Συνέντευξη στην Μ.Πολλάτου, Εφημερίδα Εμπρος Λέσβου, 23/1/13

1. Με τη συμπλήρωση έξι μηνών απ’ την ανάληψη των καθηκόντών σας στη θέση του Γενικού Γραμματέα, πώς αποτιμάτε το πρώτο διάστημα της θητείας σας; Θεωρείτε ότι μπήκαν ή μπαίνουν οι βάσεις για τους στόχους που έχετε θέσει συνολικά ως πολιτική ηγεσία;

Ο βασικός στόχος για τη Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής είναι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση Νησιωτικής Πολιτικής για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Αυτός ο στόχος περιλαμβανόταν τόσο στο προεκλογικό πρόγραμμα της Δημοκρατικής Αριστεράς την οποία και εκπροσωπώ όσο και στις πρόγραμμα της Κυβέρνησης όπως αποτυπώθηκε στις προγραμματικές δηλώσεις του περασμένου Ιουλίου.

Είναι ένας φιλόδοξος στόχος με πολλούς αποδέκτες: πρώτα απ’όλα χρειάζεται να οριστεί το περιεχόμενο της νησιωτικής πολιτικής. Πολλοί τόσο σε κεντρικό όσο και σε περιφερειακό / τοπικό επίπεδο πιστεύουν λανθασμένα ότι νησιωτική πολιτική είναι απλά περισσότερα χρήματα για τη κατασκευή έργων υποδομής όπως αυτά που κατασκευάζονται στην ηπειρωτική χώρα. Χωρίς να υποστηρίζει κανείς ότι δεν χρειάζονται έργα υποδομής, αυτό που έχει προτεραιότητα είναι να καθοριστεί η αναπτυξιακή στρατηγική για τον νησιωτικό χώρο που δεδομένων των ιδιαιτεροτήτων του σε σχέση με την ηπειρωτική χώρα πρέπει να είναι διαφοροποιημένη ώστε να αξιοποιεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιών που είναι (α) το μικρό μέγεθος, (β) η απομόνωση και η περιφερειακότητα και (γ) το ιδιαίτερο αλλά ευαίσθητο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Για το λόγο αυτό προτείναμε μια στρατηγική που βασίζεται στο τρίπτυχο: ποιοτικά, πράσινα και ίσων ευκαιριών νησιά.

Το δεύτερο εξ ίσου καθοριστικό στοιχείο είναι η αναγκαιότητα της χωρικής διαφοροποίησης των τομεακών πολιτικών. Για παράδειγμα η αγροτική πολιτική που εφαρμόζεται στα νησιά δεν μπορεί να έχει το ίδιο περιεχόμενο με  αυτή που εφαρμόζεται στην ηπειρωτική πεδινή χώρα και έχει ως στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας. Δεν μπορεί απλά γιατί στα νησιά δεν υπάρχουν ούτε πεδινές εκτάσεις, ούτε αφθονία νερού για να υπάρξουν εντατικές καλλιέργειες που θα αυξάνουν την παραγωγικότητα και θα μειώνουν το κόστος παραγωγής. Επομένως χρειάζονται ειδικές θεσμικές ρυθμίσεις για την υποστήριξη της παραγωγής προϊόντων που θα διακρίνονται για τη ποιότητα τους και με αυτή θα βρίσκουν θέση στην αγορά. Διαφοροποιήσεις δεν χρειάζονται μόνο στην αγροτική πολιτική, αλλά και στην τουριστική πολιτική, στις πολιτικές υγείας, δια βίου εκπαίδευσης, ενέργειας, περιβάλλοντος, οργάνωσης υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος  κλπ. Να υπογραμμίσω εδώ ότι δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί το περιεχόμενο πχ. της αγροτικής πολιτικής που θα είχε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στα νησιά, δηλαδή θα επέτρεπε στους γεωργούς και κτηνοτρόφους των νησιών να έχουν ικανοποιητικά εισοδήματα ή της πολιτικής για τις ΜΜΕ που θα  επέτρεπε την ύπαρξη ανταγωνιστικών νησιωτικών επιχειρήσεων. 

Το τρίτο και όχι μικρότερης σημασίας στοιχείο είναι το «κόστος νησιωτικότητας», δηλαδή να γίνει κατανοητό ότι η λειτουργία επιχειρήσεων, η κατασκευή έργων και η παροχή υπηρεσιών στον νησιωτικό χώρο ισοδύναμων με ότι παρέχεται στον ηπειρωτικό (ώστε να εξασφαλιστεί ίδιο επίπεδο ελκυστικότητας για κατοίκους και υπηρεσίες) έχει υψηλότερο κόστος για το κράτος, για τις επιχειρήσεις, για τα νοικοκυριά: για παράδειγμα η κατασκευή ενός λιμανιού σε ένα νησί απαιτεί περισσότερα χρήματα και πιθανά θα κατασκευαστεί για να εξυπηρετεί έναν μικρό πληθυσμό. Όμως είναι απαραίτητο έργο και για το μικρότερο νησί για να εξασφαλίσει την σύνδεση του με τα άλλα νησιά και την ηπειρωτική χώρα.  Ένα άλλο παράδειγμα: αν ο πληθυσμός των νησιών του Αιγαίου (περίπου 600.000 άτομα) ήταν συγκεντρωμένος σε μια ηπειρωτική περιοχή ή αποτελούσε τμήμα μια μεγαλούπολης θα είχε ανάγκη για ένα αεροδρόμιο ενώ τώρα έχει 16(!!!!) που πρέπει να λειτουργούν χειμώνα καλοκαίρι ανεξάρτητα της κίνησης που έχουν, θα είχε ένα σύστημα ύδρευσης και αποχέτευσης, ένα δίκτυο ενέργειας αλλά έχει ανάγκη τουλάχιστον ένα ανά νησί των οποίων η λειτουργία και η συντήρηση έχει πολύ υψηλότερο κόστος. Τα παραδείγματα είναι πολλά και καλύπτουν όλους τους τομείς οικονομικής και κοινωνικής ζωής και απαιτούν διαφορετικό σχεδιασμό και περισσότερους πόρους. Αντίστοιχα οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στα νησιά έχουν υψηλότερο κόστος λειτουργίας, ενώ οι κάτοικοι υψηλότερο κόστος διαβίωσης. Η μικρή αγορά είναι η βασική αιτία.

Όλα τα παραπάνω πρέπει να γίνουν κατανοητά τόσο στους νησιώτες που δεν πρέπει να ζητούν αντίστοιχα έργα με εκείνα της ηπειρωτικής χώρας, αλλά έργα και υπηρεσίες ισοδύναμου αποτελέσματος προσαρμοσμένα στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιών, όσο και στους ευρωπαϊκούς και εθνικούς φορείς που πρέπει να πεισθούν για την αναγκαιότητα της ολοκληρωμένης νησιωτικής πολιτικής που θα πρέπει να έχει τρεις πτυχές: διαφορετική αναπτυξιακή στρατηγική, διαφοροποίηση στις τομεακές πολιτικές και υψηλότερη χρηματοδότηση για να ανταποκρίνεται στις ιδιαιτερότητες του νησιωτικού χώρου. 

Θα σας ομολογήσω ότι αν και ο στόχος αυτός δεν υλοποιείται εύκολα γιατί προσκρούει σε δεδομένες αντιλήψεις και έλλειψη κατανόησης της «νησιωτικότητας» και των επιπτώσεων της, σήμερα η κατάσταση είναι πολύ καλύτερη απ’ ότι 20 χρόνια νωρίτερα. Μπορώ να υπογραμμίσω ότι οι συνάδελφοι μου στα άλλα υπουργεία κατανοούν σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό τις ιδιαιτερότητες που περιέγραψα προηγούμενα και εμφανίζονται πρόθυμοι να υιοθετήσουν διαφοροποιημένες πολιτικές. Ελπίζω ότι τα αποτελέσματα των πολιτικών που θα ξεκινήσουμε να εφαρμόζουμε δεν θα αργήσουν να γίνουν απτά στους πολίτες των νησιών.

2. Σε διοικητικό επίπεδο, σ’ ό,τι αφορά στην Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, θα υπάρξουν αλλαγές και τι χαρακτήρα;  

Αυτή τη περίοδο, όπως θα ξέρετε, βρίσκεται στη τελική φάση επεξεργασίας πριν την εισαγωγή του στη Βουλή ένα σημαντικό νομοσχέδιο του Υπουργείου Ναυτιλίας και Αιγαίου που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων 3 σημαντικές διατάξεις που αφορούν τη Γραμματεία. Η πρώτη αφορά τη ρήτρα νησιωτικότητας, δηλαδή την εξέταση των επιπτώσεων των νομοθετικών ρυθμίσεων της πολιτείας σε ότι αφορά στα νησιά και στη πρόταση διατάξεων στις κλαδικές πολιτικές που να λαμβάνουν υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Η δεύτερη αφορά στη σύσταση Συμβουλίου Νησιωτικής Πολιτικής, δηλαδή του οργάνου που θα επεξεργάζεται το περιεχόμενο της στρατηγικής, των κλαδικών πολιτικών και αναπτυξιακών προγραμμάτων για τον νησιωτικό χώρο με τη συμμετοχή κεντρικών και περιφερειακών φορέων. Η τρίτη αφορά στη μεταφορά του Ερευνητικού Ινστιτούτου Νησιωτικής Πολιτικής που ιδρύθηκε με τον νόμο του Καλλικράτη από το Υπουργείο Εσωτερικών στο Υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου που αναλαμβάνει την ευθύνη της ίδρυσης και λειτουργίας του με την επιστημονική στήριξη του Πανεπιστημίου Αιγαίου. Τις προτάσεις μας αυτές μαζί με το στρατηγικό και επιχειρησιακό μας σχέδιο τις παρουσιάσαμε στους βουλευτές όλων των νησιωτικών περιοχών της χώρας και έτυχαν θετικής υποδοχής ανεξαρτήτως πολιτικής παράταξης. Πιστεύω ότι θα εγκριθούν από το Κοινοβούλιο και σύντομα θα μπούν στην εφαρμογή.

Για την εφαρμογή της πολιτικής αυτής χρειάζεται και η αναδιάταξη της Γραμματείας. Για το λόγο αυτό το Υπουργείο μας έχει προτείνει στο Υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης,  που αυτή τη περίοδο αξιολογεί όλες τις κρατικές δομές, τη δημιουργία μιας ισχυρής Διεύθυνσης Νησιωτικής Πολιτικής που θα έχει την αρμοδιότητα για τη χάραξη και υλοποίηση της πολιτικής αυτής. Στη πράξη θα δούμε αν θα χρειαστεί ενίσχυση και σε εξειδικευμένο επιστημονικό δυναμικό για να ανταποκριθεί στις ιδιαίτερες προκλήσεις που σας περιέγραψα.

3. Εκτιμάτε ότι μπορεί ως υπηρεσιακή μονάδα – που ας μην ξεχνάμε διαθέτει ένα αξιόλογο και αριθμητικά ικανό σε μέγεθος επιστημονικό προσωπικό, ενδεικτικά αναφέρω ότι υπηρετούν μόνο 27 μηχανικοί διαφόρων ειδικοτήτων - να προσαρμοστεί και να ανταποκριθεί σε νέους ρόλους, όπως για παράδειγμα η εποπτεία της άσκησης νησιωτικών πολιτικών, ή η ένταξη και υλοποίηση έργων στην επόμενη προγραμματική περίοδο;  

Πρέπει να υπογραμμιστεί εδώ ότι ο ρόλος της ΓΓΑΙΝΠ δεν είναι να υποκαταστήσει τους άλλους φορείς που υλοποιούν έργα. Άλλωστε είναι γνωστό ότι δεν υπάρχουν «διανησιωτικά» έργα αλλά το σύνολο των έργων αφορούν ένα και μόνο νησί, είναι έργα τοπικού χαρακτήρα. Επομένως οι Δήμοι έχουν τον κύριο ρόλο για την κατασκευή τους, ενώ οι Περιφέρειες με τις υπηρεσίες τους έχουν την αρμοδιότητα του σχεδιασμού και ένταξης στα προγράμματα έργων αλλά και της υλοποίησης έργων στα μικρότερα νησιά που δεν έχουν αυτή την δυνατότητα αφού δεν έχουν επαρκείς για το σκοπό αυτό τεχνικές υπηρεσίες.

Ο ρόλος της ΓΓΑΙΝΠ είναι επιτελικός και εστιάζεται στην κατάστρωση και υλοποίηση νησιωτικής πολιτικής. Αυτό σημαίνει ότι προσπαθεί να παρέμβει για να αντιμετωπίσει προβλήματα που είναι απόρροια της νησιωτικότητας, αλλά και να αξιοποιήσει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιών όπως αναλυτικά περιγράφηκε προηγούμενα. Το ποιες θα είναι οι μελλοντικές ανάγκες δεν είναι εύκολο να προσδιοριστούν τώρα πριν αρχίσουν να εφαρμόζονται οι νέες αρμοδιότητες. Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και το Ερευνητικό Ινστιτούτο Νησιωτικής Πολιτικής θα συνδράμουν με τις εξειδικευμένες γνώσεις όπου χρειαστεί. Τέλος η πλειοψηφία των μηχανικών που υπηρετούν στη ΓΓ απασχολούνται μέχρι τώρα στη Δ/νση Περιβάλλοντος που έχει ως κύρια αποστολή την εφαρμογή στα νησιά της εθνικής πολιτικής για τους παραδοσιακούς οικισμούς και τα διατηρητέα κτίρια που αποτελούν σημαντικό τμήμα του πλούτου των νησιών που πρέπει να διατηρήσουμε και να αξιοποιήσουμε. Πιθανή αναδιάταξη των «δυνάμεων» αυτών δεν πρέπει να αποκλειστεί.

4. Αλήθεια, στις αρχές του φθινοπώρου είχατε αναλάβει πρωτοβουλία για την εμπλοκή του συνόλου των υπηρεσιών της Γραμματείας στην κατάρτιση νησιωτικής αναπτυξιακής πρότασης στο Ε΄ Κ.Π.Σ. Έχει προχωρήσει ο όλος σχεδιασμός;

Έχει ολοκληρωθεί η πρώτη φάση σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα που είχε θέσει το Υπουργείο Ανάπτυξης και παρουσιάσαμε τις προτάσεις μας μαζί με τον ευρύτερο στρατηγικό μας σχεδιασμό τόσο στα συναρμόδια υπουργεία όσο και στους φορείς των νησιών στο Συνέδριο που οργανώσαμε στις 10 Δεκεμβρίου στον Πειραιά.

Σήμερα βρισκόμαστε στην επόμενη φάση του σχεδιασμού αυτού όπου η Γραμματεία έχει ζητήσει από το υπουργείο Ανάπτυξης να συντονίσει την εκπόνηση των σχεδίων που θα αποτελούν προϋπόθεση για να χρηματοδοτηθεί η χώρα μας στην επόμενη προγραμματική περίοδο σε κρίσιμους για τα νησιά τομείς ,όπως τους προσδιορίσαμε στη πρώτη φάση: την καινοτομία και την ψηφιακή ανάπτυξη, το περιβάλλον και τη διαχείριση κινδύνων, το ανθρώπινο δυναμικό και τη δια βίου μάθηση κλπ. Οι ενδείξεις που υπάρχουν από τις μέχρι σήμερα επαφές δείχνουν ότι έχει γίνει κατανοητή η αναγκαιότητα τόσο για την ύπαρξη της νησιωτικής διάστασης σε κάθε κλαδική πολιτική όσο και του συντονισμού της από έναν φορέα που δεν μπορεί παρά να είναι η ΓΓΑΙΝΠ.

5. Αναφορικά με το κυρίαρχο ζήτημα, που αποτελεί εξαρχής και προσωπικό σας στόχο, θα χαρακτηρίζατε φιλόδοξη την προοπτική της άμεσης εφαρμογής νησιωτικών πολιτικών; Έχουν ωριμάσει πιστεύετε οι συνθήκες για να υλοποιηθούν ό,τι προτείνατε με συνέπεια χρόνια τώρα κι ως πανεπιστημιακός ή νομίζετε πως θα αργήσουν πολύ ακόμη οι νησιωτικές κοινωνίες να τύχουν και πρακτικά της αναγνώρισης των ιδιαιτεροτήτων τους;

Όπως ανέφερα προηγούμενα η εκπόνηση και εφαρμογή νησιωτικής πολιτικής είναι ιδιαίτερα φιλόδοξος στόχος. Θεωρώ όμως ότι σήμερα βρισκόμαστε πολύ πιο κοντά στο να πετύχουμε αυτόν τον στόχο, χωρίς να σημαίνει ότι ο δρόμος είναι στρωμένος με ροδοπέταλα. Τόσο η διεθνής συγκυρία όσο και η πραγματικότητα της χώρας με τις αγκυλώσεις στο χθες αποτελούν αντικειμενικά εμπόδια που οφείλουμε να άρουμε για να προχωρήσουμε μπροστά.

6. Ασκώντας διοίκηση εντοπίσατε προβλήματα στο νησιωτικό χώρο που αν και νησιώτης ούτε καν φανταζόσασταν ότι δυσχεραίνουν τη ζωή στα νησιά; Μήπως εντοπίσατε διαφορετικές διαστάσεις σε κάποια άλλα ζητήματα διαπιστώνοντας τελικά ότι έχουν μεγαλύτερη ή σαφώς μικρότερη εμβέλεια απ’ αυτή που θεωρούσατε; Τι θα αξιολογούσατε σήμερα, και υπό το πρίσμα θεώρησης του Γενικού Γραμματέα, ως το μείζον θέμα που οφείλει η πολιτεία να αντιμετωπίσει στη νησιωτική χώρα;  

Νομίζω ότι τόσο τα βιώματα μου από τα νησιά, μικρά και μεγάλα, όσο και η επιστημονική μου ενασχόληση με αυτά με έχουν οπλίσει με αρκετά εργαλεία τόσο για την ανάλυση των προβλημάτων όσο και για την προώθηση λύσεων. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που συναντώ αφορά στο ανθρώπινο δυναμικό που δεν είναι προετοιμασμένο να αντιδράσει θετικά στις προκλήσεις των καιρών, αλλάζοντας συνήθειες και πρακτικές του παρελθόντος που έβαζαν μπροστά το εγώ και το «δώσ’ ημίν σήμερον». Τώρα έχουμε ανάγκη από όραμα, σχεδιασμό, και δράση για το συλλογικό συμφέρον.

7. Το γεγονός ότι έχει τύχει σε κάποια ζητήματα να διαφοροποιηθείτε δημόσια απ’ τον πολιτικό σας χώρο, π.χ. στο θέμα της Αιγαίας Ζεύξης, έχει επηρεάσει τις σχέσεις σας με τους συντρόφους σας; Νιώσατε ως κυβερνητικό στέλεχος αναγκασμένος να λειτουργήσετε διαφορετικά, απ’ ό,τι ως πανεπιστημιακός; Έχετε αισθανθεί πως κάνατε υποχωρήσεις έστω και αμελητέες για τις απαιτήσεις της θέσης σας ακόμη και σε προσωπικό επίπεδο;

Κατ’αρχάς ένα κυβερνητικό στέλεχος έχει εντελώς διαφορετικό ρόλο από έναν πανεπιστημιακό: ο δεύτερος ερευνά και διδάσκει ένα αντικείμενο ενώ ο πρώτος πρέπει να διοικήσει ένα σύνολο ατόμων για να υλοποιήσει μια πολιτική πείθοντας ταυτόχρονα τους πολίτες. Το ευτύχημα στη περίπτωση τη δική μου είναι ότι είχα μελετήσει τις περισσότερες πτυχές της νησιωτικής πολιτικής που πρέπει τώρα να εφαρμόσω και αυτό διευκολύνει το έργο μου τουλάχιστον σε ότι αφορά στη σύλληψη και στην επεξεργασία της πολιτικής. Η εφαρμογή της έχει να αντιμετωπίσει πολλές παραμέτρους που συνδέονται κυρίως με τα προβλήματα του διοικητικού μηχανισμού της χώρας αλλά και τις φοβερές αδυναμίες του επιχειρηματικού κόσμου που μένει προσκολλημένος στο παρελθόν (στο εύκολο κέρδος κυρίως σε βάρος του κράτους και των συμπολιτών μας) και δυσκολεύεται να δεχθεί την καινοτομία που είναι προϋπόθεση για να είναι  ανταγωνιστικές οι επιχειρήσεις.

Δεν έχω μεταβάλλει τις απόψεις για να προσαρμοστώ στα νέα μου καθήκοντα. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι οι απόψεις μου υιοθετούνται πάντα ή εύκολα. Αλλά αυτό είναι το δύσκολο παιγνίδι της δημοκρατίας: υπάρχουν πλειοψηφίες και μειοψηφίες και η πρόκληση είναι να πείσεις τους πολλούς και όχι να επιβάλλεις την άποψη σου με τη βία. Θεωρώ ότι έχω δικαιωθεί για πολλές από τις απόψεις μου τόσο στον πανεπιστημιακό χώρο, όσο και στη πολιτική.  

8. Σ’ αυτό το μισό χρόνο του παρόντος κυβερνητικού σχήματος, πώς βλέπετε οι πολίτες να βαθμολογούν την Δημοκρατική Αριστερά και τη στάση της απέναντι στα μεγάλα θέματα της χώρας; Εσείς βάζετε θετικό πρόσημο στο σύνολο των επιλογών του κόμματος;   

Θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι δεν κυβερνά η Δημοκρατική Αριστερά τη χώρα και ούτε συμμετέχει σε μια αριστερή κυβέρνηση όπως θα ήθελε. Επομένως δεν πρέπει να ταυτίζουμε τις κυβερνητικές αποφάσεις με τις επιλογές της ΔΗΜ.ΑΡ. Ο λαός έδωσε μια συγκεκριμένη πλειοψηφία στη χώρα με μια εντολή: παραμονή στην Ευρώπη και στο ευρώ με δημοσιονομική προσαρμογή αλλά σταδιακή απεξάρτηση από τα μνημόνια με εφαρμογή διαρθρωτικών αλλαγών. Στη κυβέρνηση εθνικής ευθύνης στη οποία συμμετέχουμε πρέπει να αντιμετωπίσουμε τις συσσωρευμένες παθογένειες του πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού συστήματος που έχτισαν ΝΔ και ΠΑΣΟΚ μέσα σε μια πρωτόγνωρη κρίση. Μέσα σ’αυτό το πλαίσιο θεωρώ ότι η ΔΗΜ.ΑΡ έχει πετύχει πολλά (αρκεί να είναι κάποιος αντικειμενικός κριτής των γεγονότων) και έχει προτείνει πολλά περισσότερα που δεν υιοθετήθηκαν. Προφανώς υπάρχουν και αδυναμίες και λάθη. Λάθη δεν κάνουν μόνο οι πεθαμένοι και αυτοί που έχουν επιλέξει συνειδητά τον ρόλο αυτού που πετροβολά χωρίς να προτείνει.