ΤΑ ΕΥΡΩΠΑΙΚΑ ΝΗΣΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΟΥΣ

Τα ευρωπαϊκά νησιά παρά τις διαφορές που έχουν μεταξύ τους σε ότι αφορά τα γεωγραφικά, τα φυσικά, τα κοινωνικά και τα οικονομικά τους χαρακτηριστικά παρουσιάζουν σημαντικές ομοιότητες συγκρινόμενα με το σύνολο της Ευρωπαϊκής Ηπείρου όπως είναι:

-          το μικρό μέγεθος (σε πληθυσμό, σε τοπική αγορά, σε διαθέσιμη γη και πόρους) σε σχέση με την ηπειρωτική Ευρώπη

-          η περιφερειακότητα και η απομόνωση (σε προσπελασιμότητα)

-          η ύπαρξη ιδιαίτερων, σημαντικών αλλά και εύθραυστων περιβαλλοντικών και πολιτιστικών πόρων.

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιών αποτελούν μόνιμα φυσικά εμπόδια για την επίτευξη ελκυστικότητας και ανταγωνιστικότητας με βάση τα συνήθη κριτήρια που διέπουν το επικρατούν μοντέλο ανάπτυξης (προσπελασιμότητα, οικονομίες κλίμακας και οικονομίες συγκέντρωσης). Αντίθετα έχουν υψηλό κόστος παραγωγής υποδομών και υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος από το κράτος, υψηλό κόστος παραγωγής από τις επιχειρήσεις και υψηλό κόστος διαβίωσης και μειωμένες ευκαιρίες για τους κατοίκους των νησιών σε σχέση με ότι συμβαίνει στην ηπειρωτική Ευρώπη.

Τα παραπάνω, αλλά και το μοντέλο ανάπτυξης που έχει ακολουθηθεί, έχουν οδηγήσει τις νησιωτικές οικονομίες να υστερούν σε κατά κεφαλή παραγωγή ενώ η δομή τους είναι ιδιαίτερα εύθραυστη (τουριστική μονοκαλλιέργεια σε συνδυασμό με δόμηση, χωρίς την εισαγωγή καινοτομιών). Τα ποσοτικά και τα ποιοτικά δημογραφικά χαρακτηριστικά είναι αρκετά δυσμενή (γήρανση πληθυσμού, χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και δια βίου κατάρτισης, υψηλή πρόωρη εγκατάλειψη σχολείου), ενώ οι περιβαλλοντικές πιέσεις αυξάνονται με προβλήματα στη ποιότητα του πόσιμου νερού, στην υποβάθμιση του εδάφους (ρύπανση και ερημοποίηση), στη μείωση της βιοποικιλότητας, στην υποβάθμιση του τοπίου και του δομημένου περιβάλλοντος κλπ.

Ποιες οι προοπτικές των νησιών στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής 2020;  Στην πρόταση για «έξυπνη, βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς μεγέθυνση» αντιπροτείνεται «το ποιοτικό, το πράσινο και το νησί των ίσων ευκαιριών» σε μια προσπάθεια τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιών να μην λειτουργούν ως μειονεκτήματα αλλά να αξιοποιηθούν ως πλεονεκτήματα. Προϋποθέτει τόσο την ανάληψη δράσεων σε τοπικό και εθνικό επίπεδο για ανατροπή της υφιστάμενης αναπτυξιακής στρατηγικής όσο και τη διαμόρφωση ενός διαφορετικού πλαισίου σε ευρωπαϊκό επίπεδο με στόχο την εδαφική συνοχή, βασισμένο σε 2 άξονες: (α) Θεσμικές ρυθμίσεις και συντονισμό σε καίριες για τα νησιά κλαδικές πολιτικές ώστε να λαμβάνουν υπόψη τα ειδικά χαρακτηριστικά της νησιωτικότητας (β) Χρηματοδοτήσεις για να αντιμετωπιστεί το πρόσθετο κόστος που συνεπάγεται η νησιωτικότητα.

Αυτά είναι τα βασικά συμπεράσματα μελέτης που εκπόνησε για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Ενωσης ομάδα ευρωπαίων εμπειρογνωμόνων κάτω από τη καθοδήγηση του Πανεπιστήμιο Αιγαίου και με επιστημονικό υπεύθυνο τον Επ. Καθηγητή Γ.Σπιλάνη. Ο τελευταίος σε ερώτηση μας για τη κατάσταση και τις προοπτικές των ελληνικών νησιών απάντησε ότι παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει το υψηλότερο ποσοστό νησιωτικού πληθυσμού κατακερματισμένο σε πολλά μεσαία και μικρά νησιά από κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα με συνέπεια να αντιμετωπίζει εντονότερα τα προβλήματα της νησιωτικότητας και μεγάλες ενδοπεριφερειακές διαφορές, τα γενικά συμπεράσματα της μελέτης έχουν εφαρμογή και στον ελληνικό νησιωτικό χώρο. Πιο συγκεκριμένα:

-          Η μονόπλευρη τουριστική ανάπτυξη που είχε σημαντικές επιπτώσεις στην αναστροφή της φθίνουσας δημογραφικής και οικονομικής εξέλιξης πολλών νησιών, έχει εξαντλήσει τις προοπτικές ανάπτυξης καθώς δέχεται έντονο ανταγωνισμό από χώρες χαμηλού κόστους

-          Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των νησιών περνά μέσα από την στροφή στη παραγωγή ειδικών ποιοτικών προϊόντων και υπηρεσιών που να βασίζονται στα ειδικά πολιτισμικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά των νησιών με ταυτόχρονη δημιουργία νέας ταυτότητας (brand name) στην αγορά. Προϋπόθεση μιας τέτοιας στρατηγικής είναι η βελτίωση της εκπαίδευσης του ανθρώπινου δυναμικού και η εισαγωγή καινοτομιών στην οργάνωση και λειτουργία των νησιωτικών επιχειρήσεων

-          Η δημιουργία κοινωνιών των 365 ημερών στα νησιά απαιτεί να δοθούν στους νησιώτες και σε όσους επιθυμούν να εγκατασταθούν σ’αυτά η πρόσβαση σε υπηρεσίες δημοσίου συμφέροντος (μετακίνηση, υγεία, παιδεία, κατάρτιση πολιτισμός, ψυχαγωγία, υποστήριξη επιχειρηματικότητας κλπ) με τρόπο που να τα καθιστούν ελκυστικά, ώστε να μην αισθάνονται πολίτες β΄κατηγορίας.

Η εφαρμογή μιας νησιωτικής πολιτικής απαιτεί την εκφρασμένη βούληση σε ανώτατο πολιτικό επίπεδο και την υποστήριξη των φορέων που θα αναλάβουν το έργο αυτό από ένα Ινστιτούτο Νησιωτικής Πολιτικής.

Ελευθεροτυπία Αυγουστος 2011