ΕΝΑΣ ΑΛΛΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΦΙΚΤΟΣ

Η οικονομική κρίση μας προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να επενδύσουμε στην αλλαγή. Να αποδιώξουμε τον κοντόφθαλμο τρόπο που κατατρύχει την κοινωνία εδώ και δεκαετίες. Να τον αντικαταστήσουμε με μελετημένο σχεδιασμό πολιτικών, ικανών να αντιμετωπίσουν τις τεράστιες προκλήσεις επιφέροντας μακροχρόνια ευημερία.

Φυσικά είναι άλλο πράγμα να έχει κανείς ένα τέτοιο όραμα και εντελώς άλλο πράγμα να επιχειρεί να το πραγματοποιήσει. Υπάρχουν όμως βασικά δύο μόνο πιθανότητες για αλλαγή αυτής της κατάστασης. Η μία είναι η επανάσταση. Η άλλη είναι να επιδοθούμε στο επίμοχθο έργο της κοινωνικής αλλαγής.

Υπάρχουν κάποιοι για τους οποίους η επανάσταση φαντάζει ως απάντηση. ‘Η αν όχι απάντηση, τότε τουλάχιστον αποτελεί αναπόφευκτη συνέπεια της συνεχιζόμενης κοινωνικής και οικολογικής δυσλειτουργίας. Ας θέσουμε ένα τέλος στον καπιταλισμό. Ας απορρίψουμε τη παγκοσμιοποίηση. Ας υποσκάψουμε την εταιρική εξουσία και ας ανατρέψουμε τις διεφθαρμένες κυβερνήσεις. Ας διαλύσουμε τους παλαιούς θεσμούς και ας ξεκινήσουμε από την αρχή. Ωστόσο υπάρχουν και εδώ κίνδυνοι. Το φάσμα μιας νέας βαρβαρότητας καραδοκεί. 

Απορρίπτοντας την επανάσταση δεν σημαίνει ότι αποδεχόμαστε το status quo. Ούτε σημαίνει ότι το μόνο που χρειάζεται είναι αύξηση των αλλαγών. Θα έπρεπε πλέον να είναι σαφές ότι η κλίμακα της απαιτούμενης μεταμόρφωσης είναι τεράστια. Χρειαζόμαστε όμως σαφή βήματα μέσα από τα οποία να οικοδομήσουμε την αλλαγή. Και αυτό είναι ένα έργο που απαιτεί τη συμμετοχή κυβερνήσεων καθώς και όσων είναι σε θέση να χαράξουν ή να επηρεάσουν την πολιτική.  Ο προσδιορισμός, με κάποιο βαθμό ακρίβειας, των βημάτων αυτών εξαρτάται εν μέρει από την έναρξη ενός δημόσιου και πολιτικού διαλόγου για τα ζητήματα.

Η κοινωνία βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα πολύ σοβαρό δίλλημα. Το να αντισταθεί στην ανάπτυξη σημαίνει να ρισκάρει την οικονομική και την κοινωνική κατάρρευση. Το να την επιδιώξει επίμονα σημαίνει να θέσει σε κίνδυνο το οικοσύστημα από το οποίο εξαρτιόμαστε για τη μακροπρόθεσμη επιβίωση μας.

Στη συνέχεια γίνονται συγκεκριμένες προτάσεις που αφορούν τρεις βασικές κατηγορίες:

-          Ρύθμιση του οικονομικού μοντέλου

-          Αλλαγή της κοινωνικής λογικής

-          Προσδιορισμός των (περιβαλλοντικών) ορίων

Α. Ρύθμιση του οικονομικού μοντέλου

Μια οικονομία που εξαρτάται από την αέναη επέκταση της υλικής κατανάλωσης που βασίζεται στο χρέος είναι οικολογικά μη αειφόρος, κοινωνικά προβληματική και οικονομικά ασταθής. Η αλλαγή αυτής της κατάστασης προϋποθέτει ανάπτυξη μιας νέας μακροοικονομίας για την αειφορία, μιας οικονομικής μηχανής που δεν θα βασίζει τη σταθερότητα της στην ανηλεή αύξηση της κατανάλωσης και στην επέκταση της συνολικής υλικής παραγωγής. Η οικοδόμηση αυτού του νέου πλαισίου όπου οι οικονομίες υπόκεινται σε αυστηρούς περιορισμούς εκπομπών και χρήσης πόρων αποτελεί επείγουσα προτεραιότητα. Επίσης χρειάζεται εξέταση του τρόπου με τον οποίο οι οικονομίες θα μπορούσαν να λειτουργήσουν κάτω από διαφορετικά σχήματα κατανάλωσης, επενδύσεων, απασχόλησης και αύξησης της παραγωγικότητας. Βασική προϋπόθεση για κάτι τέτοιο είναι η αναδιατύπωση των προκαταλήψεων μας σχετικά με τη παραγωγικότητα της εργασίας και του κεφαλαίου. Οι «νέες» οικολογικές επενδύσεις (πχ. επανεξοπλισμός κτιρίων με μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας και άνθρακα, επανασχεδιασμός δικτύων κοινής ωφέλειας, υποδομές δημόσιας συγκοινωνίας, αναβάθμιση δημόσιων χώρων, διατήρηση και προστασία οικοσυστημάτων κλπ) θα είναι «λιγότερο αποδοτικές» με βάση τους παραδοσιακούς όρους.

Επίσης είναι ευκαιρία να συμπεριληφθεί σε κάποιο βαθμό στη νέα μακροοικονομία η αξία του φυσικού κεφαλαίου και των υπηρεσιών των οικοσυστημάτων, αναθεωρώντας τους εθνικούς λογαριασμούς και τον υπολογισμό του ΑΕΠ που σήμερα περιλαμβάνει το κόστος των εγκλημάτων, των πάσης φύσεως ατυχημάτων (συμπεριλαμβανόμενων και των περιβαλλοντικών) στο ενεργητικό του ως στοιχείο ευημερίας.

Τέλος παρατηρείται ολοένα και μεγαλύτερη ομοφωνία ότι πρέπει να ξεκινήσει μια νέα εποχή χρηματοοικονομικής και δημοσιονομικής σύνεσης υιοθετώντας μέτρα όπως μεταρρύθμιση του κανονισμού λειτουργίας των εθνικών και διεθνών χρηματαγορών, απόρριψη αδίστακτων και αποσταθεροποιητικών πρακτικών αγοράς (πχ. ανοιχτή συναλλαγή), μείωση των υπερβολικών πακέτων αμοιβών των ανώτερων στελεχών, επιβολή φόρων σε διεθνείς μεταβιβάσεις συναλλάγματος, μεγαλύτερος δημόσιος έλεγχος στη προσφορά χρήματος κλπ).

Β. Αλλαγή της κοινωνικής λογικής

Η κοινωνική λογική που παγιδεύει τους ανθρώπους στον υλιστικό καταναλωτισμό ως βάση για τη συμμετοχή στη ζωή της κοινωνίας είναι εξαιρετικά ισχυρή αλλά οικολογικά και ψυχολογικά επιζήμια. Απαραίτητη προϋπόθεση για μια μακροχρόνια ευημερία είναι να απελευθερώσει τους ανθρώπους από αυτή τη καταστροφική δυναμική και να τους προσφέρει ευκαιρίες για αειφόρο και παραγωγική ζωή.

Η πολιτική για το χρόνο εργασίας είναι σημαντική για μια αειφόρο οικονομία και αυτό για δύο λόγους: ο καταμερισμός της διαθέσιμης εργασίας πρώτα είναι απαραίτητο για να διατηρηθεί μακροοικονομική σταθερότητα και να προστατευτούν τα μέσα βιοπορισμού των ανθρώπων σε μια οικονομία που η παραγωγικότητα της εργασίας αυξάνεται αλλά όχι η παραγωγή και δεύτερο για να ξεκουράζονται καλύτερα, να βρίσκονται σε μεγαλύτερη εγρήγορση και καλύτερη φυσική κατάσταση με μια καλύτερη ισορροπία μεταξύ εργασίας και ζωής. Μεταξύ άλλων έχουν προταθεί μέτρα όπως η μεγαλύτερη ευελιξία στην εργασία, καταπολέμησης των διακρίσεων κατά της μερικής απασχόλησης όσον αφορά την ιεραρχία, τη προαγωγή, την εκπαίδευση, καλύτερα κίνητρα για τους εργαζόμενους όσον αφορά τον οικογενειακό χρόνο, τις γονικές και εκπαιδευτικές άδειες κλπ  

 Οι συστημικές εισοδηματικές ανισότητες αυξάνουν το άγχος, υποσκάπτουν το κοινωνικό κεφάλαιο και εκθέτουν τα νοικοκυριά με χαμηλότερα εισοδήματα σε μεγαλύτερη παθογένεια και μικρότερη ικανοποίηση από τη ζωή, αυξάνοντας τις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία και στην κοινωνία. Στις φιλελεύθερες οικονομίες αγοράς αυξάνουν οι μακροχρόνιες τάσεις ανισότητας. Οι μηχανισμοί μείωσης των ανισοτήτων περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων αναθεωρημένες δομές φόρου εισοδήματος, κατώτατα και ανώτατα επίπεδα εισοδήματος, βελτιωμένη πρόσβαση σε καλής ποιότητας εκπαίδευση, νομοθεσία κατά των διακρίσεων, μέτρα κατά της εγκληματικότητας κλπ.

Η μέτρηση συγκεκριμένων αποτελεσμάτων ευζωίας όπως το προσδόκιμο υγιούς ζωής, η συμμετοχή στην εκπαίδευση, οι αντοχές της κοινότητας, η συμμετοχή στη ζωή της κοινωνίας αξιολογούν των δυνατοτήτων των ανθρώπων για ευημερία.

Η κατανόηση ότι η ευημερία αποτελείται εν μέρει από τη δυνατότητα μας να συμμετέχουμε στη ζωή της κοινωνίας απαιτεί την οικοδόμηση κοινωνικού κεφαλαίου, την ενίσχυση των κοινοτήτων και της κοινωνικής οικονομίας με πολιτικές όπως δημιουργία και προστασία κοινών δημόσιων χώρων, ενθάρρυνση πρωτοβουλιών αειφορίας, μείωση γεωγραφικής κινητικότητας της εργασίας, παροχή εκπαίδευσης για πράσινες θέσεις εργασίας, παροχή καλύτερης πρόσβασης σε δια βίου μάθηση και δεξιότητες, παραχώρηση μεγαλύτερων αρμοδιοτήτων σχεδιασμού στα χέρια των τοπικών κοινωνιών, προστασία και διάδοση δημόσιων υπηρεσιών, προστασία δημόσιων χώρων κλπ 

Τέλος είναι αναγκαία η διάλυση της κουλτούρας του καταναλωτισμού που αναπτύχθηκε ως μέσο προστασίας της οικονομικής ανάπτυξης αλλά τελικά προάγει τον μη παραγωγικό κοινωνικό ανταγωνισμό και έχει καταστροφικές ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις στη ζωή των ανθρώπων. Είναι σημαντικό να δοθούν στους ανθρώπους βιώσιμες εναλλακτικές έναντι του καταναλωτικού τρόπου ζωής ώστε να συνεχίσει να υπάρχει πρόοδος και ανθρώπινη ευημερία με λιγότερο υλιστικούς τρόπους.

Γ. Προσδιορισμός των περιβαλλοντικών ορίων

Η υλική απληστία της καταναλωτικής κοινωνίας μειώνει τα σημαντικά φυσικά αποθέματα και επιβαρύνει σε υπερβολικό βαθμό τα οικοσυστήματα του πλανήτη. Είναι απαραίτητο να τεθούν σαφή όρια των πόρων και περιβάλλοντος και ένταξη των ορίων αυτών στην οικονομική και κοινωνική λειτουργία.

Η αναγνώριση σαφών ορίων στους πόρους και στις εκπομπές άνθρακα, καθώς και ο προσδιορισμός στόχων για μείωση εντός αυτών των ορίων είναι σημαντικά για μια αειφόρο οικονομία. Οι προϋποθέσεις για δικαιοσύνη στη χρήση πόρων και στη παραγωγή αποβλήτων απαιτούν ίσες κατά κεφαλή παροχές σύμφωνα με ένα οικολογικό όριο που συγκλίνει στο επίπεδο αειφορίας.

Η δημοσιονομική μεταρρύθμιση για την αειφορία προβλέπει την αποδοχή της αρχής ενσωμάτωσης των εξωτερικών δαπανών των οικονομικών δραστηριοτήτων όπως πχ η φορολόγηση του άνθρακα που παροτρύνει τους ανθρώπους να μεταβούν σε διαδικασίες, τεχνολογίες και δραστηριότητες που απαιτούν μικρότερη ένταση εκπομπών άνθρακα. Ανάλογο στόχο έχει η μετατόπιση της φορολογικής επιβάρυνσης από τα οικονομικά αγαθά (πχ. τα εισοδήματα) στα οικολογικά κακά (πχ. ρύπανση).

Τέλος ένα βασικό κίνητρο για την επανεξέταση της ευημερίας στις αναπτυγμένες οικονομίες είναι να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την απαραίτητη ανάπτυξη στις φτωχότερες χώρες. Για να διασφαλιστεί ότι αυτή η εξέλιξη θα είναι εντός των ορίων απαιτείται μηχανισμός χρηματοδότησης για τη μεταφορά των πόρων σ’αυτές.

Η ευημερία χωρίς ανάπτυξη δεν είναι πλέον ένα ουτοπικό όνειρο για τις προηγμένες οικονομίες της Δύσης. Είναι μια οικονομική και οικολογική αναγκαιότητα. Χρειάζεται ένα νέο όραμα ευημερίας, όπως η ικανότητα να ακμάζουμε ως άνθρωποι εντός των ορίων ενός πεπερασμένου πλανήτη.

Αποσπάσματα από το Tim Jackson “Ευημερία χωρίς ανάπτυξη. Ένα εναλλακτικό μοντέλο διεξόδου από την κρίση».

Για την προσαρμογή Γ.Σπιλάνης.