Από
Γ.Σπιλάνη
Προς
Δ.Χατζηγιάννη
Πρόεδρο
Περιφερειακού Συμβουλίου
Μυτιλήνη, 15/11/2015
Αγαπητή κα Περιφερειάρχη
Αγαπητοί Συνάδελφοι,
Η συζήτηση που έγινε τη Δευτέρα 9 Νοεμβρίου στο Περιφερειακό Συμβούλιο με
αφορμή το θέμα της, καθυστερημένης κατά ένα εξάμηνο τουλάχιστον, κατάθεσης του
Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης της Περιφέρειας είχε την ίδια «γεύση» με τις προηγούμενες
φορές: η Περιφερειακή αρχή έφερε την εισήγηση της και επέμεινε μέχρι το τέλος
στη ψήφιση της ως είχε, παρά τις ενστάσεις που διατυπώθηκαν από πολλές πλευρές.
Η πρόταση μας για απόσυρση του κειμένου και ουσιαστικής βελτίωσης του δεν έγινε
αποδεκτή.
H παράταξη «Συμβόλαιο Ζωής με το Αιγαίο» επισήμανε
μια σειρά θεμάτων που δείχνουν την αδυναμία της Περιφερειακής Αρχής να σταθεί
στο ύψος των απαιτήσεων της θέσης της. Πιο συγκεκριμένα η παρέμβαση μας εστιάστηκε
σε:
1.
Θεσμικά θέματα: η μεγάλη καθυστέρηση να ξεκινήσει
η συζήτηση για τον αναπτυξιακό
σχεδιασμό, την ουσιαστικότερη αρμοδιότητα που έχει ανατεθεί στη Περιφέρεια, έχει
ως αποτέλεσμα να μην υπάρχουν τώρα πλέον τα χρονικά περιθώρια να είναι ουσιαστική,
καταδεικνύοντας την αδυναμία ή ακόμα και την αδιαφορία της περιφερειακής αρχής να
ανταποκριθεί στο ρόλο της. Με βάση τα μέχρι σήμερα δεδομένα δεν έχει
υπάρξει ουσιαστικός διάλογος ούτε στο Περιφερειακό Συμβούλιο ούτε με τους
ενδιαφερόμενους φορείς και πολίτες, δεδομένου ότι δεν έχει καν συσταθεί η
Περιφερειακή Επιτροπή Διαβούλευσης που θα έπρεπε να λειτουργεί και να
ενημερώνεται συστηματικά για τα αναπτυξιακά θέματα από τον περσινό Νοέμβριο.
Ακόμη και αν συσταθεί τις επόμενες ημέρες -για να καλυφθεί η τυπική υποχρέωση
που προβλέπει ο νόμος- δεν θα έχει το χρόνο να ασχοληθεί σε βάθος με τα
πολύπλοκα θέματα που περιλαμβάνει ο σχεδιασμός και πολύ περισσότερο με το επιχειρησιακό
σχέδιο.
2.
Θέματα ουσίας της ανάλυσης: η ανάλυση
της κατάστασης που μας δόθηκε, παρά το μεγάλο μέγεθός της, δεν μπήκε σε βάθος
ώστε να διερευνήσει τις αιτίες της αναπτυξιακής καθυστέρησης της Περιφέρειας.
Για παράδειγμα, δεν υπάρχει ανάλυση γιατί ο τουρισμός όχι μόνο δεν αυξάνεται
αλλά αντίθετα έχει κάνει βήματα πίσω έχοντας χάσει το 35% των αφίξεων από το
2000, με αποτέλεσμα η Περιφέρεια να βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις των
ελληνικών περιφερειών σε ότι αφορά αφίξεις, διανυκτερεύσεις, έσοδα και
απασχόληση. Το ίδιο ισχύει για τον αγροτικό τομέα και τη μεταποίηση, γεγονός
που έχει οδηγήσει τη Περιφέρεια να εξαρτάται από τις δαπάνες του δημόσιου τομέα
που παράγει το 25% του ΑΕΠ στην Περιφέρεια και 35% σε Λέσβο και Λήμνο. Δεν
μπορεί να υπάρξει αντιμετώπιση των προβλημάτων αν δεν βάλουμε τα χέρια μας «επί
των τύπων των ήλων».
3.
Θέματα κατευθύνσεων του σχεδιασμού: οι
προτεινόμενες δράσεις δεν έχουν ολοκληρωμένη λογική αλλά εντάσσονται σε
«διοικητικά κουτάκια» που έχουν αποδειχθεί αναποτελεσματικά και αντανακλούν την
παλαιά λογική των μεμονωμένων έργων αντί των ολοκληρωμένων δράσεων. Τα
σύνθετα αναπτυξιακά προβλήματα δεν «υπακούουν» σε διοικητικές λειτουργίες αλλά
απαιτούν συνέργειες οριζόντιες και κάθετες, στο πλαίσιο ενός πολυεπίπεδου και
ολοκληρωμένου σχεδίου: οριζόντιες μεταξύ των διαφόρων φορέων είτε ανήκουν στη
Περιφέρεια (διοίκηση, Περιφερειακό Ταμείο, Αναπτυξιακή Εταιρεία, ΚΕΚ
Περιφέρειας κλπ), είτε ανεξάρτητων φορέων (Επιμελητήρια, Συνεταιρισμοί,
Ενώσεις, Πανεπιστήμιο, Εργαστήριο Ελαιολάδου κλπ) και κάθετες αφού μια σειρά
από αναγκαίες δράσεις (πχ. Δίκτυο
μεταφορών, αγροτική πολιτική, θέματα υγείας και παιδείας) είναι αρμοδιότητες
του κεντρικού κράτους και πρέπει να επιλυθούν μέσα από μια συνολική ή νησιωτική
πολιτική. Τέλος η στενή συνεργασία με τους Δήμους, που θα πρέπει να προκύψει
μέσα από τη δημιουργία συναντίληψης για την αναπτυξιακή στρατηγική, είναι
απαραίτητη ώστε να μην υπάρχουν αλληλοκαλυπτόμενες και αντικρουόμενες
παρεμβάσεις με αποτέλεσμα σπατάλη πόρων και ευκαιριών.
Η πρόταση που κατέθεσε το «ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΖΩΗΣ με το ΑΙΓΑΙΟ» στον ελάχιστο χρόνο
που είχε στη διάθεση του μέσα από τη διαδικασία τοποθετήσεων στο Περιφερειακό
Συμβούλιο, εστίασε παράλληλα με τη τεχνοκρατική αναβάθμιση του Σχεδίου και στη πλήρη
ανατροπή του μοντέλου διοίκησης της Περιφέρειας σε συνδυασμό με τη πλήρη
ανατροπή του μοντέλου ανάπτυξης που ακολουθείται μέχρι σήμερα. Πιο
συγκεκριμένα:
4.
Σε ότι αφορά την τεχνοκρατική διάσταση: η ανάλυση οφείλει να εστιάζει στα προβλήματα, να
ανακαλύπτει τις αιτίες που επέτρεψαν στη δημιουργία τους και να ιεραρχεί
προτεραιότητες παρέμβασης. Αντί αυτού βλέπουμε επιμονή σε γενικόλογες
διαπιστώσεις και διατυπώσεις που «χωρούν» τα πάντα ώστε να μην μείνει κανείς
στεναχωρημένος όπως γίνεται 30 χρόνια τώρα με τα αποτελέσματα που όλοι
γνωρίζουμε, δηλαδή την κατασπατάληση πόρων και την αναπτυξιακή στασιμότητα αν
όχι οπισθοδρόμηση. Όπως είπαμε και προηγούμενα, πρέπει να περάσουμε σε
ολοκληρωμένο σχεδιασμό με ιεράρχηση στόχων και δράσεων.
5.
Σε ότι
αφορά στο μοντέλο διοίκησης: κα
Καλογήρου δεν φαίνεται να έχετε αντιληφθεί ότι το μοντέλο διοίκησης που έχετε
υιοθετήσει, ως συνέχεια των πρακτικών που εδώ και χρόνια εφαρμόζονται από την
εποχή των διορισμένων νομαρχών, είναι αυτό που έφερε τη χώρα στη κρίση: «τάζω τα πάντα σε όλους, ενώ συνεχίζω να δρω
με βάση έργα και ενέργειες που ικανοποιούν την προσωπική μου εικόνα και
στρατηγική» χωρίς ουσιαστικές προτάσεις που να αντιμετωπίζουν τα προβλήματα.
Χαρακτηριστικό
παράδειγμα η περσινή παράνομη απόφαση για αδειοδότηση των ελαιοτριβείων χωρίς
από τη μεριά των ιδιοκτητών τους να υπάρχει καμία δέσμευση για συμμόρφωση, όπως
κάνουν παντού στην Ελλάδα οι συνάδελφοι τους.
Στην ίδια λογική εντάσσεται
- όπως φαίνεται από τις μέχρι τώρα κινήσεις - και η δημιουργία του γραφείου των
Βρυξελλών και η κινητικότητα σας και των προσωπικών σας συνεργατών ανά την
Ευρώπη, χωρίς να συνδέεται με τη λειτουργία της Περιφέρειας. Πιο
συγκεκριμένα η οργάνωση ημερίδας για την
επιχειρηματικότητα στις Βρυξέλλες (που στοίχησε 30.000€) -προφανώς για
προσέλκυση επενδύσεων- πάνω σε ποια βάση οργανώθηκε και πόσο ενήμερη ήταν η
Δ/νση Αναπτυξιακού Προγραμματισμού (που είναι αρμόδια για τις παραγωγικές
επενδύσεις); Ποιος ενημερώθηκε για τα αποτελέσματα της ημερίδας και για το
ευρύτερο σχέδιο που υλοποιείτε;
Την ίδια τακτική ακολουθείτε
και στο προσφυγικό-μεταναστευτικό όπου η απόφαση για τη λήψη δανείου λήφθηκε
μονομερώς και χωρίς ενημέρωση μας, ενώ όταν και αν δοθεί η πρόσθετη ενίσχυση
προς τις περιφέρειες που αντιμετωπίζουν προβλήματα που σχετίζονται με αυτό δεν
γνωρίζουμε πως θα χρησιμοποιηθούν.
6.
Σε ότι αφορά στην ειδική οριζόντια στρατηγική για
τη νησιωτικότητα: κα Καλογήρου,
παρά το γεγονός ότι είστε μέλος του προεδρείου της ΕΝΠΕ, δεν έχετε προωθήσει τη
σύσταση ειδικής επιτροπής για τη Νησιωτικότητα –όπως έχουμε επανειλημμένα
εισηγηθεί δημόσια και κατ’ιδία- έτσι ώστε να προετοιμαστούν οι ειδικές
πολιτικές που θα αντιμετωπίζουν τα προβλήματα που συνεπάγεται αυτή και να την
εισηγηθεί στην Κυβέρνηση. Μια πρόταση που πρέπει να λαμβάνει υπόψη της τη
μειωμένη ελκυστικότητα των νησιών σε ότι αφορά στην εγκατάσταση ανθρώπων και
δραστηριοτήτων ως συνέπεια του υψηλού κόστους παραγωγής και διαβίωσης παράλληλα
με το υψηλό κόστος λειτουργίας της διοίκησης. Τα παραπάνω επιβάλουν ένα
διαφορετικό αναπτυξιακό μοντέλο από εκείνο των ηπειρωτικών και αστικών περιοχών
που θα αξιοποιεί τα συγκριτικά πλεονεκτήματα των νησιών, εστιάζοντας στο
τρίπτυχο «ποιοτικά, πράσινα και νησιά ίσων ευκαιριών». Και εφόσον κα
Περιφερειάρχη θεωρείτε ότι θα πρέπει να υπάρξει ειδική ενίσχυση για τα νησιά
του Β.Αιγαίου ας καταθέσετε πρόταση για ενεργοποίηση του εργαλείου των
Ολοκληρωμένων Χωρικών Επενδύσεων που παραμένει αναξιοποίητο (και αυτή την
δυνατότητα σας την έχουμε επισημάνει).
7.
Σε ότι αφορά στη στρατηγική για το Β.Αιγαίο: η έμφαση πρέπει να δοθεί μεταξύ άλλων:
o
στη βελτίωση
της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων με βάση την ποιότητα των παραγόμενων
προϊόντων και υπηρεσιών και απαιτεί τη χρηματοδότηση επιχειρήσεων όλων των
παραγωγικών-εξαγωγικών κλάδων (τουρισμός, αγροτικο-διατροφικός τομέας) που θα
ενταχθούν σε ένα σήμα Αιγαιακής Ποιότητας που θα αξιοποιεί τοπικούς πόρους και
προϊόντα, θα προστατεύει και θα αναδεικνύει το περιβάλλον, θα εκπαιδεύει το
ανθρώπινο δυναμικό του και θα ικανοποιεί τους πελάτες του.
o
στην
αξιοποίηση της χερσαίας και θαλάσσιας βιοποικιλότητας των νησιών για ανάπτυξη
νέων προϊόντων και τουριστικών υπηρεσιών, ειδικά στα μικρά νησιά (που
αγνοήθηκαν πλήρως στη πρόταση της Περιφέρειας)
o
στην
αξιοποίηση της ναυτικής παράδοσης των νησιών -και ειδικά της Χίου και των
μικρών νησιών- δημιουργώντας ένα cluster πολύπλευρης ναυτικής εκπαίδευσης και ενίσχυσης
των θαλάσσιων δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανόμενου και του θαλάσσιου τουρισμού
o
στην
αξιοποίηση του γεωλογικού πλούτου των νησιών για ανάπτυξη ήπιων μορφών
ενέργειας, τουρισμού ευεξίας και γεωλογικού τουρισμού
o
στην
αξιοποίηση των κοινόχρηστων και δημόσιων πόρων και στη βελτίωση των παρεχόμενων
υπηρεσιών (φυσικοί και πολιτιστικοί πόροι, ΑΠΕ, κοινωνικές υπηρεσίες,
διαχείριση περιβάλλοντος) μέσα από την στήριξη της Κοινωνικής Οικονομίας
Η παράταξη «ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΖΩΗΣ με το ΑΙΓΑΙΟ» από τη
προεκλογική περίοδο έχει καταθέσει δημόσια προτάσεις για πολλά από τα θέματα
που απασχολούν τη Περιφέρεια. Επίσης κάθε φορά που ένα θέμα έρχεται στην
επικαιρότητα, ανεξάρτητα με το αν έρχεται ή όχι στο Περιφερειακό Συμβούλιο, δεν
διστάζει να τοποθετηθεί με στόχο να συμβάλλει στην αλλαγή πορείας της
Περιφέρειας καταψηφίζοντας συνήθως τις προτάσεις της πλειοψηφίας θεωρώντας ότι
κινούνται σε λάθος κατεύθυνση.
Η πρόσκληση που απευθύνατε προσωπικά σε μένα κα
Περιφερειάρχη για να βοηθήσω στη βελτίωση της πρότασης του Επιχειρησιακού
Σχεδίου που θα έρθει για τελική ψήφιση, αν δεν έγινε μόνο για λόγους
εντυπωσιασμού, έχει λάβει υπόψη τη διάσταση των απόψεων; Το ερώτημα σας τίθεται ευθέως κα Καλογήρου: είστε έτοιμη να αλλάξετε
τρόπο λειτουργίας και πορεία;
Κα Περιφερειάρχη, Αγαπητοί συνάδελφοι,
Ανταποκρινόμενος στη πρόκληση και με τις δύο
ιδιότητες μου, σας αποστέλνω, μαζί με τη πολιτική μου θέση για το πώς η
Περιφερειακή Αρχή θα πρέπει να διαχειριστεί τη κορυφαία αρμοδιότητα που της
έχει δώσει ο νομοθέτης, αυτή του αναπτυξιακού σχεδιασμού, και κείμενο με τις
σκέψεις μου για τη δομή και το περιεχόμενο που θα πρέπει να έχει το
Περιφερειακό Στρατηγικό και Επιχειρησιακό Σχέδιο.
Μένει σε σας κα Περιφερειάρχη και στη παράταξη σας
να αποφασίσετε να αλλάξετε βηματισμό. Εμείς, το ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΖΩΗΣ με το ΑΙΓΑΙΟ,
όπως το έχουμε πει από τη προεκλογική περίοδο και όπως το υλοποιούμε διαρκώς
μέσα από τις παρεμβάσεις μας τόσο στο Περιφερειακό Συμβούλιο όσο και δημόσια,
θα είμαστε εδώ για να συνδράμουμε.
Με συναδελφικούς χαιρετισμούς
Γιάννης
Σπιλάνης
Αναπληρωτής
Καθηγητής
Περιφερειακός
Σύμβουλος
Συν. 2 αρχεία
-
Συνοπτικό
Στρατηγικό Σχέδιο
-
Επιχειρησιακό
ΠΒΑ
ΣΥΝΟΠΤΙΚΟ-ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΚΑΙ
ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ
Η
Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου (ΠΒΑ) οφείλει να καταστρώσει το στρατηγικό της
σχέδιο με βάση ορισμένες αρχές-στόχους που θα θέσει η ίδια όπως αυτές της
βιώσιμης ανάπτυξης που περιγράφονται από το τρίπτυχο «οικονομική
αποτελεσματικότητα, κοινωνική δικαιοσύνη και περιβαλλοντική-οικοσυστημική
διατήρηση». Στη συνέχεια θα πρέπει να εξειδικεύσει το πλαίσιο αυτό σε δράσεις
για την αντιμετώπιση των ιδιαίτερων προβλημάτων της (αδύνατα σημεία) και
αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων της (ισχυρά σημεία), αξιοποιώντας τις ευκαιρίες
και αντιμετωπίζοντας τους κινδύνους που προκύπτουν από τις παγκόσμιες
εξελίξεις. Αυτό προϋποθέτει μια σωστά
τεκμηριωμένη καταγραφή της υπάρχουσας κατάστασης και εντοπισμό των προβλημάτων
και των αιτιών τους ώστε οι προτάσεις δράσης να αντιμετωπίζουν τις
σημαντικότερες αιτίας εμφάνισης των προβλημάτων.
Η ΠΒΑ
υλοποιεί τον αναπτυξιακό σχεδιασμό της με βάση το πλαίσιο που θέτει ο γενικότερος
σχεδιασμός της ΕΕ όπως έχει διατυπωθεί στη Στρατηγική Ευρώπη 2020 για έξυπνη,
πράσινη και χωρίς (κοινωνικούς) αποκλεισμούς ανάπτυξη. Η Στρατηγική αυτή
αποτελεί και το πλαίσιο που έχει υιοθετηθεί από τη Συμφωνία Εταιρικής Σχέσης
Ελλάδας-ΕΕ σε ότι αφορά τη πολιτική συνοχής που υλοποιείται με τη χρηματοδότηση
της χώρας από τα διαρθρωτικά ταμεία που διατυπώνει υποχρεώσεις (προαπαιτούμενα)
και προτεραιότητες τις οποίες οφείλει να ακολουθήσει.
Το γεγονός ότι τα
διαρθρωτικά ταμεία αποτελούν και τη σημαντικότερη πηγή χρηματοδοτήσεων της ΠΒΑ ειδικά αυτή τη περίοδο, ενώ
περιορίζει το εύρος των δράσεων που μπορούν να χρηματοδοτηθούν βάζοντας και μια σειρά από προαπαιτούμενα (πχ.
σχέδιο για την έξυπνη εξειδίκευση –δηλαδή την παραγωγή και εισαγωγή καινοτομιών
στις δραστηριότητες ώστε να γίνουν ανταγωνιστικές-, σχέδια για τη διαχείριση
των στερεών αποβλήτων και των νερών, σχέδιο για την αντιμετώπιση της φτώχιας
και της ένταξης των Ρομά που έχουμε ήδη εγκρίνει), δεν καθορίζει αν η χρήση των πόρων θα γίνει με βάση ένα ολοκληρωμένο
σχέδιο με σαφείς προτεραιότητες και στόχους ώστε να χρησιμοποιηθεί με αποτελεσματικό
τρόπο και να δώσει το καλύτερο αποτέλεσμα, έστω και αν οι κανόνες του
παιχνιδιού έχουν γίνει περισσότερο απαιτητικοί. Αλλωστε η χώρα μας έχει
«παράδοση» στην κατασπατάληση κοινοτικών πόρων την 30ετία που διανύσαμε εξ
αιτίας ενός «ανεπαρκούς» συστήματος διακυβέρνησης.
Η ΠΒΑ οφείλει να αποφασίσει το
πως θα χρησιμοποιήσει τους περιορισμένους πόρους που διαθέτει, ανθρώπινους και
οικονομικούς, αλλά και να βρει και συμπληρωματικούς πόρους μέσα από
συγκεκριμένες κινήσεις, για την υλοποίηση δράσεων που θα αντιμετωπίζουν τα
προβλήματα της που σχετίζονται:
(α) με την ανταγωνιστικότητα
της οικονομίας της και της δυνατότητας της να δημιουργεί εισοδήματα, πλούτο και
θέσεις εργασίας,
(β) με την διάχυση
εισοδημάτων και πλούτου στην κοινωνία ώστε να βελτιώνονται οι συνθήκες ζωής των
κατοίκων και η βιωσιμότητα της κοινωνίας (διατηρώντας την ισορροπία μεταξύ των
γενεών και την δυνατότητα αναπαραγωγής της) αντιμετωπίζοντας και αν είναι
δυνατόν προλαμβάνοντας φαινόμενα κοινωνικού αποκλεισμού.
(γ) με τη προστασία των
πόρων ώστε να επιτρέπει στο περιβάλλον να μας παρέχει τις υπηρεσίες εκείνες που
μας επιτρέπουν να ζούμε και να έχουμε μια ποιότητα ζωής.
Η
ανάλυση της κατάστασης της Περιφέρειας που ακολουθεί γίνεται με βάση την 6η
έκθεση Οικονομική, Κοινωνική και Εδαφική Συνοχή της ΕΕ που έχει αποτυπώσει τα σημαντικότερα
προβλήματα των ευρωπαϊκών περιφερειών και δίνει το πλαίσιο του σχεδιασμού με
βάση τις κατευθυντήριες αρχές για «έξυπνη, χωρίς αποκλεισμούς και βιώσιμη
ανάπτυξη», ώστε να προσδιοριστούν διαρθρωτικές μεταβολές και δράσεις που πρέπει
να γίνουν κατά προτεραιότητα ώστε η ΠΒΑ να αντιμετωπίσει τις σύγχρονες
προκλήσεις με τον καλύτερο τρόπο λαμβάνοντας υπόψη και το εξωτερικό της
περιβάλλον που καθορίζει τις εξελίξεις εντονότερα παρά ποτέ.
Α. Κατάσταση Περιφέρειας
Α.1
Οικονομία
Τα
βασικά προβλήματα που διαπιστώνονται από την ανάλυση των οικονομικών μεγεθών
εστιάζονται σε:
-
Χαμηλό ΑΕΠ και κκ ΑΕΠ που συνεχίζει να μειώνεται λόγω της κρίσης και λόγω
προβλημάτων σε τουρισμό και γεωργία εντοπίζεται ιδιαίτερα σε Λέσβο, Σάμο, Λήμνο.
-
Χαμηλή ανταγωνιστικότητα της οικονομίας που αποτυπώνεται στο υψηλό ποσοστό ΑΠΑ
που προέρχεται από τον δημόσιο τομέα (32% έναντι 17,4% στην ΠΝΑ και 21,6% στη
χώρα) και το εμπόριο (που στηρίζεται σχεδόν αποκλειστικά στη τοπική κατανάλωση).
- Συρρίκνωση
που παρουσιάζουν οι βασικοί
ανταγωνιστικοί τομείς της περιφέρειας (αγροδιατροφικός τομέας και τουρισμός) εξ
αιτίας της αδυναμίας της παραγωγής ανταγωνιστικών προϊόντων και υπηρεσιών. Απτό
παράδειγμα αποτελούν η μείωση παραγωγής και τιμής αγροτικών προϊόντων όπως πχ.
του ελαιολάδου στη Λέσβο και των αφίξεων τουριστών αλλά κυρίως της ιδιαίτερα
χαμηλής ημερήσιας δαπάνης τους.
-
Αδυναμία ανάπτυξης νέων καινοτόμων παραγωγικών δραστηριοτήτων που θα
συμπληρώσουν ή θα αντικαταστήσουν όσους «παραδοσιακούς» κλάδους συρρικνώνονται
λόγω ολοκλήρωσης του κύκλου ζωής τους.
-
Αντιπαραγωγική δομή των επενδύσεων στη προ κρίσης περίοδο που επικεντρώνονταν
κατά 44% στην οικοδομή και κατά 25% στον δημόσιο τομέα, δηλαδή σε κλάδους που
δεν είναι άμεσα παραγωγικοί-ανταγωνιστικοί.
Γενική
είναι η διαπίστωση ότι η κρίση από το 2008 και μετά είχε σοβαρές επιπτώσεις σε
όλα τα κοινωνικο-οικονομικά μεγέθη που επιδεινώθηκαν από τους περιορισμούς που
επιβλήθηκαν σε εθνικούς και περιφερειακούς προϋπολογισμούς. Αυτό είχε ως
συνέπεια την μεγέθυνση των διαφορών μεταξύ των Περιφερειών, ενώ οι υπάρχουσες
διαρθρωτικές αδυναμίες ενίσχυσαν τα προβλήματα ανταγωνιστικότητας της
οικονομίας.
Α.2
Κοινωνία
Τα
βασικά προβλήματα που καταγράφονται στη Περιφέρεια είναι:
-
Πληθυσμιακή στασιμότητα μετά από μια περίοδο έντονης απώλειας κυρίως ενεργού
και ηλικιακά νέου πληθυσμού, σημαντική γήρανση (εκτός των Φούρνων), την
υψηλότερη αρνητική φυσική κίνηση στην Ελλάδα κυρίως εξ αιτίας του χαμηλού
ποσοστού γεννητικότητας και χαμηλό ποσοστό ενεργού πληθυσμού.
- %
ανεργίας αυξανόμενο (λόγω κρίσης), αλλά χαμηλότερο από το μ.ο. της χώρας εξ
αιτίας της υψηλής παρουσίας του δημόσιου τομέα
-
χαμηλό % μεταναστών-μονίμων κατοίκων (ειδικά σε ότι αφορά στα μικρά νησιά) σε
σχέση με το σύνολο των νησιών γεγονός που καταδεικνύει το χαμηλό βαθμό
οικονομικής δραστηριότητας ακόμη και σε τομείς χαμηλής εξειδίκευσης (πχ.
οικοδομή-κατασκευές, αγροτικές εργασίες, τουρισμό-καθαριότητα).
-
χαμηλό ποσοστό (θετικής) καθαρής μετανάστευσης σε σχέση με τη χώρα
- χαμηλά
εισοδήματα που προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από επιδοτήσεις στον πρωτογενή τομέα
και κάθε είδους κρατικούς πόρους (συντάξεις, μισθοί, επιδόματα, δημόσια
κατανάλωση, δημόσια έργα) σε συνδυασμό με υψηλές κατά κεφαλή καταθέσεις που
οφείλονται σε υψηλό βαθμό αυτοκατανάλωσης και χαμηλές δαπάνες διαβίωσης. Το
στοιχείο αυτό επιβεβαιώνεται από το σχετικά χαμηλό % πληθυσμού που βρίσκεται ή
κινδυνεύει να βρεθεί κάτω από το όριο της φτώχειας
-
σχετικά υψηλό προσδόκιμο ζωής, αλλά πολύ υψηλή παιδική θνησιμότητα γεγονός που
καταδεικνύει προβλήματα στο σύστημα υγείας
-
πολύ υψηλό ποσοστό νέων που δεν απασχολούνται, δεν εκπαιδεύονται και δεν καταρτίζονται (εν δυνάμει κοινωνικός
αποκλεισμός) σε συνδυασμό με πολύ υψηλή πρόωρη εγκατάλειψη σχολείου και
κατάρτισης
-
πολύ χαμηλό ποσοστό ενεργών γυναικών που οδηγεί σε μικρό οικογενειακό εισόδημα
και κοινωνικό αποκλεισμό
Συνολικά
ο δείκτης ανθρώπινης ανάπτυξης (εισόδημα, προσδόκιμο ζωής και ανεργία) της ΠΒΑ είναι
χαμηλός σε σύγκριση με τις άλλες ελληνικές περιφέρειες και της δίνει την τελευταία
θέση μεταξύ των ελληνικών νησιωτικών περιφερειών. Η «δυσχερής» κατάσταση της
ΠΒΑ είναι αποτέλεσμα της μακροχρόνιας αδυναμίας της να «βρει» μια θέση στον
σύγχρονο κόσμο μετά την ανάπτυξη που γνώρισε στο τέλος του 19ου και
στην αρχή του 20ου αιώνα.
Α.3
Περιβάλλον
Αν
και η χαμηλή ένταση των οικονομικών δραστηριοτήτων έχει «προστατεύσει» τη
Περιφέρεια από την εμφάνιση σημαντικών περιβαλλοντικών προβλημάτων όπως
παρατηρούνται σε άλλες περιφέρειες της Ευρώπης και της Χώρας, η έλλειψη
διαχείρισης των περιορισμένων πόρων δεν την έχει αφήσει εντελώς αλώβητη. Τα
βασικότερα προβλήματα παρουσιάζονται:
- στην
επάρκεια και στη ποιότητα νερού σε Χίο, Λήμνο, Λέσβο. Η ύπαρξη περιοχών με
καταγεγραμμένα φαινόμενα υφαλμήρυνσης και νιτρορύπανσης δηλώνει την έλλειψη
σχεδίου προστασίας του υδροφόρου ορίζοντα.
- με
την ερημοποίηση και την ύπαρξη κινδύνου για μεγαλύτερη ερημοποίηση εξ αιτίας
πυρκαγιών και υπερβόσκησης.
- με
την υποβάθμιση της βιοποικιλότητας και του τοπίου από την άναρχη επέκταση των
ανθρώπινων δραστηριοτήτων τόσο στις εκτός όσο και στις εντός των οικισμών
περιοχές λόγω της μη ολοκλήρωσης της εφαρμογής των σχεδίων διαχείρισης στερεών
αποβλήτων, της έλλειψης χωροταξικών σχεδίων αλλά και αδυναμίας εφαρμογής της
ισχύουσας νομοθεσίας.
- στη
πλημμελή διαχείριση προστατευόμενων περιοχών εξ αιτίας της έλλειψης σχεδίων,
χρηματοδότησης και φορέων διαχείρισης, γεγονότα που δεν έχουν επιτρέψει στις
τοπικές κοινωνίες να κατανοήσουν τη σημασία τους για τόσο για τη ποιότητα ζωής
των κατοίκων όσο και για τον τουρισμό.
- με
την εμφάνιση σημειακών φαινομένων θαλάσσιας ρύπανσης από τη πλημμελή λειτουργία
ή την παντελή έλλειψη Μονάδων Επεξεργασίας Υγρών Αποβλήτων ή όποιου άλλου
συστήματος διαχείρισης σε οικισμούς και επιχειρήσεις, αλλά και στη χρήση
λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων.
Τα
σημαντικότερα προβλήματα στο περιβάλλον εντοπίζονται στη μείωση της ικανότητας
του οικοσυστήματος να μας παρέχει προϊόντα και υπηρεσίες όπως νερό, τροφή,
διαχείριση της ατμόσφαιρας και του μικροκλίματος, προστασία από έντονα καιρικά
φαινόμενα, υπηρεσίες αναψυχής κλπ που πρέπει να αντιμετωπιστούν με
συντονισμένες πολιτικές που δεν θα αφορούν μόνο το κράτος αλλά και τις
επιχειρήσεις και τους πολίτες ως οικονομικά δρούσες μονάδες.
Β. Οι
αιτίες της καθυστέρησης: η χαμηλή ελκυστικότητα
H Περιφέρεια Β.Αιγαίου, παρουσιάζει όλα
τα αναπτυξιακά προβλήματα και τις διαρθρωτικές αδυναμίες της Ελλάδας, συν τις
επιπτώσεις που συνεπάγεται η νησιωτικότητα. Και όλα αυτά ενισχυμένα από την
αδυναμία των νησιών της περιφέρειας να «βρούν έναν βηματισμό» μέσα από τις
ριζικές αλλαγές που συνέβησαν στον 20 αιώνα τόσο στα γεωπολιτικά πράγματα της
ευρύτερης περιοχής αλλά κυρίως στον οικονομικό και στον τεχνολογικό τομέα που
επηρέασε καθοριστικά τη χωροθέτηση των παραγωγικών δραστηριοτήτων και τη φύση
τους. Τα φαινόμενα δεν παίρνουν την ίδια μορφή και ένταση σε όλα τα νησιά
με δεδομένες τις διαφορές τους (πχ. Σάμος-τουρισμός, Χίος-ναυτιλία), αλλά στη
συνολική ανάλυση οι επιπτώσεις δεν φαίνονται να είναι σημαντικά διαφορετικές. Το αποτέλεσμα αυτών των φαινομένων είναι η
χαμηλή ελκυστικότητα της χώρας, των νησιωτικών περιοχών και ειδικά της ΠΒΑ για
διατήρηση παλαιών και προσέλκυση νέων επιχειρήσεων και κατοίκων.
Σε
ότι αφορά την ελκυστικότητα στις
επιχειρήσεις αυτή επηρεάζεται από παράγοντες όπως:
-
Πολύ χαμηλό επίπεδο δείκτη ανταγωνιστικότητας της οικονομίας
-
Μηδενική παρουσία ξένων επιχειρήσεων
-
Χαμηλός δείκτης επιχειρηματικότητας και ανάπτυξης όπου
συνδυασμός έλλειψης ατομικών στοιχείων όπως η γνώση και η ατομική πρωτοβουλία (οι
δημιουργικότεροι μετανάστευσαν μαζί με τους οικονομικούς πόρους) και συλλογικών
δομών όπως η υποστήριξη της δημιουργίας νέων εταιρειών και θετικού
επιχειρηματικού περιβάλλοντος (συστήματα επιχειρηματικότητας) να διαδραματίζουν
σημαντικό ρόλο
-
Πολύ χαμηλό επίπεδο έρευνας και καινοτομίας που δεν επιτρέπει
να γίνουν ανταγωνιστικές οι υπάρχουσες και να αναπτυχθούν νέες δραστηριότητες
-
Σχετικά υψηλό ποσοστό ατόμων (25-64 ετών) που έχουν πτυχίο
Γ’βάθμιας εκπαίδευσης, αλλά πολύ χαμηλό ποσοστό νέων (30-34 ετών) με πτυχίο
(πιθανά δείχνει τη μετανάστευση των νέων με πτυχίο).
-
Χαμηλό επίπεδο διαρκούς εκπαίδευσης-κατάρτισης ενηλίκων
(ενεργού πληθυσμού)
-
Χαμηλό ποσοστό πρόσβασης στο διαδίκτυο
-
Χαμηλή προσπελασιμότητα λόγω του νησιωτικού χαρακτήρα ειδικά
τους χειμερινούς μήνες
-
Κακή ποιότητα διακυβέρνησης και έλλειψη κοινωνικού κεφαλαίου
που δεν επιτρέπουν στην αντιμετώπιση προβλημάτων μέσα από ένα σχέδιο
Σε
ότι αφορά την ελκυστικότητα στους
κατοίκους, επηρεάζεται από:
-
Έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης και καριέρας (σχετικά υψηλά
επίπεδα ανεργίας και μετανάστευσης σε νέους και ανέργους μακράς διάρκειας,
χαμηλό ποσοστό ενεργών γυναικών)
-
Χαμηλό επίπεδο παροχής υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος όπως
παιδείας, υγείας, κοινωνικές υπηρεσίες, υπηρεσίες πολιτισμού κλπ
-
Χαμηλή πρόσβαση στο διαδίκτυο και σε εφαρμογές που θα
βοηθήσουν να περιορίσουν το αίσθημα της απομόνωσης
-
Στην έλλειψη κοινωνικού κεφαλαίου και στη κακή ποιότητα
διακυβέρνησης που δεν επιτρέπουν να υπάρξει αντιμετώπιση των χρόνιων
προβλημάτων.
Με
βάση προηγούμενες αναλύσεις η ελκυστικότητα των νησιών επηρεάζεται άμεσα από τα
χαρακτηριστικά της νησιωτικότητας:
-
Αρνητικά από το μικρό μέγεθος και την απομόνωση: το πρώτο που
αφορά τη μικρή συγκέντρωση πληθυσμού-δραστηριοτήτων και την ανεπάρκεια πόρων
δεν επιτρέπει την δημιουργία οικονομιών συγκέντρωσης και εξωτερικών οικονομιών,
ενώ το δεύτερο (σε συνδυασμό από τη μεγάλη απόσταση από τα μεγάλα αστικά
κέντρα) δημιουργεί αυξημένα κόστη παραγωγής, λειτουργίας και ζωής σε
επιχειρήσεις, κράτος και νοικοκυριά. Όλα τα παραπάνω έχουν ως συνέπεια να μην
μπορεί τα νησιά να μπορούν να παράγουν προϊόντα και υπηρεσίες χαμηλού κόστους.
Οι παράγοντες αυτοί μπορούν να αμβλυνθούν με τις κατάλληλες πολιτικές αλλά όχι
να εξαφανιστούν.
-
Θετικά από το υψηλής ποιότητας περιβαλλοντικούς και
πολιτιστικούς πόρους που μπορούν να αξιοποιηθούν για τη δημιουργία συνθηκών υψηλής
ποιότητας συνθήκες διαβίωσης που μπορούν να ελκύσουν μόνιμους αλλά και
ημι-μόνιμους κατοίκους και εποχιακούς επισκέπτες (τουρίστες). Αυτό αποτελεί και
το συγκριτικό πλεονέκτημα των νησιών που πρέπει να αξιοποιηθεί μέσα από τις
κατάλληλες πολιτικές
Τέλος υπάρχουν και μια σειρά
από παράγοντες που έχουν να κάνουν με ελλείψεις σε τεχνητό και ανθρώπινο
κεφάλαιο (πχ. υποδομές και υπηρεσίες, με χαμηλού επιπέδου ανθρώπινο δυναμικό,
με χαμηλό επίπεδο επιχειρηματικού κλίματος, ανυπαρξία έρευνας και καινοτομίας κλπ)
που μπορεί να συμπληρωθούν-βελτιωθούν με τις κατάλληλες πολιτικές προσαρμοσμένες
στις ιδιαιτερότητες της Περιφέρειας.
Γ.
Προτεινόμενες πολιτικές
Οι
πολιτικές που θα προταθούν πρέπει να έχουν ως βασικό στόχο να αντιμετωπίσουν τα
προβλήματα ελκυστικότητας που αναφέρθηκαν προηγούμενα με σειρά προτεραιότητας
που θα καθοριστεί από όσους συμμετέχουν στη διακυβέρνηση και λαμβάνουν
αποφάσεις.
Με
βάση τη προηγούμενη ανάλυση, αλλά και τις κατευθυντήριες γραμμές της
Στρατηγικής Ευρώπη 2020 (έξυπνη, πράσινη και χωρίς αποκλεισμούς μεγέθυνση) η ανάπτυξη στα νησιά προτείνεται να βασιστεί
στο τρίπτυχο:
-
Ποιοτικά
νησιά με αξιοποίηση των περιβαλλοντικών, πολιτιστικών και παραγωγικών
χαρακτηριστικών τους αξιοποιώντας τους τοπικούς τους πόρους ώστε οι δραστηριότητες
να είναι ανταγωνιστικές. Δραστηριότητες που συνδέονται με τη «Γαλάζια Ανάπτυξη»
όπως αλιεία-υδατοκαλλιέργειες, θαλάσσιος – παράκτιος τουρισμός, ΑΠΕ σε
συνδυασμό με τη πρωτογενή παραγωγή και την τυποποίηση της, αποτελούν τη βάση
για τη δημιουργία επιχειρήσεων και θέσεων απασχόλησης.
-
Πράσινα
νησιά με στόχο την μείωση της χρήσης, την ανακύκλωση και την επανάχρηση
πόρων τόσο από την αυτοδιοίκηση όσο και από τις επιχειρήσεις με στόχο τη μείωση
του κόστους λειτουργίας αλλά και την ανάδειξη των νησιών σε πράσινους
προορισμούς με υψηλή ποιότητα ζωής.
Εδώ με βάση την ανάλυση θα πρέπει να ενταχθεί η υλοποίηση σχεδίων:
o
Διαχείρισης υδάτινου δυναμικού
o
Διαχείρισης στερεών αποβλήτων
o
Διαχείρισης υγρών αποβλήτων
o
Μείωσης εκπομπών αερίων θερμοκηπίου κλπ
-
Νησιά
ίσων ευκαιριών με στόχο την παροχή στα νησιά υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος
(μεταφορές, επικοινωνίες, υγεία, εκπαίδευση-κατάρτιση-δια βίου μάθηση,
πολιτισμό, δομές στήριξης επιχειρηματικών πρωτοβουλιών κλπ) ανάλογων με εκείνες
στις ηπειρωτικές περιοχές ώστε κάτοικοι και επιχειρήσεις να μπορούν να έχουν
ανάλογες ευκαιρίες για ευημερία και όχι να αισθάνονται ως πολίτες 2ης
κατηγορίας.
Η δημιουργία τοπικής
ταυτότητας που θα συνδυάζει και θα αναδεικνύει τοπικά χαρακτηριστικά, πόρους
και δεξιότητες αξιοποιώντας τα νέα εργαλεία της τεχνολογίας και της γνώσης,
αποτελεί στόχο που θα διαπνέει τη δράση των φορέων. Η ολοκληρωμένη (πολυτομεακή)
χωρική προσέγγιση θα αξιοποιήσει τη δυνατότητα για πολυταμειακές δράσεις που
εμπλέκουν περισσότερους από έναν Θεματικό Στόχο (οι θεματικοί αυτοί στόχοι
αποτελούν ευρωπαϊκές δεσμεύσεις και αναπόσπαστο τμήμα των ευρωπαϊκών
χρηματοδοτήσεων), έστω και αν κάποιος από αυτούς ιεραρχείται ως περισσότερο ή
λιγότερο σημαντικός.
Με βάση αυτές
τις επιλογές οι Θεματικοί Άξονες της προτεινόμενης στρατηγικής ιεραρχούνται ως
εξής:
ΠΡΩΤΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ. Ενίσχυση της
ανταγωνιστικότητας των νησιών στους τομείς του τουρισμού, της γεωργίας και
στον χώρο των μικρομεσαίων μεταποιητικών επιχειρήσεων μέσω της ενίσχυσης της
ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων και υπηρεσιών (νησιωτική ποιότητα) μέσα από
την ανάδειξη της ταυτότητας τους (Θεματικοί Στόχοι 3, 1, 6).
Ο όρος «ποιότητα» για τα νησιά συνδέεται με την αξιοποίηση των
ιδιαίτερων τοπικών αναπτυξιακών δυνατοτήτων κάθε νησιού και με τη διασύνδεση
του (παράκτιου) τουρισμού, της γεωργίας αλλά και της μικρής μεταποίησης,
της βιώσιμης αλιείας και των ιχθυοκαλλιεργειών (γαλάζια ανάπτυξη) με βάση τις τοπικές πρώτες ύλες, με το τοπικό
φυσικό αλλά και τη τεχνογνωσία και το πολιτισμικό κεφάλαιο (αρχαίο αλλά και
σύγχρονο, υλικό αλλά και άυλο), συνδυάζοντάς το με τη σύγχρονη πολιτιστική αλλά
και την επιστημονική δημιουργία. Η ανάδειξη της ταυτότητας του κάθε νησιού με
βάση το μύθο του, τα ιστορικά, φυσικά, πολιτιστικά, κοινωνικά, περιβαλλοντικά
και παραγωγικά του χαρακτηριστικά μέσα στο παγκόσμια μοναδικό νησιωτικό
σύμπλεγμα, τμήμα της παγκόσμιας φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς αποτελεί
ακρογωνιαίο λίθο της προωθούμενης στρατηγικής.
Οι παραπάνω δράσεις -που αφορούν κύρια στον υπάρχοντα επιχειρηματικό
ιστό- θα πρέπει να υποστηριχθούν από ώριμες καινοτόμες δράσεις που θα πρέπει να
βρουν εφαρμογή στις επιχειρήσεις, ενώ άλλες καινοτόμες δράσεις θα επιτρέψουν
στην ανάπτυξη και άλλων δραστηριοτήτων-επιχειρήσεων αξιοποιώντας και άλλα
συγκριτικά πλεονεκτήματα της Περιφέρειας.
Επιδιωκόμενα κύρια αποτελέσματα είναι (α) η αύξηση της
ανταγωνιστικότητας των τοπικών επιχειρήσεων και η ανάπτυξη νέων σε καινοτόμους
τομείς με επίπτωση την αύξηση του ΑΕΠ, (β) η βελτίωση των δεξιοτήτων του
πληθυσμού και η αύξηση της απασχόλησης με επίπτωση στη μείωση της ανεργίας, στη
αύξηση του ενεργού πληθυσμού και στη βελτίωση της πληθυσμιακής σύνθεσης και (γ)
η καλύτερη διαχείριση των περιορισμένων πόρων, συμπεριλαμβανόμενης και της
ενέργειας, με στόχο τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος και τη
βιωσιμότητα των νησιών μέσα από τη σήμανση των επιχειρήσεων
ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ: Προστασία του περιβάλλοντος
και προώθηση της αποδοτικότητας των πόρων με ταυτόχρονη βελτίωση του
οικολογικού αποτυπώματος ειδικά στο θέμα της ενέργειας (Θεματικός Στόχος 6).
Ο όρος «πράσινα νησιά» συνδέεται με την προστασία και ανάδειξη του
περιβάλλοντος και με τη βελτίωση της αποδοτικότητας των περιορισμένων φυσικών
πόρων των νησιών (εξοικονόμηση, ανακύκλωση και επανάχρηση) με στόχο την εκπλήρωση των ευρωπαϊκών
υποχρεώσεων της χώρας αλλά και την αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής
Τα επιδιωκόμενα κύρια αποτελέσματα αφορούν (α) στη βελτίωση της
ποιότητας ζωής των κατοίκων και της ελκυστικότητας των νησιών με στόχο τη
βελτίωση της πληθυσμιακής τους σύνθεσης (β) τη μείωση της χρήσης των πόρων με
στόχο την επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης των νησιών.
ΤΡΙΤΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΟΣ ΑΞΟΝΑΣ. Αντιμετώπιση των επιπτώσεων
της νησιωτικότητας που ενισχύουν τον οικονομικό και κοινωνικό αποκλεισμό με τη βελτίωση της παροχής των υπηρεσιών
γενικού οικονομικού συμφέροντος (Θεματικοί Στόχοι 8, 9, 10, 2, 11, 7, 1)
Κύριος στόχος είναι με τη βελτίωση παροχής ΥΓΟΣ στα νησιά σε επίπεδο
ανάλογο με εκείνο της ηπειρωτικής Ελλάδας και Ευρώπης ώστε να βελτιωθεί η
ελκυστικότητα τους ως τόπων κατοικίας και επαγγελματικής δραστηριοποίησης. Οι
τομείς στους οποίους η βελτίωση θεωρείται αναγκαία υφίστανται άμεσα ή έμμεσα
τις συνέπειες της νησιωτικότητας και είναι η εξωτερική προσπελασιμότητα των
νησιών (λιμενικές και αεροπορικές υποδομές και υπηρεσίες με ένα δίκτυο συνδυασμένων
μεταφορών), η υγεία με έμφαση στη πρόληψη και στη πρωτοβάθμια υγεία των
κατοίκων των νησιών, η βελτίωση των δεξιοτήτων των νησιωτών μέσα από τη βελτίωση
των υπηρεσιών βασικής εκπαίδευσης, δια βίου εκπαίδευσης κατάρτισης, η παροχή
κοινωνικών υπηρεσιών ειδικά στις περισσότερο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες
(ηλικιωμένοι, αλλοδαποί, γυναίκες, νέοι, άτομα με αναπηρίες). Η βελτίωση της
τοπικής διακυβέρνησης (τρόπος λήψης και παρακολούθησης της υλοποίησης των
αποφάσεων, συντονισμός δράσης επιμέρους φορέων για επίτευξη συγκεκριμένων
στόχο, βελτίωση της αποτελεσματικότητας της διοίκησης) σε συνδυασμό με την
δημιουργία σταθερών θεσμών για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας (πχ.
αναπτυξιακή εταιρεία, γραφείο καινοτομίας) και της καινοτομίας ώστε να
βελτιωθεί η σημερινή αρνητική κατάσταση, αποτελούν βασικές δράσεις για
υλοποίηση των στόχων.
Τα επιδιωκόμενα κύρια αποτελέσματα είναι (α) η αύξηση της απασχόλησης
και του ενεργού πληθυσμού με αναμενόμενη επίπτωση στη βελτίωση των δημογραφικών
και άλλων χαρακτηριστικών του πληθυσμού και η συνολική ευημερία, και (β) η
βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων με επίπτωση στην αύξηση της
παραγωγής και των εισοδημάτων.
Ειδικά τα μικρά νησιά
σε ότι αφορά τον πληθυσμό (κάτω των 5000 κατοίκων) είναι περισσότερο εύθραυστα
και λιγότερο ελκυστικά. Τα πολύ μικρά νησιά (με πληθυσμό κάτω από 750
κατοίκους) αποτελούν μια ιδιαίτερα κατάσταση αφού βρίσκονται σε εξάρτηση από τα
γειτονικά μεγάλα νησιά. Η χαμηλή ελκυστικότητα έχει οδηγήσει σε μη βιώσιμη
κατάσταση σε ότι αφορά τα οικονομικά (περιορισμένες δραστηριότητες, εστίαση
στον τουρισμό-παραθερισμό υψηλής εποχικότητας και τις συνδεόμενες με αυτόν
δραστηριότητες) και τα δημογραφικά τους χαρακτηριστικά (ενεργός πληθυσμός και
ποιοτικά χαρακτηριστικά του), ενώ το περιβάλλον τους δέχεται σημαντικές
πιέσεις, γεγονός που επιβάλει πρόσθετους περιορισμούς και κόστη που αυξάνονται
εξ αιτίας της ανάγκης αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής
(έντονα καιρικά φαινόμενα, λειψυδρία, «διαταραχές» οικοσυστήματος, κίνδυνος
στις παράκτιες υποδομές κλπ).
Τα
μικρά σε έκταση νησιά διαθέτουν αναλογικά με τα μεγάλα νησιά και τις
ηπειρωτικές περιοχές περισσότερους πόρους στον θαλάσσιο χώρο τους παρά στον
χερσαίο. Αλλωστε πολλά από τα μικρά νησιά της χώρας (πχ. Καστελόριζο, Κάσος,
Ψαρά, Υδρα, Σπέτσες κλπ) όταν ευημερούσαν και είχαν πολλαπλάσιους πληθυσμούς
βασίστηκαν κύρια στο «εξωτερικό»-θαλάσσιο τους περιβάλλον παρά στο
εσωτερικό-χερσαίο που ήταν «φτωχότερο» σε πόρους με αποτέλεσμα να μην μπορούσε
να τα ζήσει.
Εφόσον συμφωνηθούν αρχές και άξονες δράσης θα πρέπει να
υπάρξει ο σχεδιασμός ολοκληρωμένων δράσεων. Η επίτευξη αυτών των αρχών και
η βελτίωση της ελκυστικότητας των νησιών δεν μπορεί να γίνει με μεμονωμένες
δράσεις-έργα «κλασσικού» χαρακτήρα (κυρίως κατασκευαστικά) αλλά από
ολοκληρωμένες παρεμβάσεις που απαιτούν συνδυασμένες δράσεις (συχνά άυλες
γεγονός που δεν σημαίνει «άυλα» δηλαδή ανύπαρκτα αποτελέσματα) με εμπλοκή
διαφόρων τύπων φορέων.
Στη συνέχεια αναφέρουμε ενδεικτικά δράσεις που θεωρούμε
απαραίτητες σε ότι αφορά στον τουρισμό
ώστε να γίνει ευρύτερα κατανοητή η όλη προσέγγιση. Οι δράσεις αυτές έρχονται να
αντιμετωπίσουν προβλήματα που έχουν καταγραφή και αιτίες που έχουν εντοπιστεί.
Προβλήματα:
-
Μείωση αριθμού αλλοδαπών τουριστών από το 2000
και μετά
-
Μείωση της ημερήσιας τουριστικής δαπάνης και
κατά συνέπεια των εσόδων των επιχειρήσεων και των εργαζόμενων σε αυτές
-
Μείωση της απασχόλησης και των ποιοτικών
χαρακτηριστικών της
Αιτίες:
-
Ελλειψη διαφοροποίησης τουριστικού προϊόντος που
να βασίζεται στην αξιοποίηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των νησιών της
περιφέρειας μέσα σε έναν αυξανόμενο ανταγωνισμό τόσο στην ευρύτερη περιοχή της
Μεσογείου όσο και παγκόσμια
-
Μείωση της ποιότητας του προσφερόμενου προϊόντος
από επιχειρήσεις και δημόσιου φορείς, ενώ παράλληλα αυξάνονται και
διαφοροποιούνται οι απαιτήσεις των καταναλωτών
-
Ελλειψη ολοκληρωμένου συστήματος διαφήμισης,
προβολής και πληροφόρησης των τουριστών, αλλά και καταγραφής του βαθμού
ικανοποίησης τους λαμβάνοντας υπόψη και αξιοποιώντας τις σύγχρονες τάσεις και
τεχνολογίες
-
Ελλειψη συστήματος διακυβέρνησης που να
συντονίζει τις δράσεις όλων των εμπλεκόμενων στον τουρισμό
-
Ελλειψη συστήματος καταγραφής και ανάλυσης των
εξελίξεων και τεκμηρίωσης των αποφάσεων και των πολιτικών που ασκούνται αλλά
και παρακολούθησης των πολιτικών που έχουν σχεδιαστεί να εφαρμοστούν.
Ένα ολοκληρωμένο σχέδιο τουριστικής ανάπτυξης οφείλει να
αποτελέσει μια συγκεκριμένη ενότητα δράσης που θα περιλαμβάνει μια δέσμη μέτρων
που θα έρχονται να αντιμετωπίσουν όσα καταγράφηκαν προηγούμενα. Μέσα από τις
δράσεις θα πρέπει να αντιμετωπιστούν και γενικότερα οριζόντια προβλήματα που
εντοπίστηκαν προηγούμενα με ένα λειτουργικό τρόπο γεγονός που θα επιτρέπει στις
πολιτικές να είναι αποτελεσματικές (πχ. εκπαίδευση και απασχόληση ανθρώπινου
δυναμικού, βελτίωση της κατάστασης του περιβάλλοντος μέσα από την
αποτελεσματική χρήση-μείωση της κατανάλωσης των πόρων όπως νερό και ενέργεια
και την μείωση-διαχείριση των αποβλήτων).
Ενδεικτικά αναφέρουμε:
Επενδυτική Προτεραιότητα 1.1: Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του
τουρισμού στα νησιά μέσα από τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων
υπηρεσιών από επιχειρήσεις και αυτοδιοίκηση, τη διαφοροποίηση του συνολικού
τουριστικού προϊόντος και την βελτίωση της προβολής με την ανάδειξη της
ταυτότητας του αρχιπελάγους συνολικά και των επιμέρους νησιών ξεχωριστά
Ειδικοί στόχοι:
(α) εμπλουτισμός
και διαφοροποίηση του τουριστικού
προίόντος αναδεικνύοντας και αξιοποιώντας τους υφιστάμενους τοπικούς πόρους
αλλά και τις υποδομές που έχουν κατασκευαστεί σε προηγούμενες προγραμματικές
περιόδους (πχ. μουσεία και εκθετήρια παραγωγικών δραστηριοτήτων, συνεδριακοί
χώροι, μαρίνες και άλλες λιμενικές εγκαταστάσεις, μονοπάτια, βίγλες, μουσεία
και άλλοι πολιτιστικοί χώροι, κλπ) και νέα πολιτιστική
παραγωγή (πχ. κινηματογράφος, κομικ, animation, φωτογραφία, ζωγραφική, ποίηση
κλπ) με δημιουργία δραστηριοτήτων που θα παρακινούν
τον τουρίστα να μετατραπεί από παθητικό αποδέκτη σε δρώντα για την απόκτηση
εμπειριών. Η δημιουργία νέων υποδομών θα πρέπει να σχεδιαστεί εκεί όπου θα
κριθεί απαραίτητο για τη συμπλήρωση της «ταυτότητας» του κάθε τόπου
αναδεικνύοντας μοναδικά χαρακτηριστικά. Εμφαση θα δοθεί στο θαλάσσιο χαρακτήρα
της περιοχής (θαλάσσιος τουρισμός, καταδύσεις, ναυταθλητισμός κλπ) με τη
κατασκευή/συμπλήρωση/αξιοποίηση υποδομών για την ανάπτυξη ειδικών μορφών
τουρισμού συνδεδεμένων με τη θάλασσα. Υποκίνηση τουριστικών επιχειρηματιών για
διαφοροποίηση της εισερχόμενης πελατείας είτε στις ώριμες είτε σε αναδυόμενες
αγορές ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του κάθε προορισμού
(β) βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων
υπηρεσιών από τις τουριστικές επιχειρήσεις μέσα από την υιοθέτηση των
αρχών της υπεύθυνης επιχείρησης, -όπως προκύπτει από την εφαρμογή της έννοιας
της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης προσαρμοσμένη στις ανάγκες και τις δυνατότητες
των ΜΜΕ (αξιοποιώντας υπάρχουσες εμπειρίες όπως του προγράμματος ΝΑΙΑΣ) αλλά
και συγκεκριμένων πρότυπων ποιότητας με έμφαση στην ανάδειξη του τοπικού τους
χαρακτήρα και τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των χρησιμοποιούμενων πόρων.
Η δράση σκοπεύει στο να δημιουργήσει το πλαίσιο για συνεχή αυτοβελτίωση των
τουριστικών επιχειρήσεων κάθε είδους (καταλύματα, εστιατόρια, τουριστικά
γραφεία, καταστήματα τουριστικών ειδών, γραφεία ενοικιάσεων αυτοκινήτων κλπ)
εισάγοντας διαδικασίες που: (α) θα βελτιώνουν την οργάνωση των επιχειρήσεων
-ειδικά των πολύ μικρών- (εκπαίδευση των επιχειρηματιών να θέτουν στόχους στην
επιχείρηση και να οργανώνουν τη διοίκηση της ώστε να τους πετύχουν
εξασφαλίζοντας τη βιωσιμότητα της επιχείρησης), (β) θα βελτιώνουν τις
δεξιότητες των απασχολουμένων, (γ) θα αναπτυχθούν καινοτόμα προϊόντα,
καινοτόμες διαδικασίες και υπηρεσίες που θα αυξάνουν συνολικά την τουριστική
ζήτηση για τα νησιά, με αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και
επικοινωνίας στις υπηρεσίες προβολής και κρατήσεων, χρήση τοπικών προϊόντων (δ)
θα προστατεύουν το περιβάλλον (ε) θα προωθούν τη δικτύωση με ομοειδείς
επιχειρήσεις για απόκτηση και ανταλλαγή τεχνογνωσίας αλλά και με εκείνες άλλων
κλάδων.
(γ) αναβάθμιση
των παρεχόμενων υπηρεσιών της αυτοδιοίκησης τόσο προς τις τουριστικές
επιχειρήσεις όσο και προς τους επισκέπτες με αναβάθμιση της αρχιτεκτονικής
φυσιογνωμίας των οικισμών, την αναβάθμιση των κοινόχρηστων χώρων και ειδικότερα
των σημείων τουριστικού ενδιαφέροντος με βελτίωση της πρόσβασης, της
σηματοδότησης, της παροχής πληροφόρησης με χρήση νέων τεχνολογιών, των
κυκλοφοριακών ρυθμίσεων, την ευαισθητοποίηση των τοπικών κοινωνιών μέσα από
διαδικασίες διαβούλευσης και σχεδιασμού ολοκληρωμένων παρεμβάσεων για μείωση
χρήσης των πόρων σχεδιασμένα με βάση τις αρχές της Local Agenda 21.
(δ) βελτίωση
του μηχανισμού προβολής του αρχιπελάγους και των επιμέρους νησιωτικών
προορισμών στην υπόλοιπη Ελλάδα
και στο εξωτερικό, αλλά και της πληροφόρησης του επισκέπτη. Αφορά: (α) την
προώθηση της εικόνας ή της ανανεωμένης (νέας) εικόνας του προϊόντος με στόχο
την βελτίωση της αναγνωρισιμότητας του κάθε προορισμού και ειδικά των
προορισμών και επιχειρήσεων που πληρούν τα κριτήρια υπευθυνότητας και
τοπικότητας, (β) τη παροχή πληροφοριών για τους προορισμούς και τα προσφερόμενα
τουριστικά προϊόντα (με έμφαση στα νέα ειδικά προϊόντα) με ηλεκτρονικό αλλά και
"φυσικό" τρόπο σε κατάλληλους χώρους στα νησιά που θα υποδέχονται
τους επισκέπτες και θα τους παρακινούν να ανακαλύψουν το νησί επισκεπτόμενοι τα
θέλγητρα τους και συμμετέχουν σε κατάλληλα σχεδιασμένες δράσεις, ενώ θα
παρακινούνται να αγοράσουν τοπικά προϊόντα και υπηρεσίες, και (γ) την
λειτουργία ενός «φιλικού» και αξιόπιστου συστήματος κρατήσεων / πωλήσεων ανά
περιφέρεια που θα επιτρέπει την οργάνωση του ταξιδιού από μεμονωμένους
επισκέπτες. Τα παραπάνω θα υλοποιηθούν χρησιμοποιώντας μείγμα «κλασσικών» εργαλείων προώθησης και
προβολής (συμμετοχή σε εκθέσεις, δημοσιεύματα, διαφημίσεις) με «σύγχρονα»
(internet, direct mail).
(ε) βελτίωση
της Περιφερειακής Τουριστικής Διακυβέρνησης με (α) τη δημιουργία θεσμού διαχείρισης προορισμού ανά νησί
(δηλαδή θεσμού Τοπικής Τουριστικής Διακυβέρνησης) για τον συντονισμό φορέων και
υπηρεσιών, την κινητοποίηση του τοπικού ανθρώπινου δυναμικού για την καλύτερη
υλοποίηση όλων των δράσεων του σχεδίου και γενικότερα την ανάπτυξη του
τουρισμού, (β) τη δημιουργία ενός κεντρικού συστήματος ελέγχου και επιβράβευσης
των τουριστικών επιχειρήσεων και προορισμών που υιοθετούν τα πρότυπα ποιότητας
και εισάγουν καινοτομίες στη λειτουργία τους θα ενισχύσει την άμιλλα μεταξύ των
επιχειρήσεων και την διαδικασία συνεχούς βελτίωσης τους και (γ) τη συστηματική
τεκμηρίωση με την άρτια επιστημονική καταγραφή και ανάλυση της υπάρχουσας
κατάστασης, την διενέργεια ερευνών σε τουρίστες και επιχειρηματίες, την
παρακολούθηση των στατιστικών μεγεθών και των εξελίξεων, την καταγραφή των
αλλαγών και των αναγκών της αγοράς εργασίας κλπ.
Τύποι Δράσεων
Τύπος Δράσης 1.1.1: Μελέτη για
δημιουργία σήματος τοπικής ποιότητας και υπευθυνότητας για επιχειρήσεις (όχι
αποκλειστικά τουριστικές) και νησιά-προορισμούς
Τύπος Δράσης 1.1.2: Παρεμβάσεις σε
παραδοσιακά οικιστικά σύνολα, διατηρητέα κτίρια και μνημεία για την ανάδειξη
του πολιτιστικού αποθέματος.
Τύπος Δράσης 1.1.3: Χρηματοδότηση
παρεμβάσεων αναβάθμισης κοινόχρηστων
χώρων σε περιοχές τουριστικού ενδιαφέροντος.
Τύπος δράσης 1.1.4: Προστασία και
ανάδειξη φυσικών πόρων και προστατευόμενων περιοχών και γεωλογικών μνημείων με
τη δημιουργία προϋποθέσεων επισκεψιμότητας
Τύπος δράσης 1.1.5: Δημιουργία υποδομών
και οργάνωση δράσεων για την ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού με έμφαση στον
θαλάσσιο και ναυταθλητικό τουρισμό, τον πολιτιστικό τουρισμό τον περιβαλλοντικό
τουρισμό με τη δημιουργία θεματικών ή ιστορικών διαδρομών-μονοπατιών που να
συνδέουν τους πόρους μεταξύ τους σε ένα νησί ή θεματικών ενοτήτων διανησιωτικά
(πχ. νησιά ναυτοσύνης, βιομηχανικά και μεταλλευτικά νησιά, νησιά της αυτάρκειας
ή αγροτικά νησιά, τα ενετικά κάστρα, το δίκτυο των φρυκτωριών κλπ)
Τύπος δράσης 1.1.6. Χρηματοδότηση
επενδύσεων και δράσεων για ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού με έμφαση τη
δημιουργία δραστηριοτήτων, τη πολιτιστική και δημιουργική παραγωγή και άλλες
καινοτόμες τουριστικές υπηρεσίες με στόχο τον εμπλουτισμό και τη διαφοροποίηση
του τουριστικού προϊόντος αξιοποιώντας φυσική και πολιτιστική κληρονομιά
Τύπος δράσης 1.1.7: Εκπαίδευση εργοδοτών
και εργαζομένων σε επιχειρήσεις που συνδέονται με τη παραγωγή του τουριστικού
προϊόντος
Τύπος δράσης 1.1.8: Υποστήριξη ανέργων
και άλλων ευάλωτων πληθυσμιακών ομάδων για δημιουργία ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ. ή άλλων μορφών
επιχειρήσεων αλλά και αυταπασχόλησης με αξιοποίηση φυσικών και πολιτιστικών
πόρων και υποδομών.
Τύπος δράσης 1.1.9: Χρηματοδότηση επιχειρήσεων
για την αναβάθμιση υποδομών και υπηρεσιών με στόχο τη βελτίωση της απόδοσης
τους και την απόκτηση του σήματος τοπικής ποιότητας και υπευθυνότητας
Τύπος δράσης 1.1.10: Χρηματοδότηση για
δικτύωση και συνεργασία επιχειρήσεων και τοπικών φορέων με στόχο την αξιοποίηση/προώθηση των τοπικών
προϊόντων (πχ. τοπική κουζίνα) και υπηρεσιών καθώς και τη προβολή της
ταυτότητας του κάθε νησιού και των δυνατοτήτων δραστηριοποίησης που παρέχει
στους επισκέπτες του ανάλογα με τα ενδιαφέροντα τους και τα κίνητρα του
ταξιδιού τους.
Τύπος δράσης 1.1.11: Διαχείριση και
προβολή της ταυτότητας του αρχιπελάγους αλλά και κάθε προορισμού ξεχωριστά με
χρήση ΤΠΕ. Δράσεις συνολικής ανάδειξης της ταυτότητας και γενικότερα των
δυνατοτήτων των προορισμών στους επισκέπτες και της προβολής προορισμών και
επιχειρήσεων με σήμα ποιότητας και υπευθυνότητας
Τύπος δράσης 1.1.12: Ενίσχυση των
δημόσιων ερευνητικών δομών (ΑΕΙ, ΤΕΙ και ΕΚ)
(α) για την ανάπτυξη και εφαρμογή καινοτομιών σε ότι αφορά τη λειτουργία
των νησιωτικών επιχειρήσεων με έμφαση στην εφαρμογή ποιοτικών και πράσινων
πρακτικών σε όλο το φάσμα των επιχειρήσεων (με έμφαση στη διαχείριση ενέργειας,
νερού και αποβλήτων στις τουριστικές και αγροτροφικές επιχειρήσεις), στην
εφαρμογή τεχνολογιών ΤΠΕ για τη μείωση της απομόνωσης τους από τις αγορές και
τη γνώση, και γενικότερα στη στήριξη της επιχειρηματικότητας στη παραγωγή νέων
προϊόντων, στη βελτίωση των διαδικασιών παραγωγής και διακίνησης, στη προβολή
και (β) για τη τεκμηρίωση των διαδικασιών λήψης αποφάσεων (έρευνες επισκεπτών και
επιχειρήσεων) με τη δημιουργία τουριστικού παρατηρητηρίου σε επίπεδο
αρχιπελάγους αλλά και σε επίπεδο κάθε
νησιού ξεχωριστά.
Η υλοποίηση των δράσεων αυτών μπορεί να χρηματοδοτηθεί από:
-
το ΠΕΠ Β.Αιγαίου
-
τα Εθνικά ΕΠ
-
το Leader
-
το ΠΔΕ
-
το Interreg
-
την ενεργοποίηση της δυνατότητας που δίνει το
ΣΕΣ για Ολοκληρωμένες Χωρικές Επενδύσεις κύρια με πόρους των εθνικών
προγραμμάτων αλλά και από τους πρόσθετους πόρους που φαίνεται να εξασφαλίζει με
βάση τις δηλώσεις σας η ΠΒΑ ως περιφέρεια πληγείσα από το μεταναστευτικό
-
……….
Η υλοποίηση των δράσεων αυτών θα γίνει από:
-
τις Διευθύνσεις της Περιφέρειας ανάλογα με τις
αρμοδιότητες τους
-
τους Δήμους
-
το Περιφερειακό Ταμείο Ανάπτυξης
-
τις υπάρχουσες αναπτυξιακές εταιρείες (πχ. ΕΤΑΛ,
ΑΝΕΛ, ….)
-
τα ΚΕΚ Λέσβου και Σάμου
-
την Αναπτυξιακή Εταιρεία της Περιφέρειας που θα
πρέπει να λειτουργήσει για να καλύψει οριζόντιες
δράσεις
-
άλλους φορείς……..
Η ύπαρξη ενός συστήματος που θα παρακολουθεί την υλοποίηση
των δράσεων, θα καταγράφει εκροές αλλά και δυσκολίες υλοποίησης, αποτελέσματα
αλλά και αστοχία στην αντιμετώπιση των προβλημάτων, ώστε να υπάρξει δυνατότητα
διορθωτικών παρεμβάσεων κατά τη διάρκεια υλοποίησης του Περιφερειακού
Επιχειρησιακού Προγράμματος είναι απαραίτητη διαδικασία και δικλείδα ασφαλείας
για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας του προς όφελος της κοινωνίας.
Μυτιλήνη 15/11/2015
Γ.Σπιλάνης
Αναπληρωτής
Καθηγητής
Περιφερειακός
Σύμβουλος