Η ανατροπή του πλαισίου λειτουργίας των μεταφορών στα νησιά είναι μονόδρομος

Η ανατροπή του πλαισίου λειτουργίας των μεταφορών στα νησιά είναι μονόδρομος

Στις περισσότερες συζητήσεις που γίνονται τόσο για γενικά όσο και για επιμέρους θέματα σχετικά με την ανάπτυξη των νησιών, φορείς και μεμονωμένα άτομα αναφέρονται το θέμα των συγκοινωνιών και ειδικά σ’αυτό των τιμών των εισιτηρίων - αεροπορικών και ακτοπλοϊκών - θεωρώντας το ως ένα σημαντικό εμπόδιο. Είναι ενδιαφέρον ότι τις περισσότερες φορές οι παρεμβάσεις αυτές προέρχονται από εκπροσώπους του ιδιωτικού τομέα και μεμονωμένους επιχειρηματίες που θεωρούν το μεταφορικό κόστος ως εμπόδιο για την ανταγωνιστικότητα και κερδοφορία των επιχειρήσεων τους. Συχνά τα πολιτικά πρόσωπα επαναλαμβάνουν τις προτάσεις αυτές χωρίς να λαμβάνουν υπόψη ούτε το κόστος τους ούτε το προς ποια κατεύθυνση κινούνται τα οφέλη.

Ποια είναι η πρόταση τους; Να παρέμβει το κράτος και να «κατεβάσει» τις τιμές ή/και να δημιουργήσει συνθήκες ανταγωνισμού υποστηρίζοντας, όχι άδικα, ότι οι μονοπωλιακές συνθήκες που επικρατούν σε ακτοπλοϊα και αεροπορία έχουν οδηγήσει τις τιμές «στα ύψη». Πρόταση που φαίνεται αντίθετη με όσα οι ίδιοι πρεσβεύουν για τις δικές τους επιχειρήσεις, αλλά που θα ήθελαν να τη δουν να εφαρμόζεται «στους άλλους» για δικό τους όφελος. Μάλιστα, αυτό συμβαίνει αφού σε παλαιότερους χρόνους οι ίδιοι (ή τα συνδικαλιστικά όργανα που τους εκπροσωπούν) είχαν παλέψει ώστε να καταργηθούν το κρατικό μονοπώλιο στην αεροπορία, να ιδιωτικοποιηθούν λιμάνια και αεροδρόμια αλλά και να καταργηθούν οι ανώτατες επιτρεπόμενες τιμές στην ακτοπλοϊα. Δηλαδή να καταργηθούν όλα τα εργαλεία που είχε το κράτος για να παρεμβαίνει στις τιμές και γενικότερα στις αγορές ασκώντας τον ρυθμιστικό τους ρόλο που τώρα αποζητούν. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε αντίθεση με την ακτοπλοϊα, στα ΚΤΕΛ υφίστανται μέχρι σήμερα οι διατιμήσεις στη παροχή υπηρεσιών έστω και αν στην ηπειρωτική χώρα υπάρχουν πολλαπλές επιλογές μέσων μετακίνησης τόσο δημόσιων όσο και ιδιωτικών.

Μάλιστα συχνά, επιχειρηματίες και τοπικοί άρχοντες, κάνουν το επόμενο βήμα ζητώντας από το κράτος να επιδοτήσει τους ιδιώτες παρόχους υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος ώστε να προσφέρουν χαμηλότερες τιμές. Μια λύση win-win για τον ιδιωτικό τομέα το κόστος της οποίας πρέπει να επωμιστεί το κοινωνικό σύνολο μέσα από τη μεταφορά πόρων από τους φόρους προς τις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Το επιχείρημα είναι ότι τα οφέλη θα διαχυθούν στο κοινωνικό σύνολο με φτηνότερα εισιτήρια για όλους και νέες θέσεις εργασίας αφού θα υπάρξει αύξηση των δραστηριοτήτων, ενώ ταυτόχρονα τα δημόσια έσοδα θα αυξηθούν από τη πρόσθετη οικονομική δραστηριότητα αναπληρώνοντας το όποιο αρχικό κόστος. 

  Ας πάμε πίσω στο 1992 όταν η ΕΕ στο πλαίσιο της πολιτικής ανταγωνισμού και της εσωτερικής αγοράς απελευθέρωσε τις εσωτερικές μεταφορές των κρατών μελών με το επιχείρημα ότι η ύπαρξη εθνικών μονοπωλίων (ιδιωτικών ή δημόσιων) στρέβλωνε την αγορά και κρατούσαν τεχνητά ψηλά τις τιμές των εισιτηρίων. Η Ελλάδα πήρε εξαίρεση για την εφαρμογή του κανονισμού αυτού για τις νησιωτικές περιοχές μέχρι το 2002. Στη θεωρία λογικό μέτρο, στη πράξη όμως; Μέσα στη πρώτη χρονιά η εφαρμογή του νέου συστήματος έφερε 5πλασιασμό των επιδοτήσεων στις άγονες γραμμές της ακτοπλοΐας. Να βάλουμε στα θετικά την ανανέωση του στόλου που όμως οφείλεται και σε πολλούς άλλους εξωγενείς παράγοντες; Και στην αναβάθμιση των υπηρεσιών; Αλλά με ποιο κόστος; Το 2001 είχε ήδη συσταθεί η Ρυθμιστική Αρχή Θαλάσσιων Ενδομεταφορών (ΡΑΘΕ) για να παρακολουθεί την εφαρμογή του νέου θεσμικού πλαισίου λειτουργίας της ελληνικής ακτοπλοΐας, να παρακολουθεί και να ελέγχει τη λειτουργία της αγοράς θαλασσίων ενδομεταφορών προκειμένου να εισηγείται τη λήψη νομοθετικών και διοικητικών μέτρων για τη λειτουργία της και την τήρηση των αρχών του ελεύθερου και υγιούς ανταγωνισμού. Η ΡΑΘΕ καταργήθηκε το 2004, πριν να προλάβει να αποδώσει έργο και να παρέμβει ουσιαστικά, αφού η πολιτική βούληση τότε ήταν η μικρότερη δυνατή παρέμβαση του κράτους.

H πραγματικότητα στον νησιωτικό χώρο, τόσο στην ακτοπλοϊα όσο και στην αεροπορία, είναι ότι, εξ αιτίας των μικρών πληθυσμιακών μεγεθών και της μεγάλης εποχικότητας, δεν υπάρχουν συνθήκες ανταγωνισμού ακόμη και όταν οι πάροχοι είναι περισσότεροι του ενός. Υπάρχουν ελάχιστες περιπτώσεις όπου ο ανταγωνισμός υφίσταται οι τιμές διατηρούνται χαμηλές (πχ. Κρήτη, Σαντορίνη). Κατά συνέπεια ο ρυθμιστικός ρόλος του κράτους είναι αναγκαίος.

Η σημερινή κυβέρνηση φαίνεται να έχει αποφασίσει να εφαρμόσει την έννοια του μεταφορικού ισοδύναμου, επιδοτώντας τόσο τους μονίμους κατοίκους των νησιών όσο και τους επιχειρηματίες που διακινούν εμπορεύματα. Στους επιβάτες η επιδότηση θα αφορά τη διαφορά μεταξύ του υφιστάμενου ναύλου και του ναύλου που θα ίσχυε αν η μετακίνηση γινόταν για τα ίδια χιλιόμετρα με ΚΤΕΛ. Κάτι ανάλογο - αν και είναι πολύ πιο δύσκολο να εκτιμηθεί το κόστος του λόγω υψηλής αδιαφάνειας στη διαμόρφωση των τιμών διακίνησης εμπορευμάτων-, προτείνεται να ισχύει και για τα εμπορεύματα που διακινούνται από και προς τα νησιά στη προσπάθεια να αρθεί ένας από τους παράγοντες διαμόρφωσης των τιμών στα νησιά σε επίπεδα υψηλότερα από ότι στην ηπειρωτική χώρα.

Η παρέμβαση αυτή φέρνει και πάλι στο προσκήνιο την ανάγκη να αξιοποιηθούν όλα τα εργαλεία που δίνει η ΕΕ σε ότι αφορά τη λειτουργία των Υπηρεσιών Γενικού Οικονομικού Συμφέροντος (ΥΓΟΣ). Οι ευρωπαϊκές συνθήκες παρέχουν μια σειρά μέσων ώστε να διασφαλιστεί ότι στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι χρήστες έχουν πρόσβαση σε ποιοτικές και οικονομικά προσιτές υπηρεσίες κοινής ωφέλειας και οι εξουσίες τις οποίες διαθέτει η ΕΕ είναι κατάλληλες και επαρκείς για να επιτρέψουν τη διατήρηση και την ανάπτυξη αποτελεσματικών υπηρεσιών σε όλη την επικράτεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, εναπόκειται πρωτίστως στις αρμόδιες εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές να καθορίζουν, να οργανώνουν, να χρηματοδοτούν και να ελέγχουν τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας. Ο στόχος είναι ξεκάθαρος: «Η αξιολόγηση της λειτουργίας των υπηρεσιών, τόσο σε κοινοτικό όσο και σε εθνικό επίπεδο, είναι καθοριστική για τη δημιουργία ποιοτικών, προσβάσιμων και προσιτών υπηρεσιών κοινής ωφέλειας σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον.»

Η υλοποίηση των αρχών που θέτει η ΕΕ οδηγεί στην αναγκαιότητα δημιουργίας ενός Οργανισμού σχεδιασμού, εποπτείας και πληρωμών για τις νησιωτικές μεταφορές (γιατί όχι και την αεροπορία αφού και εκεί υπάρχουν επιδοτήσεις) ώστε να αλλάξει εντελώς το πλαίσιο λειτουργίας των δημόσιων μεταφορών στα νησιά. Ενός φορέα που θα καθορίζει τις ελάχιστες απαιτήσεις διασύνδεσης και το ελάχιστο επίπεδο υπηρεσιών, θα ελέγχει τον βαθμό ικανοποίησης των χρηστών από τις παρεχόμενες υπηρεσίες και το επίπεδο των τιμών με βάση τα έξοδα των εταιρειών (προβλέπεται να υπάρχει λογικό επίπεδο κέρδους σε όσες επιχειρήσεις παρέχουν τέτοιο έργο - ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 20ής Δεκεμβρίου 2011 - Ε(2011) 9380), αλλά και θα αντιμετωπίζει με άμεσες παρεμβάσεις του -σε συνεργασία με τους άμεσα ενδιαφερόμενους- προβλήματα όταν ο ιδιωτικός τομέας δεν μπορεί ή δεν θέλει να ανταποκριθεί. Παράλληλα θα διαχειρίζεται τα χρήματα των επιδοτήσεων με τρόπο που να μεγιστοποιούνται τα οφέλη για το κοινωνικό σύνολο. Τέτοιοι φορείς είναι ο Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών Αθήνας (ΟΑΣΑ) που λειτουργεί κάτω από τις πολιτικές εντολές του Υπουργείου Μεταφορών αλλά και ο Οργανισμός Μεταφορών Κορσικής που λειτουργεί κάτω από την πολιτική εποπτεία της αυτοδιοικούμενης Περιφέρειας της Κορσικής αλλά με εθνική χρηματοδότηση.

Εχουμε υπογραμμίσει εδώ και χρόνια από την εποχή της θητείας στην ΓΓΑΙΝΠ (http://ioannispilanis.blogspot.gr/2013/03/) ότι το πλαίσιο λειτουργίας των ακτοπλοϊκών μεταφορών στα νησιά δεν είναι αποδοτικό για το κοινωνικό σύνολο, ενώ δεν έχει εναρμονιστεί με το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Σήμερα είναι ευκαιρία να υπάρξει ριζική αναμόρφωση του πλαισίου αυτού με στόχο την βελτίωση της ικανοποίησης των χρηστών, υπέρ των οποίων εκτελούνται οι υπηρεσίες αυτές.  

Γιάννης Σπιλάνης

Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Περιφερειακός Σύμβουλος

Η αλλαγή πορείας του τουρισμού στο Β.Αιγαίο βρίσκεται στα χέρια των εμπλεκόμενων φορέων

Η αλλαγή πορείας του τουρισμού στο Β.Αιγαίο βρίσκεται στα χέρια των εμπλεκόμενων φορέων

Η εξειδίκευση των προτάσεων του περιφερειακού σχεδίου δράσης στο τουρισμό για το 2018, που πρόσφατα ήρθε για έγκριση στην αρμόδια Επιτροπή του Περιφερειακού Συμβουλίου (ΠΣ), ελάχιστα διέφερε με όσα είχαμε δει μέχρι τώρα.

Ενώ συνεχίζεται η συμμετοχή σε εκθέσεις και σε άλλες «κλασσικές» δράσεις προβολής σαν να μην πέρασε μια μέρα, έχουν προστεθεί στο πρόγραμμα της Περιφέρειας και χρηματοδοτήσεις δράσεων φορέων που –ανεξάρτητα το πόσο αξιόλογες είναι – δεν μπορούν να φέρουν ευρύτερα αποτελέσματα τη στιγμή που δεν εντάσσονται σε ένα σχέδιο. Ένα σχέδιο που να έχει συζητηθεί και συν-αποφασιστεί από τους ενδιαφερόμενους και να πλαισιωθεί με όλες εκείνες τις παράλληλες συμπληρωματικές δράσεις ώστε, όχι μόνο να έχει η συγκεκριμένη εκδήλωση επιτυχία, αλλά να δημιουργήσει μια ευρύτερη τουριστική δυναμική και να προσδώσει μια ευδιάκριτη εικόνα στους προορισμούς, δημιουργώντας το πολυσυζητημένο αλλά μη προωθούμενο brand name των νησιών μας.

Τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα στη περίπτωση της Λέσβου, όπου οι χρηματοδοτούμενες δράσεις προβολής και εκδηλώσεων δεν φαίνεται να συμβαδίζουν ούτε με τις προτάσεις των μελετών που εκπόνησε ο Δήμος Λέσβου, τόσο για το brand του προορισμού όσο και για τη στρατηγική προβολής. Τη κατάσταση αυτή δεν φαίνεται να βελτιώνει ούτε η πρόσφατη δραστηριοποίηση του Οργανισμού Τουριστικής Ανάπτυξης Λέσβου (ΟΤΑΛ), που συστήθηκε ακριβώς για την επίτευξη του πολυπόθητου συντονισμού δημόσιων και ιδιωτικών φορέων. Ετσι, η συμμετοχή της Περιφέρειας στον ΟΤΑΛ εξελίσσεται σε μία ακόμη παρωδία, αφού, μετά τα ιδιαίτερα θερμά λόγια της κας Καλογήρου  στην παρουσίαση του brand name, ουδεμία πράξη ακολούθησε. Ή, κατά το κοινώς λεγόμενον, «στρίβειν δια του αρραβώνος».

Ανάλογη στάση τηρεί η Περιφερειακή Αρχή και σε ότι αφορά στον αντίστοιχο φορέα της Λήμνου, τη Λήμνος Τουριστική, τον οποίο αρνείται να στηρίξει έτσι ώστε να εκπονήσει ένα σχέδιο δράσης, αν και συμμετέχει στο μετοχικό του κεφάλαιο και στο ΔΣ. Η κατάσταση δεν είναι καλύτερη στις άλλες Περιφερειακές Ενότητες.

Μπροστά σ’αυτή την κατάσταση, που δεν επιτρέπει στον τουρισμό να παίξει τον αναπτυξιακό του ρόλο στα νησιά της Περιφέρειας, το ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΖΩΗΣ με το ΑΙΓΑΙΟ αποφάσισε -για μια ακόμη μια φορά- να πάρει πρωτοβουλία ακολουθώντας τα θεσμικά βήματα που αποφεύγει να κάνει η Περιφερειακή Αρχή.

Οι προηγούμενες προσπάθειες ώστε να πεισθεί η Περιφερειακή Αρχή για την αναγκαιότητα ενός ολοκληρωμένου σχεδιασμού είχαν πέσει στο κενό. Η πρώτη έγινε το 2015 στη Σάμο με τον τότε υπεύθυνο τουρισμού αντιπεριφερειάρχη Σάμου κ.Κατρακάζο  μετά από μια συνάντηση με τους τουριστικούς φορείς της Σάμου (http://ioannispilanis.blogspot.com.cy/2015/03/), και επαναλήφθηκε δύο χρόνια αργότερα με την νέα τότε εντεταλμένη σύμβουλο τουρισμού κα Σαραντινού.

Το ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΖΩΗΣ με το ΑΙΓΑΙΟ, έχοντας εισπράξει την αδιαφορία της Περιφερειακής Αρχής, στη νέα προσπάθεια ακολούθησε διαφορετική μεθόδευση: έγινε ενημέρωση και ενεργοποίηση των άμεσα ενδιαφερόμενων φορέων του ιδιωτικού τομέα και παράλληλα ξεκίνησαν κινήσεις ακολουθώντας τις θεσμικές διαδικασίες που επιβάλει ο νόμος. Ετσι οργανώθηκαν συναντήσεις παρουσίασης των προτάσεων και διαβούλευσης σε Χίο, Λήμνο και Λέσβο, ενώ η πρόταση παρουσιάστηκε στη Περιφερειακή Επιτροπή Διαβούλευσης (ΠΕΔ) αρμόδια για τη συζήτηση πάνω στα αναπτυξιακά θέματα που απασχολούν τη Περιφέρεια και στη συνέχεια κατατέθηκε στην αρμόδια Περιφερειακή Επιτροπή Τουρισμού. Η τελευταία, με πρωτοβουλία του Προέδρου της, αντιπεριφερειάρχη κ.Αδαμίδη, την παρέπεμψε στις …….. περιφερειακές καλένδες. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι η Περιφερειακή Αρχή έχοντας πλήρως υποβαθμίσει όλες τις θεσμικές λειτουργίες, όπως τη λειτουργία της ΠΕΔ αλλά και των Επιτροπών Τουρισμού ανά Περιφερειακή Ενότητα που η ίδια σύστησε τον περασμένο Σεπτέμβριο χωρίς να τις ενεργοποιήσει, προτιμά να έχει ελεύθερα τα χέρια της για άμεσες «προσωπικές» συναλλαγές εφαρμόζοντας τη στρατηγική του «ότι, και αν προκύψει».

Από την αρχή της διαδικασίας φάνηκε η θετική αποδοχή της πρότασης από φορείς όπως Επιμελητήρια, Ενώσεις Πρακτόρων, Ενώσεις Ξενοδόχων αλλά και Δημοτικών Αρχών, ενώ σε πολλές περιπτώσεις υπήρξαν και προτάσεις εξειδίκευσης που όχι απλά έδεναν απόλυτα με τη στρατηγική αυτή, αλλά την επέκτειναν και σε άλλους τομείς που μέχρι σήμερα έχει παντελώς αγνοήσει η Περιφερειακή Αρχή, όπως η επιχειρηματικότητα και η αγροδιατροφή.

Για παράδειγμα ο πρόεδρος του Επιμελητηρίου Λέσβου κ.Μυρσινιάς έδωσε έμφαση σε δύο προτάσεις, που είχε καταθέσει και παλαιότερα χωρίς να εισακουστεί:

-          Η μία αφορά στην επέκταση του προγράμματος Aegean Cuisine, που υλοποιείται με επιτυχία στις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα με στόχο την προώθηση της σύνδεσης αγροδιατροφής με τουρισμό, με προφανή στόχο την αναβάθμιση της τουριστικής εμπειρίας στα νησιά μας, την ανάπτυξη του γαστρονομικού τουρισμού αλλά και την στήριξη της πρωτογενούς παραγωγής, δίνοντας νέα εικόνα και προστιθέμενη αξία στο τουριστικό προϊόν της Περιφέρειας και κάθε προορισμού ξεχωριστά.

-          Η άλλη αφορά στη δημιουργία Ταμείου Ανάπτυξης της Περιφέρειας με στόχο τη κινητοποίηση πόρων προς τις επιχειρήσεις που συνδέονται με τον τουριστικό τομέα, τόσο για την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών όσο και για τη διαφοροποίηση των υπηρεσιών που παρέχουν, ώστε να αναπτυχθούν δραστηριότητες απαραίτητες για τις ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού αλλά και για να ενισχυθεί η προσπάθεια συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων μέσα από σταθερές συνεργασίες.

Οι προτάσεις των άλλων φορέων δεν ήταν λιγότερο ενδιαφέρουσες. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

-           Η αξιοποίηση των αιθουσών που υπάρχουν σε όλα τα νησιά για την ανάπτυξη τουρισμού μεσαίου μεγέθους συνεδρίων, συνδεδεμένων με τον μοναδικό χαρακτήρα του κάθε νησιού. Προτάθηκε η δημιουργία ολοκληρωμένου φακέλου και η συνεργασία με ειδικευμένα στη προσέλκυση συνεδρίων γραφεία.

-          Η αξιοποίηση των ιαματικών πηγών που υπάρχουν σε όλα τα νησιά της Περιφέρειας για την ανάπτυξη τουρισμού ευεξίας σε συνδυασμό με περιπατητικές ή ναυταθλητικές δραστηριότητες που να αναβαθμίζουν και να αξιοποιούν υπάρχουσες υποδομές όπως περιπατητικές διαδρομές, τουριστικούς λιμένες και άλλες εγκαταστάσεις

-          Η ανάπτυξη θεματικών πολιτιστικών διαδρομών για την σύνδεση παγκόσμιας αναγνώρισης μνημείων και αρχαιολογικών τόπων, πλούσιων σε ευρήματα μουσείων, ιδιωτικών συλλογών, παραδοσιακών οικισμών, πολιτιστικών δραστηριοτήτων, παραδοσιακών επαγγελμάτων και παραγωγικών δραστηριοτήτων, τοπίων και απλών καθημερινών δημιουργημάτων της φύσης και του ανθρώπου, που αντανακλούν μια πορεία δια μέσου των αιώνων. Ειδικά στη Χίο παρουσιάστηκε συγκριμένη πρόταση για την δικτύωση και ανάδειξη των πόρων με στόχο τη δημιουργία ολοκληρωμένου προϊόντος με ταυτότητα και ξεκάθαρη εικόνα.

-          Αξιοποίηση περιβαλλοντικών πόρων παγκόσμιας εμβέλειας όπως το Απολιθωμένο Δάσος του Σιγρίου και συνολικά του Γεωπάρκου της Λέσβου με τη σφραγίδα της Ουνέσκο, της λίμνης του Αριστοτέλη (Aristotle lagoon), των υδροβιότοπων της Λήμνου, των λαλάδων και των ορχιδεών της Χίου, της μοναδικής πανίδας του συνόλου των νησιών που τα κατατάσσει στη κορυφή του παγκόσμιου ενδιαφέροντος, χωρίς όμως να υπάρχει το αντίστοιχο προϊόν στην αγορά.

Συζήτηση έγινε και αναφορικά με το πώς μπορεί να υπάρξει ο αναγκαίος για τον τουρισμό συντονισμός, αφού η υλοποίηση των σχεδίων αυτών απαιτεί όχι απλά ωρίμανση και υλοποίηση έργων και δράσεων από κάθε εμπλεκόμενο χωριστά αλλά κυρίως την παραγωγή του «κοινού προϊόντος» που χρειάζεται τον διαρκή συντονισμό διαφορετικών δρώντων. Η διεθνής πρακτική δείχνει ότι η λειτουργία Φορέων Διαχείρισης και Προβολής Προορισμού (DMMO)  αποτελεί την ενδεδειγμένη λύση. Κατά συνέπεια η Λήμνος Τουριστική, ο Δημοτικός Οργανισμός Τουρισμού Σάμου, ο νεοσύστατος Οργανισμός Τουριστικής Ανάπτυξης Λέσβου αποτελούν έτοιμες δομές που όμως πρέπει να δραστηριοποιηθούν σε συγκεκριμένο πλαίσιο και ξεκάθαρους στόχους, ενώ η συζήτηση στη Χίο οδήγησε στην αναγκαιότητα να συσταθεί ο ανάλογος φορέας. Προφανώς η στελέχωση τους, με τουλάχιστον ένα εξειδικευμένο άτομο πλήρους απασχόλησης, αποτελεί την ελάχιστη προϋπόθεση για επιτυχία.

Τέλος κοινό ερώτημα όλων ήταν αν υπάρχουν οι αναγκαίοι πόροι για να χρηματοδοτηθούν οι δράσεις αυτές. Το ερώτημα αυτό πήρε δραματική διάσταση στη πρόσφατη συνεδρίαση του ΟΤΑΛ όταν δεν αποφασίστηκε να δοθούν ούτε οι βασικοί πόροι για να ξεκινήσει να προγραμματίζει ο φορέας τις πρώτες του δράσεις, όπως την κατοχύρωση του brand που εγκρίθηκε και την απαραίτητη καμπάνια προβολής του στην αγορά ώστε να …..επιβεβαιώσει τους λόγους ίδρυσης του. Η απάντηση λοιπόν στο κοινό ερώτημα είναι ξεκάθαρα ναι και η διαθεσιμότητα τους άμεση, αφού η Περιφέρεια διαθέτει 22 εκ. € αναπορρόφητες πιστώσεις ήδη από το 2017 ενώ μέσα στο 2018 θα προστεθούν και νέοι εθνικοί πόροι πέρα από όσους υπάρχουν στο ΠΕΠ. 

  

Ετσι, έχοντας πλέον φτάσει στη ψήφιση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων του 2018 με τον τουρισμό να παραμένει για 4^η συνεχή χρονιά ο …ανύπαρκτος συγγενής, αφού η χρηματοδότηση του δεν φτάνει ούτε το 1%, ΔΙΚΑΙΟΛΟΓΙΕΣ ΠΛΕΟΝ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ. Ή τώρα θα δοθεί το πράσινο φως για τη παραγωγική ανασυγκρότηση ενός κλάδου, που, ενώ έχει τεράστιες δυνατότητες, τα ποσοτικά και ποιοτικά αποτελέσματα του δείχνουν πλήρη αποτυχία αξιοποίησης τους με ότι αυτό συνεπάγεται για τα νησιά και τους κατοίκους τους, Ή το κόκκινο φως θα επιβεβαιώσει τις σημερινές αδυναμίες και τη στασιμότητα.

Γ.Σπιλάνης

ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΖΩΗΣ με το ΑΙΓΑΙΟ

Σχέδιο Ολοκληρωμένης Τουριστική Ανάπτυξης Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου

Σχέδιο Ολοκληρωμένης Τουριστική Ανάπτυξης

Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου

1               ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1.1      ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ

Η αναβάθμιση των τουριστικών προορισμών αποτελεί εξαιρετικά σημαντική παράμετρο για τη βελτίωση του ελληνικού τουρισμού, σε συνθήκες εντεινόμενου διεθνούς ανταγωνισμού. Η σύμπραξη της Περιφέρειας με την Αυτοδιοίκηση, τον Ιδιωτικό Τομέα, το Πανεπιστήμιο, τους Εργαζόμενους αλλά και τους Πολίτες κάτω από ενιαία στρατηγική και κοινά προγράμματα δράσης αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη αυτού του στόχου.

Ειδικά στην Περιφέρεια Β.Αιγαίου ο τουρισμός παρουσιάζεται εδώ και χρόνια ως μια αναπτυξιακή ευκαιρία χωρίς όμως, παρά τις επιμέρους προόδους, να δίνει τα αναμενόμενα αποτελέσματα καθώς περιοριστικοί παράγοντες και ενδογενείς αδυναμίες εξασθενίζουν την δυναμική του. Η μείωση του αριθμού των τουριστών και κυρίως της τουριστικής δαπάνης, τη περίοδο από το 2000, αποτελούν ανησυχητικά προμηνύματα για το μέλλον της δραστηριότητας, ενώ η οικονομική κρίση και το προσφυγικό αποτέλεσαν συμπληρωματικούς εξωγενείς αρνητικούς παράγοντες με πολλαπλές επιπτώσεις.

Η εκπόνηση ενός σχεδίου που θα αντιμετωπίζει τις μέχρι τώρα αδυναμίες της τουριστικής ανάπτυξης (χαμηλή ποιότητα υπηρεσιών και χαμηλή διαφοροποίηση προϊόντος) λαμβάνοντας υπόψη τους εξωτερικούς κινδύνους (ανάπτυξη νέων ανταγωνιστικών προορισμών, προσφυγικό, κλιματική αλλαγή), θα αξιοποιεί τις υπάρχουσες ευκαιρίες (αλλαγή προτιμήσεων τουριστών) αναδεικνύοντας τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του κάθε νησιού-προορισμού ξεχωριστά (ιδιαίτεροι φυσικοί, πολιτιστικοί και παραγωγικοί πόροι), αποτελεί μονόδρομο. 

Επιμέρους στόχοι της πρότασης είναι:

-          η διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος της περιφέρειας με τον εμπλουτισμό της τουριστικής προσφοράς αξιοποιώντας το φυσικό και πολιτιστικό απόθεμα των νησιών.

-          η ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού με δημιουργία ανταγωνιστικών προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας

-          η ποιοτική αναβάθμιση και ο εμπλουτισμός των παρεχόμενων υπηρεσιών τόσο από τον ιδιωτικό όσο και από τον δημόσιο τομέα

-          η σύνδεση του τουρισμού με τους άλλους κλάδους της τοπικής οικονομίας

-          η αξιοποίηση και η βελτίωση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού (εργαζομένων και εργοδοτών)

-          την ενσωμάτωση των νέων τεχνολογιών στη παραγωγική διαδικασία

-          η βελτίωση του κλίματος επιχειρηματικότητας και η προσέλκυση νέων επενδύσεων μέσα από την βελτίωση της παραγωγικότητας

-          η αξιοποίηση υποδομών και δράσεων που έχουν υλοποιηθεί μέσω άλλων εθνικών και κοινοτικών προγραμμάτων και στην επίτευξη της μέγιστης δυνατής συνέργιας με τις δράσεις που θα υλοποιηθούν από άλλα προγράμματα

-          η βελτίωση της απόδοσης του τουρισμού στην Περιφέρεια ώστε να συμβάλλει καθοριστικά στην βιώσιμη αναπτυξιακή της πορεία

-          η εισαγωγή καινοτομιών στη διαδικασία παραγωγής του τουριστικού προϊόντος, στη δημιουργία νέων προϊόντων και στην προώθηση των προϊόντων αξιοποιώντας την τεχνογνωσία του Πανεπιστημίου Αιγαίου και των άλλων εξειδικευμένων εταίρων.

-          Η εισαγωγή και η θεσμοθέτηση διαδικασιών διαχείρισης των τουριστικών προορισμών με τη διασφάλιση της συνεργασίας δημόσιων και ιδιωτικών φορέων.

Το σχέδιο προτείνεται να περιλαμβάνει τους παρακάτω άξονες δράσης

n  Διαφοροποίηση – εμπλουτισμό τουριστικού προϊόντος με αξιοποίηση των ισχυρών σημείων των νησιών της Περιφέρειας

n  Βελτίωση της ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών των τουριστικών  επιχειρήσεων. Ενίσχυση και υποστήριξη της επιχειρηματικότητας και του ανθρώπινου δυναμικού.

n  Αναβάθμιση παρεχόμενων υπηρεσιών  της Αυτοδιοίκησης, τοπικής και νομαρχιακής. Αξιοποίηση υφιστάμενων και δημιουργία νέων υποδομών και υπηρεσιών.

n  Βελτίωση της στρατηγικής προβολής στην κατεύθυνση της ανάδειξης των ισχυρών πλεονεκτημάτων των επιμέρους τουριστικών προορισμών.

n  Δημιουργία Περιφερειακού Μοντέλου Διακυβέρνησης στον Τουρισμό.

Οι χρηματοδοτήσεις του προγράμματος θα συνδεθούν με συγκεκριμένες καινοτόμες λύσεις:

-          την ανάπτυξη ολοκληρωμένων και σύνθετων τουριστικών προϊόντων

-          την υιοθέτηση από τις επιχειρήσεις και τους αυτοδιοικητικούς φορείς βασικών αρχών υπευθυνότητας και ποιότητας προϊόντων και υπηρεσιών.

-          την συνεργασία ιδιωτικού και δημόσιου τομέα στη διαχείριση του προορισμού

Τα αναμενόμενα αποτελέσματα αφορούν μέσα από την άρση των αδυναμιών που αναφέρθηκαν προηγούμενα και την αξιοποίηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των επιμέρους νησιών της Περιφέρειας:

-          στην αύξηση της τουριστικής δαπάνης αλλά και των πολλαπλασιαστικών της επιπτώσεων στην τοπική οικονομία ώστε να επιτευχθούν υψηλοί ρυθμοί αύξησης του ΑΕΠ και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας της περιφέρειας

-          στην δημιουργία νέων ευκαιριών απασχόλησης ιδιαίτερα εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού (ιδιαίτερα νέων και γυναικών) ώστε να ανατραπεί η συνεχιζόμενη τάση γήρανσης του τοπικού πληθυσμού

-          στην μείωση των πιέσεων που δέχεται το φυσικό, το πολιτιστικό και το δομημένο περιβάλλον από την τουριστική ανάπτυξη και ιδιαίτερα το πόσιμο και του θαλασσινό νερό, το έδαφος, η χλωρίδα και η πανίδα των νησιών, οι οικισμοί και τα μνημεία τους ώστε να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των κατοίκων

-          η βελτίωση της ελκυστικότητας των νησιών ως τόποι εγκατάστασης ανθρώπων και δραστηριοτήτων 

1.2      ΠΟΣΟΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΠΟΙΟΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Κρίσιμος παράγοντας για την ανάπτυξη του τριτογενή τομέα στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου είναι ο Τουρισμός ο οποίος μόνο κατά ένα σχετικά μικρό μέρος εκφράζεται ποσοτικά από την απασχόληση και την Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία των Ξενοδοχείων και Εστιατορίων, με δεδομένες τις έντονες διακλαδικές και διατομεακές συνδέσεις του, οι κυριότερες των οποίων είναι με το εμπόριο και τις μεταφορές / επικοινωνίες του τριτογενούς τομέα, αλλά και με τις κατασκευές και μεταποίηση του δευτερογενή. Σε τοπικό δε επίπεδο επηρεάζει και συνδέεται με τη γεωργική δραστηριότητα.

Η δραστηριότητα αυτή αναπτύσσεται με σχετικά αργούς ρυθμούς στην Περιφέρεια, διατηρώντας ένα χαμηλό ποσοστό συμμετοχής στην τουριστική δραστηριότητα της Χώρας. Πιο αναλυτικά, τόσο τα στοιχεία που συντελούν στο τουριστικό προφίλ της Περιφέρειας, όσο και εκείνα που προσδιορίζουν αυτή καθ’ αυτή την τουριστική δραστηριότητα, παρουσιάζονται συνοπτικά αμέσως πιο κάτω.

Τουριστικοί πόροι

Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου είναι ιδιαίτερα ευνοημένη από κλιματολογικής άποψης, παρουσιάζοντας υψηλή ηλιοφάνεια κατά τη διάρκεια του έτους, χαμηλή, σχετικά, μέση ετήσια βροχόπτωση, ενώ ευνοϊκή μέση ετήσια θερμοκρασία παρατηρείται σε όλα τα νησιά της Περιφέρειας.

Σε ένα σύνολο χερσαίων εκτάσεων 3.815km² και 1335km ακτογραμμής μεγάλης ποικιλίας, που σχηματίζει μεγάλους και μικρούς κόλπους (Γέρας, Καλλονής, Μούδρου) στα μεγάλα νησιά και ποικιλία μικροσυμπλεγμάτων, όπως στους Φούρνους, υπάρχει σημαντικός αριθμός μικρών και μεγάλων παραλιών. Η ποιότητα της θάλασσας επίσης, παραμένει υψηλή αφού και τα 116 σημεία δειγματοληψίας (12 στη Λήμνο, 31 στη Λέσβο, 32 στη Χίο, 14 στη Ικαρία και 27 στη Σάμο) δίνουν άριστη ποιότητα για νερά κολύμβησης, ενώ υπάρχουν και 21 γαλάζιες σημαίες (11 στη Λέσβο, 4 στη Λήμνο, 2 στη Σάμο και 4 στη Χίο).

Τα νησιά του Β. Αιγαίου, ως μεσογειακά οικοσυστήματα, έχουν να επιδείξουν ένα πολύπλοκο μωσαϊκό οικοσυστημικών τύπων στην πολύ περιορισμένη επιφάνεια που καλύπτουν. Ένα σύνολο από χερσαία και υδατικά οικοσυστήματα, πλούσιο σε ενδημικά και σπάνια είδη της χλωρίδας και της πανίδας. Όσον αφορά στα υδατικά οικοσυστήματα, σύμφωνα με τον κατάλογο που έχει εκδώσει το ΕΚΒΥ, στην περιοχή του Βορείου Αιγαίου έχουν αναγνωρισθεί ως υγροβιότοποι 22 περιοχές, οι οποίες περιλαμβάνουν την εκβολή ποταμών, αλυκές, έλη και λιμνοθάλασσες. Από το σύνολο των οικοσυστημικών σχηματισμών, ιδιαίτερη σημασία ως εν δυνάμει τουριστικοί πόροι έχουν οι περιοχές που έχουν ενταχθεί σε ειδικό θεσμικό πλαίσιο και καθεστώς προστασίας, όπως το ευρωπαϊκό δίκτυο Φύση 2000, το οποίο περιλαμβάνει 10 περιοχές (με 12 κωδικούς) του Βορείου Αιγαίου ή το δίκτυο Υγροτόπων Ελλάδας. Από αυτές, 5 περιοχές ανήκουν στον Νομό Λέσβου, 4 στον Νομό Σάμου και 1 στον Νομό Χίου.

Ο γεωλογικός πλούτος του Αιγαίου είναι ιδιαίτερα σημαντικός, τόσο σε απόλυτους αριθμούς (58 γεωλογικά μνημεία συνολικά στα νησιά του Βορείου Αιγαίου), όσο και στην ποιότητα των ευρημάτων και των μνημείων. Από τα μνημεία αυτά, το Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου είναι το πλέον αξιοποιημένο γεωλογικό μνημείο και η αφορμή για να κηρυχτεί το σύνολο της Λέσβου Γεωπάρκο της UNESCO. Μια ειδική μορφή γεωλογικών πόρων είναι οι θερμομεταλλικές πηγές (1 Ικαρία, 1 Χίος, 2 Λήμνος, 6 Λέσβος).

Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου παρουσιάζει μια πολυμορφία ανθρωπογενών και πολιτιστικών στοιχείων. Διαθέτει συνολικά 16 επισκέψιμους αρχαιολογικούς χώρους (6 Λέσβο, 5 Λήμνο, 2 Σάμο, 1 Ικαρία, 1 Χίο και 1 Ψαρά), 9 βυζαντινά μνημεία (3 Λέσβο, 1 Λήμνο, 5 Χίο), 12 νεώτερα μνημεία (7 Λέσβο, 5 Χίο) και 13 επισκέψιμα αρχαιολογικά μουσεία (6 Λέσβο, 1 Λήμνο, 4 Χίο, 2 Σάμο,) και μια σειρά άλλων μουσείων και συλλογών όπως Ναυτικά, Ιστορικά, Εκκλησιαστικά & Λαογραφικά Μουσεία, Πινακοθήκες, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Σιγρίου, ιδιωτικές συλλογές κλπ. Υπάρχουν επίσης, 75 αξιόλογοι παραδοσιακοί οικισμοί με καλά διατηρημένο πολεοδομικό ιστό, όπως οι μεσαιωνικοί οικισμοί στο Πυργί, στα Μεστά, στους Ολύμπους Χίου, στο Καρλόβασι, στο Πυθαγόρειο, στο Μαραθοκάμπου Σάμου, στον Εύδηλο Ικαρίας, στο Μόλυβο, την Πέτρα Λέσβου κ.λ.π. Ως παραδοσιακοί έχουν χαρακτηριστεί 37 οικισμοί, από τους οποίους οι 8 βρίσκονται στο Νομό Λέσβο, 2 στο Νομό Σάμου και οι υπόλοιποι 27 στο Νομό Χίου.

Σημαντικό αρνητικό στοιχείο είναι η ύπαρξη κατάλληλα εκπαιδευμένου και καταρτισμένου ανθρώπινου δυναμικού. Σύμφωνα με την 7^η έκθεση της ΕΕ για την Οικονομική, Κοινωνική και Εδαφική Συνοχή η Περιφέρεια Β.Αιγαίου παρουσιάζει:

-          Υψηλό ποσοστό νέων 15-24 ετών που δεν απασχολούνται, ούτε εκπαιδεύονται, ούτε καταρτίζονται (19,4% έναντι 15,8% στο σύνολο της χώρας)

-          Πολύ χαμηλό ποσοστό ενηλίκων 25-64 ετών που εκπαιδεύονται ή καταρτίζονται (2% έναντι 4% της χώρας)

-          Πολύ υψηλό ποσοστό νέων 18-24 που εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο (16,1% έναντι 7,7% σε επίπεδο χώρας)

-          Σχετικά χαμηλό ποσοστό ενηλίκων (25-64 ετών) με πτυχίο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (25,6% έναντι 30,2% της χώρας)

Συνοπτικά, αν κανείς επιχειρούσε μια σύντομη συνολική αξιολόγηση των πόρων της Περιφέρειας, θα μπορούσε να συμπεράνει ότι:

·         παρά την αφθονία φυσικών και πολιτιστικών πόρων, υπάρχει σημαντική έλλειψη στη διατήρηση και την ανάδειξή τους, με αποτέλεσμα η χρήση τους να είναι ανεξέλεγκτη και να υφίστανται σημαντικές πιέσεις, γεγονός που οδηγεί στην υποβάθμισή τους. Παράλληλα, η μη συστηματική και οργανωμένη αξιοποίηση δεν επιτρέπει τη δημιουργία τοπικής προστιθέμενης αξίας, γεγονός που θα αύξανε τις ευκαιρίες για δαπάνη από τους τουρίστες και τελικά το όφελος για την Περιφέρεια (θέσεις εργασίας, εισοδήματα, κατανάλωση τοπικών αγαθών κλπ).

·         οι βασικές υποδομές υπάρχουν και συνεχώς αναβαθμίζονται μέσα από τα ευρωπαϊκά και εθνικά προγράμματα και δεν υστερούν ιδιαίτερα άλλων τουριστικών προορισμών της χώρας με πολλαπλάσια κίνηση. Το πρόβλημα βρίσκεται στην ποιότητα υπηρεσιών των υποδομών αυτών γεγονός που σχετίζεται με την οργάνωση και την ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού.

·         υπάρχει έλλειψη σε υποδομές μικρής κλίμακας (π.χ. χώροι στάθμευσης), αλλά και σε παρεμβάσεις που βελτιώνουν την ποιότητα των κοινόχρηστων χώρων, γεγονός που οδηγεί σε υποβάθμιση της εμπειρίας.

·         το ανθρώπινο δυναμικό παραμένει χαμηλού εκπαιδευτικού επιπέδου και αυτό αφορά τόσο τους ιδιοκτήτες των τουριστικών επιχειρήσεων, όσο και τους εργαζόμενους σ’ αυτές. Τα προγράμματα κατάρτισης δεν προσφέρουν παρά ελάχιστα εφόδια.

Τουριστική προσφορά / Υποδομές καταλυμάτων

Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου διέθετε το 2016 22.020 κλίνες σε ξενοδοχειακά καταλύματα έναντι 21.743 το 2005 και αντίστοιχα 14.188 και 21.125 κλίνες σε ενοικιαζόμενα δωμάτια, καταγράφοντας μια υποχώρηση σε ότι αφορά στην εθνική συμμετοχή, αφού σε επίπεδο χώρας οι κλίνες συνέχιζαν να αυξάνουν. Στη Περιφέρεια δεν υπάρχει camping αν και υπήρχαν 2 πριν μια δεκαετία

Τα χαρακτηριστικά της τουριστικής υποδομής της Περιφέρειας συνοψίζονται στα εξής:

·      Στην Περιφέρεια κυριαρχεί το μικρό σχετικά μέσο μέγεθος μονάδων, το οποίο ανέρχεται στις 57 κλίνες ανά ξενοδοχειακό κατάλυμα, ενώ ο αντίστοιχος αριθμός για το σύνολο της χώρας ανέρχεται στο 81. Το μεγαλύτερο μέσο μέγεθος μονάδων παρατηρείται στο Νομό Λέσβου (61) κλίνες ανά ξενοδοχειακό κατάλυμα).

·      Κυριαρχούν τα μεσαίας και χαμηλής τάξης ξενοδοχειακά καταλύματα με 73,5% περίπου για μονάδες 2 & 3*, ενώ τα ξενοδοχειακά καταλύματα 5* αντιπροσώπευαν το 7% των κλινών με μόλις 6 μονάδες.

·      Η πλειονότητα των ξενοδοχειακών καταλυμάτων της Περιφέρειας, βρίσκεται στη Σάμο με 9524 κλίνες (43,2%) και ακολουθούν η Λέσβος με 6658 (30,2%), η Χίος με 2948 (13,2%), η Λήμνος με 1819 (9%) και η Ικαρία με 1047 (4,7%). Τα Ψαρά έχουν  2 μονάδες και οι Φούρνοι 1, ενώ ο Αγ. Ευστράτιος και οι Οινούσσες δεν έχουν ξενοδοχείο.

·      Εκτός από τις ξενοδοχειακές κλίνες και τις δηλωθείσες κλίνες σε ενοικιαζόμενα δωμάτια, έχει καταγραφεί ακόμα ένας πολύ μεγάλος αριθμός μη δηλωθεισών κλινών σε ενοικιαζόμενα δωμάτια, σχεδόν διπλάσιος των επίσημα δηλωμένων δωματίων.

Η αξιολόγηση των επιμέρους στοιχείων της προσφοράς δείχνει ότι:

Ø  κυρίαρχο προϊόν αποτελεί ο ηλιοτροπικός τουρισμός παραλίας, ο οποίος είναι μαζικά οργανωμένος σε ό,τι αφορά στους αλλοδαπούς και σε ατομική βάση σε ό,τι αφορά στους Έλληνες,

Ø  τα τουριστικά προϊόντα είναι ιδιαίτερα «φτωχά» στηριζόμενα σχεδόν αποκλειστικά σε βασικές υπηρεσίες εξ αιτίας της μη αξιοποίησης των υπαρχόντων πόρων με αποτέλεσμα τα οφέλη στους προορισμούς να είναι περιορισμένα, ενώ ο ανταγωνισμός με άλλες περιοχές (κυρίως εκτός Ελλάδας) είναι δύσκολος,

Ø  τα τουριστικά προϊόντα ειδικού ενδιαφέροντος αποτελούν ένα πολύ μικρό κομμάτι της αγοράς, παρά τα πλούσια μοναδικά χαρακτηριστικά της περιοχής, και παρά το γεγονός ότι έχουν υψηλότερη απόδοση από τον μαζικό τουρισμό,

Ø  η ποιότητα των ειδικών υποδομών και υπηρεσιών είναι χαμηλή και σχετικά ακριβή (αν εξαιρεθούν οι τιμές των ξενοδοχείων που δίνονται στους ΤΟ),

Ø  τα νησιά της Περιφέρειας δεν μπορούν να θεωρηθούν ως τουριστικά κορεσμένες περιοχές, με εξαίρεση ίσως κάποιες υπο-περιοχές της Σάμου (π.χ. Πυθαγόρειο, Κοκάρι) και τη Μήθυμνα Λέσβου, όπου υπάρχει σχετικά υψηλή τουριστική πυκνότητα. Αυτό το στοιχείο πρέπει να θεωρηθεί ότι δίνει τη δυνατότητα ως πλεονέκτημα για την ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού και τουρισμού παραλίας καλύτερης ποιότητας, ώστε να αποφευχθούν τα προβλήματα που παρουσιάζουν σήμερα άναρχα αναπτυγμένα, υπερκορεσμένα και κατά συνέπεια υποβαθμισμένα νησιά, όπως η Κέρκυρα, η Ζάκυνθος, η Κως και περιοχές της Ρόδου (Καλλιθέα) και της Κρήτης (Χερσόνησος).

Τουριστική ζήτηση

Ως προς τις αφίξεις και διανυκτερεύσεις τουριστών στις ξενοδοχειακές μονάδες, για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, παρατηρούνται τα εξής:

·      Η Περιφέρεια έχει μικρή συμμετοχή, της τάξης περίπου 2% (2,4% για τους ημεδαπούς και 1,8% για τους αλλοδαπούς), στις συνολικές διανυκτερεύσεις στη Χώρα, σημειώνοντας διαχρονικά μείωση αφού από το 2000 μέχρι το 2014 (το τελευταίο έτος πριν τη προσφυγική κρίση) καταγράφεται συνεχής μείωση με αποτέλεσμα να είναι περίπου 1,653 εκ έναντι περίπου 2 εκ δεκαπέντε χρόνια πριν. Το 2015 (που συνδύασε τόσο τα capital controls όσο και το προσφυγικό) οι συνολικές διανυκτερεύσεις αυξήθηκαν σε 1,764 εκ, σημείωσαν σοβαρή μείωση το 2016 (-13,2%) (-20% στη Λέσβο, -13% στη Σάμο, -5% στη Λήμνο και -2% στη Χίο) για να ανακάμψουν σε σημαντικό βαθμό (ειδικά στη Σάμο) για το 2017. Βέβαια οι διανυκτερεύσεις αλλοδαπών το 2016 ήταν υψηλότερες από αυτές της περιόδου 2010-2013, κυρίως εξ αιτίας των διανυκτερεύσεων μεταναστών, ΜΚΟ, εθελοντών και εκπροσώπων διεθνών οργανισμών των οποίων η παρουσία όλο το χρόνο είναι σημαντική.

·      Οι Ελληνες που το 2010 αποτελούσαν το 33,6% των διανυκτερεύσεων, το 2016 καλύπτουν περίπου το 22,6% των διανυκτερεύσεων με ποσοστό που βρίσκεται σε υποχώρηση τη περίοδο της κρίσης, αντίθετα με ότι συνέβαινε τη προηγούμενη περίοδο όπου η μείωση προερχόταν κύρια από τους αλλοδαπούς τουρίστες.

·      Η μέση διάρκεια παραμονής στα ξενοδοχεία  ήταν 5 ημέρες ανά άτομο με τους Ελληνες να παραμένουν 3,4 ημέρες, τους Βρετανούς 7,1, τους Γερμανούς 8,6, τους Ολλανδούς 8,2, τους Σουηδούς 7,1, τους Νορβηγούς 7,0 και τους Τούρκους μόλις 1,7.

Αν εξετάσει κανείς τα στοιχεία των διανυκτερεύσεων σε ξενοδοχεία ανά εθνικότητα για το 2016 οι Βρετανοί με 186.800, οι Ολλανδοί με 156.000, οι Γερμανοί με 148.800 και οι Σουηδοί με 122.600 ήταν οι μόνες εθνικότητες που ξεπέρασαν τις 100.000 διανυκτερεύσεις, ενώ Τούρκοι και Νορβηγοί ξεχώρισαν των υπόλοιπων. Το 2015 οι ίδιες εθνικότητες είχαν τις περισσότερες αφίξεις με υψηλότερες τιμές πλην των Τούρκων. Το 2014 οι περισσότεροι ήταν Ολλανδοί (231.000), μετά Γερμανοί (195.000), Σουηδοί (150.000) και Βρετανοί (115.000).

Σε ό,τι αφορά στη μορφή οργάνωσης της ζήτησης, μπορούμε να την κατατάξουμε σε προέλευση από:

-          μεγάλα τουριστικά γραφεία εξωτερικού

-          μικρά γραφεία εξωτερικού και εσωτερικού

-          μεμονωμένους πελάτες (ατομικός τουρισμός).

Οργανωμένο τουρισμό δέχονται κύρια οι προορισμοί στους οποίους υπάρχει δυνατότητα προσγείωσης πτήσεων charter, ενώ ένα μέρος –κυρίως από μικρά γραφεία- διακινείται με πλοίο και με πτήσεις εσωτερικού. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, ο αριθμός των νησιών που δέχονται charters είναι συγκεκριμένος και περιορισμένος, αλλά δέχεται ένα μεγάλο κομμάτι του τουριστικού ρεύματος (ειδικά η Σάμος). Στα ίδια νησιά συγκεντρώνεται και το μεγαλύτερο κομμάτι του βιομηχανικού τουρισμού.

Ένα επιπλέον στοιχείο που σχετίζεται με τη ζήτηση αλλά και παρά τη μη αύξηση του αριθμού των ξενοδοχειακών κλινών στη Περιφέρεια Β.Αιγαίου αφορά στο βαθμό πληρότητας των ξενοδοχειακών καταλυμάτων. Ηδη από τη προηγούμενη δεκαετία (2005) ήταν χαμηλή (ιδιαίτερα των ξενοδοχείων της Λέσβου 54,11% για το Νομό Χίου είναι 58,29%, ενώ στο Νομό Σάμου σημειώνονται οι μεγαλύτερες πληρότητες, με μέσο όρο Νομού 69,47%), γεγονός που έδειχνε ότι και το προσφερόμενο προϊόν δεν είναι ελκυστικό, αλλά και ότι η δημιουργία νέων μονάδων δεν φαίνεται να είναι οικονομικά ορθολογική. Οι αντίστοιχες πληρότητες τα τελευταία χρόνια ήταν πολύ χαμηλότερες παντού: 37% στη Λέσβο που ανέβηκε στο 39% τα έτη 2014-15 πριν πέσει στο 31% το 2016, 46,8% στη Σάμο το 2010 44,3% το 2015 και 38,8% το 2016 και 32,2% το 2010 στη Χίο, 21,3% το 2012 και 28,1% το 2016.

Σε ότι αφορά στη τουριστική διακυβέρνηση, όπως σε όλη τη χώρα, ακολουθήθηκε το μοντέλο της τουριστικής ανάπτυξης μέσω της αύξησης της ζήτησης. Αυτό το μοντέλο έπαψε να λειτουργεί από το τέλος της δεκαετίας του ’90 όταν αυξήθηκε ο παγκόσμιος ανταγωνισμός και οι τουρίστες απέκτησαν και εναλλακτικές λύσεις ειδικά για προϊόντα «ήλιου και θάλασσας» σε προσιτές τιμές, σε πιο «αυθεντική μορφή» και συχνά υψηλότερης ποιότητας. Όμως δεν υπήρξε ιδιαίτερη αντίδραση από τους προορισμούς εκτός από την εντατικοποίηση της προβολής, αλλά και αυτής με λάθος τρόπο, αφού δεν αξιοποίησαν ούτε τις νέες τεχνολογίες, ούτε τις σύγχρονες αντιλήψεις περί marketing (τουριστική εικόνα, brand name κλπ). Την ίδια περίοδο στις χώρες της Ευρώπης αναπτύσσονται Φορείς Προβολής Προορισμών που σταδιακά αναλαμβάνουν και τη Διαχείριση τους τα γνωστά DMMO.

Στο Β.Αιγαίο η τουριστική προβολή γίνεται κυρίως από τη Περιφέρεια (και πριν το 2011 από τις Νομαρχίες και τη Περιφέρεια) και τους Δήμους χρησιμοποιώντας κυρίως χρηματοδοτήσεις από τα ευρωπαϊκά προγράμματα με ότι αυτό συνεπάγεται σε περιορισμούς και χρονική ασυνέχεια). Η Λήμνος είναι το πρώτο νησί που δημιούργησε μια δομή που έχει τα χαρακτηριστικά του DMMO, την ΑΜΚΕ Λήμνος Τουριστική, που όμως δεν δραστηριοποιήθηκε επαρκώς λόγω έλλειψης χρηματοδότησης. Στη Λέσβο συστάθηκε αντίστοιχη δομή, ο Οργανισμός Τουριστικής Ανάπτυξης Λέσβου (ΟΤΑΛ), που όμως ενεργοποιήθηκε μόλις πρόσφατα και δεν έχει παράξει ακόμη έργο. Τέλος η Περιφέρεια Β.Αιγαίου συνέστησε πρόσφατα Επιτροπές Τουρισμού σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο με συμμετοχή και επαγγελματικών φορέων που όμως δεν έχουν δραστηριοποιηθεί.   

  

1.3      ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΙΣΧΥΡΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ, ΑΔΥΝΑΜΙΩΝ, ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΩΝ (SWOT Analysis)

Στην ανάλυση που προηγήθηκε έχουν επισημανθεί όλα τα κύρια στοιχεία που πρέπει να ενταχθούν στην SWOT Analysis. Αν και τα νησιά παρουσιάζουν διαφορές μεταξύ τους η SWOT Analysis θα είναι ενιαία και θα επισημανθούν τυχόν διαφοροποιήσεις.

ΙΣΧΥΡΑ ΣΗΜΕΙΑ (STRENGTHS)

Νησί – τόπος απόδρασης Καλό κλίμα και καιρικές συνθήκες για μεγάλη σχετική διάρκεια του χρόνου Αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον πολλών οικισμών και κτηρίων Σημαντική πολιτιστική κληρονομιά (υλικοί και άϋλοι πόροι) διαφοροποιημένη από νησί σε νησί Σημαντικοί φυσικοί-περιβαλλοντικοί πόροι Ύπαρξη πολλών τουριστικά αναξιοποίητων περιοχών στα παράλια και κυρίως στην ενδοχώρα Αίσθημα ασφάλειας των τουριστών Αίσθημα φιλοξενίας – μη βιομηχανοποίηση προϊόντος, λόγω της μικρής κλίμακας των επιχειρήσεων Διατήρηση «ταυτότητας» και αυθεντικότητας των προορισμών σε μεγάλο βαθμό

ΑΣΘΕΝΗ ΣΗΜΕΙΑ (WEAKNESSES)

Ελλειψη ειδικής τουριστικής εικόνας για τους επιμέρους τουριστικούς προορισμούς πέρα από το τρίπτυχο «ήλιος-θάλασσα-άμμος» Έλλειψη συντονισμένης διαχείρισης ως προορισμού (destination management) και γενικότερα επαγγελματιών που να ασχολούνται συνολικά με τον προορισμό – έλλειψη συνεργασίας τοπικά Ευκαιριακή προσέγγιση της τουριστικής ανάπτυξης σε μεγάλο βαθμό Έλλειψη πληροφοριών για στήριξη ανάλυσης της κατάστασης και χάραξη πολιτικής Χαμηλή ποιότητα και αναλογικά υψηλές τιμές στις προσφερόμενες υπηρεσίες από τις τουριστικές και μη επιχειρήσεις, ιδιαίτερα προς τον μεμονωμένο τουρίστα Έλλειψη συστηματικής και στοχευμένης τουριστικής εκπαίδευσης-κατάρτισης Μονοδιάστατο, φτωχό, παλαιωμένο και μαζικό τουριστικό προϊόν (3S) εξαρτημένο από τους ΤΟ Παραδοσιακές πρακτικές και κινήσεις τουριστικού marketing Ελλείψεις σε βασικές υποδομές Χαμηλή ποιότητα στον περιβάλλοντα χώρο που υποβαθμίζουν την ποιότητα ζωής (καθαριότητα, σήμανση, δόμηση, κυκλοφοριακό, θόρυβος …) και στις υπηρεσίες των δημόσιων φορέων Έλλειψη δραστηριοτήτων για συγκρότηση εναλλακτικών τουριστικών προϊόντων Έλλειψη πληροφόρησης ιδιαίτερα για τον μεμονωμένο τουρίστα ·         Γεωγραφική θέση μακριά από τη Δυτική Ευρώπη και τις μεγάλες ελληνικές αγορές δεν ευνοεί ιδιαίτερα προσέλκυση μεμονωμένων τουριστών ·         Μείωση της οικονομικής απόδοσης του τουρισμού εξ αιτίας της μείωσης των αφίξεων αλλά και της χαμηλής τιμής των πακέτων

ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ (OPPORTUNITIES)

·         Άνοιγμα νέων αγορών αλλά με σχετικά χαμηλή αγοραστική δύναμη (Αν. Ευρώπη, Ρωσία, Κίνα …) ·         «Νέα» ελληνική τουριστική πολιτική και ειδικά νέα πολιτική προβολής ·         Διαφοροποίηση προτιμήσεων τουριστών και δημιουργία «μικρών» αγορών για ειδικά προϊόντα ·         Αξιοποίηση των νέων συστημάτων πληροφορικής και επικοινωνίας για απευθείας ενημέρωση και πώληση στον καταναλωτή ·         Αξιοποίηση της κρίσης που δημιουργεί ο ανταγωνισμός ·         Διεύρυνση του ρόλου των εταιρειών low cost

ΚΙΝΔΥΝΟΙ (THREATS)

Ενίσχυση του ανταγωνισμού με τη συνεχή διεύρυνση της προσφοράς και των προορισμών χαμηλού κόστους Μείωση του αριθμού των ΤΟ με αποτέλεσμα τη δημιουργία μονοπωλιακών καταστάσεων. Οικονομικά προβλήματα ΤΟ και Αεροπορικών Εταιρειών Χαμηλού Κόστους που δημιουργεί προβλήματα Ενίσχυση της οικονομικής κρίσης στις παραδοσιακές τουριστικές αγορές που έχουν υψηλό κατά κεφαλή ΑΕΠ   Μείωση των πόρων από εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα Περιορισμένοι βαθμοί ελευθερίας περιφερειακών πρωτοβουλιών για διεθνή τουριστική ανάπτυξη Ευθυγράμμιση και συντονισμός με κεντρικές επιλογές στρατηγικής τουρισμού

2               ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

2.1      ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

Η περαιτέρω ανάπτυξη του Τουρισμού στο Βόρειο Αιγαίο φαίνεται να βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Μετά από την ταχεία αύξηση των καταλυμάτων και των επισκεπτών από την αρχή της δεκαετίας του ’80 μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του ’90 παρατηρείται σχετική στασιμότητα, τόσο στον τομέα της προσφοράς, όσο και στον τομέα της ζήτησης παρά τις όποιες σημειακές ή εποχιακές διαφοροποιήσεις-διακυμάνσεις. Την ήδη υπάρχουσα κρίση στο κλάδο, επιδείνωσε η κρίση του προσφυγικού. Η κατάσταση αυτή συνοδεύεται από αντίστοιχη συρρίκνωση των οικονομικών αποτελεσμάτων γεγονός που επιτείνεται από την αύξηση του ανταγωνισμού σε εθνικό, μεσογειακό και παγκόσμιο επίπεδο και την ενίσχυση του ρόλου των μεγάλων Τour-Operators.

Η εξέλιξη αυτή δεν θα είχε σημαντικές επιπτώσεις στα νησιά της Περιφέρειας αν η ανάκαμψη της περιοχής από τη δημογραφική και οικονομική συρρίκνωση των περασμένων δεκαετιών δεν είχε εναποτεθεί σχεδόν αποκλειστικά στον τουρισμό. Η δραστηριότητα αυτή καλείται να αποτελέσει για τα επόμενα χρόνια τον κινητήριο μοχλό για βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της τοπικής οικονομίας. Κατά συνέπεια, καθοριστικό πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι να δοθεί στον τουρισμό μια νέα ώθηση μέσα από την υιοθέτηση καινοτόμου στρατηγικής που θα επιλύει τα υπάρχοντα προβλήματα, θα αξιοποιεί τα συγκριτικά πλεονεκτήματα των νησιών αλλά και τις νέες ευκαιρίες από το μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον.

Τα προβλήματα που συναντά ο τουρισμός του Β. Αιγαίου δεν εντοπίζονται μόνο στη περιοχή αυτή. Η αναβάθμιση και άλλων τουριστικών προορισμών αποτελεί εξαιρετικά σημαντική παράμετρο για τη βελτίωση του συνολικού ελληνικού τουρισμού, σε συνθήκες εντεινόμενου διεθνούς ανταγωνισμού. Η στρατηγική και οι στόχοι του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανταγωνιστικότητα – Επιχειρηματικότητα για τον Ελληνικό Τουρισμό αποτυπώνουν τις επιλογές πολιτικής για ένα ποιοτικό άλμα που θα επιτρέψει στον Ελληνικό Τουρισμό να διατηρήσει και να βελτιώσει τις επιδόσεις του στο μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον εστιάζοντας στην ποιότητα, την διαφοροποίηση και την ελκυστικότητα των επιμέρους προορισμών και την ανάπτυξη των ειδικών μορφών τουρισμού.  Η σύμπραξη της Περιφέρειας με την Αυτοδιοίκηση, τον Ιδιωτικό Τομέα, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, τους Εργαζόμενους αλλά και τους Πολίτες κάτω από ενιαία στρατηγική και κοινό πρόγραμμα δράσης αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη αυτού του στόχου και η επιτυχία του εγχειρήματος θα αποτελέσει πρότυπο για ανάλογες δράσεις σε άλλες περιφέρειες.

Η εκπόνηση ενός σχεδίου για τα νησιά του Βορείου Αιγαίου αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη των βασικών στρατηγικών επιλογών και των επιχειρησιακών στόχων στον τομέα του τουρισμού. Ενός σχεδίου που:

Ø  θα αντιμετωπίζει τις μέχρι τώρα αδυναμίες της τουριστικής ανάπτυξης (χαμηλή ποιότητα υπηρεσιών και χαμηλή διαφοροποίηση προϊόντος που εστιάζεται στον ήλιο και τη θάλασσα παρέχοντας μόνο βασικές υπηρεσίες στους τουρίστες, με αναποτελεσματικό σύστημα προβολής και υψηλή εξάρτηση από τους Τ.Ο.),

Ø  θα λαμβάνει υπόψη τους εξωτερικούς κινδύνους (ανάπτυξη νέων ανταγωνιστικών προορισμών που προσφέρουν αντίστοιχο προϊόν με καλύτερη ποιότητα και χαμηλότερες τιμές),

Ø  θα αξιοποιεί τις υπάρχουσες ευκαιρίες (αλλαγή προτιμήσεων τουριστών που εκφράζουν την ανάγκη για απόκτηση νέων εμπειριών με εξατομικευμένες υπηρεσίες μέσα σε ένα ποιοτικό περιβάλλον) αναδεικνύοντας τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του κάθε νησιού-προορισμού ξεχωριστά (ιδιαίτερο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον) δημιουργώντας νέα και διακριτά από τους καταναλωτές προϊόντα,

Ø  Θα αξιοποιεί τους υπάρχοντες πόρους και θα σχεδιάζει την αναβάθμιση των πόρων και των υποδομών του δημόσιου τομέα.

. 

Το παρόν σχέδιο βρίσκεται σε απόλυτη συνάφεια με τους εθνικούς στόχους τουριστικής ανάπτυξης που περιγράφονται από το τρίπτυχο: ποιοτική αναβάθμιση προϊόντος, εμπλουτισμός προϊόντος, διαχείριση προορισμού.

Στόχοι του προγράμματος είναι:

-          η διαφοροποίηση του προϊόντος της περιφέρειας με τον εμπλουτισμό της τουριστικής προσφοράς αξιοποιώντας το φυσικό και πολιτιστικό απόθεμα των νησιών.

-          η ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού με δημιουργία ανταγωνιστικών προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας,

-          η ποιοτική αναβάθμιση και ο εμπλουτισμός των παρεχόμενων υπηρεσιών τόσο από τον ιδιωτικό όσο και από τον δημόσιο τομέα,

-          η σύνδεση του τουρισμού με τους άλλους κλάδους της τοπικής οικονομίας,

-          η αξιοποίηση και η βελτίωση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού (εργοδοτών και εργαζομένων)

-          η αξιοποίηση υποδομών και δράσεων που έχουν υλοποιηθεί μέσω άλλων εθνικών και κοινοτικών προγραμμάτων και στην επίτευξη της μέγιστης δυνατής συνέργιας με τις δράσεις που προγραμματίζονται να υλοποιηθούν 

-          η βελτίωση της απόδοσης του τουρισμού στην Περιφέρεια ώστε να συμβάλλει καθοριστικά στην βιώσιμη αναπτυξιακή της πορεία

-          η εισαγωγή καινοτομιών στη διαδικασία παραγωγής του τουριστικού προϊόντος, στη δημιουργία νέων προϊόντων, στη χρηματοδότηση των σχεδίων, στη προώθηση των προϊόντων και ιδιαίτερα στη διαχείριση των τουριστικών προορισμών αξιοποιώντας την τεχνογνωσία του Πανεπιστημίου Αιγαίου και των άλλων εξειδικευμένων εταίρων.

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω η επιλογή του τουρισμού ως θεματικής ενότητας των νησιών και του Β.Αιγαίου ως περιοχής παρέμβασης δικαιολογείται από:

-          την σχετική ομοιογένεια της περιοχής σε ότι αφορά τον βαθμό ανάπτυξης αλλά και άλλα κοινωνικο-οικονομικά χαρακτηριστικά

-          τη σημασία του τουρισμού για την βελτίωση της συνολικής ανταγωνιστικότητας της Περιφέρειας

-          την ύπαρξη των απαραίτητων φυσικών και πολιτιστικών πόρων για την ανάπτυξη ανταγωνιστικών τουριστικών προϊόντων

-         την ύπαρξη τεχνογνωσίας σε ότι αφορά τον τουριστικό σχεδιασμό και πολιτική με δεδομένη τη λειτουργία σχετικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, μοναδικού στην Ελλάδα που να αφορά τουριστικό σχεδιασμό καθώς και προπτυχιακού προγράμματος από το τρέχον έτος.

Τα αναμενόμενα αποτελέσματα αφορούν -μέσα από την άρση των αδυναμιών που αναφέρθηκαν προηγούμενα και την αξιοποίηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των επιμέρους νησιών της Περιφέρειας- στην βελτίωση των επιδόσεων του τουρισμού με βάση τις αρχές του Βιώσιμου Τουρισμού όπως αυτές καθορίζονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού (ΠΟΤ). Συγκεκριμένα αναφερόμαστε:

- στην αύξηση της κατά κεφαλή και συνολικής τουριστικής δαπάνης

- στην δημιουργία νέων ευκαιριών απασχόλησης ιδιαίτερα εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού (κυρίως νέων και γυναικών)

- στην μείωση των πιέσεων που δέχεται το φυσικό, το πολιτιστικό και το δομημένο περιβάλλον από την άναρχη τουριστική ανάπτυξη και ιδιαίτερα το πόσιμο και του θαλασσινό νερό, το έδαφος, η χλωρίδα και η πανίδα των νησιών, οι οικισμοί και τα μνημεία τους

Η βελτίωση των επιδόσεων των επιμέρους δραστηριοτήτων και της επιχειρηματικότητας στον τομέα του τουρισμού (εξεταζόμενων μέσα στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης), έχει προφανείς θετικές επιπτώσεις σε κάθε τουριστικό προορισμό:

- με την επίτευξη υψηλών ρυθμών αύξησης του ΑΕΠ και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας της περιφέρειας

- με την ανατροπή της συνεχιζόμενης τάσης γήρανσης του τοπικού πληθυσμού και με την αύξηση και την καλύτερη διασπορά του δημιουργούμενου εισοδήματος

- με τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων προϊόντων και υπηρεσιών και της ζωής των κατοίκων.

2.2      ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

Οι αφετηριακές έννοιες της πρότασης είναι το σύνθετο και ειδικό τουριστικό προϊόν, η ποιότητα και η διαχείριση προορισμού μέσα από μια ολοκληρωμένη προσέγγιση και όχι απλά το σχεδιασμό δράσεων προβολής.

Η ολοκληρωμένη προσέγγιση της παραγωγής τουριστικών προϊόντων απαιτεί συνολική αντιμετώπιση όλων των φάσεων της παραγωγής και της διακίνησης τους:

• την αξιοποίηση των πόρων πρέπει να συμβαδίζει με την ανάπτυξη των βασικών υπηρεσιών,
• την δημιουργία συμπληρωματικών δραστηριοτήτων,
• την δημιουργία της εικόνας του προορισμού και του συγκεκριμένου προϊόντος,
• την διαφήμιση του και
• τη προώθηση του στις αγορές εσωτερικού και εξωτερικού μέσα από τυπικά και άτυπα δίκτυα διανομής.

Ολες αυτές οι προσπάθειες για να είναι αποτελεσματικές πρέπει να κατευθύνονται και να υποστηρίζονται από εξειδικευμένη δομή (Φορέας Διαχείρισης και Προβολής Προορισμού) σε περιφερειακό ή δημοτικό επίπεδο[1]  ανάλογα με τις επιλογές που θα γίνουν που θα έχουν τον ρόλο του διαχειριστή προορισμού (βλ διάγραμμα).

Από τη σύλληψη της η πρόταση περιλαμβάνει δράσεις που καλύπτουν όλες τις φάσεις της διαδικασίας παραγωγής και διάθεσης του τουριστικού προϊόντος, αλλά και τη διοίκηση (διαχείριση) των τουριστικών προορισμών. Ο στόχος της αναβάθμισης των προορισμών υλοποιείται μόνο εφόσον όλες οι προβλεπόμενες επί μέρους δράσεις όπως ο εμπλουτισμός και η διαφοροποίηση των προσφερόμενων προϊόντων, η βελτίωση των προσφερόμενων υπηρεσιών του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα, η προβολή και προώθηση των προϊόντων, η ανάπτυξη μηχανισμών υποστήριξης των επιχειρήσεων και η συνολική διαχείριση του προορισμού υλοποιηθούν.

Διάγραμμα: Στάδια της διαδικασίας παραγωγής και διάθεσης του τουριστικού προϊόντος

 

Το τουριστικό προϊόν θα πρέπει να είναι ένα οργανωμένο σύνολο υπηρεσιών που θα προσφέρεται είτε με μία ενιαία τιμή (τουριστικό πακέτο), είτε ως μία ποικιλία διαφορετικών υπηρεσιών από τις οποίες ο επισκέπτης θα πραγματοποιεί τις επιλογές του σύμφωνα με τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του.

Για να είναι ολοκληρωμένη αλλά και αποτελεσματική η όλη προσέγγιση, θα πρέπει το προσφερόμενο τουριστικό προϊόν:

- να είναι πρωτότυπο που να το ξεχωρίζει από άλλα παρεμφερή τουριστικά προϊόντα που αναπτύσσονται σε ανταγωνιστικές περιοχές και που να συνοδεύεται από κατάλληλη πολιτική προβολής. Δεν αρκεί να αναπτύσσουμε απλά πολιτιστικό, συνεδριακό ή θαλάσσιο τουρισμό ή αγροτουρισμό, αλλά προϊόντα που θα είναι διακριτά στην αγορά σε ελκυστικούς για τους επισκέπτες προορισμούς. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να βασίζονται σε ιδιαίτερη αξιοποίηση των τοπικών χαρακτηριστικών,

- να έχει διαμορφωθεί με βάση τη πελατεία στην οποίαν απευθύνεται,

- να βασίζεται σε μια εικόνα, προϋπάρχουσα ή “κατασκευασμένη”, -στηριγμένη συνήθως στις φυσικές και πολιτιστικές ιδιαιτερότητες της περιοχής, σε ιστορικά πρόσωπα ή σε μύθους που έχουν ευρύτερη αναγνωρισιμότητα - που μπορεί εύκολα να γίνεται αντιληπτή από τους τουρίστες και να ανταποκρίνεται  στις τρέχουσες  συνθήκες ζήτησης,

- να στηρίζεται σε συγκεκριμένη εμπορική στρατηγική που δημιουργεί στον τουρίστα-καταναλωτή  την επιθυμία να εκπληρώσει ένα όνειρο του. Η δημιουργία ενός ιδιαίτερου δικτύου τακτικής πελατείας, αποτελεί συχνά μιά από τις στρατηγικές, βασίζεται στον εμπλουτισμό και στην ανανέωση των δραστηριοτήτων ώστε να διατηρείται το ενδιαφέρον των επισκεπτών και ο βαθμός ικανοποίησης τους,

- να εστιάζεται στην ανάδειξη του ή των σημαντικών πόρων της περιοχής που θα αποτελέσει το πόλο έλξης επισκεπτών,

- να διαθέτει βασικές υπηρεσίες ποιότητας, όπως πχ. κατάλυμα που να έχει κάποιο «επίπεδο» σε ότι αφορά τον εξοπλισμό και τις παρεχόμενες υπηρεσίες, ενώ να προσφέρεται διατροφή με τοπικά προϊόντα όπου είναι δυνατόν. Να σημειωθεί εδώ ότι δεν πρέπει να συγχέεται η ποιότητα και η αυθεντικότητα των προσφερόμενων προϊόντων και των υπηρεσιών (πχ. θερμή αλλά ανεπιτήδευτη υποδοχή) με τη πολυτέλεια και τον τυποποιημένο επαγγελματισμό των κλασικών μονάδων μαζικού τουρισμού.

- να οργανώνει σειρά δραστηριοτήτων όπως εκπαιδευτικών, αθλητικών, ψυχαγωγικών και πολιτιστικών -με την ευρεία έννοια των όρων- όπως πχ. οργανωμένες διαδρομές για περιπατητές με στόχο τη γνωριμία με τη φύση, άλογα, ποδήλατα για την ανακάλυψη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, πολιτιστικές εκδηλώσεις που να συνδέονται με τα σημαντικότερα μνημεία, τα ήθη και τα έθιμα της περιοχής, ανακάλυψη νέων γεύσεων, καλλιτεχνικές δραστηριότητες με άμεση εμπλοκή των τουριστών κλπ ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του συγκεκριμένου χώρου.

Η ποικιλία των δραστηριοτήτων είναι απαραίτητη τόσο για τη προσέλκυση τουριστών με διαφορετικά ενδιαφέροντα, όσο και για την επιμήκυνση της παραμονής τους στη περιοχή.

- να διαθέτει σειρά υποδομών και υπηρεσιών υποστήριξης όπως οργανωμένους χώρους υποδοχής τουριστών και παροχής πληροφοριών, ωράρια λειτουργίας που να εξυπηρετούν τους επισκέπτες, δημόσια τηλέφωνα, επαρκή και ευδιάκριτη σήμανση, μικρά μουσεία-εκθέσεις που να αναφέρονται στη περιοχή και τα βασικά χαρακτηριστικά, καταστήματα  με αυθεντικά ενθύμια της περιοχής, οργανωμένες επισκέψεις στη φύση, σε πολιτιστικούς χώρους και σε χώρους παραγωγής, σταθμούς δημιουργικής απασχόλησης των παιδιών, κατάλληλα εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό κλπ.

- να εξασφαλίζει την ενεργή συμμετοχή των κατοίκων της περιοχής, δεδομένης της φύσης του  τουριστικού προϊόντος. Αντίθετα η παθητική και πολύ περισσότερο η αρνητική στάση των κατοίκων έναντι των τουριστών, που εκφράζεται με αντίθεση στην υιοθέτηση ελάχιστων κανόνων δόμησης εμποδίζοντας τη δημιουργία ή τη διατήρηση ενός αξιόλογου-ελκυστικού οικιστικού συνόλου, με απροθυμία παροχής πληροφοριών, με διάθεση εξαπάτησης τους, με άρνηση συμμετοχής στα δρώμενα κλπ, δημιουργεί αρνητικό κλίμα που εμποδίζει τη τουριστική ανάπτυξη.

- να οργανώνει τον φορέα μελέτης και συνεχούς παρακολούθησης, βελτίωσης, προβολής και προσαρμογής του προϊόντος ώστε να εναρμονίζεται στις συνεχώς μεταβαλλόμενες απαιτήσεις της ζήτησης. Ο φορέας αυτός θα πρέπει να διαθέτει έναν διαχειριστή προορισμού που θα έχει ως έργο κατ’αρχή την εφαρμογή του τοπικού σχεδίου δράσης και στη συνέχεια τον εμπλουτισμό αλλά και την συνεχή εξέλιξη του τουριστικού προϊόντος, μέσα στη λογική της συνολικής ανάπτυξης της περιοχής. Η δράση του διαχειριστή προορισμού θα πρέπει να συνεχίσει και μετά τη λήξη του προγράμματος.

Αναγκαία συνθήκη για την υλοποίηση τόσο της πρότασης όσο και των στόχων του προγράμματος είναι η συστηματική συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων πάνω σε μία σταθερή βάση που θα περιλαμβάνει δύο στάδια:

- τη συνεργασία κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού της τουριστικής ανάπτυξης και των συγκεκριμένων δράσεων

- τη συνεργασία κατά την διάρκεια της υλοποίησης των δράσεων.

Κατά συνέπεια η συνεργασία πρέπει να έχει σταθερή βάση και διάρκεια και επομένως απαιτεί αλλαγές στην διακυβέρνηση σε σχέση με τις ακολουθούμενες μέχρι σήμερα πρακτικές, ενώ θα πρέπει να υποστηρίζεται από ειδικευμένους επιστήμονες . Για το λόγο αυτό μια από τις καινοτομίες της πρότασης αφορά το Σύστημα Τουριστικής Διακυβέρνησης τόσο σε περιφερειακό επίπεδο όσο και σε επίπεδο προορισμού όπως αναλύεται στο αντίστοιχο κεφάλαιο.

 Οι συνεργασίες που προωθούνται μέσα από το προτεινόμενο σχέδιο είναι λειτουργικές και αναπόσπαστο τμήμα του σχεδίου και αφορούν:

Ø  συνεργασία μεταξύ φορέων σχεδιασμού και υλοποίησης της τουριστικής ανάπτυξης μέσα από συγκεκριμένες και διαφανείς διαδικασίες

Ø  συνεργασία μεταξύ του δημόσιου τομέα και του επιχειρηματικού κόσμου μέσα από την λειτουργία  της έξυπνης κάρτας

Ø  συνεργασία των επιχειρήσεων μεταξύ τους στο πλαίσιο σχεδιασμού και λειτουργίας του συμφώνου υπευθυνότητας/ τοπικής ποιότητας επιχειρήσεων, αλλά και της επίλυσης τρεχόντων θεμάτων (πχ. ερωτήματα/προβλήματα/ελλείψεις σε ό,τι αφορά προσωπικό,  εξοπλισμό, προμήθειες, διαδικασίες, εφαρμογές νομοθεσίας……)

Ø  συνεργασία των ΟΤΑ μεταξύ τους, αλλά και με τις επιχειρήσεις, στο πλαίσιο σχεδιασμού και λειτουργίας του συμφώνου υπευθυνότητας /τοπικής ποιότητας προορισμού

Το σχέδιο αυτό φιλοδοξεί:

Ø  Να θεραπεύσει την χαμηλή απόδοση του τουρισμού της Περιφέρειας μέσα από καινοτόμες δράσεις που θα αντιμετωπίσουν την έλλειψη διαφοροποίησης του τουριστικού προϊόντος (βασισμένο στο τρίπτυχο ήλιος- παραλία- θάλασσα) με την ανάπτυξη σύνθετων σε δραστηριότητες και εξειδικευμένων προϊόντων βασισμένων στις ιδιαιτερότητες των νησιών.

Ø  Να αντιμετωπίσει τη χαμηλή ανταγωνιστικότητα του παρεχόμενου προϊόντος στο βαθμό που αυτή οφείλεται και στη χαμηλή ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών, συνδέοντας τις χρηματοδοτήσεις επιχειρήσεων και αυτοδιοίκησης με την υιοθέτηση βασικών αρχών υπευθυνότητας και ποιότητας ενισχύοντας παράλληλα δράσεις ευαισθητοποίησης των πολιτών και των τοπικών φορέων και βελτίωσης των δεξιοτήτων των επαγγελματιών του τουρισμού με στόχο την εφαρμογή ενός «προτύπου Αιγαιακής Ποιότητας».

Να διεισδύσει σε βαθύτερο επίπεδο, στον περίπλοκο χώρο της διακυβέρνησης της τουριστικής πολιτικής στο Βορειο Αιγαίο αντιμετωπίζοντας το κάθε νησί ως ένα ξεχωριστό προορισμό που χρειάζεται διαχείριση (διακυβέρνηση). Καινοτομώντας στον τομέα αυτό, εισάγονται σε περιφερειακό επίπεδο για πρώτη ίσως φορά οι αρχές της νέας διακυβέρνησης με ανάπτυξη, συνδιαμόρφωση και χρήση νέων «εργαλείων» πολιτικής όπως η «προοπτική διερεύνηση» (foresight), τα εργαστήρια ιδεών, ηλεκτρονική διακυβέρνηση «3^ης γενιάς» και δίκτυο ανοικτής συνεργασίας.

 Μέσα από τη φιλοσοφία της αυτή, η πρόταση αποσκοπεί στη δημιουργική συνεργασία:

- της έρευνας και της τεχνολογίας (Πανεπιστήμιο)

- της δια-κυβέρνησης (με τη συμμετοχή και της αυτοδιοίκησης), και

- του επιχειρηματικού κόσμου

για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας ενός οικονομικού κλάδου με «μοχλό» την ανάπτυξη καινοτομιών. Το πρότυπο αυτό ονομάζεται «τριπλή έλικα» και αποτελεί το αναδυόμενο μοντέλο προσέγγισης για την καινοτομία και την τεχνολογία παγκοσμίως.

Πρέπει να υπογραμμισθεί ότι η καινοτομία στην παρούσα πρόταση είναι μια διεργασία, ένα μέσον και όχι ένα προσδοκώμενο αποτέλεσμα. Έτσι, φιλοδοξία των εταίρων της πρότασης μέσα από την υλοποίηση του παρόντος σχεδίου, δεν είναι απλώς να έχουν επιτύχει την παραγωγή κάποιων καινοτόμων προϊόντων, λύσεων, μεθόδων κλπ. αλλά να έχουν ξεκινήσει την διαδικασία συνεχούς βελτίωσης μέσα από την εφαρμογή καινοτομιών, να έχουν δει τους πρώτους καρπούς της, να έχουν μάθει μέσα από αυτή και να ξέρουν πώς θα τη συνεχίσουν.

2.3      ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

Η πρόταση δομείται σε επτά άξονες δράσης:

Αξονας  0.   Ωρίμανση Δράσεων – Εκπόνηση Αναγκαίων Μελετών

Αξονας 1     Διαφοροποίηση – Εμπλουτισμός του Τουριστικού Προϊόντος – Αξιοποίηση Ισχυρών Σημείων των Νησιών της Περιφέρειας

Αξονας 2     Βελτίωση των Παρεχόμενων Υπηρεσιών – Ενίσχυση της Επιχειρηματικότητας

Αξονας 3     Αναβάθμιση παρεχόμενων υπηρεσιών της Αυτοδιοίκησης, Τοπικής και Νομαρχιακής. Αξιοποίηση Υφιστάμενων και Δημιουργία Νέων Υποδομών και Υπηρεσιών

Αξονας 4     Βελτίωση της Προβολής και Ανάδειξη των Πλεονεκτημάτων των Επιμέρους Τουριστικών Προορισμών

Αξονας 5     Δημιουργία Μοντέλου Διακυβέρνησης Τουριστικών Προορισμών

Αξονας 6     Διαχείριση του Προγράμματος

Ομως αν και για λόγους επιχειρησιακούς είναι απαραίτητη η κατανομή των παρεμβάσεων σε επιμέρους άξονες και δράσεις, η εσωτερική συνοχή του προγράμματος –που αποτελεί προϋπόθεση για την επιτυχή υλοποίηση του- διατηρείται όπως φαίνεται και στην περιγραφή των αξόνων.

Του όλου έργου θα προηγηθεί η Προπαρασκευαστική Φάση (Αξονας 0) που έχει ως  στόχο την ωρίμανση των δράσεων τόσο για τους τέσσερις κύριους άξονες δράσης, όσο και για την Τουριστική Διακυβέρνηση (τοπική και περιφερειακή).

 Η φάση αυτή θα επιτρέψει μέσα από την χρήση της μεθόδου της ανάλυσης προοπτικών να εξετάσει τις αναμενόμενες επιπτώσεις από την υιοθέτηση εναλλακτικών στρατηγικών τουριστικής ανάπτυξης αλλά και την ανάπτυξη ειδικών τουριστικών προϊόντων.

Παράλληλα, θα πυκνώσουν οι επαφές μεταξύ εταίρων για οριστικοποίηση του περιεχομένου των οριζόντιων δράσεων που θα υλοποιηθούν (έξυπνη κάρτα, σύστημα υπευθυνότητας/τοπικής ποιότητας επιχειρήσεων και προορισμών, σχέδιο τουριστικής προβολής) και η ανάθεση των σχετικών μελετών σκοπιμότητας, ενώ θα ενταθεί και η ενημέρωση των ωφελούμενων από το πρόγραμμα ώστε να ωριμάσουν τα νέα τουριστικά προϊόντα σε περιφερειακό επίπεδο.

Ο επιχειρησιακός σχεδιασμός θα λάβει υπόψη τις γενικές-οριζόντιες κατευθυντήριες γραμμές που θα προκύψουν από την ανάλυση προοπτικών σχετικά με τις μορφές τουρισμού που θα αναπτυχθούν και το περιεχόμενο τους και θα εκπονηθούν μικρά επιχειρησιακά προγράμματα (τεχνικά προγράμματα) ανά προορισμό όπου θα περιλαμβάνουν ολοκληρωμένες προτάσεις δημιουργίας προϊόντων, αξιοποιώντας έργα που έχουν γίνει σε προηγούμενες προγραμματικές περιόδους και προτείνοντας έργα και δράσεις για υλοποίηση από το παρόν σχέδιο .

Σε ότι αφορά στη Τουριστική Διακυβέρνηση θα πρέπει να αξιολογηθεί η υπάρχουσα κατάσταση σε ότι αφορά τον τουριστικό σχεδιασμό και την εφαρμογή πολιτικής στη Περιφέρεια και ανά προορισμό (Επιτροπές Τουρισμού Περιφέρειας, Οργανισμοί Δήμων κλπ). Με βάση αυτή θα πρέπει να υπάρξει ένα σχέδιο συνολικής και αποτελεσματικής λειτουργίας που θα επιτρέπει τόσο τον οριζόντιο σχεδιασμό και την ένταξη των δράσεων στο Τεχνικό Πρόγραμμα τόσο της Περιφέρειας όσο και των Δήμων ανάλογα με την υφή των δράσεων όσο και την τοπική υλοποίηση και παρακολούθηση των επιμέρους δράσεων.

Τέλος θα εκπονηθούν ορισμένες τεχνικές μελέτες έργων υποδομής που θα αποφασιστούν κατά τη διάρκεια ωρίμανσης των δράσεων.

 Ο κατάλογος προτεινόμενων δράσεων και ο προτεινόμενος προϋπολογισμός τόσο για την προπαρασκευαστική φάση, όσο και για τους υπόλοιπους άξονες περιλαμβάνονται στον πίνακα κατανομής χρηματοδότησης, ενώ υπάρχει και αναλυτική παρουσίαση των δράσεων.

Ο Αξονας 1 έχει ως στόχο τον εμπλουτισμό του τουριστικού προϊόντος και την διαφοροποίηση του αναδεικνύοντας και αξιοποιώντας τους υφιστάμενους τοπικούς πόρους αλλά και τις υποδομές που έχουν κατασκευαστεί σε προηγούμενες προγραμματικές περιόδους (πχ. μουσεία ελιάς, συνεδριακοί χώροι, μαρίνες, μονοπάτια, βίγλες, κλπ), ενώ θα προταθεί και η δημιουργία νέων υποδομών αρχικά για να καλύψουν υπάρχοντα κενά ώστε οι υπάρχουσες υποδομές να είναι λειτουργικές και στη συνέχεια για την ανάπτυξη νέων προϊόντων.

Σκοπός του άξονα είναι να δημιουργήσει ολοκληρωμένα τουριστικά προϊόντα που να περιλαμβάνουν πέρα από τις βασικές υπηρεσίες διανυκτέρευσης, εστίασης και αναψυχής -που χαρακτηρίζουν την σημερινή πραγματικότητα- με την ανάπτυξη υποδομών ειδικών μορφών τουρισμού με έμφαση στον πολιτιστικό (στις πολλαπλές του διαστάσεις), στον ιαματικό-ευεξίας, τον ναυταθλητικό-θαλάσσιο, τον φυσιολατρικό, τον εκπαιδευτικό και τον συνεδριακό τουρισμό, αλλά και την ανάπτυξη δραστηριοτήτων οι οποίες να συνδυάζονται με αυτές τις μορφές. Ενδεικτικές προτάσεις-ιδέες με τις προτεινόμενες μορφές τουρισμού ανά νησί υπάρχει στον πίνακα που ακολουθεί.

Η ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέματος περιλαμβάνει τα έργα με στόχο την ανάδειξη των επιλεγμένων μνημείων, συνόλων, αρχαιολογικών χώρων και πολιτιστικών γεγονότων συνδεδεμένων με τοπικές αξίες και παραδόσεις για τη δημιουργία προϊόντων σχετικών με τον πολιτισμό της ελιάς, του κρασιού, του ούζου, της μαστίχας, με το μεσαιωνικό χαρακτήρα, τη ναυτική και τη θρησκευτική παράδοση, την επιστήμη, τις τέχνες και τα γράμματα κλπ  Η ανάδειξη των άϋλων και υλικών αυτών πόρων  σε συνδυασμό με τις δράσεις αξιοποίησης τους (Δράση 1.5), τις ειδικές υποδομές η επενδύσεις που θα δημιουργηθούν (πχ. συνεδριακοί χώροι – Δράσεις 1.3 & 1.4) και τις δραστηριότητες-υπηρεσίες που θα αναπτυχθούν (Δράση 2.2), θα οδηγήσουν σε δημιουργία ολοκληρωμένων προϊόντων.

Τα έργα ανάδειξης του φυσικού αποθέματος θα ακολουθήσουν την ίδια «ολοκληρωμένη» λογική. Η ύπαρξη υψηλής ποιότητας και σημαντικού ενδιαφέροντος θαλάσσιων, και χερσαίων οικοσυστημάτων, γεωλογικών μνημείων, αλλά και μεμονωμένων στοιχείων της χλωρίδας και της πανίδας ή περιοχών φυσικού κάλους  δίνουν την δυνατότητα για ήπιες παρεμβάσεις ακόμη και σε ζώνες των νησιών (ενδοχώρα, ορεινές ζώνες) που δεν έχουν μέχρι σήμερα τουριστική ανάπτυξη. Οι παρεμβάσεις σε οικισμούς με πλούσιο αλλά μη χρησιμοποιούμενο απόθεμα κατοικιών (Δράση 3.1), αλλά και η γενικότερη αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τουρίστες (Δράσεις Αξονα 2), θα ολοκληρώσουν τα αντίστοιχα προϊόντα.

Η κινητοποίηση των ιδιωτών για επενδύσεις σε ειδικά προϊόντα (Δράση 1.4) αλλά και των δημόσιων φορέων για αντίστοιχες υποδομές (Δράση 1.3)  αποτελούν καθοριστικές δράσεις στη δημιουργία προϊόντων όπως πχ. του ιαματικού τουρισμού ή του θαλάσσιου τουρισμού.

Η κινητοποίηση όλου του τοπικού ανθρώπινου δυναμικού (πολιτιστικών φορέων, περιβαλλοντικών οργανώσεων, αθλητικών συλλόγων, φορέων της αυτοδιοίκησης, ερευνητικών ομάδων, μεμονωμένων ιδιωτών κλπ) για την παραγωγή υποστηρικτικού υλικού για τα επιμέρους προϊόντα είναι απαραίτητη. Η συμπληρωματικότητα της δράσης αυτής με εκείνες του 1.1 – 1.3 είναι εμφανής.

Πίνακας :       Εμπλουτισμός του τουριστικού προϊόντος ανά νησί και μορφή τουρισμού

	Πολιτιστικός Τουρισμός - Γαστρονομια	Ιαματικός Τουρισμός	Αθλητικός και Θαλάσσιος Τουρισμός	Φυσιολατρικός Τουρισμός	Συνεδριακός –Εκπαιδευτικός Τουρισμός	Θρησκευτικός τουρισμός
Λέσβος	·         Το νησί της ελιάς και του ούζου ·         Από τη Σαπφώ στον Ελύτη ·         Λέσβος Γεωπάρκο UNESCO	·         Δίκτυο   Ιαματικών Πηγών - τουρισμός ευεξίας	·        Καταδυτικό πάρκο Λέσβου ·         Θαλάσσια   αθλήματα στους κόλπους ·        Αξιοποίηση μαρινών Μυτιλήνης & Πλωμαρίου	·        Παρατήρηση πουλιών ·        Παρατήρηση της φύσης ·        Γεωλογικός τουρισμός – Λέσβος Γεωπάρκο	·        Αξιοποίηση συνεδριακών χώρων ·        Αξιοποίηση ΜΦΙ	·         Δίκτυο Θρησκευτικών Μνημείων
Χίος Ψαρά Οινούσσες	·         Ανάδειξη μεσαιωνικού χαρακτήρα ·         Ανάδειξη Ναυτικού χαρακτήρα ·         Το νησί της μαστίχας ·         Το νησί του Ομήρου, της γνώσης, του πολιτισμού (Κοραής)	·        Αξιοποίηση ιαματικών πηγών Αγιασμάτων ·        Αξιοποίηση Γεωθερμικού Πεδίου Νενήτων.	·        Αξιοποίηση μαρίνας και τουριστικών καταφυγίων ·         Αθλητικό Χωρίο Αίπους. ·          Ιωνικό Κολυμβητήριο ·         Αξιοποίηση & βελτίωση υποδομών ναυταθλητισμού	·         Μαστίχα, ορχιδέες, τουλίπες ·         Ιστορικές   και φυσικές διαδρομές ·        Βοτανικός Κήπος του Αιγαίου ·         Σπήλαια Νομού Χίου.	·        Τεχνολογικά πρωτοποριακές εκπαιδευτικές και συνεδριακές εγκαταστάσεις και δράσεις σχετικές με τα τουριστικά προϊόντα (πχ. ναυτιλία)	·        Αποκαταστάσεις Βυζαντινών Μνημείων θρησκευτικού ενδιαφέροντος  (π.χ. Μονή Μουνδών, Νέα Μονή , Κρύνα, Σικελία) ·         Πρόγραμμα προβολής και ανάδειξης θρησκευτικών μνημείων ·         Δίκτυο Βυζαντινών Μνημείων
Σάμος	·        Τεχνολογία και επιστήμη των αρχαίων ·         Διαδρομές   κρασιού		·        Αξιοποίηση μαρίνας Πυθαγορείου	·        Παρατήρηση πουλιών ·        Περιπατητικές διαδρομές	·        Τεχνολογικά πρωτοποριακές εκπαιδευτικές και συνεδριακές εγκαταστάσεις	·         Στα βήματα του Αποστόλου Παύλου - Αποκαταστάσεις εκκλησιαστικών μνημείων
Λήμνος Α.Ευστράτιος	·         Παραδοσιακές δραστηριότητες, προϊόντα, ήθη-έθιμα ·         Διαδρομές κρασιού	·         Συμμετοχή στο δίκτυο Ιαματικών Πηγών ·         Λημνία Γη	·         Θαλάσσια αθλήματα στο Μούδρο ·         Θαλάσσιος Τουρισμός – δίκτυο ΠΒΑ	·         Παρατήρηση πουλιών ·         Γεωλογικός τουρισμός	·        Εκπαιδευτικό-συνεδριακό κέντρο
Ικαρία Φούρνοι	·         Γνωριμία με παραδοσιακές δραστηριότητες, προϊόντα, ήθη-έθιμα	·        Τουρισμός ευεξίας	·        Αεραθλητισμός –Ίκαρος ·        Καταδυτικός τουρισμός	·        Περιπατητικές διαδρομές - Παρατήρηση φύσης ·        Παραδοσιακές δραστηριότητες / κτίσματα	·        Εκπαιδευτικός-συνεδριακός χώρος	·         Αποκατάσταση   Ι.Μ. Θεοκτίστης ·         Αποκατάσταση   Ι.Μ. Ευαγγελιστρίας Λευκάδας

Ο Αξονας 2 έχει ως στόχο την βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών από τις τουριστικές επιχειρήσεις μέσα από την υιοθέτηση των αρχών της υπεύθυνης επιχείρησης, -όπως προκύπτει από την εφαρμογή της έννοιας της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης προσαρμοσμένη στις ανάγκες και τις δυνατότητες των ΜΜΕ- αλλά και συγκεκριμένων πρότυπων ποιότητας με έμφαση στην ανάδειξη του τοπικού τους χαρακτήρα.

Η βελτίωση των τουριστικών επιχειρήσεων κάθε είδους (καταλύματα, εστιατόρια, τουριστικά γραφεία, καταστήματα τουριστικών ειδών, γραφεία ενοικιάσεων αυτοκινήτων κλπ) θα γίνει με βάση συγκεκριμένες κατευθύνσεις που θα προκύψουν από την μελέτη σκοπιμότητας που θα γίνουν σε διαβούλευση με τους άμεσα ενδιαφερόμενους και θα αφορούν αναβάθμιση υποδομών, εξοπλισμού και ανθρώπινου δυναμικού, δικτύωση με επιχειρήσεις άλλων κλάδων για χρήση τοπικών προϊόντων, δράσεις προστασίας περιβάλλοντος, αλλαγές στον τρόπο διοίκησης και προσέλκυσης πελατείας, δικτύωση με ομοειδείς επιχειρήσεις για απόκτηση και ανταλλαγή τεχνογνωσίας κλπ. Ειδικότερα:

Η δράση 2.1 εστιάζεται στην αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών από τις τουριστικές επιχειρήσεις μέσα από την αναβάθμιση των υποδομών τους αλλά και την οργανωτικής τους δομής.

Η δράση 2.2 εστιάζεται στην ανάπτυξη υποδομών και δραστηριοτήτων από ιδιωτικές επιχειρήσεις που να συμβάλουν στην ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού  

Η δράση 2.3. αφορά:

·          Στην ανάπτυξη δικτύων συνεργασίας μεταξύ τουριστικών επιχειρήσεων για σχεδιασμό και προώθηση νέων τουριστικών προϊόντων.

·         Στην ανάπτυξη δικτύων συνεργασίας μεταξύ τουριστικών επιχειρήσεων και επιχειρήσεων άλλων παραγωγικών κλάδων για προμήθεια τοπικών προϊόντων.

·         Στην ανάπτυξη δικτύων συνεργασίας μεταξύ τουριστικών επιχειρήσεων και ΟΤΑ για την παροχή πληροφοριών.

Έχει ως στόχο την οριζόντια και κάθετη διασύνδεση των επιχειρήσεων τόσο για την επίτευξη οικονομιών κλίμακας όσο και για τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους τουρίστες μέσα από τη παροχή καλύτερης πληροφόρησης και από την ανάδειξη της «τοπικότητας» των προϊόντων. Η ωφέλεια για τους άλλους κλάδους της τοπικής οικονομίας (παραγωγούς προϊόντων και παρόχους υπηρεσιών) είναι εμφανής.

Η δράση 2.4 αφορά την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών μέσα από παρεμβάσεις στο έμψυχο δυναμικό, εργοδότες και εργαζόμενους. Το γεγονός ότι και οι δύο κατηγορίες ανθρώπινου δυναμικού σπάνια έχουν ειδική κατάρτιση για το επάγγελμα που ασκούν, εμποδίζει όχι μόνο την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών, αλλά και την αποδοχή καινοτομιών που είναι απαραίτητες για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων. Η δημιουργία εξειδικευμένων και καινοτόμων προγραμμάτων κατάρτισης και συμβουλευτικής που θα στηρίζονται κύρια στην εξ αποστάσεως διδασκαλία θα αποτελέσουν αντικείμενο της δράσης αυτής.

Η Δράση 2.5 αφορά στην αξιοποίηση του υπάρχοντος οικιστικού αποθέματος (κυρίως σε οικισμούς της ενδοχώρας) με τη μετατροπή του σε χώρους παροχής τουριστικών υπηρεσιών (ιδιαίτερα καταλυμάτων αλλά και χώρων εστίασης και αναψυχής) θα αποτελέσει ειδική δράση που θα ενισχύσει την «τοπικότητα» του προϊόντος.

Ο Αξονας 3 έχει ως στόχο την αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών της αυτοδιοίκησης τόσο προς τις τουριστικές επιχειρήσεις όσο και προς τους επισκέπτες. Οι δράσεις των φορέων Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα ακολουθήσουν τις κατευθύνσεις που θα προκύψουν από την σχετική προμελέτη σκοπιμότητας και θα αφορούν:

- την ανάδειξη της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας των οικισμών (δράση 3.1),

- την αναβάθμιση των σημείων τουριστικού ενδιαφέροντος με έργα βελτίωσης πρόσβασης, σηματοδότησης, καθαριότητας, κυκλοφοριακών ρυθμίσεων, αναβάθμιση παραλιών κλπ, (δράση 3.2)

- την παροχή πληροφόρησης στους επισκέπτες με τη λειτουργία γραφείων και τη χρήση σύγχρονων τεχνολογιών (δράση 3.3),

- την ευαισθητοποίηση  των τοπικών κοινωνιών μέσα από διαδικασίες ενεργητικής διαβούλευσης και σχεδιασμού ολοκληρωμένων παρεμβάσεων με βάση τις αρχές των Local Agenda 21 (δράση 3.4),

την πληροφόρηση των καταναλωτών με στόχο την προστασία τους και το συντονισμό των φορέων που  είναι αρμόδιες για θέματα τουρισμού (δράση 3.6).

Τέλος, η δημιουργία προϋποθέσεων άμιλλας μεταξύ των ΤΑ με την αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών προς τους τουρίστες αποτελεί ένα μέσο για την συνεχή τους βελτίωση. Η δράση 3.5 θα χρηματοδοτήσει τον μηχανισμό υλοποίησης της παραπάνω ενέργειας αλλά και την διάχυση της στην κοινωνία των πολιτών.

Οι παραπάνω δράσεις δεν στοχεύουν μόνο στην αναβάθμιση του παρεχόμενου τουριστικού προϊόντος, αλλά και στην βελτίωση της ποιότητας της ζωής των κατοίκων και κατ’επέκταση στην βελτίωση της ελκυστικότητας των οικισμών.

Ο Αξονας 4 έχει ως στόχο τη βελτίωση του μηχανισμού προβολής των επιμέρους προορισμών της Περιφέρειας στην υπόλοιπη Ελλάδα και στο εξωτερικό. Αφορά:

(α) την προώθηση της εικόνας ή της ανανεωμένης (νέας) εικόνας του προϊόντος με στόχο την βελτίωση της αναγνωρισιμότητας του κάθε προορισμού,

(β) τη παροχή πληροφοριών για τους προορισμούς και τα προσφερόμενα τουριστικά προϊόντα (με έμφαση στα νέα ειδικά προϊόντα), και

(γ) την λειτουργία  ενός «φιλικού» και αξιόπιστου συστήματος κρατήσεων / πωλήσεων που θα επιτρέπει την οργάνωση του ταξιδιού από μεμονωμένους επισκέπτες.

Τα παραπάνω θα υλοποιηθούν χρησιμοποιώντας  μείγμα «κλασσικών» εργαλείων προώθησης και προβολής (συμμετοχή σε εκθέσεις, δημοσιεύματα, διαφημίσεις) με «σύγχρονα» (internet, direct mail), ενώ θα πρέπει να υπάρξει πρόβλεψη για διαφοροποίηση της προβολής ανάλογα με το κοινό (επαγγελματίες – ιδιώτες), ανάλογα με τη χώρα, ανάλογα με τη θεματική. Σε όλες τις περιπτώσεις θα πρέπει να υπάρξει διαβαθμισμένο υλικό ώστε αρχικά να προσελκύει το ενδιαφέρον (τουριστική εικόνα), στη συνέχεια να ενημερώνει όποιον δείχνει ενδιαφέρον (σύντομη παρουσίαση των δυνατοτήτων του προορισμού) και τέλος πληροφορεί τον τουρίστα που θα ήθελε να προχωρήσει στην οργάνωση του ταξιδιού του.

Η δράση 4.1 αφορά τη δημιουργία μηχανισμού τόσο γενικής όσο και στοχευμένης προβολής της τουριστικής εικόνας και παροχής πληροφοριών σε ότι αφορά τους προορισμούς μέσα από τα τυπικά και άτυπα δίκτυα πληροφόρησης τουριστών (ΜΜΕ, τουριστικά γραφεία, Τ.Ο., τουρίστες που έχουν επισκεφθεί ήδη τη περιοχή, διαμορφωτές γνώμης) με τη χρήση των σύγχρονων εργαλείων που μας παρέχουν η πληροφορική και οι τηλεπικοινωνίες.

Η δράση 4.2. αφορά την «παραδοσιακή» τουριστική προβολή (δημιουργία εντύπων, συμμετοχή σε εκθέσεις, φιλοξενία δημοσιογράφων και τουριστικών πρακτόρων…..) που όμως πρέπει να ανασχεδιαστεί για να προσαρμοστεί στη φιλοσοφία του παρόντος προγράμματος.

Η δράση 4.3 για το ηλεκτρονικό σύστημα κρατήσεων έρχεται να συμπληρώσει την νέα στρατηγική προβολής και διαχείρισης προορισμού  με την διευκόλυνση των τουριστικών γραφείων και των μεμονωμένων επισκεπτών να αγοράσουν προσφερόμενο τουριστικό προϊόν χωρίς τη μεσολάβηση άλλων.

Η δράση 4.4 για τη προβολή και προώθηση των νέων τουριστικών προϊόντων εστιάζεται στις ειδικές ενέργειες που πρέπει να υπάρξουν ώστε τα νέα προϊόντα που θα δημιουργηθούν «φτάσουν» στο ειδικό κοινό για το οποίο προορίζονται.

Ο Αξονας 5  έχει ως στόχο τη βελτίωση της Περιφερειακής Τουριστικής Διακυβέρνησης με την ανάπτυξη μηχανισμών υποστήριξης για την καλύτερη υλοποίηση των δράσεων τού παρόντος σχεδίου, το συντονισμό με σχετικές δράσεις που υλοποιούνται από άλλους πόρους και την ανάπτυξη νέων πρωτοβουλιών προς την ίδια κατεύθυνση.

Η Δράση 5.1 αφορά στη δημιουργία μηχανισμού για την υποστήριξη της σύστασης και της λειτουργίας της εταιρικής σχέσης με την παροχή υπηρεσιών σε διοικητικό (Ομάδα Εργου) και επιστημονικό επίπεδο (Συμβουλευτική Επιτροπή). Ο μηχανισμός θα παρέχει υποστήριξη στα μέλη της εταιρικής σχέσης προκειμένου να διευκολύνει την τεκμηρίωση, την έκδοση και την εφαρμογή αποφάσεων σχετικών με την υλοποίηση του Προγράμματος, διασφαλίζοντας έτσι την εύρυθμη υλοποίηση του.

Η δημιουργία θεσμού διαχείρισης προορισμού ανά νησί (δηλαδή θεσμού Τοπικής Τουριστικής Διακυβέρνησης) αφορά τον συντονισμό φορέων και υπηρεσιών, την κινητοποίηση του τοπικού ανθρώπινου δυναμικού για την καλύτερη υλοποίηση όλων των δράσεων του σχεδίου και γενικότερα την ανάπτυξη του τουρισμού (Δράση 5.2).

Η δημιουργία συστήματος ελέγχου και επιβράβευσης των τουριστικών επιχειρήσεων που υιοθετούν τα πρότυπα ποιότητας και εισάγουν καινοτομίες στη λειτουργία τους θα ενισχύσει την άμιλλα μεταξύ των επιχειρήσεων και την διαδικασία συνεχούς βελτίωσης τους, αποτελεί αντικείμενο της Δράσης 5.3.

Τέλος η Δράση 5.4. έχει ως αντικείμενο τη συστηματική τεκμηρίωση με την άρτια επιστημονική καταγραφή και ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης, την διενέργεια ερευνών σε τουρίστες και επιχειρηματίες, την παρακολούθηση των στατιστικών μεγεθών και των εξελίξεων, την καταγραφή των αλλαγών και των αναγκών της αγοράς εργασίας κλπ. Τα παραπάνω αποτελούν προϋπόθεση για τον ορθολογικό σχεδιασμό και υλοποίηση αποτελεσματικών πολιτικών στον τομέα του τουρισμού στα νησιά του Βορείου Αιγαίου.

Ο Αξονας 6 έχει ως στόχο την Διαχείριση του Προγράμματος και περιλαμβάνει δράσεις τεχνικής στήριξης, δημοσιότητας και αξιολόγησης του προγράμματος.

Η δράση 6.1. έχει ως στόχο την Τεχνική Στήριξη των Φορέων Υλοποίησης για την υποβοήθηση της επιτάχυνσης της υλοποίησης του Προγράμματος, την ενίσχυση της ποιότητας της διαχείρισης και της παρακολούθησης της υλοποίησης, προκειμένου να εξασφαλιστεί η βέλτιστη χρησιμοποίηση των κοινοτικών και εθνικών πόρων.

Η δράση 6.2 περιλαμβάνει τις ενέργειες δημοσιότητας του προγράμματος και των αποτελεσμάτων του. Επίσης στη Δράση αυτή περιέχονται και όλες οι απαιτούμενες ενέργειες δημοσιότητας των επιμέρους Δράσεων και των προκηρύξεων του προγράμματος, ώστε να λαμβάνουν γνώση οι ενδιαφερόμενοι και να υποβάλουν τις προτάσεις τους.

Η δράση 6.3. περιλαμβάνει τόσο την συνεχή εσωτερική παρακολούθηση και αξιολόγηση της υλοποίησης των στόχων του προγράμματος για ενημέρωση της Επιτροπής Σχεδιασμού και Παρακολούθησης, όσο και την εξωτερική αξιολόγηση του.

Πρέπει να τονισθεί εδώ, ότι οι τέσσερις πρώτοι άξονες αποτελούν ως προς τη στόχευσή τους «κλασικές συνταγές» μιας καλής στρατηγικής ανάπτυξης του Τουρισμού στην περιφέρεια. Όμως η χρηματοδότηση των παρεμβάσεων αυτών θα συνδέεται με την βαθμιαία εκπλήρωση από σειράς κριτηρίων που ως στόχο έχουν να διαμορφώσουν ένα διαφορετικό μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης. Και από μόνο του αυτό το γεγονός αποτελεί καινοτομία. Ειδικότερα:

- η ανάπτυξη νέων μορφών τουρισμού προϋποθέτει δημιουργία ολοκληρωμένων και σύνθετων τουριστικών προϊόντων. Επομένως, για να υπάρξει χρηματοδότηση, δεν αρκεί η πρόταση για ανάδειξη ενός φυσικού πόρου ή ενός μνημείου, αλλά απαιτείται ο σχεδιασμός του προϊόντος πχ. μεσαιωνική Χίος, τα μονοπάτια της ελιάς ή Σάμος το νησί του Πυθαγόρα, όπου θα προβλέπεται συνδυασμός ανάδειξης πόρων και δημιουργίας δραστηριοτήτων ώστε να μπορούν να ικανοποιήσουν το κίνητρο του επισκέπτη που ψάχνει κάτι διαφορετικό .

- οι ενισχύσεις για τη βελτίωση της ποιότητας αποσκοπούν στην υιοθέτηση των βασικών αρχών από τις επιχειρήσεις και τους αυτοδιοικητικούς φορείς, των βασικών αρχών υπευθυνότητας και τοπικής ποιότητας «Αιγαιακή Ποιότητα» (και των αντίστοιχων συστημάτων όπως τελικά θα οριστικοποιηθούν από τη σχετική μελέτη σκοπιμότητας) και γενικότερα την υιοθέτηση της νοοτροπίας για συνεχή βελτίωση των επιδόσεών τους. Η ανάπτυξη άμιλλας μεταξύ επιχειρήσεων, φορέων και κατοίκων των νησιών για επίτευξη των στόχων βελτίωσης της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, των προϊόντων του αστικού αλλά και του φυσικού περιβάλλοντος και η επιβράβευση των επιτυχημένων παραδειγμάτων(ευνοϊκή χρηματοδότηση επιχειρήσεων για χρήση τοπικών προϊόντων ή ανάληψη δράσεων εξοικονόμησης ενέργειας), αναμένεται ότι θα συμβάλλει καθοριστικά στην αναβάθμιση των τουριστικών προορισμών.

- η συνεργασία ιδιωτικού και δημόσιου τομέα στη διαχείριση του προορισμού (πχ. καταβολή τέλους παρεπιδημούντων από τις επιχειρήσεις και η συνεπής ανταποδοτική χρήση από τους ΟΤΑ, συνεργασία για την βελτίωση της καθαριότητας των δημόσιων χώρων, την ανακύκλωση και την αποτελεσματική διαχείριση στερεών αποβλήτων συνολικά, καταπολέμηση της ηχορρύπανσης, παροχή πληροφοριών και ενημέρωσης στους τουρίστες σε συνδυασμό με σύστημα κρατήσεων, κ.λ.π.) αποτελούν επίσης προϋποθέσεις επιτυχίας των επιμέρους σχεδίων και δράσεων.

- η χρηματοδότηση των δράσεων προώθησης και προβολής θα εξαρτάται από την τήρηση συγκεκριμένων προδιαγραφών αλλά και την επίτευξη στόχων αποτελεσματικότητας.

Τα ανωτέρω θα διασφαλίζονται μέσω της σταδιακής ενσωμάτωσης και τήρησης από την πλευρά των φορέων υλοποίησης (Δημόσιων και Ιδιωτικών) ενός συστήματος κριτηρίων υπευθυνότητας / τοπικής ποιότητας τα οποία θα είναι δυνατόν να διαχωριστούν σε εκείνα που θα είναι προαπαιτούμενα για την ένταξη και εκείνα που θα δηλώνουν βελτίωση της επιχείρησης ή του φορέα. Από πλευράς περιεχομένου τα κριτήρια ενδεικτικά θα μπορούν να αφορούν σε θέματα

- ασφάλειας και υγιεινής

- περιβάλλοντος

- χρήσης τοπικών πόρων, προϊόντων και υπηρεσιών

- διοίκησης

- ποιότητας προϊόντων και υπηρεσιών

- εκπαίδευσης/κατάρτισης ανθρώπινου δυναμικού

- συνεργασίας / δικτύωσης

2.4      ΒΑΘΜΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΚΑΙ  ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ

Τα ιδιωτικά κεφάλαια τα οποία στοχεύει να μοχλεύσει η παρούσα πρόταση είναι τριών ειδών:

- κεφάλαια των επιχειρηματιών που κατέχουν τις ήδη λειτουργούσες επιχειρήσεις και οι οποίοι θα πρέπει να επενδύσουν για να τις αναβαθμίσουν με βάση τα πρότυπα υπευθυνότητας και τοπικής ποιότητας των οποίων το περιεχόμενο θα καθοριστεί κατά τη φάση ωρίμανσης των δράσεων.

- «αργούντα» τοπικά κεφάλαια που είναι κατατεθειμένα στις τράπεζες και όπως φαίνεται από τα δεδομένα των κατά κεφαλή καταθέσεων ανά νομό είναι ιδιαίτερα υψηλά.

- εισαγόμενα κεφάλαια με προτεραιότητα στόχευσης στους ομογενείς, αλλά και στο εφοπλιστικό κεφάλαιο.

Σε ότι αφορά την πρώτη κατηγορία, η εμπειρία από τις προκηρύξεις ενίσχυσης των ΜΜΕ που έχουν γίνει στο πλαίσιο της τρέχουσας προγραμματικής περιόδου δείχνει ότι παρά το γεγονός ότι το επενδυτικό κλίμα δεν είναι καλό και ότι ο μηχανισμός ενημέρωσης και στήριξης των επιχειρηματιών έχει αδυναμίες, οι προτάσεις που καταθέτονται  υπερκαλύπτουν τα διαθέσιμα ποσά. Η βελτίωση του κλίματος που θα προκύψει από την εφαρμογή του παρόντος σχεδίου θα ενισχύσει ακόμη περισσότερο την τάση αυτή.

Σε ότι αφορά τις άλλες δύο κατηγορίες κεφαλαίων καθοριστικοί παράγοντες για την ενεργοποίηση της ζήτησης θα είναι:

- η βελτίωση του γενικού επιχειρηματικού κλίματος στη Περιφέρεια ως συνέπεια τόσο του ξεκαθαρίσματος του αναπτυξιακού πλαισίου όσο και της βελτίωσης των αποδόσεων του τουρισμού

- η προετοιμασία των επενδυτικών ευκαιριών που θα υπάρξουν στο πλαίσιο υλοποίησης των συγκεκριμένων προϊόντων που θα έχουν αποφασιστεί

- την συντονισμένη κινητοποίηση των εταίρων του σχήματος, των πιστωτικών ιδρυμάτων και των ιδιωτών μελετητών.

Βέβαια η αξιοποίηση των νέων χρηματοδοτικών εργαλείων είτε προς τις επιχειρήσεις, είτε προς δημόσιους φορείς που θα επιτρέψουν την κινητοποίηση πρόσθετων κεφαλαίων (πακέτο Juncker), ενώ θα μπορούν δημιουργηθούν μηχανισμοί όπως Αναπτυξιακό Ταμείο Περιφέρειας.

Ο μηχανισμός θα πρέπει να παρέχει και υπηρεσίες καθοδήγησης, υποστήριξης, συμμετοχής στη διοίκηση και ελέγχου των ενισχυόμενων επιχειρήσεων.

Με αντίστοιχο τρόπο θα αξιοποιηθεί και ο χρηματοδοτικός Jessica για παρεμβάσεις σε αστικούς χώρους.

3               ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΔΡΑΣΕΩΝ ΑΝΑ ΑΞΟΝΑ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ

3.1.1      ΠΙΝΑΚΑΣ ΚΑΤΑΝΟΜΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ

Α/Α	ΔΡΑΣΗ	ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΚΟΣΤΟΣ ΔΡΑΣΗΣ (προϋπ/σμός)
		Εκ. Ευρώ
0.1	Ανάλυση προοπτικών τουρισμού ανά νησί / μορφή τουρισμού	0,25
0.2	Μελέτη ανάπτυξης χρηματοοικονομικού προϊόντος	0,15
0.3	Μελέτη Σκοπιμότητας  «Έξυπνης κάρτας»	0,1
0.4	Επιχειρησιακός σχεδιασμός μηχανισμού υποστήριξης της εταιρικής σχέσης σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.	0,12
0.5	Μελέτες σχεδιασμού / εμπλουτισμού τουριστικού προϊόντος ανά νησί και μορφή τουρισμού	0,55
0.6	Οργανωτική προπαρασκευή Τοπικής Διακυβέρνησης Τουρισμού	0,15
0.7	Μελέτη Σκοπιμότητας και δημιουργίας συστήματος ποιότητας	0,1
0.8	Προπαρασκευαστικές τεχνικές μελέτες	1,2
	ΣΥΝΟΛΟ ΑΞΟΝΑ 0	2,62
1.1	Ανάδειξη πολιτιστικoύ αποθέματος	3
1.2	Προστασία και ανάδειξη φυσικών πόρων και προστατευόμενων περιοχών	2
1.3	Δημιουργία υποδομών ειδικών μορφών τουρισμού	6
1.4	Χρηματοδότηση επενδύσεων ειδικών μορφών τουρισμού	10
1.5	Δράσεις αξιοποίησης και ανάδειξης τοπικής ιστορίας, πολιτισμού, περιβάλλοντος κλπ	1,5
	ΣΥΝΟΛΟ ΑΞΟΝΑ 1	22,5
2.1	Αναβάθμιση υποδομών – υπηρεσιών τουριστικών επιχειρήσεων	4
2.2	Νέες επενδύσεις σε καινοτόμες τουριστικές υπηρεσίες	4
2.3	Δικτύωση επιχειρήσεων	0,8
2.4	Εκπαίδευση – Συμβουλευτική εργαζομένων και εργοδοτών	1
2.5	Μετατροπή διατηρητέων ή παραδοσιακών κτιρίων σε τουριστικά καταλύματα και άλλες τουριστικές επιχειρήσεις	5
	ΣΥΝΟΛΟ ΑΞΟΝΑ 2	14,8
3.1	Αναπλάσεις επιλεγμένων παραδοσιακών οικισμών	8
3.2	Έργα αναβάθμισης σημείων τουριστικού ενδιαφέροντος	1
3.3	Ενημέρωση επισκεπτών	0,5
3.4	Ευαισθητοποίηση πολιτών-φορέων / εκπόνηση τοπικών σχεδίων δράσης (Local Agenda 21)	0,2
3.5	Διαδικασία ανάδειξης Υπευθυνότητας/ Οργάνωση, συντονισμός υπηρεσιών αρμόδιων σε θέματα τουρισμού	0,5
3.6	Προστασία καταναλωτή	0,4
	ΣΥΝΟΛΟ ΑΞΟΝΑ 3	10,6
4.1	Ενημέρωση επαγγελματιών τουρισμού και μεμονωμένων τουριστών	0,3
4.2	Τουριστική προβολή	4
4.3	Ηλεκτρονικό σύστημα κρατήσεων	0,3
4.4	Προώθηση νέων τουριστικών προϊόντων	1,5
	ΣΥΝΟΛΟ ΑΞΟΝΑ 4	6,1
5.1	Δημιουργία και λειτουργία μηχανισμού υποστήριξης της εταιρικής σχέσης	1,5
5.2	Δημιουργία θεσμού διαχείρισης προορισμού ανά νησί	0,5
5.3	Ανάπτυξη συστήματος απονομής και ελέγχου σήματος ποιότητας	0,4
5.4	Τεκμηρίωση αποφάσεων - Ετήσιες έρευνες επισκεπτών και επιχειρήσεων	0,7
	ΣΥΝΟΛΟ ΑΞΟΝΑ 5	3,1
6.1	Τεχνική Στήριξη	2,5
6.2	Δημοσιότητα Προγράμματος	0,35
6.3	Αξιολόγηση Προγράμματος	0,25
	ΣΥΝΟΛΟ ΑΞΟΝΑ 6	3,1
	ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ	62,82

---

[1] Εφόσον επιλεγεί η λογική των φορέων ανά νησί όπως συμβαίνει μέχρι σήμερα στη Λήμνο (ΑΜΚΕ Τουριστική) και πρόσφατα στη Λέσβο (ΟΤΑΛ), θα πρέπει να υπάρξει πρόνια «κάλυψης και των μικρών νησιών που δεν μπορούν να αποκτήσουν ανάλογες δομές