ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗΣ ΠΟΛΙΤΩΝ ΓΙΑ ΕΣΠΑ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 2014-20 και το ΕΣΠΑ 2021-27

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗΣ ΠΟΛΙΤΩΝ ΓΙΑ ΕΣΠΑ ΠΕΡΙΟΔΟΥ 2014-20 και το ΕΣΠΑ 2021-27

Η ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ ΠΟΛΙΤΩΝ έχει αναδείξει εδώ και καιρό το πρόβλημα που υπάρχει στη πρόοδο του ΕΣΠΑ και γενικότερα στον αναπτυξιακό σχεδιασμό της Περιφέρειας. Αλλα είναι γνωστά, άλλα ακούστηκαν εδώ στην Επιτροπή Παρακολούθησης και άλλα θα πρέπει να συζητηθούν ώστε να μην επαναληφθούν. Όμως στη σημερινή συζήτηση πέρα από τα προβλήματα και τις ευθύνες που υπάρχουν, πρέπει να ακουστούν και να συζητηθούν με τους παρευρισκόμενους από την ΕΕ και την κεντρική διοίκηση οι προτάσεις για να βγούμε από το αδιέξοδο.

Η ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ ΠΟΛΙΤΩΝ στο πρόγραμμα της έβαλε 3 προτεραιότητες-αρχές:

-          Συμμετοχική αυτοδιοίκηση

-          Βιώσιμη και Δίκαιη Ανάπτυξη

-          Αλληλεγγύη για όλους

Ο πρώτος άξονας που αφορά στην ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ είναι η προϋπόθεση όλων των υπόλοιπων αφού χωρίς κινητοποίηση των πολιτών και χωρίς συστηματικές συνεργασίες με όλους τους εμπλεκόμενους στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη φορείς (και προφανώς δεν περιοριζόμαστε στις Δημοτικές Αρχές), δεν είναι δυνατόν να προχωρήσουμε σε ουσιαστικά αποτελέσματα που να λύνουν ουσιαστικά προβλήματα των πολιτών και να αλλάζουν το τοπίο. Δεν είναι της παρούσας να αναπτύξω το πώς η ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ ΠΟΛΙΤΩΝ βλέπει στη πράξη την συμμετοχική αυτοδιοίκηση. Θα καταθέσει την αναλυτική της πρόταση στο πλαίσιο της διαβούλευσης για τη συγκρότηση της νέας περιφερειακής αρχής και της λειτουργίας του Περιφερειακού Συμβουλίου και των άλλων οργάνων της Περιφέρειας.

Ο δεύτερος άξονας αφορά στη ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ και τις 3 συνιστώσες της: οικονομική αποτελεσματικότητα, κοινωνική δικαιοσύνη και περιβαλλοντική διατήρηση. Εχουμε δώσει συγκεκριμένο περιεχόμενο στο πως βλέπουμε την ΒΑ να εφαρμόζεται στα νησιά και ειδικά στο Β.Αιγαίο: ποιοτικά, πράσινα και ίσων ευκαιριών νησιά. Σε ότι αφορά τα «ποιοτικά νησιά» ως βάση για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων (συμπεριλαμβανόμενων και αυτών του κοινωνικού τομέα) η πρόταση μας είναι η αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων των νησιών (πολιτιστικό, φυσικό και παραγωγικό κεφάλαιο των νησιών) στην παραγωγή ποιοτικών , καινοτόμων, με υψηλή προστιθέμενη αξία και βασισμένα στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (ιδιοτυπία) των νησιών, προϊόντων και υπηρεσιών. Σε ότι αφορά στα πράσινα νησιά, η καινοτόμα διαχείριση των περιορισμένων πόρων αποτελεί προϋπόθεση για την μακροχρόνια διασφάλιση της επάρκειας τους, ενώ μπορεί να χρησιμεύσει και ως brand name των νησιών. Τέλος η εξασφάλιση υποδομών και υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος σε επίπεδο ανάλογο με αυτό της ηπειρωτικής χώρας αποτελεί το περιεχόμενο του «νησιά ίσων ευκαιριών».

Ο τρίτος άξονας που αφορά στην ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ, ενώ περιλαμβάνεται στη βιώσιμη ανάπτυξη ως ένας από τους πυλώνες της, την κοινωνική δικαιοσύνη, αναφέρεται χωριστά λόγω της οξύτητας των προβλημάτων και της ανάγκης για κατεπείγουσες παρεμβάσεις. Εδώ έχουμε προσδιορίσει 3 άξονες, που προφανώς μπορούν να εμπλουτιστούν μετά από συζητήσεις, ενώ το βασικό εργαλείο παρέμβασης, πέρα από τις υπάρχουσες κοινωνικές δομές των οποίων η στήριξη είναι προτεραιότητα, αποτελούν οι ΚΟΙΝΣΕΠ. Οι άξονες προτεραιότητας είναι:

-          Πρόγραμμα για άτομα με ειδικές ανάγκες

-          Πρόγραμμα για άτομα που βρίσκονται ή κινδυνεύουν από κοινωνικό αποκλεισμό

-          Δράσεις για την αντιμετώπιση κοινωνικών τριβών λόγω του φόβου που δημιουργεί το μεταναστευτικό

Τα παραπάνω μπορεί κανείς να τα βρει διάσπαρτα μέσα στους 3 άξονες προτεραιότητας και στους 11 θεματικούς στόχους του τρέχοντος ΕΣΠΑ αλλά και στους 5 στόχους πολιτικής και τους 30 ειδικούς στόχους του νέου και επομένως να βρει δυνατότητα χρηματοδότησης. Όμως χωρίς να υπάρχει μια εσωτερική συνάφεια και εξειδικευμένοι στόχοι για την Περιφέρεια, έργα και δράσεις θα γίνουν, θα απορροφηθούν πόροι –άλλωστε αυτό γίνεται εδώ και 30 χρόνια με αρκετή επιτυχία  θα έλεγα- αλλά το αναπτυξιακό αποτύπωμα θα παραμένει ισχνό. Η υστέρηση ως προς τους στόχους της βιώσιμης ανάπτυξης αποτυπώνονται ως εξής:

-          Οικονομική αποτελεσματικότητα: χαμηλό κκ ΑΕΠ και αρνητική εξέλιξη κατά την περίοδο της κρίσης σε σχέση με τις άλλες περιφέρειες. Προβληματική δομή της οικονομίας με ιδιαίτερα χαμηλό % εμπορεύσιμων και εξωστρεφών κλάδων. Χαμηλό % απασχόλησης

-          Κοινωνική δικαιοσύνη: αρνητική εξέλιξη πληθυσμού και ηλικιακή δομή, υψηλή ανεργία, χαμηλό κκ εισόδημα

-          Περιβαλλοντική διατήρηση: παρά το χαμηλό βαθμό ανθρωπογενών πιέσεων προβλήματα σε διαχείριση νερού, στη διαχείριση αποβλήτων, στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και προσαρμογή σ’αυτήν.

Ποιες οι αιτίες των προβλημάτων αυτών; Κατά βάση η χαμηλή ελκυστικότητα των νησιών που εστιάζεται ιδιαίτερα:

-          Στη «νησιωτικότητα» που δημιουργεί ειδικές αρνητικές συνθήκες γεγονός που αποτυπώνεται σε όλες τις νησιωτικές περιφέρειες της ΕΕ

-          Χαμηλός δείκτης ανταγωνιστικότητας (249^η θέση μεταξύ των 275 ευρωπαϊκών περιφερειών) που οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στη μη συμβατότητα πολλών παραμέτρων των δεικτών αυτών με την νησιωτικότητα όπως πχ. το μέγεθος αγοράς. Ο δείκτης αυτός καταγράφει όλες τις πτυχές που επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα όπως είναι οι υποδομές, το ανθρώπινο δυναμικό, η επιχειρηματική δραστηριοποίηση, η καινοτομία κλπ Η κατάσταση αυτή πρέπει να αντιμετωπιστεί με ένα διαφορετικό αναπτυξιακό πλαίσιο.

Τίθεται το ερώτημα αν στην τρέχουσα περίοδο έγιναν έργα και άλλες παρεμβάσεις που τείνουν να μειώσουν το gap ελκυστικότητας-ανταγωνιστικότητας ώστε να αλλάξει συνολικά η πορεία, τι μπορεί να γίνει στον χρόνο που απομένει, αλλά και τι να σχεδιαστεί για την επόμενη προγραμματική περίοδο. Η απάντηση είναι ότι όπως και σε όλες τις προηγούμενες προγραμματικές περιόδους, εδώ και τριάντα χρόνια, η έλλειψη συνοχής στο υλοποιούμενο πρόγραμμα και η έμφαση στην απορρόφηση αντί για το αποτέλεσμα δεν επέτρεψε στη βελτίωση της κατάστασης παρά τα ποσά που επενδύθηκαν στα νησιά της ΠΒΑ. Αυτό αντανακλά λίγο ή πολύ τη κατάσταση σε όλη τη χώρα.

Αποψη μας είναι ότι αν και αυτή τη στιγμή, στη φάση που βρίσκεται το τρέχον ΕΣΠΑ καταγράφοντας μεγάλες καθυστερήσεις και υψηλό κίνδυνο να μην απορροφηθούν οι πόροι όπως περιγράφηκε πολύ προσεκτικά στις εκθέσεις της ΔΑ, θα πρέπει να επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας σε ώριμα έργα σχετικά μεγάλης κλίμακας, εμείς ως ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ ΠΟΛΙΤΩΝ θεωρούμε ότι η συζήτηση επί της ουσίας πρέπει να ανοίξει. Ετσι κι’ αλλιώς η συζήτηση για το νέο ΕΣΠΑ ξεκίνησε και ταυτόχρονα πρέπει να έχουμε στο εμπρός τμήμα του μυαλού μας ότι αναζητούμε ώριμα έργα και δράσεις που να ταιριάζουν σ’ αυτή τη λογική και να τα προτείνουμε για ένταξη στο τρέχον πρόγραμμα, πέρα από όσα ωριμάζουμε για την νέα περίοδο.

Ταυτόχρονα θα πρέπει να μην λησμονούμε ότι υπάρχουν το ΠΔΕ και το Ειδικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν είτε με ένταξη έργων που έχουν ήδη προβλεφθεί και προχωρούν, είτε για να χρηματοδοτήσουν την ωρίμανση έργων για το ΕΣΠΑ.

Με βάση τα παραπάνω αλλά και τις εκθέσεις του τρέχοντος αλλά και του επόμενου προγράμματος απόλυτη προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί σε θέματα ανταγωνιστικότητας των τοπικών επιχειρήσεων και οικονομιών. Στα κείμενα αυτά έχει επισημανθεί σε όλους τους τόνους η ανάγκη για εστίαση της ανάπτυξης και της καινοτομίας σε περιορισμένο αριθμό κλάδων όπως ο τουρισμός, η αγροδιατροφή, ο πολιτισμός, το περιβάλλον. Θεωρούμε ότι η προσέγγιση πρέπει να είναι ολοκληρωμένη, με τη λογική ΟΧΕ και να «δανείζεται» δράσεις από όλους τους άξονες και τους θεματικούς στόχους.

Ας δούμε ένα παράδειγμα δραστηριότητας και συγκεκριμένα τον τουρισμό: τι συζητάμε εδώ και χρόνια ότι θέλουμε να πετύχουμε και δεν προχωρά παρά ελάχιστα;

-          Διαφοροποίηση τουριστικού προϊόντος με αξιοποίηση τοπικών συγκριτικών πλεονεκτημάτων. Προτείνουμε:

o   τουρισμός ευεξίας με αξιοποίηση των ιαματικών πηγών (που υπάρχουν σε όλα σχεδόν τα νησιά του Β.Αιγαίου), της φύσης (πχ. περιπατητικά μονοπάτια) και της διατροφής (σύνδεση αγροδιατροφής-τουρισμού)

o   θαλάσσιος – αλιευτικός τουρισμός

o   πολιτιστικός τουρισμός βασισμένος στους μύθους και την ιστορία κάθε νησιού και σε ονόματα με παγκόσμια αναγνωρισιμότητα (Ικαρος, Πυθαγόρας, Ομηρος, Αριστοτέλης-Σαπφώ,  Ηφαιστος)

o   συνεδριακός τουρισμός με αναβάθμιση-αξιοποίηση των υπαρχόντων χώρων

-          Αναβάθμιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών από τους ιδιώτες με δράσεις αναβάθμισης των μονάδων με βάση ένα σήμα ποιότητας (εκπαίδευση εργοδοτών και εργαζόμενων, καινοτομία, προστασία περιβάλλοντος με εξοικονόμηση νερού, ενέργειας κλπ, χρήση τοπικών προϊόντων-αγροδιατροφή)

-          Αναβάθμιση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών από το δημόσιο τομέα (κράτος, περιφέρεια, δήμοι) σε κρίσιμες υποδομές και υπηρεσίες όπως δίκτυα μεταφορών, νερό κλπ

-          Αποτελεσματική προβολή

Όπως βλέπουμε η ποιότητα, η τοπικότητα, η προστιθέμενη αξία πάνω στο υπάρχον κεφάλαιο αποτελούν τη βάση του σχεδίου, στη λογική του 1^ου στόχου για ποιοτικά νησιά. Τι πρέπει να εντάξουμε ως δράσεις; Γνωρίζουμε ότι άξονες δράσης και του τρέχοντος προγράμματος «χωράνε» έργα και δράσεις που είναι απαραίτητες όπως αυτές που αφορούν τουριστικές υποδομές και δραστηριότητες, γενικές υποδομές, κατάρτιση εργοδοτών και εργαζόμενων, δικτύωση επιχειρήσεων, ενώ κάποιες άλλες δράσεις θα που άλλωστε δεν είναι ώριμες και/ή δεν περιλαμβάνονται στις  επιλέξιμες δράσεις. Η ολοκληρωμένη όμως παρέμβαση απουσιάζει.

Στη λογική του 2^ου στόχου για πράσινα νησιά υπάρχει μεγάλό εύρος δράσεων που εντάσσεται στη τρέχουσα προσέγγιση για προσαρμογή στη κλιματική αλλαγή. Το νερό και συγκεκριμένα η σύγχρονη διαχείριση του με βάση τις νέες αντιλήψεις είναι ένα ζητούμενο που απασχολεί το σύνολο των νησιών μα πιο πολύ τη Χίο και τη Λήμνο: μείωση της κατανάλωσης και καλύτερη αξιοποίηση των πόρων (και με ανακύκλωση του νερού από βιολογικούς καθαρισμούς για εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα) μέσα από ολιστικές παρεμβάσεις είναι ο τρόπος αντιμετώπισης. Υπάρχουν ώριμες ή σχετικά ώριμες δράσεις που θα μπορούσαν να ενταχθούν σε έναν άξονα που έχει ένα «κενό» χρηματοδότησης τουλάχιστον 80εκ €;

Και ας κάνουμε μια αναφορά στις υποδομές και ειδικά σε αυτές των μεταφορών που συμβάλουν ώστε να υλοποιηθεί ο 3^ος στόχος για νησιά ίσων ευκαιριών με τις ηπειρωτικές περιοχές, που συνδέονται και με τον τουρισμό, μιλώντας για την αναβάθμιση των πυλών εισόδου νησιών. Αφορούν όλα τα νησιά έστω και αν στα διευρωπαϊκά δίκτυα εντάσσονται μόνο τα λιμάνι Λέσβου και Χίου. Θα πρέπει να εξεταστούν οι εγκαταστάσεις:

-          Των τελωνείων των νησιών που σήμερα δέχονται πλοία ή σχεδιάζεται να δεχτούν στο εγγύς μέλλον από το εξωτερικό, κρουαζιερόπλοια και Τουρκία, ώστε οι συνθήκες ελέγχου να γίνουν αντάξιες μιας ευρωπαϊκής χώρας

-          Των χερσαίων εγκαταστάσεων των λιμανιών για να αντιμετωπιστούν παρόμοια προβλήματα για τις συνδέσεις εσωτερικού

-          Των χερσαίων εγκαταστάσεων των λιμανιών για υποδοχή σκαφών αναψυχής.

Η Περιφέρεια οφείλει να ξεκινήσει άμεσα μια μελέτη που να αποτυπώνει την υπάρχουσα και την πιθανή χρήση των κύριων και δευτερευόντων λιμανιών των νησιών και να καταγράψει ρεαλιστικούς στόχους αναβάθμισης τους ώστε να ανταποκρίνονται στο ρόλου τους έτσι ώστε με σοβαρότητα να μπορούν να γίνουν συζητήσεις για προσεγγίσεις κρουαζιεροπλοίων, για λιμάνια αναψυχής, για ανάπτυξη της αλιείας αλλά και του αλιευτικού τουρισμού.

Αντίστοιχα έργα μπορεί να αφορούν αεροδρόμια που δεν έχουν παραχωρηθεί (πχ. αεροδρόμια Χίου και Ικαρίας) και τους δρόμους προσπέλασης προς αυτά (πχ. νότια παράκαμψη Μυτιλήνης, προσπέλαση προς αεροδρόμιο Ικαρίας από Φάρο και από Περδίκι, δρόμος σύνδεσης αεροδρομίου Σάμου με Καρλόβασι κλπ).

Σ’αυτή τη φάση δεν έχει νόημα για περισσότερες λεπτομέρειες. Ελπίζω να έγινε κατανοητή η παρέμβαση της ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗΣ ΠΟΛΙΤΩΝ και το πλαίσιο στο οποίο θα κινηθούμε το επόμενο διάστημα τόσο για την επιτάχυνση του τρέχοντος προγράμματος όσο και για τον σχεδιασμό του επόμενου. Και θα τελειώσω όπως άρχισα: για να έχουμε την πιθανότητα να υλοποιήσουμε τους στόχους μας υπάρχει ένας δρόμος, η ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ.

Γιάννης Σπιλάνης