Σχόλια και προτάσεις για νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον τουρισμό

 

Σχόλια και προτάσεις για νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον τουρισμό

Εισαγωγή

Στις 3 Ιουλίου τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από το αρμόδιο υπουργείο το «Νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό» (ΕΧΠ Τουρισμού) και η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ)[1].

Η εκπόνηση ενός ΕΧΠ για τον Τουρισμό αποτελεί υποχρέωση του κράτους που απορρέει από το άρθρο 24 παρ. 2 του Συντάγματος που αφορά τη χωροταξική διάρθρωση της χώρας. Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία (ν. 4447/2016, όπως τροποποιήθηκε με τον ν. 4759/2020), ο χωρικός σχεδιασμός, εκτός από την Εθνική Χωρική Στρατηγική, περιλαμβάνει επίσης τα Ειδικά κλαδικά Σχέδια ώστε να αποφεύγονται οι συγκρούσεις χρήσεων γης μεταξύ διαφορετικών δραστηριοτήτων. Σε διαφορετικές χρονικές στιγμές έχουν εκπονηθεί ειδικά πλαίσια για τη βιομηχανία, την εξόρυξη, τις ΑΠΕ, τις υδατοκαλλιέργειες και τον τουρισμό. Τα προηγούμενα ΕΧΠ Τουρισμού εκπονήθηκαν το 2009 και το 2013, αλλά κατέπεσαν μετά από προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ). Από τη νομοθεσία προβλέπονται επίσης αντίστοιχα σχέδια τόσο σε επίπεδο περιφέρειας (τα Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια - ΠΧΠ)[2] όσο και σε τοπικό επίπεδο (μιας ή περισσοτέρων δημοτικών ενοτήτων), τα Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια (ΤΠΣ), τα οποία εκπονούνται αυτή την περίοδο.

Στόχος του συνόλου αυτών των σχεδίων είναι η βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας, «μια ανάπτυξη που συνθέτει και σταθμίζει κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς στόχους» (άρθρο 1 του ν. 4447/2016). Το ερώτημα είναι εάν το παρόν σχέδιο υπηρετεί αυτόν το στόχο, συμμορφούμενο προς τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας σε ό,τι αφορά την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και εάν συμβάλλει στον βιώσιμο τουρισμό^[3] και στη βιώσιμη ανάπτυξη των διαφορετικών περιοχών της χώρας, ιδίως όσων δέχονται τη μεγαλύτερη πίεση (νησιωτικές, παράκτιες, αστικές).

Ένα χωροταξικό σχέδιο αποτελεί την αποτύπωση και την εκτίμηση των συνεπειών ενός αναπτυξιακού σχεδίου στο χώρο, που, αφού θα έχει αποτιμήσει την παρούσα κατάσταση, θα επιλέγει μεταξύ εναλλακτικών σεναρίων τεκμηριωμένα, με βάση συγκεκριμένα κριτήρια, τη βέλτιστη μελλοντική πορεία. Επομένως, χωρίς να υπάρχει απάντηση στα ερωτήματα «τι τουρισμό και τι ανάπτυξη έχουμε;»[4] αλλά και «τι τουρισμό με τι ανάπτυξη θέλουμε;», είναι ανακόλουθο να ξεκινά η συζήτηση για το ΕΧΠ Τουρισμού.

Οι αναφορές σε γενικά στοιχεία του ελληνικού τουρισμού στο προοίμιο του υπό διαβούλευση ΕΧΠ (και στο κεφάλαιο 6 της ΣΜΠΕ) είναι εντελώς ανεπαρκή για στοχοθεσία (άρθρο 1) και προτάσεις πολιτικής (κεφάλαιο Β)[5]. Κατά συνέπεια, η έλλειψη αναπτυξιακού σχεδίου σε ό,τι αφορά τον τουρισμό καθιστά το χωροταξικό σχέδιο άνευ βάσης. Το ίδιο ισχύει και για την ΣΜΠΕ, που δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αξιολογήσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις μιας χωρίς όρια μεγέθυνσης, όταν μάλιστα αναφέρει ότι δεν γνωρίζει ποια είναι η πίεση που δημιουργεί η κάθε διανυκτέρευση ξεχωριστά και επομένως αδυνατεί να εκτιμήσει ποια θα είναι η συνολική πίεση από την εφαρμογή του σχεδίου μετά από 15 χρόνια[6].

Από το κείμενο προκύπτει έμμεσα –δεδομένου ότι για καμία από τις περιοχές στις οποίες κατηγοριοποιεί το ΕΧΠ τη χώρα δεν τίθεται κανένας περιορισμός στην αύξηση των κλινών παρά μόνο σε ποιες κατηγορίες μπορούν να γίνουν νέα καταλύματα και στην ελάχιστη αρτιότητα των «οικοπέδων»[7]– ότι η υποδεικνυόμενη στρατηγική είναι η τουριστική μεγέθυνση, χωρίς ποσοτικό περιορισμό. Αυτό σημαίνει ότι δεν λαμβάνονται υπόψη τα προβλήματα που καταγράφονται σε πολλούς προορισμούς, είτε αυτά αφορούν τον υπερτουρισμό, είτε την υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας[8] των τουριστικών αυτών προορισμών.

Στο ΕΧΠ Τουρισμού δεν υπάρχει καμία δεσμευτική πρόβλεψη για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή με βάση τις πρόνοιες της Εθνικής Χωρικής Στρατηγικής[9] (για θέματα όπως της διαχείρισης νερού, προστασίας βιοποικιλότητας, χρηματοδότησης χιονοδρομικών κέντρων[10] και εγκαταστάσεων γκολφ κλπ) και την τρωτότητα των περιοχών στις οποίες προβλέπεται να γίνουν επενδύσεις, τόσο των παράκτιων (στις οποίες συγκεντρώνεται πάνω από το 80% του ελληνικού τουρισμού)[11] όσο και των υπολοίπων (ορεινών). Το αντίθετο, θα έλεγε κανείς, αφού η πρόβλεψη για απόλυτη προτεραιότητα σε καταλύματα υψηλών κατηγοριών επιβεβαιώνει ότι δεν λαμβάνονται καθόλου υπόψη από το ΕΧΠ Τουρισμού και τη ΣΜΠΕ οι περιορισμοί που θέτει η κλιματική αλλαγή, παρά τα όσα αναφέρονται στην Εθνική Χωρική Στρατηγική. Όπως η ίδια η ΣΜΠΕ αναφέρει σχετικά με τους ευρωπαϊκούς στόχους για τον βιώσιμο τουρισμό, που έχουν εκπονηθεί το –μακρινό πλέον– 2010:

«Απαιτείται να ενσωματωθούν πλήρως στην τουριστική πολιτική κι άλλες διαρθρωτικές προκλήσεις. Έτσι, η τουριστική προσφορά πρέπει στο εξής να λαμβάνει υπόψη τις απαιτήσεις που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, καθώς και με την έλλειψη νερού και ενέργειας, τις πιέσεις που ασκούνται στη βιοποικιλότητα ή ακόμη τους κινδύνους του μαζικού τουρισμού όσον αφορά την πολιτιστική κληρονομιά. Οι τουριστικές επιχειρήσεις πρέπει να μειώσουν την κατανάλωση πόσιμου ύδατος σε περίπτωση ξηρασίας, τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, καθώς και να περιορίσουν το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα».

Σε ποιο σημείο του ΕΧΠ Τουρισμού λαμβάνονται υπόψη αυτές και πολλές άλλες πρόνοιες που αναφέρονται στην ευρωπαϊκή στρατηγική για τον Βιώσιμο Τουρισμό[12], εφόσον δεν προβλέπεται ταυτόχρονα και η τροποποίηση των προδιαγραφών των τουριστικών καταλυμάτων, ειδικά των υψηλών κατηγοριών, που αποτελούν την αιχμή του δόρατος του προτεινόμενου σχεδιασμού;

Παρομοίως, πως λαμβάνονται υπόψη και όλες οι άλλες υπερκείμενες πολιτικές που αφορούν τις παγκόσμιες και ευρωπαϊκές δεσμεύσεις της χώρας, όπως είναι η πολιτική για Καθαρή Ενέργεια, ο Καθαρός Πλανήτης, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα, η Σύμβαση για το Τοπίο, η Στρατηγική για τη Βιώσιμη Γαλάζια Οικονομία, η Οδηγία για τη Διαχείριση των Υδάτινων Πόρων, το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, την Ποιότητα Ατμόσφαιρας, το Θόρυβο, τη Διαχείριση Αποβλήτων, τη Διαχείριση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς κ.λπ., που αναλύονται στη ΣΜΠΕ, ενσωματώνονται στο ΕΧΠ Τουρισμού γενικά και αόριστα ως (μη υποχρεωτικές και προαπαιτούμενες) κατευθύνσεις (σε ποιόν δίδονται και με ποια χρηματοδότηση θα υλοποιηθούν;[13]), ενώ τα προβλήματα υπάρχουν και έχουν επισημανθεί σε όλα τα επίπεδα. Αντίθετα, προβλέπονται συγκεκριμένες και άμεσα εφαρμόσιμες ρυθμίσεις που δίνουν τη δυνατότητα κατασκευής νέων πολυτελών ξενοδοχειακών καταλυμάτων χωρίς όρια στις εκτός οικισμού περιοχές, με μόνο τον ανεπαίσθητο περιορισμό στο ελάχιστο εμβαδό των οικοπέδων.

Κατά συνέπεια, το ΕΧΠ Τουρισμού φαίνεται να κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση σε ότι αφορά τις περιβαλλοντικές πιέσεις και τη βιωσιμότητα, παρά τις αναφορές που γίνονται στην ενότητα 3.3, ως «αναγκαίες νέες μορφές χωρικού τουριστικού σχεδιασμού» για το αντίθετο, αυτές δεν θεωρούνται προαπαιτούμενο των όποιων νέων τουριστικών αναπτύξεων (αφού δεν υπάρχει καμία σχετική δέσμευση για τα μέτρα που θα πρέπει να εφαρμόσουν οι νέες αλλά και οι παλαιότερες ξενοδοχειακές μονάδες), ενώ ούτε η εκπόνηση μελετών εκτίμησης φέρουσας ικανότητας φαίνεται να αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για νέες επενδύσεις. Άλλωστε, η διατήρηση της δυνατότητας των ιδιωτών να ζητήσουν Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο (ΕΠΣ), όπου οι ίδιοι φροντίζουν για την εκπόνηση τόσο της μελέτης φέρουσας ικανότητας όσο και της ΣΜΠΕ, απλά επιβεβαιώνει την παραπάνω άποψη. Δεν ακολουθούνται ούτε καν οι γενικές κατευθύνσεις που δίνονται στο Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΓΠΧΣΑΑ) για τον τουρισμό (σ. 113-115). Κατά συνέπεια, το συμπέρασμα ότι όλα τα χωρικά σχέδια συνδέονται με την αειφόρο ανάπτυξη (σ. 115) δεν τεκμηριώνεται πουθενά στην πράξη. Όλες οι διαθέσιμες περιβαλλοντικές μετρήσεις, όπως και το γεγονός ότι οι παρατηρήσεις της πρόσφατης έκθεσης του Συνηγόρου του Πολίτη σχετικά με την τουριστική ανάπτυξη[14] δεν έχουν ληφθεί υπόψη, δείχνουν μάλλον το αντίθετο.

Η προτεραιότητα που δίνεται στις εκτός σχεδίου οργανωμένες μορφές μεγάλων τουριστικών αναπτύξεων αλλοιώνει ακόμη περισσότερο τη φύση του ελληνικού τουρισμού και αυτό που έχει καταστήσει τη χώρα μας ελκυστικό τουριστικό προορισμό: την άμεση λειτουργική σχέση των τουριστών με τις οικιστικές περιοχές και την τοπική κοινωνία, αλλά και τις πολλές μικρές τουριστικές και άλλες επιχειρήσεις. Έτσι, πέρα από την αλλοίωση του τοπίου και της ταυτότητας των προορισμών (ειδικά των νησιών, λόγω της περιορισμένης κλίμακάς τους), προκύπτει σοβαρή περιβαλλοντική επιβάρυνση (π.χ. κατάτμηση βιοτόπων και αύξηση των μετακινήσεων με αυτοκίνητο), αλλά και εκτροπή των οικονομικών ροών εκτός της τοπικής οικονομίας και κοινωνίας. Το ΕΧΠ Τουρισμού φαίνεται να βάζει το κατάλυμα στη θέση του προορισμού και κατά συνέπεια κινείται σε κατεύθυνση αντίθετη από τις διακηρύξεις (και την προβολή της χώρας) που συχνά γίνονται.

Σε ό,τι αφορά τα κριτήρια με τα οποία γίνεται η κατηγοριοποίηση του εθνικού χώρου σε (α) περιοχές ελέγχου, (β) αναπτυγμένες περιοχές, (γ) αναπτυσσόμενες περιοχές, (δ) περιοχές με δυνατότητες ανάπτυξης και (ε) μη αναπτυγμένες περιοχές, στη ΣΜΠΕ αναφέρονται μια σειρά από κριτήρια (σ. 9), τα οποία όμως δεν είναι πλήρη, καθώς απουσιάζουν σημαντικές παράμετροι, όπως είναι τα δεδομένα περιβαλλοντικής πίεσης (κλίνες/κάτοικο) και οικονομικής πίεσης (% απασχολουμένων στον τουρισμό/σύνολο απασχολουμένων). Το γιατί τελικά επιλέγεται μόνον ο δείκτης «κλίνες/έκταση» –και μάλιστα σε επίπεδο δημοτικής ενότητας– δεν τεκμηριώνεται, ενώ απουσιάζουν τα στοιχεία/δεδομένα βάσει των οποίων έχουν γίνει οι σχετικοί υπολογισμοί. Σύμφωνα με όσα δέχεται πλέον και ο ΣΕΤΕ στις περιφερειακές μελέτες που εκπονεί κάθε έτος[15], για να υπάρχει πραγματική εικόνα για την πίεση που δέχεται ένας προορισμός, πρέπει να ενσωματωθούν όλες οι κατηγορίες κλινών (συμπεριλαμβανόμενων των ιδιωτικών παραθεριστικών κατοικιών, ειδικά όταν γνωρίζουμε ότι σήμερα μεγάλο ποσοστό αυτών ενοικιάζονται με διάφορους τρόπους ή χρησιμοποιούνται από τους ιδιοκτήτες τους), χωρίς να λαμβάνονται υπόψη όσοι φιλοξενούνται από συγγενείς και φίλους. Η εξέταση της φέρουσας ικανότητας οφείλει να είναι προϋπόθεση για την εκπόνηση του όπου αναπτυξιακού και χωροταξικού σχεδίου και όχι ευχολόγιο, τουλάχιστον για τις περιοχές ελέγχου και τις αναπτυγμένες περιοχές, δεδομένου ότι οι κατευθύνσεις για τουριστική μεγέθυνση που δίνονται στο ΕΧΠ Τουρισμού είναι δεσμευτικές για τα υποκείμενα σχέδια (ΤΠΣ): δεν θα μπορούν να τις αναιρέσουν απαγορεύοντας την κατασκευή νέων κλινών, παρά μόνο να θέσουν κάποιους περιορισμούς σε ποιες περιοχές δεν μπορεί να γίνουν αυτές οι αναπτύξεις. Αλλά και αυτό δεν είναι τελικά δεσμευτικό, εφόσον «καραδοκούν» τα Ειδικά Πολεοδομικά Σχέδια για να το ανατρέψουν.

Σύμφωνα με το ΕΧΠ Τουρισμού, νέες κλίνες επιτρέπονται ακόμη και στις 18 περιοχές ελέγχου τουριστικής ανάπτυξης, ακόμη και πριν εκπονηθούν τα ΤΠΣ και χωρίς έλεγχο της φέρουσας ικανότητας των προορισμών. Η σχετική πρόβλεψη γεννά εύλογα ερωτήματα: Θα μπορούν τα ΤΠΣ να επιβάλουν απαγορεύσεις δόμησης και νέων τουριστικών κλινών έστω και εκ των υστέρων, όταν θα έχει τεκμηριωθεί από τα άμεσα ενδιαφερόμενα μέρη (δήμο, επαγγελματικοί σύλλογοι, πολίτες) ότι έχει γίνει υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας ή ότι υπάρχει υπερτουρισμός και δεν επιθυμούν αύξηση των κλινών, που συνδέεται άμεσα με την αύξηση του μέγιστου αριθμού τουριστών που μπορούν να διανυκτερεύσουν ταυτόχρονα σε έναν προορισμό; Εάν όχι, τότε ποια η χρησιμότητά τους;

Από τη στιγμή που δεν προβλέπεται η δυνατότητα να απαγορευθεί η δημιουργία νέων κλινών εφόσον αποδειχθεί ότι έχει γίνει υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας, η προβλεπόμενη στο άρθρο 3 κατηγοριοποίηση του εθνικού χώρου με βάση τη χωρική διάρθρωση των τουριστικών καταλυμάτων έχει περιορισμένη σημασία, δεδομένου ότι οι ρυθμίσεις που προτείνονται στο άρθρο εισάγουν μικροδιαφοροποιήσεις μεταξύ των περιοχών για αρτιότητες μεταξύ 10, 12 ή 16 στρεμμάτων και για νέες κλίνες μόνο σε ξενοδοχεία 4-5* ή και 3*, που είναι ασήμαντες για να θεωρηθεί ότι έχουν ληφθεί υπόψη οι μεγάλες διαφορές του χώρου και της τουριστικής πίεσης. Αυτό είναι ακόμη περισσότερο προφανές όταν οι στρατηγικές επενδύσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη στη Σαντορίνη και τη Μύκονο (και που γενικά προωθούνται από το παρόν ΕΧΠ) καταλαμβάνουν πολλαπλάσιες εκτάσεις.

Ειδικά στην περίπτωση των νησιών, η ανάλυση σε επίπεδο ΔΕ και όχι στο σύνολο του νησιού φαίνεται να στερείται νοήματος, όταν είναι γνωστό ότι οι πιέσεις (πχ. πύλες εισόδου, κυκλοφοριακό, ελλείψεις νερού, διαχείριση απορριμμάτων κ.λπ.) αλλά και τα οφέλη της τουριστικής ανάπτυξης διαχέονται στο σύνολο κάθε νησιού.

Όταν η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη θεωρείται πρωτεύων στόχος φαντάζει παράδοξο να υποστηρίζεται η δημιουργία μόνο ξενοδοχείων υψηλών κατηγοριών, τα οποία, με βάση τις ισχύουσες προδιαγραφές, απαιτούν μεγάλες επιφάνειες ανά κλίνη, μεγάλη κατανάλωση νερού και ενέργειας, υψηλή παραγωγή στερεών και υγρών αποβλήτων κ.λπ., που υπερβαίνουν την κλίμακα -ειδικά των νησιωτικών περιοχών- και αλλοιώνουν οριστικά το τοπίο, καθώς, πέρα από την περιοχή που δομείται, «ανακατασκευάζεται» όλη η διαθέσιμη έκταση με σειρά υπαίθριων κατασκευών.

Σε ό,τι αφορά τα προηγούμενα Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΕΠΧΣΑΑ) για τον Τουρισμό, στη ΣΜΠΕ (σ.145) υποστηρίζεται ότι:

«Οι οργανωμένοι υποδοχείς αφενός αντιμετωπίζουν μια από τις μεγαλύτερες διαχρονικές αδυναμίες της ελληνικής χωρικής πολιτικής λόγω της νομοθεσίας περί εκτός σχεδίου δόμησης, η οποία συνδέεται άρρηκτα με την ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων, φέροντας μεγάλο μερίδιο ευθύνης για τα χωρικά προβλήματα που έχουν δημιουργηθεί λόγω των πλεονεκτημάτων που παρουσιάζει η εξωαστική χωροθέτηση για διάφορες δραστηριότητες. Η στροφή προς τον βιώσιμο τουρισμό και η αποφυγή της άναρχης εκτός σχεδίου δόμησης αποτελούν ανάγκη υψηλής προτεραιότητας για το μέλλον των τουριστικών επενδύσεων στη χώρα, ιδίως σε περιοχές υψηλών συγκεντρώσεων μονάδων. Ταυτόχρονα, βασική προτεραιότητα αποτελεί η στροφή των ελληνικών τουριστικών καταλυμάτων προς τις μονάδες ποιότητας, οι οποίες είναι αναγκαίες για την αντιμετώπιση ορισμένων βασικών αδυναμιών του ελληνικού τουρισμού, μεταξύ των οποίων η χαμηλή αποδοτικότητα ανά επισκέπτη».

Η παραπάνω αναφορά γεννά μια σειρά από ερωτήματα:

-          Γιατί, παρά τον πολλαπλασιασμό των κλινών 4 & 5* κατά την τελευταία 20ετία, δεν έχουν αυξηθεί τα ημερήσια έσοδα;

-          Από πού προκύπτουν τα πλεονεκτήματα της εξωαστικής χωροθέτησης για διάφορες δραστηριότητες -και μάλιστα τουριστικές- όταν το ΣτΕ έχει κατ’ επανάληψη γνωμοδοτήσει ότι στον εξωαστικό χώρο η απόλυτη προτεραιότητα είναι οι αγροτικές δραστηριότητες;

-          Με βάση ποια ανάλυση οι οργανωμένοι τουριστικοί υποδοχείς προάγουν τον βιώσιμο τουρισμό;

-          Από ποιες ρυθμίσεις του προτεινόμενου ΕΧΠ προβλέπεται η εφαρμογή των αρχών της βιώσιμης ανάπτυξης, που έχουν πλέον προτεραιότητα με βάση τις υποχρεώσεις της χώρας;

 

Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδας, επεξεργασία Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου

Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, επεξεργασία Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου

Αντίθετα, θετικά αξιολογείται η προβλεπόμενη από ΕΧΠ αναβάθμιση του υφιστάμενου αποθέματος μονάδων και κλινών (αν και δεν είναι βέβαιο ότι η «πολυτέλεια» των μονάδων 4 & 5* ταυτίζεται με την ποιότητα, τη βιωσιμότητα λόγω υψηλών καταναλώσεων και ιδίως με την ανάδειξη της ιδιαίτερης ταυτότητας κάθε προορισμού).

Θεμιτός είναι και ο περιορισμός της κατασκευής νέων ΕΔ&Δ. Ωστόσο, δεν διευκρινίζεται πώς θα υπάρξει ανάσχεση, εάν οι άδειες κατασκευής και λειτουργίας τους δεν ελέγχονται από το Υπουργείο Τουρισμού και εάν συνεχίζονται να χτίζονται με προδιαγραφές κατοικίας και όχι τουριστικού καταλύματος. Πώς θα υλοποιηθεί η πρόβλεψη ότι οι κλίνες των ξενοδοχείων θα πρέπει να είναι περισσότερες από εκείνες των ΕΔ και των κλινών διαμοιρασμού; Πώς θα ελεγχθεί η εξάπλωση των ιδιωτικών μισθώσεων σύντομης διάρκειας εάν δεν υπάρξει περιορισμός της δόμησης συνολικά και αλλαγή της σχετικής νομοθεσίας;

Με ποια αναπτυξιακά κριτήρια έχει επιλεγεί η προώθηση των μεγάλων πολυτελών ξενοδοχείων, που, κατά πάσα πιθανότητα, θα είναι επενδύσεις μη μόνιμων κατοίκων των οικείων περιοχών;

Πώς είναι δυνατόν σε περιόδους κλιματικής αλλαγής και έντονης λειψυδρίας να μην αλλάζουν οι προδιαγραφές ώστε να σταματήσει τουλάχιστον η κατασκευή πισίνας στα τουριστικά καταλύματα (ειδικά πισίνας σε κάθε δωμάτιο), αλλά και εκτεταμένων κήπων με είδη που χρειάζονται μεγάλες ποσότητες νερού; Πως θα γίνει περιορισμός της κατανάλωσης ενέργειας;

Από ποια μέτρα εξασφαλίζεται η επίτευξη των στόχων του ΕΧΠ Τουρισμού[16], πλην του πρώτου, που αφορά την αύξηση του αριθμού των κλινών; Πώς εξασφαλίζεται η υλοποίηση των δράσεων/παρεμβάσεων του δημοσίου για αναβάθμιση των υποδομών με βιώσιμο (πράσινο) πρόσημο (π.χ. Σχέδια Βιώσιμης Κινητικότητας - ΣΒΑΚ, ανακύκλωση νερού, μείωση κατανάλωσης νερού και ενέργειας, μελέτη φέρουσας ικανότητας); Δεδομένων των προβλημάτων που ήδη καταγράφονται σε πολλούς τουριστικούς προορισμούς, η εκπόνηση/υλοποίηση των παραπάνω θα όφειλε να προηγηθεί της όποιας αύξησης κλινών.

Ειδικές μορφές τουρισμού

Η αλλαγή του τουριστικού προϊόντος με την ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού που θα αξιοποιούν τους δημόσιους πολιτιστικούς και περιβαλλοντικούς πόρους την οποία εισηγείται το ΕΧΠ παραμένει, όπως εδώ και δεκαετίες, απλό ευχολόγιο, ενώ καμία σύνδεση δεν επιχειρείται με την ποιότητα ζωής των κατοίκων. Η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων των τουριστικών περιοχών είναι ένα από τα στοιχεία του ορισμού του βιώσιμου τουρισμού και μπορεί να εξασφαλιστεί μέσα από ολοκληρωμένα τοπικά σχέδια και όχι από ρυθμίσεις δόμησης.

Σε ό,τι αφορά ορισμένες μορφές τουρισμού στις οποίες γίνεται ειδική αναφορά (χιονοδρομικός τουρισμός, τουρισμός κρουαζιέρας, yachting, γκολφ), το ΕΧΠ προωθεί την επέκτασή τους, ανάβοντας το πράσινο φως για τη χωροθέτησή τους ακόμη και σε περιοχές στις οποίες τα οικεία Περιφερειακά ή Τοπικά Σχέδια το απαγορεύουν: το παρόν σχέδιο, ως υπερκείμενο, ορίζεται ότι καθίσταται υποχρεωτικό για τα υποκείμενα, χωρίς να έχουν σαφώς αξιολογηθεί οι επιπτώσεις αυτών των μορφών τουρισμού, στο πλαίσιο ιδίως της κλιματικής αλλαγής (επάρκεια νερού/χιονιού, ατμοσφαιρική ρύπανση, θόρυβος, υποβάθμιση του χερσαίου και θαλάσσιου περιβάλλοντος από την κακή διαχείριση στερεών και υγρών αποβλήτων, από πλαστικά μιας χρήσης κ.λπ.)

Γιατί απαγορεύεται (έστω προσωρινά) η κατασκευή υποδομών άλλων δραστηριοτήτων (κυρίως αγροτικών) και όχι το αντίστροφο ακόμη και σε περιοχές ελέγχου της τουριστικής ανάπτυξης; Είναι, όπως συχνά διακηρύσσεται, η σύνδεση του τουριστικού προϊόντος με την τοπική παραγωγή πράγματι επιθυμητή ή μήπως τελικά επιδιώκεται η ενίσχυση της τουριστικής μονοκαλλιέργειας;

Ακόμη και οι προτάσεις για τις αναγκαίες υποστηρικτικές υποδομές για την αντιμετώπιση των ελλείψεων (μεταφορές, ύδρευση, διαχείριση αποβλήτων, υποδομές υγείας κ.λπ.), οι οποίες αναμένεται να αυξηθούν με την αύξηση των κλινών, που περιλαμβάνονται στο άρθρο 10 του ΕΧΠ, στερούνται οποιαδήποτε δεσμευτικότητας για το κράτος, ενώ οι ιδιωτικές επενδύσεις θα χρηματοδοτηθούν με κάθε τρόπο, είτε ως στρατηγικές επενδύσεις, είτε μέσα από τα κίνητρα επιχειρηματικότητας (ΕΣΠΑ);.

ΕΧΠ Τουρισμού και Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια/τουριστική ανάπτυξη της περιφέρειας

Σε χωρικό επίπεδο, φαίνεται να αγνοούνται ακόμη και οι όποιες –έστω και περιορισμένες– προβλέψεις περιλαμβάνονται στα ισχύοντα και υπό αναθεώρηση Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΠΠΧΣΑΑ), ιδίως αυτά που αφορούν τις νησιωτικές και παράκτιες περιοχές που έχουν ταξινομηθεί είτε ως «περιοχές ελέγχου» είτε ως «αναπτυγμένες περιοχές», για ένα άλλο τουριστικό αναπτυξιακό μοντέλο, αφού οι όποιες πρόνοιες δεν θα ισχύουν πλέον.

Για παράδειγμα, στο υπό έγκριση ΠΠΧΣΑΑ της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου προβλέπεται ότι:

«Για την αποφυγή της μονόπλευρης εξάρτησης του αναπτυξιακού χώρου της περιφέρειας αποκλειστικά από τον τουρισμό, θεωρείται αναγκαία η επιδίωξη μιας πολυτομεακής μορφής ανάπτυξης μέσω του ελέγχου της τουριστικής δραστηριότητας και της καλύτερης διάχυσής της στο χώρο κατά τη διάρκεια του έτους. Η πολιτιστική αξία της περιφέρειας πρόκειται να οδηγήσει σε υψηλότερης ποιότητας τουριστικό “προϊόν” και αντίστοιχη προσέλκυση υψηλότερης στάθμης επισκεπτών. Γίνεται σαφές ότι τα νησιά θα αποτελέσουν ελκυστικό χώρο ιδιωτικών επενδύσεων στον τουριστικό τομέα, κυρίως σε υποδομές ειδικών μορφών τουρισμού (θαλάσσιου, πολιτιστικού, συνεδριακού, αγροτουρισμού κ.λπ.)».

Επιπλέον αναφέρεται ότι:

«Όσον αφορά στο φυσικό περιβάλλον και τη διατήρησή του, το ΠΠΧΣΑΑ υιοθετεί την αρχή της τήρησης του υπολογισμού της φέρουσας ικανότητας των φυσικών οικοσυστημάτων και πόρων, η οποία πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά το σχεδιασμό των δραστηριοτήτων και των αντίστοιχων έργων υποδομών με τη χρήση περιβαλλοντικών και κοινωνικο‐οικονομικών δεικτών. Στον τομέα της απασχόλησης προτείνεται ο έλεγχος και η διύλιση της τουριστικής δραστηριότητας μαζικού χαρακτήρα μέσω των αρχών βιώσιμης ανάπτυξης, με συνεπαγόμενη στροφή προς εναλλακτικές, ήπιες μορφές τουρισμού, εναρμονισμένες με το χαρακτήρα της κάθε περιοχής».

Πώς όμως διασφαλίζεται η προτεινόμενη από το ΠΠΧΣΑΑ Νοτίου Αιγαίου στροφή στις εναλλακτικές, ήπιες μορφές τουρισμού (αγροτουρισμός, οικοτουρισμός, περιπατητικός τουρισμός κ.λπ.) από το προτεινόμενο ΕΧΠ Τουρισμού, που ενισχύει τις μεγάλες πολυτελείς μονάδες και εμποδίζει τις άλλες δραστηριότητες ως «οχλούσες»;

Αντίστοιχα, σύμφωνα με το αναθεωρημένο ΠΠΧΣΑΑ Ιονίων Νήσων:

 

«Οι στρατηγικές κατευθύνσεις με τις οποίες προτείνεται να εναρμονιστεί το Πρότυπο Χωρικής Ανάπτυξης εστιάζουν: στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, στην προώθηση της “πράσινης οικονομίας” και στην αειφόρο διαχείριση και προστασία φυσικών πόρων. Προτείνεται, μεταξύ άλλων:

-          Η προστασία της γεωργικής γης και η σύνδεση πρωτογενούς-δευτερογενούς τομέα με τον τουρισμό, από κοινού ενίσχυση της ενδογενούς ανάπτυξης και προώθηση της ανάπτυξης του αειφόρου πολιτιστικού τουρισμού, σε συνδυασμό με την οικολογική διάστασή του, ήτοι την ανάπτυξη του οικο-πολιτιστικού τουρισμού.

-          Ο περιορισμός της εκτός σχεδίου δόμησης, η τουριστική-παραθεριστική ανάπτυξη υφιστάμενων οικισμών και η χωροθέτηση νέων υποδοχέων μικτών χρήσεων παραθεριστικής κατοικίας και τουρισμού.

-          Η αξιολόγηση των συνεπειών από τις τουριστικές αναπτύξεις στις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000 και η τεκμηρίωση συμβατότητας με τα ειδικά χαρακτηριστικά και τους στόχους διατήρησης, η προστασία και ανάδειξη των νησιών, των φυσικών και πολιτιστικών πόρων και του τοπίου, η προστασία του παράκτιου χώρου σύμφωνα με το Πρωτόκολλο για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Παράκτιων Ζωνών της Μεσογείου, η ελάχιστη δυνατή κατανάλωση του αγροτικού χώρου και η εφαρμογή πρακτικών καινοτομίας».

 

Σε ό,τι αφορά συνολικά τον τουρισμό, το σχέδιο της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων αναφερεται ότι :

 

«Προβλέπεται η αναβάθμιση του μαζικού τουρισμού, η ανάπτυξη του ποιοτικού τουρισμού και η διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος μέσω της ενίσχυσης ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού, με προβολή του ιδιαίτερου φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και του τοπίου. Το πρότυπο ανάπτυξης του τουρισμού συνδυάζει τον υφιστάμενο μαζικό τουρισμό με την ανάπτυξη ειδικού και εναλλακτικού τουρισμού, με εκσυγχρονισμό των υφισταμένων μονάδων και ποιοτικές νέες κατασκευές. Σε αυτό πρέπει να εισαχθούν προτάσεις που σχετίζονται με την «πράσινη» ανάπτυξη, την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, των ακτών και των παράκτιων περιοχών. Επιπλέον, προωθείται η σύνδεση πρωτογενούς - δευτερογενούς τομέα με την τουριστική αγορά, που από κοινού θα ενισχύσουν την ενδογενή ανάπτυξη στο πλαίσιο του αγροδιατροφικού προτύπου»[17].

 

Πώς όμως θα αναβαθμιστεί ο μαζικός τουρισμός και θα διαφοροποιηθεί το τουριστικό προϊόν, κατά τα οριζόμενα στο ως άνω ΠΧΠ, μέσα από τη κατασκευή εγκαταστάσεων μαζικού τουρισμού που προβλέπει το νέο ΕΧΠ Τουρισμού;

 

Ως βασικές επιλογές της χωρικής τουριστικής ανάπτυξης το ΠΠΧΣΑΑ Ιονίων Νήσων προτείνει:

 

«(α) Διατήρηση, εξυγίανση και όχι ανάπτυξη του παραθαλάσσιου μαζικού τουρισμού στις ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές, και συγκεκριμένα αναβάθμιση του παραθαλάσσιου μαζικού τουρισμού σε ποιοτικό βιώσιμο τουρισμό,

(β) Ανάπτυξη ήπιου, ειδικού και εναλλακτικού τουρισμού στις υπόλοιπες παραθαλάσσιες περιοχές και στην ενδοχώρα, σε συνδυασμό με την πολυλειτουργική γεωργία,

(γ) Η ήπια αναψυχή στα μικρά νησιά και τις βραχονησίδες,

(δ) Προώθηση έργων προστασίας και ανάδειξης του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος και του τοπίου και υλοποίηση οικο-πολιτιστικών διαδρομών,

(ε) Προώθηση παρεμβάσεων για την αναβάθμιση τουριστικών περιοχών, όπως αναπλάσεις των παραλιακών οικισμών και του θαλάσσιου μετώπου, εξυγίανση των ακτών στις περιβαλλοντικά επιβαρυμένες περιοχές, έργα προστασίας και ανάδειξης του πολιτιστικού και φυσικού περιβάλλοντος,

(ζ) Οριοθέτηση από τον υποκείμενο σχεδιασμό των περιοχών τουριστικής δραστηριότητας και παραθεριστικής κατοικίας

(η) Απαγόρευση δόμησης έως μια απόσταση από τον αιγιαλό Π

(θ) Επανάχρηση κτιριακού αποθέματος, μετατροπή αξιόλογων κτιρίων ή συνόλων σε ξενοδοχιακές μονάδες

(ι) Ειδικούς όρους δόμησης και μορφολογικούς κανόνες προσαρμοσμένων στην κλίμακα του νησιωτικού χώρου και του τοπίου».

 

Ποιες από τις παραπάνω προβλέψεις στηρίζει το προτεινόμενο ΕΧΠ Τουρισμού όταν σε μικρά νησιά, όπως η Σίκινος, το Καστελόριζο και οι Παξοί, επιτρέπονται (πόσες άραγε και ποιος θα το ορίσει αυτό;) ξενοδοχειακές μονάδες μέχρι 100 κλίνες (και 50 πισίνες;) και Οργανωμένοι Υποδοχείς Τουριστικών Δραστηριοτήτων ΟΥΤΔ ήπιας ανάπτυξης, ενώ στα μεγαλύτερα νησιά δεν υπάρχει ανώτατο όριο κλινών ανά μονάδα;

 

Σε ό,τι αφορά τις κατευθύνσεις και ρυθμίσεις χωρικής οργάνωσης ανά κατηγορία χώρου που εισηγείται το ΕΧΠ (άρθρο 6), ενώ θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη βάση για την προώθηση διαφορετικών στρατηγικών τουριστικής ανάπτυξης, αυτό δεν συμβαίνει. Αντίθετα, υπάρχουν σημαντικά προβλήματα, όπως:

-          Έλλειψη ρυθμίσεων για τις αστικές περιοχές (πλην της επανάχρησης παλαιών βιομηχανικών εγκαταστάσεων στις μητροπολιτικές περιοχές, σαν να μην υπάρχουν αντίστοιχες εγκαταστάσεις σε άλλες αστικές περιοχές) και γενικά για τον αστικό τουρισμό, που έχει σημαντικά διαφορετικά χαρακτηριστικά και προβλήματα από αυτόν των άλλων περιοχών και αφορά κατεξοχήν την εντός οικισμού δόμηση αλλά και αλλαγές στις χρήσεις ακινήτων, η οποίες δημιουργούν πιέσεις, όπως η έλλειψη στέγης.

-          Έλλειψη περιοριστικών διατάξεων για μη τουριστικές δραστηριότητες συνολικά στην παράκτια ζώνη, πλην εξαιρέσεων, για λόγους που θα έπρεπε να ισχύουν και για τις τουριστικές επιχειρήσεις (κλιματική αλλαγή).

-          Πρόβλεψη για δημιουργία τουριστικών μονάδων ( ΟΥΤΔ «ήπιας ανάπτυξης) σε ακατοίκητα νησιά

-          Αυθαίρετη κατάταξη των κατοικημένων νησιών σε δύο ομάδες, στις οποίες συνυπάρχουν νησιά με πολύ διαφορετική τουριστική πίεση και με χαρακτηριστικά που δεν συνάδουν με τα κριτήρια ομαδοποίησης του ΕΧΠ. Αυτό έχει ως συνέπεια οι προτεινόμενες κατευθύνσεις και ρυθμίσεις να μη λαμβάνουν υπόψη ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιών όπως είναι η τουριστική πίεση και πυκνότητα, η οικονομική τους δομή αλλά και η πληθυσμιακή τους δυναμική (βλ. Εικ. 1-3)[18]. Η πρόβλεψη που υπάρχει για τροποποίηση από τον πολεοδομικό σχεδιασμό του Α’ επιπέδου της κατάταξης μιας Δημοτικής/Τοπικής Κοινότητας κατά μια βαθμίδα τον χαρακτηρισμό της (δηλαδή από αναπτυγμένη περιοχή σε κορεσμένη) είναι άνευ αντικειμένου, δεδομένων των πολύ μικρών διαφορών σε ό,τι αφορά τη δυνατότητα δόμησης που υπάρχουν μεταξύ των διαφορετικών κατηγοριών

 

Εικ. 1: Δείκτης τουριστικής πίεσης (επαγγελματικές και ιδιωτικές κλίνες ανά κάτοικο)

Πηγή: Γ.Σπιλάνης, 2022

 

 

Εικ. 2: Συνολική (τουριστική και πληθυσμιακή) πυκνότητα (άτομα/τ.χλμ.)

Πηγή: Γ.Σπιλάνης, 2022

Εικ. 3: Φυσική κίνηση 2011-2019

 

Πηγή: Γ.Σπιλάνης, 2022

Παράλληλα θα πρέπει να εκτιμηθεί και η δομή της οικονομίας τους και κατά πόσο ο τουρισμός έχει μεταβληθεί σε μονοκαλλιέργεια. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί όλες οι νησιωτικές Περιφερειακές Ενότητες (ΠΕ) έχουν ποσοστό του τζίρου τους που προέρχεται από τους κλάδους καταλυμάτων και εστίασης υψηλότερο του μέσου όρου της χώρας και σε κάποιες από αυτές ξεπερνά το 30%. Παράλληλα η ύπαρξη  υψηλού ποσοστού του τζίρου που προέρχεται από το λιανικό εμπόριο και η πολύ μικρή συμμετοχή του πρωτογενή τομέα και της μεταποίησης ενισχύουν την εικόνα της οικονομικής μονομέρειας που καθιστά την οικονομία των νησιών ιδιαίτερα εύθραυστη.

Πηγή: Γ.Σπιλάνης, 2022

 

Εναλλακτικά Σενάρια

Η ΣΜΠΕ προχωρά και στη περιγραφή και αξιολόγηση εναλλακτικών δυνατοτήτων με βάση την αναπτυξη διαφοροποιημένων σεναρίων όπως προβλέπει η σχετική νομοθεσία ((ΣΜΠΕ σ. 196-). Τα σενάρια που προτείνονται είναι τρία:

-          Το σενάριο της «μηδενικής λύσης»

-          Το σενάριο της «αργής προσαρμογής»

-          Το σενάριο της «πλήρους μεταρρύθμισης της οργάνωσης του τουρισμού στο πλαίσιο των αρχών της βιωσιμότητας»

 Η συζήτηση περί εναλλακτικών σεναρίων τουριστικής ανάπτυξης είναι εντελώς προσχηματική και έπεται προειλημμένων αποφάσεων για μονομερή προώθηση των οργανωμένων υποδοχέων τουρισμού στις εκτός οικισμού περιοχές. Η εκπόνηση «σεναρίων» σε οριζόντια βάση, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη ούτε η γεωγραφική ιδιαιτερότητα κάθε περιοχής ούτε η τουριστική ένταση[19], στερείται οποιασδήποτε επιστημονικής βάσης.

Η ανάπτυξη σεναρίων θα έπρεπε να γίνεται για καθεμιά από τις υποκατηγορίες περιοχών του άρθρου 5, αφού πρώτα καθοριστούν με σειρά προτεραιότητας οι αναπτυξιακές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές λειτουργίες κάθε ομοιογενούς γεωγραφικής ζώνης (αστικές, παράκτιες, νησιωτικές, ορεινές, λοιπές αγροτικές)  στο (ανύπαρκτο) εθνικό αναπτυξιακό σχέδιο και αφού πρώτα θα έχει  αποτυπωθεί και αξιολογηθεί η  κατάσταση βιωσιμότητας[20] σε καθεμιά από αυτές. Στη συνέχεια, θα έπρεπε οι διάφορες περιοχές να κατηγοριοποιηθούν, με τη βοήθεια μιας σειράς παραμέτρων, με βάση την τουριστική ένταση[21] ως ακολούθως (βλ. Πίνακα 1). Για καθεμιά από τις παραπάνω υποκατηγορίες θα έπρεπε εν συνεχεία να υπολογιστεί ο εκτιμώμενος αριθμός νέων κλινών που θα δημιουργηθούν σύμφωνα με το ΕΧΠ, ώστε να μπορεί η ΣΜΠΕ να προβεί σε μια ελάχιστη εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων.

Ειδική εκτίμηση επιπτώσεων θα έπρεπε να υπάρχει και για τις ζώνες NATURA που υπάρχουν στις διαφορετικές ζώνες και ιδιαίτερα στις λιγότερο επηρεασμένες από την ανθρώπινη δράση όπως είναι οι νησιωτικές και οι ορεινές.

 

Πίνακας 1: Ταξινόμηση περιοχών ανά κατηγορία χώρου και τουριστικής έντασης, ενδεικτική εκτίμηση κατάστασης και προτεινόμενος στόχος αύξησης αριθμού κλινών[22]

	Πολύ υψηλής	Υψηλής	Μεσαίας	Χαμηλής	Πολύ χαμηλής
Αστικές		Χ	Χ	Χ	Χ
Παράκτιες	Χ	Χ	Χ
Νησιωτικές	Χ	Χ
Ορεινές		Χ	Χ	Χ	Χ
Λοιπές Αγροτικές			Χ	Χ	Χ
Νέες κλίνες*	-5% - 0%	5%	20%	50%

 

*ενδεικτικά

Ακολούθως, κάθε ΠΠΣΧΑΑ θα έπρεπε να προβαίνει στην εξειδίκευση του στρατηγικού σχεδίου εθνικής και τουριστικής ανάπτυξης, με βάση τις ιδιαιτερότητες κάθε περιφέρειας και τις αναπτυξιακές επιλογές των εμπλεκόμενων φορέων, και στη χωροταξική του αποτύπωση σε επίπεδο δήμου και δημοτικής/τοπικής ενότητας.

Η ανάλυση του σεναρίου «μηδενικής λύσης» θεωρεί ότι όλα τα σημερινά προβλήματα οφείλονται «στην προνομιακή μεταχείριση των μικρότερων γηπέδων και κατ’ ακολουθίαν των μικρότερων μονάδων» (ΣΜΠΕ, σ. 200), καθώς (μεταξύ άλλων) εκτιμάται ότι:

-          οι τελευταίες έχουν μεγαλύτερη περιβαλλοντική επιβάρυνση

-          η προνομιακή τους μεταχείριση αναιρεί τη δυναμική ανάπτυξης του κλάδου και την παγίωση της χώρας ως ανταγωνιστικού παγκόσμιου προορισμού με την προσφορά κατάλληλης γης και χωροθετικών όρων που θα διευκολύνουν τις τουριστικές επενδύσεις

-          αναιρεί την υποστήριξη θεματικών μορφών τουρισμού παράλληλα με τον τουρισμό ήλιου και θάλασσας

-          διατηρεί τις δια- και ενδο-περιφερειακές ανισότητες τουριστικής ανάπτυξης.

Η ανάλυση εκκινεί από λανθασμένη βάση: η εκτός οικισμού δόμηση (που δεν περιορίζεται ούτε από το παρόν ΕΧΠ) δημιουργεί εξ ορισμού περιβαλλοντική επιβάρυνση, αφού «αφαιρεί» φυσικό περιβάλλον και το μετατρέπει σε δομημένο-σφραγισμένο (sealed soil), με αρνητικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, στο νερό, στο τοπίο κ.λπ. Για τον λόγο αυτό, θα έπρεπε να περιοριστεί. όμως το να υποστηρίζεται από τη ΣΜΠΕ ότι οι μεγάλες, οργανωμένες και πολυτελείς τουριστικές επενδύσεις με τους μεγάλους όγκους, με τις ατομικές πισίνες και τις μεγάλες διαμορφώσεις εξωτερικών χώρων, με την πλήρη αλλοίωση του τοπίου και την εξάντληση των πόρων έχουν μικρό αποτύπωμα, είναι μάλλον υπερβολικό και θα έπρεπε να τεκμηριώνεται με μετρήσιμο αντικειμενικό τρόπο. Κάτι που ομολογείται ότι δεν έχει γίνει (ΣΜΠΕ, σ. 201), όχι γιατί δεν είναι γνωστό το πως πρέπει να γίνει, όπως διατείνονται οι συντάκτες της ΣΜΠΕ, αλλά λόγω της κρατικής αδιαφορίας στο να έχει συγκεντρωμένα τα απαιτούμενα προς αυτό δεδομένα σε ένα Εθνικό Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού.

Τα επιχειρήματα ότι οι μεγάλες μονάδες υποστηρίζουν θεματικές μορφές τουρισμού και όχι all inclusive καταστάσεις[23], ότι θα βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητα του τουριστικού προϊόντος και ότι θα μειώσουν τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες (ΣΜΠΕ, σελ.203-) είναι τουλάχιστον έωλα και σίγουρα δεν τεκμηριώνονται από καμία ανάλυση. Ειδικά σε ό,τι αφορά την ανταγωνιστικότητα, το μοντέλο που προωθεί το ΕΧΠ έχει εγκαταλειφθεί από τις αναπτυγμένες χώρες (και κυρίως από τους καταναλωτές, που, αντί να είναι «έγκλειστοι και ανώνυμοι» σε μεγάλες τουριστικές μονάδες, προτιμούν τα μικρότερα καταλύματα, ιδίως οικήματα εντός των οικισμών -όπως προκύπτει από την πολύ γρήγορη αύξηση των ιδιωτικών μισθώσεων σύντομης διάρκειας , ανάμεσα στους κατοίκους του τόπου). Ας μην ξεχνάμε ότι, χάρη στο υψηλό αίσθημα ασφάλειας και φιλοξενίας που υπάρχει διαχρονικά στη χώρα, αυτό είναι το τουριστικό προϊόν που ξεχώρισε την Ελλάδα από άλλους τουριστικούς προορισμούς, ιδίως από όσους αναπτύχθηκαν αργότερα και λειτουργούν πλέον ανταγωνιστικά.

Τέλος, το γεγονός ότι δεν υπάρχουν περιορισμοί στον αριθμό των κλινών που μπορούν να δημιουργηθούν, μέχρις ότου δομηθεί όλος ο ελεύθερος χώρος των «περιοχών ελέγχου» και των «αναπτυγμένων περιοχών», δεν συμβάλλει στη καλύτερη χωρική κατανομή των κλινών. Οι τελευταίες θα συνεχίσουν να συσσωρεύονται στις μέχρι τώρα ελκυστικές περιοχές, για λόγους που συνδέονται με τις εξωτερικές οικονομίες[24], ενώ γνωρίζουμε ότι η διαφοροποίηση των παρεχόμενων οικονομικών κινήτρων με βάση την τουριστική ανάπτυξη των περιοχών δεν έχει αποδώσει ουσιαστικά αποτελέσματα στη χωρική διάχυση των επενδύσεων στα 50 χρόνια που εφαρμόζεται.

Το 2ο σενάριο της «προσαρμογής» της τουριστικής επιχειρηματικής κοινότητας και της κοινωνίας είναι το ελάχιστο που θα πρέπει να επιχειρηθεί, σε όλα τα επίπεδα διαχείρισης του τουριστικού προϊόντος. Παράλληλα, θα πρέπει να προωθηθούν οι βασικές (πχ. δίκτυα) και οι ειδικές τουριστικές υποδομές (πχ. χώροι ανάδειξης πολιτιστικού, περιβαλλοντικού και παραγωγικού κεφαλαίου του προορισμού, κέντρα αφήγησης τοπικής ιστορίας κλπ) που λείπουν ή έχουν απαξιωθεί, χωρίς να αυξάνεται η προσφορά κλινών, ιδίως στις «περιοχές ελέγχου» και τις «αναπτυγμένες περιοχές», τουλάχιστον μέχρι να ολοκληρωθούν οι μελέτες φέρουσας ικανότητας και να σταθμιστεί κατά πόσον πρόκειται για περιοχές στις οποίες παρατηρούνται φαινόμενα υπερτουρισμού. Με το προτεινόμενο ΕΧΠ ωστόσο εξασφαλίζεται το ακριβώς αντίθετο: αύξηση της προσφοράς κλινών στις ως άνω κατηγορίες περιοχών[25] (και κατά συνέπεια αύξηση της ανισοκατανομής των τουριστικών ροών, ενώ θεωρείται επιθυμητός στόχος η μείωση της) και πιθανή μόνο βελτίωση (εμπλουτισμός και διαφοροποίηση) του τουριστικού προϊόντος και του περιβαλλοντικού αποτυπώματός του, δεδομένου ότι όλες οι σχετικές παρεμβάσεις χαρακτηρίζονται ως «κατευθύνσεις», στερούμενες οποιασδήποτε δεσμευτικότητας.

Το 3ο σενάριο «της πλήρους μεταρρύθμισης της χωρικής οργάνωσης του τουρισμού στο πλαίσιο των αρχών της βιωσιμότητας» μετασχηματίζει το τουριστικό προϊόν της χώρας με όρους προηγούμενων δεκαετιών, που έχουν εγκαταλειφθεί, τουλάχιστον στην Ευρώπη. Η επίκληση των νέων δεδομένων της κλιματικής αλλαγής, των περιβαλλοντικών παραμέτρων και των απαιτήσεων της κυκλικής οικονομίας είναι απλά προσχηματική. Σε διαφορετική περίπτωση, το ΕΧΠ και Η ΣΜΠΕ δεν θα θεωρούσαν ότι τα μικρά ακατοίκητα νησιά (που διαθέτουν μόνο παράκτια ζώνη και αυτή μικρότερη  των 500 μέτρων) θα μπορούσαν να είναι υποδοχείς μεγάλων επενδύσεων. Άλλωστε, δεν παρέχεται καμία εγγύηση (στην ίδια την έκθεση της ΣΜΠΕ αναφέρεται ότι δεν υπάρχουν δεδομένα) ότι οι μελλοντικές μεγάλες μονάδες θα συμμορφώνονται με τις αρχές της βιωσιμότητας, καθώς στο σχέδιο του ΕΧΠ-Τ δεν υπάρχει καμία σχετική δέσμευση.

Επιθυμητό θα ήταν, αντίθετα, ένα σενάριο πλήρους μεταρρύθμισης/ανατροπής της λειτουργίας της τουριστικής οικονομίας το οποίο:

- θα βελτιώνει το αποτύπωμά της μέσα από ανατροπές στο παραγωγικό και καταναλωτικό πρότυπο (πχ. λιγότερα αλλά μεγαλύτερης διάρκειας ταξίδια για τη μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος των μετακινήσεων, μείωση του διαθέσιμου χώρου ανά άτομο για τη μείωση του αποτυπώματος στη γη, περιορισμός της κατανάλωσης νερού ανά διανυκτέρευση, μείωση της καταναλισκόμενης ενέργειας και της παραγωγής κάθε είδους αποβλήτων κ.λπ.)

 

 

- θα μετασχηματίσει σταδιακά τον «μαζικό τουρισμό ήλιου και θάλασσας» σε «τουρισμό ευεξίας» για τους επισκέπτες, «τουρισμό ικανοποίησης» για εργαζομένους και επιχειρηματίες και σε «τουρισμό ευζωίας» για τους κατοίκους, αξιοποιώντας όχι μόνο το θαλασσινό νερό αλλά και το θερμό (ιαματικές πηγές) και το γλυκό (ποτάμια και λίμνες), διασπείροντας την τουριστική δραστηριότητα και στην ενδοχώρα και δημιουργώντας και ένα νέο brand name («Ελλάδα: η τριλογία του νερού»).

- θα διατηρεί και θα αναδεικνύει την ταυτότητα κάθε προορισμού μέσα από την παραγωγή μοναδικών «γαλαζιο-πράσινων» εμπειριών ποιότητας για όσους ενδιαφέρονται για ειδικά προϊόντα με βάση τον πολιτισμό (συμπεριλαμβανομένου και του διατροφικού) και τη φύση (συμπεριλαμβανομένου και του δομημένου περιβάλλοντος, των αγροτικών τοπίων κ.λπ.) με τη βοήθεια εκπαιδευμένων ατόμων, μετακινώντας τη βάση της τουριστικής εμπειρίας από το κατάλυμα στον προορισμό και στις δραστηριότητες.

Τέλος, τα εναλλακτικά σενάρια τουριστικής ανάπτυξης θα έπρεπε να συνοδεύονται και από ποσοτικές εκτιμήσεις σε ό,τι αφορά:

-          τον προσδοκώμενο αριθμό νέων κλινών

-          την προσδοκώμενη αύξηση της τουριστικής δαπάνης

-          την προσδοκώμενη αύξηση της απασχόλησης

-          την προσδοκώμενη αύξηση της περιβαλλοντικής πίεσης

Παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες που υπάρχουν εξαιτίας της έλλειψης δεδομένων ανά δημοτική ενότητα (επίπεδο στο οποίο επιχειρείται με το προτεινόμενο ΕΧΠ να γίνει ο χωροταξικός σχεδιασμός) σχετικά με την επιβάρυνση που προκαλεί στο περιβάλλον ο τουρισμός σήμερα, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν, όπως ήδη αναφέρθηκε, υφιστάμενα μεθοδολογικά εργαλεία και βιβλιογραφικές αναφορές όπως αυτή που ακολουθεί.

 

Πίνακας: Χρήση πόρων στο παγκόσμιο τουρισμό, 2010

 

Πηγή: S.Gossling and P.Peters, Assessing tourism’s global environmental impact 1900-2050, Journal of Sustainable Tourism, 23(5)

Μια ΣΜΠΕ που περιορίζεται σε ποιοτικές μόνο εκτιμήσεις, χωρίς μια, έστω και κατά προσέγγιση, εκτίμηση της πρόσθετης επιβάρυνσης του φυσικού περιβάλλοντος από την τουριστική δραστηριότητα (περιβαλλοντικό αποτύπωμα του τουρισμού) και της δυνατότητας αυτή να «απορροφηθεί» από το υφιστάμενο φυσικό κεφάλαιο, δεν μπορεί να γίνει αποδεκτή. Ειδικά σε ό,τι αφορά τις υπό προστασία (αλλά μη ουσιαστικά προστατευόμενες) περιοχές NATURA, ακόμη και σήμερα, είκοσι χρόνια μετά τη θεσμοθέτησή τους, δεν έχουν καθοριστεί στόχοι προστασίας και μηχανισμοί που θα εξασφαλίζουν την επίτευξη αυτών των στόχων. Η άποψη ότι οι εγκρίσεις που προβλέπονται κατά τη διαδικασία της περιβαλλοντικής αδειοδότησης θα αντιμετωπίσουν τα θέματα αυτά κρίνεται, στην πράξη, ως μη τεκμηριωμένη.

Συμπερασματικά

Με βάση τα παραπάνω, προτείνεται:

-          η απόσυρση του προτεινόμενου ΕΧΠ Τουρισμού

-          η εκπόνηση ενός Εθνικού Σχεδίου Τουρισμού που:

o   να βασίζεται στην αξιολόγηση της υπάρχουσας κατάστασης με όρους βιωσιμότητας ανά ζώνη (νησιά, πόλεις, παράκτιες περιοχές, ορεινές, λοιπές, αγροτικές) και προορισμό

o   να προτείνει εναλλακτικά σενάρια (σε επίπεδο χώρας και επιμέρους ζωνών-προορισμών) επί των οποίων θα γίνεται ουσιαστική διαβούλευση προκειμένου να επιλεγεί το βέλτιστο δυνατό

-          η εκπόνηση νέου ΕΧΠ Τουρισμού που θα καθορίζει πού θα γίνουν οι όποιες τουριστικές επενδύσεις επιτραπούν με βάση τα όρια που θα τεθούν

-          η εκπόνηση ολοκληρωμένων περιφερειακών και τοπικών αναπτυξιακών σχεδίων με σαφείς αναπτυξιακές κατευθύνσεις και ενσωμάτωση του τουρισμού ως μίας μόνο από τις πιθανές δραστηριότητες.

 

Γιάννης Σπιλάνης

Καθηγητής, Τμήμα Περιβάλλοντος - Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Διευθυντής Εργαστηρίου Τοπικής & Νησιωτικής Ανάπτυξης ( https://llid.aegean.gr/)

Διευθυντής Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου ( http://tourismobservatory-n.ba.aegean.gr/)

---

[1] https://ypen.gov.gr/se-dimosia-diavoulefsi-to-neo-eidiko-chorotaxiko-plaisio-gia-ton-tourismo-kai-i-stratigiki-meleti-perivallontikon-epiptoseon/

[2] Εχουν εκπονηθεί (2002) και αναφερωρηθεί στη πλειοψηφία τους

[3] Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (ΠΟΤ), «βιώσιμος τουρισμός είναι εκείνος που λαμβάνει πλήρως υπόψη τις τρέχουσες και μελλοντικές του οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις, καλύπτοντας τις ανάγκες των επισκεπτών, της βιομηχανίας, του περιβάλλοντος και των μονίμων κατοίκων».

[4] Η οικονομική αποτίμηση της συμβολής του τουρισμού στο ΑΕΠ και στην απασχόληση που περιλαμβάνεται στο κεφ.6 της ΣΜΠΕ βασίζεται σε λανθασμένα στοιχεία και υποθέσεις εργασίας (πχ. ότι όλες οι θέσεις απασχόλησης του κλάδου της εστίασης οφείλονται στη τουριστική δραστηριότητα, σε υπερεκτιμημένους πολλαπλασιαστές που δεν λαμβάνουν υπόψη τις διαρκώς αυξανόμενες εισαγωγές για τη κάλυψη αναγκών, την αύξηση των εισοδηματικών διαρροών λόγω του αυξανόμενου αριθμού ξένων συμφερόντων και εργαζομένων μη μονίμων κατοίκων της χώρας κλπ), ενώ δεν λαμβάνουν υπόψη στο αναπτυξιακό αποτύπωμα του τουρισμού το χαμηλό επίπεδο εξειδίκευσης των εργαζόμενων, τις χαμηλές απολαβές κ.λπ. (βλ. Μελέτη ΚΕΠΕ, Οι οικονομικές επιπτώσεις του τουρισμού, υπό έκδοση)

[5] Το γεγονός ότι η Ελλάδα δεν διαθέτει Δορυφόρους Λογαριασμούς Τουρισμού (ΔΛΤ) δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν αρκετά δεδομένα για να γίνει κάποια ορθή προσέγγιση της κατάστασης του τουρισμού ώστε να υπάρχει βάση για την εκτίμηση των επιπτώσεων εναλλακτικών σεναρίων (https://tourismobservatory-n.ba.aegean.gr/index.php/ekthesis_meletes/ektheseis/)

[6] Η έλλειψη επίσημων στοιχείων από τη πλευρά της ελληνικής πολιτείας δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν να γίνουν εκτιμήσεις με βάση τη βιβλιογραφία και μεθοδολογίες διεθνών οργανισμών όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (https://www.unwto.org/tourism-statistics/measuring-sustainability-tourism)

[7] Όμως και αυτή η αρτιότητα των 16 ή των 12 στρεμμάτων ανά περίπτωση μπορεί να φαίνεται μεγάλη όταν πρόκειται για κατοικία ή για μια μικρή μονάδα είναι πολύ μικρή σε σχέση με τις εκατοντάδες στρέμματα που χρειάζονται οι οργανωμένοι υποδοχείς πάσης φύσεως αν λάβουμε υπόψη μας τις στρατηγικές επενδύσεις στη Μύκονο, στη Σαντορίνη, στην Ίο αλλά και τις προεγκρίσεις Ειδικών Πολεοδομικών Σχεδίων σε Σέριφο και Φολέγανδρο (για να αναφερθούμε μόνο σε μερικά από τα μικρότερα νησιά).  

[8] Η ΦΙ συνδέεται με αντικειμενικά μετρήσιμα κριτήρια που αφορούν την οικονομία, τη κοινωνία, τις υποδομές, το περιβάλλον και αφορά στο όριο πέρα από το οποίο η βιωσιμότητα ενός τόπου τίθεται σε αμφισβήτηση, ενώ ο υπερτουρισμός συνδέεται άμεσα με την αντίληψη των κατοίκων και των επισκεπτών σε ότι αφορά την ικανοποίηση τους

[9] Άρθρο 2 – στόχοι, του Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης ΦΕΚ 128/3-7-2008 (https://www.pde.gov.gr/ppxsaa/content/files/plaisia-xsaa/ΦΕΚ%20128Α_08_ΓΠ.pdf) σ. 2261 και συνέχεια

[10] Στο ΕΧΠ Τουρισμού συνιστάται ακόμη η ανάπτυξη και όχι η μεταβολή των χρήσεων των χιονοδρομίων, όταν σε πολύ βορειότερες χώρες η έλλειψη χιονιού και η υποκατάστασή του από το υψηλής περιβαλλοντικής επιβάρυνσης τεχνητό χιόνι είναι πλέον μια πραγματικότητα.

[11] Ενώ το Πρωτόκολλο της Βαρκελώνης -το οποίο έχει ισχύ νόμου για τις χώρες της ΕΕ - προβλέπει αδόμητη ζώνη 100μ από τη γραμμή του αιγιαλού προβλέπονται από 50 έως 3,5μ ανάλογα με τις διαφορετικές ισχύουσες διατάξεις. Το παρόν σχέδιο ΕΧΠ για τον τουρισμό δεν προβλέπει άλλη ρύθμιση παρά το γεγονός ότι η ΣΜΠΕ αποδέχεται ότι η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει τον τουρισμό (σ.274-).

[12] General Secretariat of the Council, European Agenda for Tourism 2030, Council conclusions adopted on 1-12-2022, 15441/22 COMPET 969 / TOUR 78 )

[13] Το ελάχιστο που θα μπορούσε να προβλεφθεί είναι η διάθεση του τέλους περιβαλλοντικής προστασίας (στην ουσία, του φόρου διαμονής) για έργα που προκύπτουν από τη περιβαλλοντική επιβάρυνση που προκαλεί ο τουρισμός

[14] https://www.synigoros.gr/el/category/default/post/eidikh-ek8esh-2024-or-biwsimh-toyristikh-anapty3h:-plaisio-ypodomes-poroi

[15] https://insete.gr/perifereies/

[16] Αφορά τόσο τους γενικούς στόχους (άρθρο 1, παρ.2) όσο και τις κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης που δίνονται ανα κατηγορία περιοχών (άρθρο 5).

[17] ΦΕΚ 16 ΑΑΠ/05.02.2019, άρθρο 1: https://ypen.gov.gr/wp-content/uploads/2020/11/20200728_Ionia_FEK.pdf

 

[18] Τα δεδομένα προέρχονται από την εμπειρογνωμοσύνη Γ. Σπιλάνης, «Νησιωτικότητα: Αναπτυξιακές κατευθύνσεις και χρηματοδοτήσεις της προγραμματικής περιόδου 2021-2027», ΕΕΤΑΑ, 2022

[19] Το γεγονός ότι υπάρχουν μικροδιαφοροποιήσεις μεταξύ των περιοχών για αρτιότητες μεταξύ 10, 12 ή 16 στρεμμάτων και για νέες κλίνες μόνο σε ξενοδοχεία 4-5* ή και 3* είναι ασήμαντες για να θεωρηθεί ότι έχουν ληφθεί υπόψη οι μεγάλες διαφορές του χώρου και της τουριστικής πίεσης.

[20] Η κατάσταση βιωσιμότητας μιας περιοχής προσεγγίζεται με βάση τη μεθοδολογία DPSIR (EEA, 1999) που έχει ως στόχο στην εκτίμηση της κατάστασης μιας περιοχής με βάση τις πιέσεις που δέχεται από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες

[21] Για τον υπολογισμό της τουριστικής έντασης θα έπρεπε να συνεκτιμηθούν, πέρα από τον απόλυτο αριθμό κλινών, τόσο η σχετική συγκέντρωση των επαγγελματικών τουριστικών κλινών (αλλά και του συνόλου των ιδιωτικών κλινών, εφόσον όλες δημιουργούν πίεση στη χωρική ενότητα) σε μια περιοχή όσο και κρίσιμα περιβαλλοντικά θέματα, όπως, για παράδειγμα, η διαθεσιμότητα νερού.

[22] Το ότι στις περιοχές πολύ υψηλής τουριστικής έντασης δεν προβλέπεται αύξηση των διαθέσιμων κλινών δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να ενισχυθεί η επισκεψιμότητά τους και γενικότερα η τουριστική δραστηριότητα. Το τελευταίο μπορεί κάλλιστα να επιτευχθεί με τη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος και την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου. Στόχος, αντίθετα, είναι να αποφευχθούν η υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας και ο υπερτουρισμός που ήδη παρατηρούνται κατά τη διάρκεια της υψηλής τουριστικής περιόδου σε αυτές τις περιοχές.

[23] Ακόμη και όταν δεν αφορά σε ΑΙ συμβόλαια, οι μεγάλες αυτές ξενοδοχειακές μονάδες που προσφέρουν πολλές υπηρεσίες λειτουργούν σε μεγάλο βαθμό ως off shore από τον προορισμό, προσφέροντας ένα τυποποιημένο τουριστικό προϊόν και είναι, ως εκ τούτου, περισσότερο ευάλωτες στον ανταγωνισμό. Αντίθετα, οι μη ομογενοποιημένοι προορισμοί διατηρούν την ταυτότητά τους και ξεχωρίζουν γι’ αυτό από τους ανταγωνιστές, ενώ ταυτόχρονα συμβάλλουν στη διάχυση των ωφελειών στην τοπική κοινωνία.

[24] Το κόστος λειτουργίας μιας μονάδας επηρεάζεται αρνητικά, δηλαδή μειώνεται, λόγω της παρουσίας πολλών συναφών επιχειρήσεων, ενώ στον τουρισμό συγκεκριμένα επηρεάζεται και από τη θετική φήμη του τουρισμού

[25] Το «πάγωμα» της ανέγερσης νέων κλινών σε μια σειρά από περιοχές όπου έχουν παρουσιαστεί είτε φαινόμενα υπέρβασης της αντοχής τους (φέρουσας ικανότητας) είτε αντιδράσεις των τοπικών κοινωνιών (υπερτουρισμός) είτε και τα δύο είναι ο μοναδικός τρόπος να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα. Ακόμη και αν ο «υπερτουρισμός» διαρκεί μόλις 40 μέρες ή 4 μήνες το χρόνο, ενώ το υπόλοιπο διάστημα υπάρχει «υποτουρισμός», στόχος πρέπει να είναι η εξισορρόπηση της τουριστικής κίνησης μεταξύ των δύο περιόδων (με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την πληρότητα των μονάδων, την κερδοφορία τους και την απασχόληση) και όχι η υψηλότερη ένταση που θα δημιουργήσουν αναπόφευκτα οι νέες κλίνες στην περίοδο του «υπερτουρισμού». Είναι σαν να μην γίνεται αντιληπτό ότι η «υψηλή πίεση» μπορεί να οδηγήσει σε «θάνατο» τον προορισμό (αυτό που φαίνεται να συμβαίνει ήδη σε κάποιους προορισμούς) και ότι δεν συμψηφίζεται με περιόδους χαμηλής πίεσης. Τέλος, η ποιότητα ζωής των κατοίκων, που υποφέρουν τόσο από τον υπερτουρισμό όσο και από τον υποτουρισμό (έλλειψη απασχόλησης, κλειστά καταστήματα κ.λπ.), δεν λαμβάνεται υπόψη.