ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΔΙΑΒΟΥΛΕΥΣΗ ΜΕ ΣΤΟΧΟ
ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΑΜΕΣΩΝ ΚΑΙ ΜΕΣΟΠΡΟΘΕΣΜΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΑΚΤΟΠΛΟΙΑΣ
Η ακτοπλοΐα ήταν και είναι θέμα μείζονος σημασίας και ύψιστης προτεραιότητας για το Υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου και βασικό εργαλείο για την ανάπτυξη των νησιών που είναι βασικό αντικείμενο της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, γιατί Ανάπτυξη και Ακτοπλοΐα αποτελούν για τα νησιά τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος.
Η ελκυστικότητα των νησιών ως τόπων κατοικίας και οικονομικής δραστηριότητας και ειδικότερα του τουρισμού εξαρτώνται από:
Ø το δίκτυο και τα χαρακτηριστικά του,
Ø τη ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Η ακτοπλοΐα είναι μέρος των Υπηρεσιών Γενικού Οικονομικού Συμφέροντος της χώρας μας και αποτελεί υποχρέωση της ευνομούμενης και δημοκρατικής πολιτείας μας (αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως αναφέρεται στη συνθήκη της Λισαβόνας) να εξασφαλίζει την ύπαρξη συγκοινωνικών γεφυρών μεταξύ των νησιών και της ηπειρωτικής Ελλάδας, όπως πρέπει να εξασφαλίζει ενέργεια, νερό, παιδεία, υγεία, επικοινωνίες, είτε ως δημόσιες υπηρεσίες είτε ως ΥΓΟΣ. Είναι λοιπόν υποχρέωση της πολιτείας να διασφαλίζει το δικαίωμα πρόσβασης και μετακίνησης στους κατοίκους των συγκεκριμένων περιοχών δώδεκα μήνες το χρόνο.
Η Ακτοπλοΐα αποτελεί την βασική σύνδεση για τα νησιά, διότι μέσω της κανονικότητας και συχνότητας των ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών:
o διασφαλίζεται η συνοχή του εθνικού χώρου
o στηρίζεται η οικονομία των νησιωτικών περιοχών, εξασφαλίζοντας προμήθεια πρώτων υλών και διακίνηση τελικών προϊόντων
o προωθείται η τουριστική ανάπτυξη της χώρας
o προστατεύεται η επιβίωση των νησιωτών και ειδικά των κατοίκων των μικρών νησιών αφού επιτρέπει τη πρόσβαση σε υπηρεσίες όπως η υγεία, η εκπαίδευση και η κατάρτιση, η συναλλαγή με το δημόσιο κλπ.
o δημιουργούνται κοινωνίες 365 ημερών στα νησιά με την ανάπτυξη δραστηριοτήτων καλύτερα κατανεμημένων στο χρόνο (μεταξύ αυτών και την ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού για την αξιοποίηση του σημαντικού πολιτιστικού και οικολογικού κεφαλαίου των νησιών)
Με βάση τους παραπάνω στρατηγικούς στόχους, ο σχεδιασμός του ΥΝΑ θα πρέπει να ικανοποιεί τους παρακάτω ενδιάμεσους μερικούς στόχους με την ανάληψη συγκεκριμένων δράσεων:
Α) Ο στόχος για δημιουργία συνθηκών ανάπτυξης στα νησιά προϋποθέτει πρώτα απ’όλα έγκαιρη ανακοίνωση δρομολογίων. Δυστυχώς οι ακτοπλοϊκές εταιρείες δεν έχουν αντιληφθεί ότι θα έπρεπε εδώ και χρόνια να δημοσιοποιούν στα κοινό (και ιδιαίτερα στους τουριστικούς πράκτορες και τους ξένους επισκέπτες) τα δρομολόγια τους, ανοίγοντας τα πλάνα κρατήσεων. Αυτό επηρεάζει αρνητικά την επισκεψιμότητα των νησιών, αλλά και το αίσθημα ασφάλειας των νησιωτών, αφού δίνει την εικόνα της ανυπαρξίας δρομολογίων σε όσους προσπαθούν έγκαιρα να προγραμματίσουν το ταξίδι τους.
Εδώ η πολιτεία πρέπει να παρέμβει ώστε το σύστημα ενημέρωσης δρομολογίων και κράτησης θέσεων της ακτοπλοΐας να γίνει εφάμιλλο με εκείνο των αεροπορικών εταιρειών, ακόμη και για τις τοπικές γραμμές. Μια τέτοια παρέμβαση μόνο οφέλη μπορεί να προσκομίσει.
Πρόταση: Μετά την έγκριση των δρομολογίων (και της ετήσιας ακινησίας), αυτά να δημοσιοποιούνται άμεσα και να ανοίγουν τα πλάνα για κρατήσεις στο ΗΣΚΘΕΑ για ολόκληρο το χρόνο. Οι αλλαγές να περιορίζονται στις απολύτως απαραίτητες και οι επιβάτες που έχουν αγοράσει εισιτήριο να ενημερώνονται τηλεφωνικά ή ηλεκτρονικά. Σε περίπτωση που οι εταιρείες δεν συμμορφώνονται μέσα σε 15 ημέρες από την έκδοση της απόφασης, τότε στις μεν ελεύθερες γραμμές να ανακαλείται η έγκριση δρομολογίων, στις δε επιδοτούμενες να υπάρχει επιβολή προστίμου ανάλογου του μισθώματος (πχ. μίσθωμα 1 μηνός). Το μέτρο αυτό θα συμβάλει έμμεσα στην εκλογίκευση των αιτημάτων δρομολόγησης των εταιρειών, που στη συνέχεια δεν τα εκτελούν.
Β) Ακτοπλοϊκό Δίκτυο: Στην παρούσα συγκυρία για τη χώρα, η οποία χαρακτηρίζεται από πρωτοφανή οικονομική κρίση, έλλειψη πόρων και πίεση για μείωση δημοσίων δαπανών, αλλά και η μείωση του μεταφορικού έργου, ο ορθολογικός σχεδιασμός του Ακτοπλοϊκού Δικτύου με σκοπό την εξυπηρέτηση των συγκοινωνιακών αναγκών με τη βέλτιστη αξιοποίηση των κονδυλίων που διατίθενται από το Κράτος για την επιδότηση των «αγόνων γραμμών», είναι επιβεβλημένος περισσότερο από κάθε άλλη φορά.
Οι βασικές αρχές που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη για τον ανασχεδιασμό του Ακτοπλοϊκού Δικτύου είναι οι ακόλουθες:
§ Αναγνώριση και καταγραφή των πραγματικών αναγκών σύνδεσης των νησιών που αφορούν εφοδιασμό με πρώτες ύλες και καταναλωτικά αγαθά (εμπόριο/ εμπορικοί δεσμοί), αριθμός μόνιμων κατοίκων, εξυπηρέτηση πολιτών στη συναλλαγή τους με Δημόσιες Υπηρεσίες (π.χ. ΔΟΥ, Πολεοδομίες, κλπ.), δικαστήρια, νοσοκομειακή κάλυψη, τουριστική κίνηση και πύλες εισόδου, πολιτιστικοί/θρησκευτικοί λόγοι, ύπαρξη ή μη αεροπορικής σύνδεσης, επιβατική κίνηση παρελθόντων ετών, την κατανομή τους μέσα στην εβδομάδα, καθώς και της εποχικότητας τους, ώστε να καθορίζονται οι ελάχιστες αναγκαίες συνδέσεις, τα κατάλληλα ωράρια (αναχώρηση το πρωί από το νησί και επιστροφή το βράδυ) και ο τύπος των πλοίων κατά τη διάρκεια της χαμηλής περιόδου (ελάχιστες προδιαγραφές για αντικατάσταση πλοίων), καθώς και η κάλυψη των αυξημένων αναγκών κατά τη τουριστική περίοδο (εποχιακές και έκτακτες δρομολογήσεις).
§ Η δυνατότητα για ακτινωτά δρομολόγια με μετεπιβίβαση χρησιμοποιώντας διαφορετικά μέσα. Η χρήση μεγάλων πλοίων με υψηλές προδιαγραφές για τις κύριες γραμμές εξασφαλίζει ταχεία πρόσβαση σε απομακρυσμένα νησιά, αλλά δημιουργεί προβλήματα για μικρότερα νησιά που δεν έχουν την δυνατότητα να υποδεχθούν μεγάλα πλοία. Η θεσμοθέτηση της μετεπιβίβασης με ενιαίο εισιτήριο που θα εξασφαλίζει γρήγορη ανταπόκριση προς και από τα μικρά νησιά αντιμετωπίζει τόσο τα προβλήματα λιμενικών υποδομών (χρειάζονται δυσανάλογα μεγάλα έργα για τη προσέγγιση των μεγάλων πλοίων), όσο και μείωσης ελκυστικότητας του πλοίου ως μέσου μεταφοράς για μακρινούς προορισμούς. Ο συνδυασμός με αεροπορικά δρομολόγια (πχ. περίπτωση Κω-Καλύμνου) με οργανωμένη μετεπιβίβαση όμως και ενιαίο εισιτήριο και η ανάπτυξη του δικτύου υδροπλάνων, μπορεί να δώσει πρόσθετες εναλλακτικές λύσεις
§ Την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών όπως καλή εκτέλεση δρομολογίων με βάση διεθνή κριτήρια
§ Ίση μεταχείριση των νησιών με ομοειδή χαρακτηριστικά (π.χ. πρωτεύουσες Νομών, νησιά με παρόμοιο πληθυσμό, νησιά που εξυπηρετούνται από αεροπορική συγκοινωνία, νησιά-τουριστικοί προορισμοί, κλπ.) όσον αφορά στις συνδέσεις τους με άλλα νησιά ή/και με την Ηπειρωτική Ελλάδα.
§ Βέλτιστη σχέση εξυπηρέτησης νησιών - κόστους για το Δημόσιο.
o Αποφυγή επιδότησης γραμμών για συνδέσεις/ ανάγκες οι οποίες καλύπτονται (εν όλω ή εν μέρει) με γραμμές ελεύθερης δρομολόγησης.
o Αποφυγή επιδότησης γραμμών μεταξύ λιμένων του ίδιου νησιού, υπό την προϋπόθεση ότι οι συγκεκριμένες συνδέσεις μπορούν να επιτευχθούν μέσω του οδικού δικτύου.
o Αποφυγή επιδότησης γραμμών ή τμημάτων γραμμών που δεν εμπίπτουν στις ελάχιστες απαιτήσεις σύνδεσης, όπως αυτές θα προσδιοριστούν κατόπιν καταγραφής των πραγματικών αναγκών)
o Διαμόρφωση εναλλακτικών σεναρίων (όπου είναι εφικτό), όσον αφορά στις γραμμές που θα απαιτηθούν για την κάλυψη των ελάχιστων απαιτούμενων συνδέσεων (π.χ. προέκταση κύριας γραμμής με την προσθήκη επιπλέον λιμένων προσέγγισης έναντι δημιουργίας τοπικών γραμμών με αφετηρία κάποιον «κομβικό» λιμένα), βάσει των προτάσεων που θα διατυπωθούν στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης.
o Αξιολόγηση εναλλακτικών σεναρίων με γνώμονα την επίτευξη βέλτιστης σχέσης μεταξύ επιπέδου εξυπηρέτησης των νησιών και κόστους για το Δημόσιο
§ Επιδότηση γραμμών καθ’ υπέρβαση των ελάχιστων απαιτήσεων σύνδεσης (οι οποίες θα προσδιορισθούν κατόπιν καταγραφής των πραγματικών αναγκών) θα γίνεται μόνο κατ’ εξαίρεση και κατόπιν σχετικής τεκμηρίωσης, εφόσον συντρέχουν λόγοι δημοσίου συμφέροντος
§ Προσπάθεια ισοστάθμισης του κόστους μεταφοράς (€/μίλι) στις γραμμές ή τμήματα γραμμών που εξυπηρετούνται με συμβάσεις δημόσιας υπηρεσίας με κατάλληλη προσαρμογή των δρομολογιακών απαιτήσεων, των απαιτούμενων τύπων και λοιπών χαρακτηριστικών των πλοίων, και των ανώτατων τιμών μισθωμάτων με βάση την ευρωπαϊκή νομοθεσία περί ΥΓΟΣ. Εισαγωγή αρχών μεταφορικού ισοδύναμου.
Πρόταση: Αμεση έναρξη διαβούλευσης μεταξύ διαφόρων χρηστών (αυτοδιοίκηση, επιμελητήρια, τουριστικές επιχειρήσεις) και παρόχων υπηρεσιών ακτοπλοΐας με τη συμμετοχή ειδικών υπό την ΓΓΑΙΝΠ ως τμήμα της νησιωτικής πολιτικής.
Γ) Χρηματοδότηση - Επιδότηση ακτοπλοΐας: Πρέπει να εξεταστούν όλες οι δυνατότητες για χρηματοδότηση επενδύσεων στην ακτοπλοΐα από ευρωπαϊκούς πόρους για την αγορά πλοίων (όχι υποχρεωτικά αγορά νεότευκτων) τόσο για ελεύθερες όσο και για άγονες γραμμές, κύριες και δευτερεύουσες ή τοπικές. Προτείνεται να προβλεφθούν:
Α) η 100% κρατική ενίσχυση αν τα πλοία είναι κρατικά, επομένως να θεωρηθούν ως υποδομές όπως γίνεται με την Αττικό Μετρό, τον ΟΣΕ, τους αυτοκινητοδρόμους, τις τηλεπικοινωνίες, την ενέργεια κλπ., και
Β) η επιδότηση των ιδιωτών μέχρις ενός ποσοστού του κόστους της επένδυσης, με βάση τα ισχύοντα για τις κρατικές ενισχύσεις (όπως γίνεται με τις παραγωγικές επενδύσεις).
Ειδικά σε ότι αφορά τις άγονες γραμμές θα πρέπει να αποφασίσουμε αν:
- θα πρέπει να επιδοτηθούν οι ιδιώτες να αλλάξουν τα πλοία τους, με βάση τις μακροχρόνιες συμβάσεις που έχουν. Το ποσοστό της επιδότησης μπορεί να ποικίλει ανάλογα των προσόντων του πλοίου (ηλικία, ταχύτητα, τεχνολογία, κατανάλωση καυσίμων, παραγωγή αποβλήτων κλπ)
- θα χτίσουμε κρατικά πλοία με δημόσιους πόρους (και ευρωπαϊκή χρηματοδότηση), που θα τα δώσουμε στους ιδιώτες να τα λειτουργήσουν. Η παρακολούθηση του λειτουργικού κόστους των πλοίων και η συντήρηση τους πρέπει να αποτελούν αντικείμενο της συμφωνίας εκχώρησης.
Πρόταση: Αλλαγή του πλαισίου χρηματοδότησης της ακτοπλοΐας και ένταξης του στο νέο πλαίσιο κοινοτικών χρηματοδοτήσεων
Δ) Αναθέσεις Δημόσιας Υπηρεσίας: Επανεξέταση ουσιωδών όρων των προκηρύξεων των άγονων γραμμών ώστε να βελτιωθεί η λειτουργία του συστήματος. Προτείνονται οι εξής αλλαγές:
o Η κατακύρωση να γίνεται, όχι στον μειοδότη, αλλά στη πιο συμφέρουσα προσφορά, που θα περιλαμβάνει στοιχεία ποιότητας (ταχύτητα πλοίου και διάρκεια δρομολογίου, τιμή, συνέπεια, άνεση, υπηρεσίες, ασφάλεια, εξυπηρέτηση ατόμων με κινητικά προβλήματα κλπ) χωρίς να κατηγοριοποιούνται τα πλοία με αντιστοίχηση με μισθώματα, γεγονός που δημιουργεί στρεβλώσεις στη τελική επιλογή. Στη συγκεκριμένη περίπτωση μάλλον θα πρέπει να προβούμε σε αλλαγή του ν.2932/2001
o Σε πολλές περιπτώσεις υπάρχουν γραμμές που προκηρύσσονται μόνο για γ’ κατηγορίας πλοία, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει ανταγωνισμός και ορισμένοι νησιώτες να υποχρεώνονται να ταξιδεύουν μόνο με τέτοια πλοία (βλ. Λήμνος, Δ.Κυκλάδες κλπ).
o Να προβλεφθούν ενδιάμεσες ρήτρες μη καλής εκτέλεσης δρομολογίων. Σήμερα δεν υπάρχει παρά η δυνατότητα έκπτωσης του αναδόχου για οποιοδήποτε παράπτωμα. Είναι αυστηρό και κατά συνέπεια ανεφάρμοστο, γεγονός που δημιουργεί το αίσθημα της ατιμωρησίας στις εταιρείες.
o Να εφαρμοστούν ρήτρες αποκλίσεων από τα δρομολόγια για λόγους διαφορετικούς από ανωτέρα βία (καιρικές συνθήκες, απεργία) όπως είναι οι βλάβες, οι συγκρούσεις κλπ. που είναι ευθύνη της εταιρείας. Η μη καλή εκτέλεση των δρομολογίων να έχει επιπτώσεις στο μίσθωμα της αγόνου. Εδώ θεωρείται απαραίτητη η εισαγωγή μοντέλου μέτρησης της απόδοσης, που στη συνέχεια θα μπορεί να επεκταθεί και στα ελεύθερα δρομολόγια. Είναι απαραίτητα στοιχεία για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του δικτύου.
o Να διορθωθεί ο τύπος υπολογισμού του μισθώματος για την μετακύλιση της μεταβολής της τιμής του πετρελαίου στα μισθώματα θέτοντας ως σημείο αναφοράς στην εξίσωση (benchmark point) τη τιμή του καυσίμου της τελευταίας χρονιάς της τρέχουσας συμβάσεις και όχι τη πρώτη χρονιά. (Λόγω του high volatility της τιμής δε αντικατοπτρίζει το αληθινό πρόβλημα, κυρίως στις μακροχρόνιες συμβάσεις). Σήμερα αυτό λειτουργεί σε βάρος των εταιρειών. Το ίδιο ισχύει και με την μη αναπροσαρμογή των μισθωμάτων των ετήσιων συμβάσεων.
o Να εφαρμοστεί η απόφαση 2005/842 ΕΚ και των πρόσφατων διατάξεων περί ΥΓΟΣ, που ορίζει ότι η επιδότηση είναι το αντιστάθμισμα του κόστους της επιχείρησης για την εκτέλεση υπηρεσίας δημοσίου συμφέροντος, γεγονός που προϋποθέτει πλήρη γνώση των στοιχείων κόστους των πλοίων. Αυτό όμως θα επιτρέψει να μην υπάρχουν άνισα μισθώματα ή και ακόμη να επιδοτούνται γραμμές χωρίς να χρειάζεται.
o Προκαταβολή 50% του μισθώματος με τις αντίστοιχες εγγυητικές επιστολές για την τόνωση της ρευστότητας των εταιριών.
o Προκήρυξη για 3ετείς συμβάσεις ώστε να διευκολύνει την αντικατάσταση πλοίων με εκχώρηση των μισθωμάτων σε τράπεζα
o Αλλαγή του δρομολογιακού έτους από 1/11 σε 1/1 για να συμπίπτει με το οικονομικό έτος ώστε να μειωθούν τα εμπόδια στην εκταμίευση των επιδοτήσεων.
Πρόταση: Συζήτηση για τροποποίηση των όρων του διαγωνισμού και των συμβάσεων μεταξύ των εμπλεκόμενων
Ε) Εργαλείο Σχεδιασμού και Βελτιστοποίησης Δικτύου: Βελτίωση της τεκμηρίωσης των αναγκών, δημιουργία εργαλείου για καλύτερο σχεδιασμό και αξιοποίηση των δυνατοτήτων συνδυασμένων μεταφορών (ακτοπλοΐα, αεροπορία, υδροπλάνα, φορτηγά πλοία), αλλά και εκτίμηση επιπτώσεων από τις προτεινόμενες αλλαγές σε δίκτυο ή μεμονωμένα δρομολόγια, καθώς και από την αδυναμία μιας εταιρείας να εκτελέσει δρομολόγια που έχει αναλάβει (ελεύθερα ή άγονα):
- Αναβάθμιση του ΗΣΚΘΕΑ, το οποίο έχει ολοκληρωθεί και κατατεθεί, ώστε να επιτρέπεται η αυτόματη διαχείριση των πληροφοριών για την αξιολόγηση της λειτουργίας και της αποτελεσματικότητας του δικτύου, αλλά και του εργαλείου βελτίωσης του σχεδιασμού.
- Να δημιουργηθεί Παρατηρητήριο Ακτοπλοΐας, που θα επιτρέπει ασκήσεις προσομοίωσης με βάση το μοντέλο ΣΕΘΑΜ, που έχει παραδοθεί από το 2002 στο υπουργείο και δεν λειτουργεί.
Πρόταση: (α) άμεση υπογραφή του ΠΔ που έχει κατατεθεί για το ΗΣΚΘΕΑ και χρηματοδότηση του από την ΨΣ (εκτιμώμενο κόστος 300.000€) και (β) άμεση χρηματοδότηση της μελέτης επικαιροποίησης του ΣΕΘΑΜ από την ΓΓΑΙΝΠ
Ε) Σύστημα Λήψης Αποφάσεων: Οι διαδικασίες λήψης αποφάσεων στην ακτοπλοΐα πρέπει να τροποποιηθούν ώστε το σύστημα να λειτουργεί με βάση διαφανείς κανόνες και αποτελεσματικότητα.
Προτείνονται:
o Αλλαγή της σύνθεσης του ΣΑΣ, στο πρότυπο του ΣΥΝΗΠΟ, για να γίνει πραγματικό όργανο διαβούλευσης και στρατηγικού σχεδιασμού. Το νέο ΣΑΣ θα εισηγείται στη πολιτική ηγεσία για θέματα αρχών της λειτουργίας του δικτύου όπως πχ. ελάχιστη σύνδεση, δομή δικτύου, στρατηγική, ναύλα). Η υπηρεσία και ο επιστημονικός σύμβουλος της εισηγούνται τα θέματα στο ΣΑΣ και υποβοηθούν την ηγεσία στη λήψη των αποφάσεων.
o Η πολιτική ηγεσία αποφασίζει βάση των αρχών του ΣΑΣ και των εισηγήσεων της Υπηρεσίας και του Θεσμικού της Συμβούλου και η υπηρεσία υλοποιεί αναθέτοντας δρομολόγια με βάση τους κανόνες.
o Οι τροποποιήσεις μικρής κλίμακας θα υλοποιούνται από τα λιμεναρχεία, αφού ελεγχθεί ότι δεν διαταράσσεται το δίκτυο ή από την Υπηρεσία χωρίς εμπλοκή πολιτικών προσώπων.
Πρόταση: Αλλαγή του συστήματος λήψης αποφάσεων.
Γιάννης Σπιλάνης
Γενικός Γραμματέας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής
Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου
30 Μαρτίου 2013