Ανθρώπινα Δικαιώματα προσφύγων απέναντι στα Δικαιώματα των τοπικών κοινωνιών: ένα πολύπλοκο puzzle που ζητά λύση.

Ανθρώπινα Δικαιώματα προσφύγων απέναντι στα Δικαιώματα των τοπικών κοινωνιών: ένα πολύπλοκο puzzle που ζητά λύση.

Όταν ένα θέμα έρχεται για συζήτηση στο ΠΣ –και επειδή δεν είμαστε Όμιλος Προβληματισμού αλλά όργανο λήψης αποφάσεων – θα πρέπει να προσδιορίσουμε αρχικά ποιο είναι το πρόβλημα που προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε, να εξετάσουμε τι κάναμε μέχρι τώρα και ποια αποτελεσματικότητα είχε και τέλος να συζητήσουμε τι θέλουμε να κάνουμε από εδώ και πέρα. Και έχουμε ένα πολύ-επίπεδο και δύσκολα διαχειρίσιμο πρόβλημα που καταρχήν θα επιχειρήσουμε να χαρτογραφήσουμε.

Το προσφυγικό-μεταναστευτικό είναι η συνέπεια ταυτόχρονα πολλών ανοιχτών και συγκαλυμμένων πολέμων καθώς και της αποσταθεροποίησης μεγάλου αριθμού «τεχνητών χωρών» της Ασίας και της Αφρικής που δημιουργήθηκαν μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο και σήμερα μαστίζονται από πολιτικές, θρησκευτικές, οικονομικές, επισιτιστικές και περιβαλλοντικές κρίσεις. Είναι μια πολύ χειρότερη έκδοση των φαινομένων που ζήσαμε τις προηγούμενες δεκαετίες με την ανατολικο-ευρωπαϊκή κρίση και τα αντίστοιχα μεταναστευτικά ρεύματα.

Η προσφυγική κρίση είναι ένα πρόβλημα που πρόκειται να διαρκέσει, γιατί υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός προσφύγων σε Τουρκία και Β. Αφρική παράλληλα με τις ανοιχτές πληγές που οδηγούν νέους πληθυσμούς να αναζητούν ένα ασφαλέστερο καταφύγιο προς την Ευρώπη. Αυτά που συμβαίνουν στη Λιβύη και ο κίνδυνος που παίρνουν οι πρόσφυγες διασχίζοντας τη Μεσόγειο δείχνουν το βαθμό της απελπισίας τους.  Κατά συνέπεια είναι απαραίτητο να βρεθούν λύσεις στη διαχείριση των ροών.

Μέσα στο γενικό αυτό πλαίσιο, ερχόμαστε αντιμέτωποι με τη καθημερινή διαχείριση του προβλήματος, που παρουσιάζει:

-           Συνεχείς αλλαγές στα χαρακτηριστικά του, που απαιτούν μια διαρκώς  προσαρμοζόμενη πολιτική από μια μη προετοιμασμένη ΕΕ (με μια  συμφωνία , Δουβλίνο ΙΙ , ακατάλληλη γι’ αυτό). Έτσι, από τον τεράστιο αριθμό προσφύγων του 2015 περάσαμε μετά τη συμφωνία με τη Τουρκία σε πολύ μικρότερες ροές που όμως φαίνεται να αυξάνονται και πάλι από το καλοκαίρι.

-          Μεγάλη αλλαγή στην ευρωπαϊκή πολιτική σε ότι αφορά στη διαχείριση των ροών: κατά τη πρώτη περίοδο υιοθετήθηκε μια πολιτική ανοιχτών συνόρων με αποτέλεσμα το Β. Αιγαίο και γενικότερα η Ελλάδα να αποτελούν ενδιάμεσο σταθμό. Μετά, τα σύνορα έκλεισαν, με τους πρόσφυγες να «παγιδεύονται» στη χώρα μας μέσα από την ανάπτυξη αργών διαδικασιών επανεγκατάστασης, είτε σε χώρες της Δύσης, είτε στη Τουρκία, είτε ακόμη στις χώρες τους μέσα από την απονομή ή όχι ασύλου.

-          Τεράστια πίεση προς την Ελλάδα, από τους Ευρωπαίους, να πάρει μέτρα για να αποθαρρύνει τους πρόσφυγες να έρχονται. Και ας μην ξεχνάμε ότι αυτό ήταν - και παραμένει - το σύνθημα ενός τμήματος της ελληνικής πολιτικής σκηνής, που δεν διστάζει να φτάσει σε θέσεις όπως «κλείστε τα θαλάσσια σύνορα», το οποίο βέβαια δεν απέχει πολύ σε τελικό αποτέλεσμα από το πρόσφατο «πετάξτε τους στη θάλασσα». Ή ακόμα, λίγο πιο κομψά, «κλειστά κέντρα, μαζικές επαναπροωθήσεις».

-          Πίεση από διάφορες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις για βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των μεταναστών μέσω της εγκατάστασης τους σε σπίτια και βελτίωση των συνθηκών όσων παραμένουν στα camps, συναντώντας όμως πολλές αντιδράσεις.

Έτσι, ένα παγκόσμιο πρόβλημα, μετεξελίχτηκε σε ελληνικό. Με τις κοινωνίες των νησιών να βρίσκονται στη μέση, δημιουργώντας συναισθήματα θυμού αδιάκριτα προς δικαίους (αυτούς που δημιούργησαν και συντηρούν τις προσφυγικές ροές) και αδίκους (τους πρόσφυγες).

Επιπλέον των προηγούμενων, η κατάσταση επιβαρύνεται από:

-          Την περιορισμένη πληροφόρηση για το ρόλο του κάθε εμπλεκόμενου (ελληνικής πολιτείας, E.E., ΜΚΟ, Ύπατης Αρμοστείας, τοπικών αρχών) που μαζί με την έλλειψη διαφάνειας για τη χρήση των πόρων (χρηματικών και υλικών) δημιούργησαν υποψίες για το ρόλο τόσο των διεθνών ΜΚΟ όσο και του ΟΗΕ. Επιπλέον σύγχυση στην κοινωνία δημιουργήθηκε λόγω άγνοιας των διαφορών  μεταξύ εθελοντών και «επαγγελματιών» της αλληλεγγύης (ΜΚΟ, υπάλληλοι Ηνωμένων Εθνών).

-          Την έλλειψη  συνειδητοποίησης ότι οι διαφορετικές ομάδες πληθυσμού έχουν διαφορετική στάση σε θέματα, όπως το προσφυγικό. Κανείς δεν μπορεί να απαιτεί από έναν ολόκληρο πληθυσμό να έχει θετική στάση προς τους πρόσφυγες και αυτό θα έπρεπε να είναι γνωστό με ότι συνέβη πριν 100 περίπου χρόνια στην ίδια περιοχή, αλλά και παρόμοιες στάσεις σε αντίστοιχες περιπτώσεις. Υπάρχει ανάγκη για κατανόηση, για σεβασμό και τελικά για συνεργασία μεταξύ ανθρώπων που έχουν εντελώς διαφορετική στάση, αντί να προσπαθεί κανείς να πιέσει, να επιβάλει, γιατί η αντίδραση στη πίεση μπορεί να είναι βίαιη.

-          Την οικονομική κρίση, που έχει το δικό της ρόλο, αφού έχει δημιουργήσει στη χώρα μας σημαντικές ομάδες πληθυσμού χωρίς τα απαραίτητα προς το ζην, γεγονός που αυξάνει τις κοινωνικές τριβές. Έτσι, συνθήματα του τύπου «φροντίζετε περισσότερο τους μετανάστες από τους Έλληνες» βρήκαν πρόσφορο έδαφος. 

-          Το γεγονός ότι αναπτύχθηκαν ξενοφοβικές απόψεις από τους «επαγγελματίες του φόβου», με πολλούς κατοίκους να τις ασπάζονται σταδιακά. Ο φοβικός αυτός λόγος έχει πολλές όψεις και προσαρμόζεται ανάλογα με το ακροατήριο. Να υπογραμμίσουμε ότι πάνω στον φόβο αυτό χτίζονται σήμερα πολιτικές καριέρες, σε εθνικό και τοπικό επίπεδο.

Ο φόβος του τοπικού πληθυσμού έχει πολλές πηγές:

-          Φόβος που προέρχεται από τους διαφορετικούς ανθρώπους και τον τρόπο ζωής τους

-          Φόβος από την αύξηση της ανασφάλειας που συχνά αποδίδεται στους πλέον «ευάλωτους» πληθυσμούς (μετανάστες, τσιγγάνους, φτωχούς ….), ενώ οι τρομοκρατικές επιθέσεις - που έχουν αυξηθεί κατακόρυφα σε παγκόσμιο επίπεδο - βοηθούν προς αυτή την κατεύθυνση

-          Φόβος για αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία. Η απόδοση των προβλημάτων που υπάρχουν στον τουρισμό αποκλειστικά στο μεταναστευτικό και η κινδυνολογία ότι ολόκληρη η οικονομία «υποφέρει», παρά τα τεράστια ποσά που έχουν δαπανηθεί στις τοπικές αγορές από πρόσφυγες, ΜΚΟ, Ε.Ε., Ηνωμένα Έθνη κλπ, έχει  βρει πρόσφορο έδαφος.

-          Φόβος ότι το «προσφυγικό σύστημα» συντηρείται για να διατηρούνται χρηματοροές και θέσεις εργασίας στις ΜΚΟ, τα Η.Ε. και για κάποιους - τοπικού χαρακτήρα «λύκους» - που καταφέρνουν να επωφεληθούν από την αναμπουμπούλα σε βάρος του συνόλου.

-          Τέλος, φόβος για τον εξισλαμισμό της κοινωνίας και ειδικά των νησιών. Ο τουρκικός-μουσουλμανικός κίνδυνος ήταν πάντα ζωντανός στη χώρα και ειδικά στα νησιά υπάρχουν δημοσιεύματα που φτάνουν μέχρι να υποστηρίξουν ότι το μεταναστευτικό ρεύμα είναι στημένο από τον τουρκικό δάχτυλο για να εξισλαμιστούν τα νησιά. Αυτό βέβαια δεν εμποδίζει τα ίδια άτομα να υποδέχονται τους Τούρκους τουρίστες ως καλούς πελάτες.

Συνέπεια όλων των παραπάνω είναι οι τοπικές κοινωνίες να ταλαντεύονται μεταξύ της αυθόρμητης αλληλεγγύης - που έδειξαν σε υπέρτατο βαθμό όταν οι πρόσφυγες έφταναν κατά χιλιάδες - και του φόβου, του θυμού και τελικά της εχθρικής στάσης «απέναντι» σε πρόσφυγες, «επαγγελματίες» της αλληλεγγύης και αναποτελεσματικές δημόσιες δομές (τοπικές, εθνικές, ευρωπαϊκές και παγκόσμιες). Και εδώ ο ρόλος των «επαγγελματιών» του φόβου είναι καθοριστικός.

Στις έκτακτες συνθήκες που ζούμε είναι ιδιαίτερα δύσκολη η διαχείριση ταυτόχρονα των «ανθρώπινων» δικαιωμάτων των προσφύγων και των «δικαιωμάτων» των τοπικών κοινωνικών για μια φυσιολογική ζωή. Δεν υπάρχει λύση win-win.

Όμως αποτελεί μονόδρομο, στο τοπικό επίπεδο που συζητάμε, να πετύχουμε το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα, λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπόψη ότι:

 -  Από τη μια μεριά υπάρχουν οι πρόσφυγες - που διεκδικούν μια καλύτερη ζωή επικαλούμενοι τα ανθρώπινα δικαιώματα- και έχουν να αντιμετωπίσουν τη διάκριση του καθεστώτος του πρόσφυγα από αυτό του μετανάστη, την εφαρμογή της συμφωνίας του Δουβλίνου, τις διαδικασίες αίτησης ασύλου και τέλος τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας. Όλα αυτά και ειδικά το τελευταίο δεν δίνει στους ανθρώπους αυτούς το δικαίωμα να ζήσουν αξιοπρεπώς και να ελπίζουν για μια καλύτερη ζωή. Το κλείσιμο των συνόρων απαιτεί άλλες λύσεις αφού τα στρατόπεδα (ανοιχτά ή κλειστά) δεν μπορούν να θεωρηθούν ικανοποιητικοί χώροι για μακροχρόνια παραμονή, παρά τις όποιες προσπάθειες μπορεί να καταβάλλονται. Χρειάζεται αυτοί οι άνθρωποι να έχουν στέγη και τροφή, αλλά και κάτι παραπάνω.

- Από την άλλη πλευρά υπάρχουν οι τοπικοί πληθυσμοί που απαιτούν το δικαίωμα  για μια ήσυχη καθημερινότητα, όπως αυτοί το αντιλαμβάνονται. Είναι απαραίτητο να γίνει κατανοητό ότι δεν μπορούμε να απαιτούμε από όλο το πληθυσμό να έχει φιλο-προσφυγική στάση και ότι χρειάζονται οι κατάλληλοι χειρισμοί για να γίνουν αποδεκτές λύσεις που αφορούν τη στέγαση, την καθημερινή διαβίωση, την εκπαίδευση, την απασχόληση κλπ, όσων και για όσο αναγκαστικά παραμένουν.

Και με όλα αυτά τι έκανε η κα Καλογήρου και η Περιφερειακή πλειοψηφία σε αυτό το διάστημα;

-          Ανέθεσε, μέσω της Διαχειριστικής Αρχής του ΕΣΠΑ, μια μελέτη για την αποτύπωση των επιπτώσεων του προσφυγικού και προτάσεις για δράση. Ούτε ρωτηθήκαμε πριν την ανάθεση και μετά από συνεχή αιτήματα, μας κοινοποιήθηκε μόλις σήμερα.

-          Δημιούργησε Επιτροπή για το Μεταναστευτικό, που δεν συνεδρίασε ποτέ.

-          Δημιούργησε Επιτροπή για τη διαχείριση της κρίσης στον τουρισμό τον Σεπτέμβριο του 2015, που λειτούργησε στοιχειωδώς για 3 μήνες και μετά διαλύθηκε σιωπηρά σαν να μην υπήρχε πλέον πρόβλημα.

-          Ανήγγειλε δημιουργία δομής για τα ασυνόδευτα παιδιά με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα και μετά απόλυτη σιωπή.

Πήρε ελάχιστες πρωτοβουλίες, και αυτές δεν ήταν σε θέση να τις φέρει σε πέρας. Τι θα μπορούσε να κάνει; Ο ρόλος της Περιφέρειας προσδιορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τις αρμοδιότητες της με βάση το νόμο. Έτσι, με δεδομένο ότι ούτε έχει, ούτε διεκδίκησε ρόλο στη διαχείριση του προσφυγικού (ούτε καν στην επικοινωνιακή πτυχή), θα έπρεπε έστω να εστιάσει τη δράση της εκεί που έχει αρμοδιότητες, δηλαδή στα θέματα ανάπτυξης ώστε να αντιμετωπίσει μια από τις εστίες δημιουργίας προστριβών.

Τι έκανε πρακτικά η κα Καλογήρου πέρα από το να μιλά δεξιά και αριστερά, αναφερόμενη στα προβλήματα που δημιούργησε το προσφυγικό διεκδικώντας πρόσθετες χρηματοδοτήσεις. Για ποιο σκοπό; Για να φτιάξει νέους δρόμους, όπως πρότεινε στο ΠΔΕ αλλά και στο Ειδικό Αναπτυξιακό.

Δεν κατάφερε να κάνει το παραμικρό ούτε καν στον τουρισμό πέρα από 2-3 συναντήσεις για τα μάτια των θιγόμενων επιχειρηματιών και εργαζόμενων που βέβαια δεν κατέληξαν σε ένα σχέδιο αντιμετώπισης της κρίσης αλλά ούτε και των χρόνιων προβλημάτων που μαστίζουν τον κλάδο. Ούτε μία συζήτηση ουσίας μέσα στο ΠΣ, ούτε με τους φορείς. Απλά μονόλογοι και δελτία τύπου, χωρίς κανένα αποτέλεσμα μετά από 3 χρόνια.

Ήταν το ελάχιστο που θα μπορούσε να κάνει η ΠΑ και σήμερα περιμένουμε τουλάχιστον προτάσεις για αυτό το ελάχιστο. Δεν μπορούμε, μετά από 4 φορές που έχουμε συζητήσει το θέμα αυτό, να φύγουμε πάλι από την αίθουσα αυτή χωρίς ούτε ένα ελάχιστο σχέδιο δράσης.  

Γ.ΣΠΙΛΑΝΗΣ

ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΖΩΗΣ με το ΑΙΓΑΙΟ