Γιάννης Σπιλάνης / Νέο ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τον τουρισμό: Σχόλια και προτάσεις

TVXS - 29 Σεπ. 2024 - 09:59

Share https://tvxs.gr/apopseis/arthra-gnomis/giannis-spilanis-neo-eidiko-chorotaxiko-plaisio-gia-ton-toyrismo-scholia-kai-protaseis/

Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τον συντάκτη τους, χωρίς να συμπίπτουν κατ' ανάγκη με την άποψη του Tvxs.gr

Στις 3 Ιουλίου τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από το αρμόδιο υπουργείο το «Νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό» (ΕΧΠ Τουρισμού) και η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) που το συνοδεύει. Η διαβούλευση ολοκληρώθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου.

Η εκπόνηση ειδικού χωροταξικού πλαισίου για τον τουρισμό αποτελεί υποχρέωση του κράτους, η οποία απορρέει από το άρθρο 24 παρ. 2 του Συντάγματος, που αφορά τη χωροταξική διάρθρωση της χώρας. Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία (ν. 4447/2016, όπως τροποποιήθηκε με τον ν. 4759/2020), ο χωρικός σχεδιασμός, εκτός από την Εθνική Χωρική Στρατηγική, περιλαμβάνει επίσης την εκπόνηση ειδικών κλαδικών χωροταξικών σχεδίων, ώστε να αποφεύγονται οι συγκρούσεις χρήσεων γης μεταξύ διαφορετικών δραστηριοτήτων. Μέχρι σήμερα, έχουν εκπονηθεί, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, ειδικά χωροταξικά πλαίσια για τη βιομηχανία, την εξόρυξη, τις ΑΠΕ, τις υδατοκαλλιέργειες και τον τουρισμό (τα προηγούμενα χωροταξικά πλαίσια για τον τουρισμό εκπονήθηκαν το 2009 και το 2013, αντίστοιχα, αλλά κατέπεσαν μετά από προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας). Από τη νομοθεσία προβλέπεται επίσης η εκπόνηση αντίστοιχων σχεδίων τόσο σε επίπεδο περιφέρειας (Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια – ΠΧΠ) όσο και σε επίπεδο μίας ή περισσοτέρων δημοτικών ενοτήτων (Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια – ΤΠΣ, τα οποία εκπονούνται αυτή την περίοδο).

Στόχος του συνόλου αυτών των σχεδίων είναι η βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας, «μια ανάπτυξη που συνθέτει και σταθμίζει κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς στόχους» (άρθρο 1 του ν. 4447/2016). Το ερώτημα είναι εάν το υπό κρίση ΕΧΠ Τουρισμού υπηρετεί αυτόν το στόχο, εναρμονιζόμενο προς τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας σε ό,τι αφορά την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και εάν συμβάλλει στον βιώσιμο τουρισμό και στη βιώσιμη ανάπτυξη των διαφορετικών περιοχών αυτής, ιδίως όσων δέχονται τη μεγαλύτερη τουριστική πίεση (νησιωτικές, παράκτιες και αστικές περιοχές).

ΕΧΠ Τουρισμού και βιώσιμη ανάπτυξη

Ένα χωροταξικό σχέδιο καλείται να αποτυπώσει και να αξιολογήσει τις συνέπειες ενός αναπτυξιακού σχεδίου στο χώρο, καθώς και να επιλέξει –τεκμηριωμένα και με βάση συγκεκριμένα κριτήρια– τη βέλτιστη μελλοντική πορεία μεταξύ εναλλακτικών σεναρίων, έχοντας πρώτα αποτιμήσει την υφιστάμενη κατάσταση. Φαντάζει λοιπόν μάλλον ανακόλουθο να ξεκινά η συζήτηση για ένα νέο ΕΧΠ Τουρισμού χωρίς να έχει προηγουμένως απαντηθεί το ερώτημα «τι τουρισμό και τι ανάπτυξη έχουμε;», αλλά και «τι τουρισμό και τι ανάπτυξη θέλουμε;».

Από το νέο ΕΧΠ Τουρισμού απουσιάζει οποιαδήποτε δέσμευση για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή με βάση τις πρόνοιες της Εθνικής Χωρικής Στρατηγικής (όσον αφορά, για παράδειγμα, τη διαχείριση των υδατικών πόρων, την προστασία της βιοποικιλότητας ή την κατασκευή χιονοδρομικών κέντρων και εγκαταστάσεων γκολφ) ή την τρωτότητα των περιοχών στις οποίες προβλέπεται να γίνουν επενδύσεις, τόσο των παράκτιων (στις οποίες συγκεντρώνεται πάνω από το 80% της τουριστικής δραστηριότητας στη χώρα μας) όσο και των υπολοίπων (ορεινών). Το αντίθετο, θα έλεγε κανείς, αφού η απόλυτη προτεραιότητα που φαίνεται να δίνεται σε τουριστικά καταλύματα πολυτελείας επιβεβαιώνει ότι το ΕΧΠ Τουρισμού και η ΣΜΠΕ δεν λαμβάνουν καθόλου υπόψη τους περιορισμούς που θέτει η κλιματική αλλαγή, παρά τα όσα αναφέρονται στην Εθνική Χωρική Στρατηγική.

Η προτεραιότητα που δίνεται στις εκτός σχεδίου οργανωμένες μορφές μεγάλων τουριστικών αναπτύξεων αλλοιώνει ακόμη περισσότερο τη φύση του ελληνικού τουρισμού και αυτό που έχει καταστήσει τη χώρα μας ελκυστικό τουριστικό προορισμό: την άμεση λειτουργική σχέση των τουριστών με τις οικιστικές περιοχές και την τοπική κοινωνία, αλλά και τις πολλές μικρές τουριστικές και άλλες επιχειρήσεις. Έτσι, πέρα από την αλλοίωση του τοπίου και της ταυτότητας των προορισμών (ειδικά των νησιών, λόγω της περιορισμένης κλίμακάς τους), προκύπτει σοβαρή περιβαλλοντική επιβάρυνση (π.χ. κατάτμηση βιοτόπων και αύξηση των μετακινήσεων με αυτοκίνητο), αλλά και εκτροπή των οικονομικών ροών εκτός της τοπικής οικονομίας και κοινωνίας. Το νέο ΕΧΠ Τουρισμού φαίνεται να βάζει το κατάλυμα στη θέση του προορισμού. Κατά συνέπεια, κινείται σε μια κατεύθυνση που αντιτίθεται στις επίσημες διακηρύξεις (και στις διαφημιστικές καμπάνιες για την τουριστική προβολή της χώρας) που συνηθίζονται.

Επιθυμητό θα ήταν ένα σενάριο πλήρους μεταρρύθμισης/ανατροπής της λειτουργίας της τουριστικής οικονομίας, το οποίο:

– θα βελτιώνει το αποτύπωμά της μετασχηματίζοντας το παραγωγικό και καταναλωτικό πρότυπο π.χ. λιγότερα αλλά μεγαλύτερης διάρκειας ταξίδια για τη μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος των μετακινήσεων, μείωση του διαθέσιμου χώρου ανά άτομο για τη μείωση του οικολογικού αποτυπώματος στη Γη, περιορισμός της κατανάλωσης νερού ανά διανυκτέρευση, μείωση της καταναλισκόμενης ενέργειας και της παραγωγής κάθε είδους αποβλήτων.

– θα μετασχηματίσει σταδιακά τον «μαζικό τουρισμό ήλιου και θάλασσας» σε «τουρισμό ευεξίας» για τους επισκέπτες, «τουρισμό ικανοποίησης» για εργαζομένους και επιχειρηματίες και σε «τουρισμό ευζωίας» για τους κατοίκους, αξιοποιώντας όχι μόνο το θαλασσινό νερό αλλά και το θερμό (ιαματικές πηγές) και το γλυκό (ποτάμια και λίμνες), διασπείροντας την τουριστική δραστηριότητα και στην ενδοχώρα και δημιουργώντας και ένα νέο brand name («Ελλάδα: Η τριλογία του νερού»).

– θα διατηρεί και θα αναδεικνύει την ταυτότητα κάθε προορισμού μέσα από την παραγωγή μοναδικών «γαλαζιο-πράσινων» εμπειριών ποιότητας για όσους ενδιαφέρονται για ειδικά προϊόντα με βάση τον πολιτισμό (συμπεριλαμβανομένης διατροφής) και τη φύση (συμπεριλαμβανομένου του δομημένου περιβάλλοντος, των αγροτικών τοπίων κ.λπ.) με τη βοήθεια εκπαιδευμένων ατόμων, μετατοπίζοντας την εστίαση της τουριστικής εμπειρίας από το κατάλυμα στον προορισμό και στις δραστηριότητες.

Συμπερασματικά

Με βάση τα παραπάνω, προτείνεται:

• η απόσυρση του προτεινόμενου ΕΧΠ Τουρισμού
• η εκπόνηση ενός Εθνικού Σχεδίου Τουρισμού που:
• να βασίζεται στην αξιολόγηση της υπάρχουσας κατάστασης με όρους βιωσιμότητας ανά ζώνη (νησιά, πόλεις, παράκτιες περιοχές, ορεινές, λοιπές, αγροτικές) και προορισμό
• να προτείνει εναλλακτικά σενάρια (σε επίπεδο χώρας και επιμέρους ζωνών-προορισμών) επί των οποίων θα γίνεται ουσιαστική διαβούλευση προκειμένου να επιλεγεί το βέλτιστο δυνατό
• η εκπόνηση νέου ΕΧΠ Τουρισμού που θα καθορίζει πού θα γίνουν οι όποιες τουριστικές επενδύσεις επιτραπούν με βάση τα όρια που θα τεθούν
• η εκπόνηση ολοκληρωμένων περιφερειακών και τοπικών αναπτυξιακών σχεδίων με σαφείς αναπτυξιακές κατευθύνσεις και ενσωμάτωση του τουρισμού ως μίας μόνο από τις πιθανές δραστηριότητες.

*Το κείμενο εργασίας για το Νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό, του Γιάννη Σπιλάνη, Καθηγητή στο Τμήμα Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Διευθυντή Εργαστηρίου Τοπικής & Νησιωτικής Ανάπτυξης, Διευθυντή Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου, δημοσιεύθηκε στο Ινστιτούτο ΕΝΑ, με αφορμή τη φετινή παγκόσμια ημέρα τουρισμού.

 

Το πραγματικό κόστος της "χαοτικής" τουριστικής ανάπτυξης (news247.gr)

Τουριστική ανάπτυξη ή βιώσιμο τουρισμό προωθεί το νέο σχέδιο της κυβέρνησης; Ο Γιάννης Σπιλάνης αναλύει με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Τουρισμού.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΠΙΛΑΝΗΣ

27 Σεπτεμβρίου 2024 06:28

 

Στις 3 Ιουλίου τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από το αρμόδιο υπουργείο το «Νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό» (ΕΧΠ Τουρισμού) και η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ).

Πριν την εκπόνηση του Χωροταξικού του Τουρισμού θα έπρεπε να είχε συνταχθεί το αναπτυξιακό του τουρισμού, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο (τουλάχιστον για περιοχές υψηλής συγκέντρωσης) που θα περιλάμβανε αποτύπωση της δραστηριότητας, των αποτελεσμάτων και των επιπτώσεις στη χώρα και στους επιμέρους προορισμούς. Επομένως, χωρίς να υπάρχει απάντηση στα ερωτήματα «τι τουρισμό και τι ανάπτυξη έχουμε;» αλλά και «τι τουρισμό με τι ανάπτυξη θέλουμε;», είναι ανακόλουθο να ξεκινά η συζήτηση για το ΕΧΠ Τουρισμού.

Κάτι τέτοιο δεν υπάρχει, σκόπιμα. Όπως δεν υπάρχει Εθνικό Παρατηρητήριο Τουρισμού ούτε Δορυφόρος Λογαριασμός Τουρισμού που έχουν ακόμη και χώρες σαν το Μεξικό. Αντίθετα κυκλοφορούν «εκθέσεις» των ιδίων των ενδιαφερόμενων (ΣΕΤΕ, ΞΕΕ, ΕΝΩΣΗ ΕΦΟΠΛΙΣΤΩΝ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ) που αποτυπώνουν απλά τις επιθυμίες τους και προωθούν τα συμφέροντά τους. Εκθέσεις που εστιάζουν κυρίως στο πόσοι έρχονται στη χώρα, ποσά χρήματα φέρνει ο τουρισμός και πόση απασχόληση δημιουργεί. Αυτοί προωθούν τα δικά τους συμφέροντα και καλά κάνουν. Ποιος όμως θα ασχοληθεί με το δημόσιο συμφέρον, τι συμφέρει τη χώρα;

Το μόνο σχέδιο για το μέλλον του τουρισμού -χωρίς τεκμηρίωση της σημερινής κατάστασης και εκτίμηση του τι θα συμβεί στο μέλλον- είναι και πάλι του ΣΕΤΕ, ενώ το Υπουργείο Τουρισμού, χωρίς στρατηγικό σχέδιο προχωρά σε νομοθετήματα και επιχορηγήσεις ( όχι τίποτα σημαντικό σε ότι αφορά στους πόρους που το ίδιο διαθέτει και χειρίζεται) χωρίς μπούσουλα.

 

Υπερτουρισμός και προβλήματα

Οι αναφορές περί υπερτουρισμού στη χώρα μας από επιστήμονες αλλά και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, απλά αγνοούνται όταν δεν λοιδορούνται από «ειδικούς». Υπερτουρισμός είναι η αντίληψη που δημιουργείται στους κατοίκους ότι ο τουρισμός επηρεάζει αρνητικά τη ποιότητα της ζωής τους είτε από την «τουριστικοποίση» του τόπου στον οποίον ζουν, δηλαδή των αλλαγή των χρήσεων σε καταστήματα και κατοικίες που δεν ικανοποιούν πλέον τις ανάγκες τους αλλά τις ανάγκες των επισκεπτών, είτε από τον υπερβολικό συνωστισμό που υποβαθμίζει τη καθημερινότητα τους με διάφορους τρόπους (θόρυβο, κυκλοφοριακό, κατάληψη δημόσιων χώρων, υπερφόρτωση υπηρεσιών κλπ) είτε και τα δύο. Υπερτουρισμό μπορεί να αισθάνονται και οι επισκέπτες και αναφέρεται στη υποβάθμιση της εμπειρίας που προκύπτει είτε από τον πολύ συνωστισμό, είτε από την αλλοίωση του προορισμού που έχει χάσει τα χαρακτηριστικά με τα οποία τον γνώρισαν ή για τα οποία είχε γίνει γνωστός.

Οι «αρνητές» του υπερτουρισμού, τουλάχιστον στην Ελλάδα, υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο αυτό συμβαίνει για σύντομο χρονικό διάστημα, στη κορύφωση της τουριστικής περιόδου, που κυμαίνεται από ένα μέχρι τρεις-τέσσερεις μήνες και ότι την υπόλοιπη περίοδο οι προορισμοί είναι «άδειοι», δεν υπάρχει ζωή. Δηλαδή βγάζουν έναν μέσο όρο μεταξύ υψηλής και χαμηλής πίεσης, μεταξύ του “είναι αδύνατη η ζωή” και “δεν υπάρχει ζωή”, λέγοντας ότι όλα έχουν καλά. Είναι μια ιδιαίτερη «γνωμάτευση» που τους επιτρέπει να ισχυριστούν ότι οι προορισμοί μπορούν να αντέξουν ακόμη μεγαλύτερη πίεση που φέρνει η δημιουργία και νέων κλινών (επαγγελματικών και ιδιωτικών) και επομένως προτείνουν μέσω των χωροταξικών σχεδίων συνέχιση της δόμησης ακόμη και σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως «κορεσμένες».

Όπως αγνοούνται και οι απόψεις για τη χαμηλή επίδραση του τουρισμού στην υπόλοιπη οικονομία λόγω υψηλών διαρροών που συνεχώς αυξάνονται λόγω εισαγωγών προϊόντων αγροδιατροφής, εξοπλισμού, εργατικών χεριών και επενδύσεων.

Σε ότι αφορά στη γρήγορη επέκταση των ιδιωτικών μισθώσεων κανείς δεν θυμάται πλέον τις δηλώσεις οικονομικών ιθυνοντων της ΝΔ όπως ο κ. Αλογοσκούφης που έλεγαν πόσοι αλλοδαποί θέλουν να διαχειμάζουν στην Ελλάδα. Τώρα όλοι αυτοί νοικιάζουν και νόμιμα πλέον αφού το 2014 νομιμοποίησαν τις βραχυχρόνιες μισθώσεις, χωρίς τα χρήματα να μένουν στη χώρα. Τώρα τρέχουν να βρουν λύσεις στα προβλήματα που δημιουργήθηκαν και δεν φτάνουν.

Σε ότι αφορά στην απασχόληση και στην έλλειψη 80 χιλ εργαζόμενων, η ευθύνη είναι των εργαζομένων που δεν επιθυμούν πλέον να δουλέψουν σε συνθήκες γαλέρας για 3-5 μήνες ( τόση είναι η διάρκεια της τουριστικής περιόδου στους περισσότερους προορισμούς) και μετά…ας κάνουν ότι μπορούν. Έτσι βρέθηκε η λύσει να εισάγουμε φτηνούς ανεκπαίδευτους εργαζόμενους από χώρες της Ασίας, όπως κάναμε τα προηγούμενα χρόνια με τους ανατολικοευρωπαίους. Με αυτόν τον τρόπο προφανώς επιτυγχάνεται και ο στόχος της ποιοτικής αναβάθμισης των υπηρεσιών που είναι κυρίαρχο ζητούμενο.

Τελευταίο επιχείρημα ήταν ότι φέρνει χρήμα ο τουρισμός. Και αυτό κατέπεσε τον Ιούλιο που μας πέρασε όπως ανακοίνωσε η Τράπεζα της Ελλάδας όπου καταγράφηκε μείωση εισπράξεων παρά την αύξηση των αφίξεων. Και όλοι κάνουν ότι δεν βλέπουν ότι εδώ και είκοσι χρόνια που η Τράπεζα της Ελλάδας παρέχει στατιστικά δεδομένα, η ημερήσια δαπάνη σε σταθερές (αποπληθωρισμένες) τιμές μειώνεται παρά τη ταχύτατη αύξηση των κλινών πολυτελείας.

Και κανείς βέβαια δεν αναρωτήθηκε ποιο είναι μέχρι σήμερα το κρυφό κόστος (οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό) για να επιτευχθούν όλα αυτά. Ποια είναι η απόσβεση των υποδομών που λειτουργούν μόνο λίγους μήνες, ποιο το κόστος για πρόσθετες υποδομές, ποιο το κόστος από την υποβάθμιση του τοπίου και των πόρων, ποιο το κόστος από την υποβάθμιση της καθημερινότητας.

Και γιατί παρ’ όλα αυτά το Χωροταξικό επιμένει στη τουριστική μεγέθυνση χωρίς όρια; Γιατί χρειάζονται σύνθετα καταλύματα, ΕΣΧΑΣΕ…. που αλλοιώνουν εκτός από το τοπίο και τη φύση του ελληνικού τουρισμού, της μικρής κλίμακας, της εμπλοκής με τη κοινωνία, δηλαδή τον τουρισμό για τον οποίο μας προτίμησαν τόσες γενιές επισκεπτών;

Που είναι το σχέδιο για ουσιαστικές μεταβολές στο προσφερόμενο τουριστικό προϊόν που να αξιοποιεί και όχι απλά να χρησιμοποιεί και να καταναλώνει το ξεχωριστό ελληνικό τοπίο, το πολιτισμό -υλικό και άυλο – τη παραγωγική μας παράδοση παράγοντες υπηρεσίες υψηλής ποιότητας και υψηλής προστιθέμενης αξίας χρησιμοποιώντας εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό; Γιατί δεν σχεδιάζουμε με βάση την ανάδειξη της τοπικής ταυτότητας ώστε να μπορούμε να προσφέρουμε διαφορετικές, μοναδικές εμπειρίες στους επισκέπτες μας, διατηρώντας ταυτόχρονα τους τόπους μας για τους οποίους είμαστε περήφανοι;

Που είναι το σχέδιο για τη βιώσιμη μετάβαση του τουριστικού προϊόντος όταν βλέπουμε να σώζεται το νερό στα νησιά για να γεμίζουν οι πισίνες, να δημιουργούνται κυκλοφοριακά προβλήματα σαν αυτά των μεγάλων πόλεων αντί να έχουν υιοθετηθεί ήπιοι τρόποι βιώσιμης κινητικότητας, να αυξάνονται οι ανάγκες σε ενέργεια, να γεμίζουν οι προορισμοί από σκουπίδια κάθε μορφής;

Το Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο δεν δίνει καμία απάντηση στις ερωτήσεις αυτές, απομακρύνοντας την Ελλάδα από το μονοπάτι του βιώσιμου τουρισμού σε μια βιώσιμη χώρα.

*Ο Γιάννης Σπιλάνης είναι Καθηγητής, Τμήμα Περιβάλλοντος – Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Διευθυντής Εργαστηρίου Τοπικής & Νησιωτικής Ανάπτυξης (llid.aegean.gr)

Διευθυντής Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου (tourismobservatory-n.ba.aegean.gr)

 

 

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ. ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ Η ΒΙΩΣΙΜΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΠΡΟΩΘΕΙ ΤΟ ΝΕΟ ΣΧΕΔΙΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ;

Στις 3 Ιουλίου τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από το αρμόδιο υπουργείο το «Νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό» (ΕΧΠ Τουρισμού) και η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ).

Πριν την εκπόνηση του Χωροταξικού του Τουρισμού θα έπρεπε να είχε συνταχθεί το αναπτυξιακό του τουρισμού, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο (τουλάχιστον για περιοχές υψηλής συγκέντρωσης) που θα περιλάμβανε αποτύπωση της δραστηριότητας, των αποτελεσμάτων και των επιπτώσεις στη χώρα και στους επιμέρους προορισμούς. Επομένως, χωρίς να υπάρχει απάντηση στα ερωτήματα «τι τουρισμό και τι ανάπτυξη έχουμε;» αλλά και «τι τουρισμό με τι ανάπτυξη θέλουμε;», είναι ανακόλουθο να ξεκινά η συζήτηση για το ΕΧΠ Τουρισμού.

Κάτι τέτοιο δεν υπάρχει, σκόπιμα. Όπως δεν υπάρχει Εθνικό Παρατηρητήριο Τουρισμού ούτε Δορυφόρος Λογαριασμός Τουρισμού που έχουν ακόμη και χώρες σαν το Μεξικό. Αντίθετα κυκλοφορούν «εκθέσεις» των ιδίων των ενδιαφερόμενων (ΣΕΤΕ, ΞΕΕ, ΕΝΩΣΗ ΕΦΟΠΛΙΣΤΩΝ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ) που αποτυπώνουν απλά τις επιθυμίες τους και προωθούν τα συμφέροντά τους. Εκθέσεις που  εστιάζουν κυρίως στο πόσοι έρχονται στη χώρα,  ποσά χρήματα φέρνει ο τουρισμός και πόση απασχόληση δημιουργεί. Αυτοί προωθούν τα δικά τους συμφέροντα και καλά κάνουν. Ποιος όμως θα ασχοληθεί με το δημόσιο συμφέρον, τι συμφέρει τη χώρα;

Το μόνο σχέδιο για το μέλλον του τουρισμού -χωρίς τεκμηρίωση της σημερινής κατάστασης και εκτίμηση του τι θα συμβεί στο μέλλον- είναι και πάλι του ΣΕΤΕ, ενώ το Υπουργείο Τουρισμού, χωρίς στρατηγικό σχέδιο προχωρά σε νομοθετήματα και επιχορηγήσεις ( όχι τίποτα σημαντικό σε ότι αφορά στους πόρους που το ίδιο διαθέτει και χειρίζεται) χωρίς μπούσουλα.

Οι αναφορές περί υπερτουρισμού στη χώρα μας από επιστήμονες αλλά και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, απλά αγνοούνται όταν δεν  λοιδορούνται από «ειδικούς». Υπερτουρισμός είναι η αντίληψη που δημιουργείται στους κατοίκους ότι ο τουρισμός επηρεάζει αρνητικά τη ποιότητα της ζωής τους είτε από την «τουριστικοποίση» του τόπου στον οποίον ζουν, δηλαδή των αλλαγή των χρήσεων σε καταστήματα και κατοικίες που δεν ικανοποιούν πλέον τις ανάγκες τους αλλά τις ανάγκες των επισκεπτών, είτε από τον υπερβολικό συνωστισμό που υποβαθμίζει τη καθημερινότητα τους  με διάφορους τρόπους (θόρυβο, κυκλοφοριακό, κατάληψη δημόσιων χώρων, υπερφόρτωση υπηρεσιών κλπ) είτε και τα δύο. Υπερτουρισμό μπορεί να αισθάνονται και οι επισκέπτες και αναφέρεται στη υποβάθμιση της εμπειρίας που προκύπτει είτε από τον πολύ συνωστισμό, είτε από την αλλοίωση του προορισμού που έχει χάσει τα χαρακτηριστικά με τα οποία τον γνώρισαν ή για τα οποία είχε γίνει γνωστός.

Οι «αρνητές» του υπερτουρισμού, τουλάχιστον στην Ελλάδα, υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο αυτό συμβαίνει για σύντομο χρονικό διάστημα, στη κορύφωση της τουριστικής περιόδου, που κυμαίνεται από ένα μέχρι τρεις-τέσσερεις μήνες και ότι την υπόλοιπη περίοδο οι προορισμοί είναι «άδειοι», δεν υπάρχει ζωή. Δηλαδή βγάζουν έναν μέσο όρο μεταξύ υψηλής και χαμηλής πίεσης, μεταξύ του “είναι αδύνατη η ζωή” και “δεν υπάρχει ζωή”, λέγοντας ότι όλα έχουν καλά. Είναι μια ιδιαίτερη «γνωμάτευση»  που τους επιτρέπει να ισχυριστούν ότι οι προορισμοί μπορούν να αντέξουν ακόμη μεγαλύτερη πίεση που φέρνει η δημιουργία και νέων κλινών (επαγγελματικών και ιδιωτικών) και επομένως προτείνουν μέσω των χωροταξικών σχεδίων συνέχιση της δόμησης ακόμη και σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως «κορεσμένες».

Όπως αγνοούνται και οι απόψεις για τη χαμηλή επίδραση του τουρισμού στην υπόλοιπη οικονομία λόγω υψηλών διαρροών που συνεχώς αυξάνονται λόγω εισαγωγών προϊόντων αγροδιατροφής, εξοπλισμού, εργατικών χεριών και επενδύσεων.

Σε ότι αφορά στη γρήγορη επέκταση των ιδιωτικών μισθώσεων κανείς δεν θυμάται πλέον τις δηλώσεις οικονομικών ιθυνοντων της ΝΔ όπως ο κ. Αλογοσκούφης που έλεγαν πόσοι αλλοδαποί θέλουν να διαχειμάζουν στην Ελλάδα. Τώρα όλοι αυτοί νοικιάζουν και νόμιμα πλέον αφού το 2014 νομιμοποίησαν τις βραχυχρόνιες μισθώσεις, χωρίς τα χρήματα να μένουν στη χώρα. Τώρα τρέχουν να βρουν λύσεις στα προβλήματα που δημιουργήθηκαν  και δεν φτάνουν.

Σε ότι αφορά στην απασχόληση και στην έλλειψη 80 χιλ εργαζόμενων, η ευθύνη είναι των εργαζομένων που δεν επιθυμούν πλέον να δουλέψουν σε συνθήκες γαλέρας για 3-5 μήνες ( τόση είναι η διάρκεια της τουριστικής περιόδου στους περισσότερους προορισμούς) και μετά…ας κάνουν ότι μπορούν. Έτσι βρέθηκε η λύσει να εισάγουμε φτηνούς ανεκπαίδευτους εργαζόμενους από χώρες της Ασίας, όπως κάναμε τα προηγούμενα χρόνια με τους ανατολικοευρωπαίους. Με αυτόν τον τρόπο προφανώς επιτυγχάνεται και ο στόχος της ποιοτικής αναβάθμισης των υπηρεσιών που είναι κυρίαρχο ζητούμενο. 

Τελευταίο επιχείρημα ήταν ότι φέρνει χρήμα ο τουρισμός. Και αυτό κατέπεσε τον Ιούλιο που μας πέρασε όπως ανακοίνωσε η Τράπεζα της Ελλάδας όπου καταγράφηκε μείωση εισπράξεων παρά την αύξηση των αφίξεων. Και όλοι κάνουν ότι δεν βλέπουν ότι εδώ και είκοσι χρόνια που η Τράπεζα της Ελλάδας παρέχει στατιστικά δεδομένα, η ημερήσια δαπάνη σε σταθερές (αποπληθωρισμένες) τιμές μειώνεται παρά τη ταχύτατη αύξηση των κλινών πολυτελείας.

Και κανείς βέβαια δεν αναρωτήθηκε ποιο είναι μέχρι σήμερα το κρυφό κόστος (οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό) για να επιτευχθούν όλα αυτά. Ποια είναι η απόσβεση των υποδομών που λειτουργούν μόνο λίγους μήνες, ποιο το κόστος για πρόσθετες υποδομές, ποιο το κόστος από την υποβάθμιση του τοπίου και των πόρων, ποιο το κόστος από την υποβάθμιση της καθημερινότητας.

Και γιατί παρ’ όλα αυτά το Χωροταξικό επιμένει στη τουριστική μεγέθυνση χωρίς όρια; Γιατί χρειάζονται σύνθετα καταλύματα, ΕΣΧΑΣΕ, …..που αλλοιώνουν εκτός από το τοπίο και τη φύση του ελληνικού τουρισμού, της μικρής κλίμακας, της εμπλοκής με τη κοινωνία, δηλαδή τον τουρισμό για τον οποίο μας προτίμησαν τόσες γενιές επισκεπτών;

Που είναι το σχέδιο για ουσιαστικές μεταβολές στο προσφερόμενο τουριστικό προϊόν που να αξιοποιεί και όχι απλά να χρησιμοποιεί και να καταναλώνει το ξεχωριστό ελληνικό τοπίο, το πολιτισμό -υλικό και άυλο – τη παραγωγική μας παράδοση παράγοντες υπηρεσίες υψηλής ποιότητας και υψηλής προστιθέμενης αξίας χρησιμοποιώντας εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό; Γιατί δεν σχεδιάζουμε με βάση την ανάδειξη της τοπικής ταυτότητας ώστε να μπορούμε να προσφέρουμε διαφορετικές, μοναδικές εμπειρίες στους επισκέπτες μας, διατηρώντας ταυτόχρονα τους τόπους μας για τους οποίους είμαστε περήφανοι;

Που είναι το σχέδιο για τη βιώσιμη μετάβαση του τουριστικού προϊόντος όταν βλέπουμε να σώζεται το νερό στα νησιά για να γεμίζουν οι πισίνες, να δημιουργούνται κυκλοφοριακά προβλήματα σαν αυτά των μεγάλων πόλεων αντί να έχουν υιοθετηθεί ήπιοι τρόποι βιώσιμης κινητικότητας, να αυξάνονται οι ανάγκες σε ενέργεια, να γεμίζουν οι προορισμοί από σκουπίδια κάθε μορφής;

Το Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο δεν δίνει καμία απάντηση στις ερωτήσεις αυτές, απομακρύνοντας την Ελλάδα από το μονοπάτι του βιώσιμου τουρισμού σε μια βιώσιμη χώρα.  

 

Γιάννης Σπιλάνης

Καθηγητής, Τμήμα Περιβάλλοντος - Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Διευθυντής Εργαστηρίου Τοπικής & Νησιωτικής Ανάπτυξης ( https://llid.aegean.gr/)

Διευθυντής Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου ( http://tourismobservatory-n.ba.aegean.gr/)