσημα ανακοινωμένοι (χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι κάθε είδους προσφορές των εταιρειών), ενώ οι τιμές των εισιτηρίων των ΚΤΕΛ προκύπτουν με βάση νομοθετική ρύθμιση που καθορίζει τη χιλιομετρική χρέωση, υψηλότερα για τις ενδονομαρχιακές μετακινήσεις (0,0979€/χιλ) και χαμηλότερα για τις διανομαρχιακές (0.0745€/χιλ), σταθερά ανεξάρτητα διαδρομής. Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι στην ακτοπλοΐα υπάρχει υποχρεωτικός ανώτατος ναύλος ανά διαδρομή πλέον μόνο για τις άγονες γραμμές, ενώ στις ελεύθερες ακτοπλοϊκές γραμμές –που αποτελούν και τη πλειοψηφία των δρομολογίων- ο τελικός ναύλος είναι αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής της κάθε εταιρείας αφού λάβει υπόψη της τη ζήτηση της γραμμής, την ύπαρξη ανταγωνισμού κλπ. Να σημειωθεί ότι όλοι οι υπολογισμοί του ποσού επιδότησης που δικαιούται ο κάθε νησιώτης ανά ταξίδι γίνονται με βάση το εισιτήριο οικονομικής θέσης.

Δυσκολότερος είναι ο υπολογισμός της μοναδιαίας διαφοράς κόστους μεταξύ θάλασσας και στεριάς για τα εμπορεύματα, αφού δεν υπάρχουν επίσημες τιμές αλλά αυτές καθορίζονται μέσω διαπραγματεύσεων μεταξύ ακτοοπλόων, μεταφορέων και επιχειρήσεων και επηρεάζονται από το μέγεθος των εταιρειών και τις ποσότητες των μεταφερόμενων ειδών. Ταυτόχρονα τα εμπορεύματα είναι πολλών κατηγοριών από τα ευπαθή που μεταφέρονται σε ψυγεία μέχρι τα ογκώδη (πχ. υλικά οικοδομών) με διαφορετική χρέωση. Μετά από έρευνα τιμών που έγινε σε επιχειρήσεις και μεταφορείς τόσο στην ηπειρωτική Ελλάδα όσο και στη νησιωτική, έγινε εκτίμηση ενός μέσου κόστους ανά χιλιόμετρο σε θάλασσα και στεριά, με βάση μέτρησης τη παλέτα, για να υπολογιστεί η ανά χιλιόμετρο επιδότηση.

Κρίσιμη παράμετρος για να προχωρήσει έστω και πιλοτικά η εφαρμογή του μεταφορικού ισοδύναμου είναι ο προσδιορισμός του συνολικού κόστους ξεχωριστά για τους επιβάτες και ξεχωριστά για τα εμπορεύματα, αφού είναι αδιανόητο –ειδικά στη συγκεκριμένη περίοδο δημοσιονομικής επιτήρησης- να προταθεί πολιτική με άγνωστη τη συνολική κρατική δαπάνη. Με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία διακίνησης επιβατών και εμπορευμάτων έγινε εκτίμηση των συνολικών μετακινήσεων των μονίμων κατοίκων και μεταφοράς εμπορευμάτων προς και από τα νησιά και εκτιμήθηκε ο συνολικός προϋπολογισμός για το 2^ο εξάμηνο του 2018 και για το 2019. Για να μην υπάρξει υπέρβαση του προϋπολογισμού έχουν εκτιμηθεί ανώτατα όρια επιδότησης ανά κάτοικο και ανά νησί ώστε να μπορεί να ανακατανέμονται ποσά που δεν χρησιμοποιούνται από κάποιος κατοίκους που δεν μετακινούνται από όσους μετακινούνται περισσότερο. Με βάση αυτό το σκεπτικό η επιδότηση ανά εισιτήριο με επιστροφή στη γραμμή Χίος-Πειραιάς έχει εκτιμηθεί στα 31,67€, η επιδότηση ανά άτομο στα 116,2€ και για τη Χίο συνολικά περίπου στα 6εκ €. Το ποσό ανά άτομο και ανά νησί θα καθοριστεί τελικά με βάση το συνολικό ποσό της επιδότησης που θα εγκριθεί.

Από την εφαρμογή του μέτρου δεν θα αλλάξει η τιμή του ακτοπλοϊκού εισιτηρίου ούτε θα επιβαρυνθούν (έστω προσωρινά) ακτοοπλόοι και μεταφορείς. Τα χρήματα, που θα καταβάλουν οι δικαιούχοι νησιώτες, κάτοικοι και επιχειρηματίες,  θα επιστρέφονται στον λογαριασμό τους, είτε αυτός αφορά το φυσικό πρόσωπο που μετακινείται, είτε την επιχείρηση που διακινεί εμπορεύματα. Θα έχει μορφή επιδότησης, με το ποσό να είναι αφορολόγητο και ακατάσχετο. Η εκκαθάριση στα εμπορεύματα θα γίνεται ανά τρίμηνο μετά από τη κατάθεση των δικαιολογητικών σε ειδική πλατφόρμα, ενώ για τους επιβάτες σε πολύ συντομότερο χρονικό διάστημα αφού θα γίνει προσπάθεια να καταγραφούν όλοι οι τελικοί δικαιούχοι και να αποκτήσουν έναν μοναδικό κωδικό που θα τους ταυτοποιεί.

Ο στόχος της πολιτικής είναι τριπλός:

-          να μειωθεί άμεσα το κόστος μετακίνησης των νησιωτών ώστε να μην αποτελεί εμπόδιο στην ικανοποίηση των αναγκών τους, συμπεριλαμβανόμενης και της ανάγκης για ψυχαγωγία

-          να μειωθεί έμμεσα το κόστος διαβίωσης των μονίμων κατοίκων αλλά και των επισκεπτών των νησιών, μειώνοντας το κόστος μεταφοράς των εμπορευμάτων, ώστε τα νησιά να γίνουν περισσότερο ελκυστικά

-          να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα των εξαγωγικών επιχειρήσεων των νησιών αφού πλέον το κόστος των μεταφορικών στη θάλασσα θα εξισωθεί με εκείνο της στεριάς και κατά συνέπεια τα προϊόντα τους θα έχουν χαμηλότερη τιμή στην αγορά.

Για να ωφεληθούν περισσότερο αυτοί που έχουν περισσότερο ανάγκη, έχουν εκπονηθεί σενάρια με τη χρήση διαφόρων κριτηρίων:

-          κριτήριο πληθυσμιακό δεδομένου ότι η ανάγκη μετακίνησης των κατοίκων των μικρών νησιών που εξ αντικειμένου είναι μεγαλύτερη σε σχέση με αυτή των μεγαλύτερων νησιών και ειδικά των νησιών που είναι έδρα είτε νομαρχίας ή επαρχείου

-          κριτήριο εισοδηματικό δεδομένου ότι οι ασθενέστεροι οικονομικά νησιώτες πρέπει να μπορούν να μετακινούνται όταν έχουν ανάγκη

-          κριτήριο μεγέθους επιχείρησης με στόχο να υποστηριχθούν περισσότερο οι πολύ μικρές επιχειρήσεις (κάτω από 9 εργαζόμενους), που αποτελούν βέβαια τη συντριπτική πλειοψηφία των νησιωτικών επιχειρήσεων.

Η χρήση των κριτηρίων θα αποφασιστεί από τη πολιτική ηγεσία.

Στη μείωση του κόστους διαβίωσης των κατοίκων και λειτουργίας των επιχειρήσεων στοχεύει και το μέτρο της επιδότησης της μεταφοράς των καυσίμων που ανακοινώθηκε από τον ίδιο τον Πρωθυπουργό, αλλά προς το παρόν δεν έχει γίνει εκτίμηση του κόστους και του τρόπου εφαρμογής του μέτρου, τουλάχιστον από τη μελετητική ομάδα του Πανεπιστημίου Αιγαίου που είχε αναλάβει το αρχικό έργο.

Παράλληλα διερευνήθηκαν θέματα και προτάθηκαν εναλλακτικές λύσεις που αφορούν τον τρόπο εφαρμογής με στόχο:

-          να περιοριστούν όσο γίνεται τα λειτουργικά κόστη του συστήματος

-          να προσεγγισθεί ο τελικός χρήστης (επιβάτης, παραγωγός, έμπορος) και όχι οι ενδιάμεσοι στο κύκλωμα διακίνησης (ακτοπλοϊκές εταιρείες, μεταφορείς)

-          να υπάρχει διαφάνεια στην εφαρμογή ώστε να μειωθούν οι πιθανότητες καταστρατήγησης του μέτρου από πλευράς δικαιούχων

Προφανώς υπάρχουν και άλλα θέματα που καταγράφηκαν κατά τη διάρκεια της μελέτης πχ. χρέωση μικροεμπορευμάτων που διακινούνται είτε από ιδιώτες είτε από μικρές επιχειρήσεις, ειδικά μέτρα για ιδιαίτερα ευάλωτες κατηγορίες πληθυσμού κλπ που δεν υπήρχε το χρονικό περιθώριο να μελετηθούν διεξοδικά χωρίς να καθυστερήσει υπερβολικά η εφαρμογή της πολιτικής. Για το λόγο αυτό σε πρώτη φάση θα υπάρξει πιλοτική εφαρμογή κατά την οποία θα υπάρξει παρακολούθηση των αποτελεσμάτων με στόχο να διορθωθούν προβλήματα και ατέλειες σε επόμενη φάση. Τα νησιά στα οποία θα εφαρμοστεί, ο τρόπος εφαρμογής και το τελικό ποσό που θα διατεθεί αποτελεί απόφαση της Κυβέρνησης. Ειδικά σε ότι αφορά το ποσό που έχει προϋπολογιστεί για το 2019 (160 εκ €) καλύπτει τις εκτιμήσεις που έχουν γίνει, χωρίς βέβαια να αποκλείεται η αλλαγή των δεδομένων είτε λόγω ανακρίβειας των δεδομένων πάνω στα οποία βασίστηκαν οι υπολογισμοί είτε λόγω αύξησης των μετακινήσεων των κατοίκων αλλά και των διακινούμενων εμπορευμάτων λόγω αύξησης της τουριστικής κίνησης. 

Με την εφαρμογή του ΜΙ δεν θα λυθούν όλα τα προβλήματα, μερικά από τα οποία αναφέρονται σε συζητήσεις, υπομνήματα και αρθρογραφία. Η εφαρμογή του ΜΙ αφορά μόνο το κόστος των θαλάσσιων μεταφορών και όχι άλλες παραμέτρους που επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα την ικανοποίηση των μετακινούμενων κατοίκων αλλά και το τελικό κόστος των προϊόντων όπως είναι:

- συνολικά τα προβλήματα της ακτοπλοϊας (υψηλή εποχικότητα, αναδιοργάνωσης δικτύου, ποιότητα υπηρεσιών κλπ)

- τα προβλήματα που σχετίζονται με την οργάνωση των μεταφορών στα νησιά (Logistics) γεγονός που: (α) «επιβάλει» σχετικά υψηλά αποθέματα στις νησιωτικές επιχειρήσεις,  (β) υποχρεώνει τα προϊόντα να κάνουν «κύκλους» μεταξύ των νησιών είτε λόγω διπλής και τριπλής νησιωτικότητας, είτε λόγω μη ύπαρξης άμεσων συνδέσεων, είτε ακόμη από έλλειψη μεταφορικού έργου μεταξύ δύο νησιών, (γ) υποχρεώνει τα φορτηγά να επιστρέφουν άδεια ή σχεδόν άδεια με συνέπεια οι μεταφορείς να επιρρίπτουν όλο το κόστος στα εισαγόμενα προϊόντα κλπ με αποτέλεσμα να ανεβαίνουν οι τιμές των τελικών προϊόντων

- το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων των νησιών γεγονός που επηρεάζει πολύ τόσο τις τιμές αγοράς και πώλησης τους των προϊόντων (πχ. υψηλά ποσοστά κέρδους ανά πωλούμενο προϊόν) σε σύγκριση με τις μεγάλες εταιρείες που έχουν δυνατότητα συμπίεσης κόστους προμηθειών και κόστους λειτουργίας.

- την έλλειψη στο νησιωτικό χώρο ανταγωνισμού μεταξύ κάθε μορφής επιχειρήσεων που εμπλέκονται με τη μεταφορά προσώπων και αγαθών με αποτέλεσμα να μην μετακυλύονται οι όποιες μειώσεις στον τελικό καταναλωτή

- την εποχικότητα λειτουργίας των επιχειρήσεων.

Είναι μάλιστα περίεργο ότι το θέμα της μετακύλυσης του οφέλους στον τελικό καταναλωτή το βάζει είτε η επιχειρηματική κοινότητα είτε πολιτικές παρατάξεις που είναι υπερ της ελεύθερης αγοράς και της μείωσης των κρατικών παρεμβάσεων.  Φαίνεται ότι ξεχνούν ότι έχει καταργηθεί εδώ και περισσότερα από 20 χρόνια η διατίμηση προϊόντων και υπηρεσιών (εκτός ελάχιστων προϊόντων) αλλά και τα ανώτατα ποσοστά κέρδους και ότι οι τιμές διακυμαίνονται ανάλογα με τη ζήτηση και τη προσφορά, δηλαδή τον υπάρχοντα ανταγωνισμό και την ύπαρξη ή μη άτυπων συμφωνιών μεταξύ «ανταγωνιστικών» επιχειρήσεων για διατήρηση των τιμών σε κάποιο επίπεδο. Ας μην ξεχνάμε ότι όταν το 2013 μειώθηκε ο συντελεστής ΦΠΑ στην εστίαση από 23% στο 13% υπήρχε προσδοκία για μείωση κατά 8% των τιμών καταλόγου, γεγονός που παρατηρήθηκε σε ελάχιστες περιπτώσεις. Το ίδιο είχε συμβεί στις τιμές εισιτηρίων της ακτοπλοΐας όταν καταργήθηκαν οι φόροι υπερ τρίτων.   

Με βάση τη πολυπλοκότητα του συγκεκριμένου έργου αλλά και τη διασύνδεση του με άλλα θέματα που άπτονται των μεταφορών όπως αναφέραμε προηγούμενα η μελετητική ομάδα επέμεινε ότι χρειάζεται να συσταθεί είτε ένας Οργανισμός Νησιωτικών Μεταφορών που θα αναλάβει το σχεδιασμό και υλοποίηση της συνολικής πολιτικής μεταφορών στα νησιά όπως γίνεται στη Κορσική, είτε τουλάχιστον ένας μελετητικός φορέας (πχ. το Ερευνητικό Ινστιτούτο Νησιωτικής Πολιτικής) που θα αναλάβει να παρακολουθεί την εφαρμογή της πολιτικής και να προτείνει τα αναγκαία διορθωτικά μέτρα.

Γιάννης Σπιλάνης

Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου