Πρόταση για ένα σχέδιο δράσης[1] για την ανάταξη της ΔΕ Αμανής

 

 

Η οικονομική και δημογραφική συρρίκνωση περιοχών είναι συνέπεια της χαμηλής ελκυστικότητας τους για διατήρηση ή εγκατάσταση νέων επιχειρήσεων και διατήρηση ή και προσέλκυση πληθυσμού που λειτουργεί με μορφή χιονοστιβάδας, όπου συνήθως η αρχή γίνεται από την ανάγκη για εξεύρεση μιας ικανοποιητικής και με προοπτικές εργασίας που οδηγεί σε μετανάστευση εντός (στη καλύτερη περίπτωση) ή εκτός νησιού και χώρας. Η Χίος παραδοσιακά είχε και διατηρεί και την επιλογή της ναυτιλίας, με ότι αυτό συνεπάγεται για το δημογραφικό του νησιού διαχρονικά. Η ΔΕ Αμανής είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα περιοχής που έχει συρρικνωθεί σε τέτοιο βαθμό που θεωρείται από πολλούς στη Χίο ως μη αναστρέψιμη με αποτέλεσμα, παρά τα προεκλογικά ευχολόγια, όχι απλά να μην αναλαμβάνεται καμία ολοκληρωμένη δράση βασισμένη σε μεσο-μακροπρόθεσμο σχέδιο, αλλά να μην γίνονται ούτε οι στοιχειώδεις παρεμβάσεις που είναι αναγκαίες για την επιβίωση του σημερινού πληθυσμού.

Τα θέματα ελκυστικότητας της Αμανής τέθηκαν τόσο στο ψήφισμα της Επιτροπής (11/11) όσο και κατά τη συζήτηση που έγινε στα Αγιάσματα στις 16/11.

Τα θέματα αυτά ομαδοποιούνται στις δύο κατηγορίες:

Α. Ποιότητας ζωής που δίνει έμφαση στη δημιουργία των προϋποθέσεων για συγκράτηση αλλά και αύξηση του πληθυσμού κυρίως με ενεργούς κατοίκους

Β. Ανάπτυξης – απασχόλησης που δημιουργεί τις προϋποθέσεις για παραμονή ή και προσέλκυση ενεργού και σχετικά νέου σε ηλικία ανθρώπινου δυναμικού

 

Στη συζήτηση από την αρχή ως κρίσιμο θέμα αναδείχτηκε η ανάγκη συντονισμού από ένα άτομο που θα ασχολείται επαγγελματικά με το θέμα υλοποιώντας τις αποφάσεις του συλλογικού οργάνου. Το άτομο αυτό κατά προτίμηση πρέπει να έχει τα χαρακτηριστικά του «συμβούλου ανάπτυξης» που θα λειτουργεί ως εμψυχωτής των ανθρώπων της τοπικής κοινωνίας, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει με τη βοήθεια των εκπροσώπων της Τοπικής , της ΑΜΚΕ και της ΚΟΙΝΣΕΠ να προωθεί τα θέματα σε επίπεδο Δήμου και Περιφέρειας.

Πρόταση σε ότι αφορά στο σύμβουλο ανάπτυξης:

1^ο σενάριο: η ΕΤΑΧ θα προκηρύξει στο επόμενο διάστημα πρόγραμμα 18μηνης απασχόλησης. Μπορεί η ΑΜΚΕ ή και η ΚΟΙΝΣΕΠ να ζητήσουν άτομα προσδιορίζοντας τις ειδικότητες.

2^ο σενάριο: να χρηματοδοτηθεί άμεσα η πρόσληψη από χορηγό λόγω του κατεπείγοντος του θέματος

Επιθυμητά χαρακτηριστικά: Επειδή είναι ιδιαίτερα κρίσιμο οι φορείς της Αμανής να εστιαστούν στην υλοποίηση δράσεων, μικρών και μεγαλύτερων, με βάση ένα ολοκληρωμένο και συνεχώς αναπροσαρμοζόμενο σχέδιο, κάτι που η αυτοδιοίκηση δεν γνωρίζει να κάνει, χρειάζεται περισσότερο ένα άτομο που γνωρίζει θεωρητικά τα θέματα της τοπικής ανάπτυξης, ενώ ταυτόχρονα γνωρίζει τον τόπο και τους ανθρώπους του και είναι σε θέση να τους εμψυχώσει για να Τολμήσουν να υπερβούν τους εαυτούς τους και τις συνήθειες τους ενώ παράλληλα θα τους πείσει να συνεργαστούν ώστε να συμφωνήσουν στο «τι ανάπτυξη θέλουν» και για το πως θα πετύχουν τους στόχους τους. Ταυτόχρονα θα προσδιορίζει τα έργα που είναι αναγκαία και θα δίνει στους τοπικούς φορείς την αναγκαία πληροφόρηση για να τα διεκδικούν από τους αυτοδιοικητικούς και άλλους φορείς για να τα υλοποιούν με βάση τις αρμοδιότητες και τους πόρους που χειρίζονται. Για το λόγο αυτό:

-          Πρέπει οπωσδήποτε να υπάρξει ένα άτομο με τη σχετική κατάρτισης και δεξιότητες διαβούλευσης που θα αναλάβει επαγγελματικά να φέρει το έργο σε πέρας

-          Πρέπει να υπάρξουν συζητήσεις με τους άμεσα ενδιαφερόμενους ώστε να είναι ενεργοί υποστηρικτές του σχεδίου

Σε πολλές περιπτώσεις λύσεις στα προβλήματα δεν θα πρέπει να αναζητηθούν υποχρεωτικά μέσα στα όρια της ΔΕ Αμανής, αλλά είτε στις γειτονικές περιοχές με παρόμοια προβλήματα όπως πχ η ΔΕ Καρδαμύλων με την οποία μοιράζονται τον ίδιο ορεινό όγκο είτε ολόκληρο το νησί στα πλαίσια δράσεων όπως το Γεωπάρκο Χίου και για τα μονοπάτια που διασχίζουν ολόκληρο το νησί. Αλλωστε και η τουριστική εικόνα και προώθηση είναι δύσκολο να γίνει για ένα τμήμα του νησιού. Όμως έχοντας αυτό κατά νου, στη συνέχεια γίνεται μια πρώτη προσπάθεια σύντομης παρουσίασης των θεμάτων που θεωρούμε ότι θα πρέπει να συγκροτήσουν το βασικό πλαίσιο ενός τοπικού σχεδίου ανάπτυξης.

 

Α. Θέματα Ανάπτυξης – Απασχόλησης

-          Δικτύωση επιχειρήσεων με αντικείμενο τον τουρισμό ευεξίας (Δράση 1.3.1 ΤΑΠΤΟΚ και δράσεις 2.3 και 4.2 Leader). Με κέντρο το υδροθεραπευτήριο που θα αναβαθμιστεί, τα μονοπάτια,  τον υλικό και άυλο πολιτισμό της περιοχής (που πρέπει να καταγραφεί και να αναδειχθεί), τα τοπικά προϊόντα και τις διατροφικές συνήθειες της περιοχής, η περιοχή (αλλά και το σύνολο του νησιού) μπορεί να αναδειχθεί σε πρότυπο προορισμό ευεξίας για τους επισκέπτες όπου τους υποδέχονται κάτοικοι που ζουν καλά και ευχαριστημένοι. Δημιουργία στη Βολισσό ενός κέντρου συντονισμού και ενημέρωσης για τα αξιοθέατα της περιοχής μέσω ενός κέντρου διήγησης της τοπικής ιστορίας, οργάνωσης δραστηριοτήτων, αλλά και παροχής υπηρεσιών προς τους επισκέπτες. Οι επιχειρήσεις που θα συμμετάσχουν στο δίκτυο θα πρέπει, μέσα από την αντίστοιχη εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού τους, να υποστηριχθούν ώστε σταδιακά να αποκτήσουν ένα σήμα τοπικής ποιότητας και υπευθυνότητας γεγονός που σημαίνει ότι χρησιμοποιούν το κατά δυνατόν τοπικά προϊόντα, συνεργάζονται με τοπικές επιχειρήσεις, «φροντίζουν» το περιβάλλον και ικανοποιούν τους εργαζόμενους τους, ενώ ταυτόχρονα είναι κερδοφόρες.   

 

-          Μονοπάτια (δράση 6.1 Leader): ένταξη του δικτύου μονοπατιών της Αμανής και του ευρύτερου δικτύου που συνδέει τη περιοχή με τις άλλες περιοχές ενδιαφέροντος του νησιού για να αποκτήσουν διεθνή πιστοποίηση

 

-          Μαρίνα: ανάδειξη ως τμήμα δικτύου ανάπτυξης θαλάσσιου τουρισμού για έμπειρους ιστιοπλόους με δεδομένη τη μεγάλη απόσταση των γειτονικών νησιών τόσο προς νότο (Σάμο-Ικαρία), δυσμάς (Σποράδες) και βορά (Λέσβο, Λήμνο, Αη Στράτη). Σύνδεση με το ρόλο των Ψαρών ως περάσματος των σκαφών στην αρχαιότητα (αρχαιολογικός χώρος Αρχονταρίκι) λόγω ευνοϊκών ρευμάτων.

 

Κτηνοτροφία: Εισαγωγή χιώτικου πρόβατου με σταδιακή μείωση των κατσικιών και έμφαση στη τυποποίηση του παραγομένου γάλακτος ώστε να υπάρχει υπεραξία και να είναι εφικτή η κερδοφορία των κτηνοτρόφων. Δεδομένου ότι το μεγάλο αγκάθι σε όλη τη διαδικασία είναι το κόστος διατροφής των ζώων που οδηγεί στην ανεπιτήρητη βόσκηση με ότι αυτό συνεπάγεται για τις γειτονικές καλλιέργειες και για το περιβάλλον (απαγορεύεται ρητά ειδικά σε μια καμένη έκταση), χρειάζεται να ληφθούν μέτρα για τη παραγωγή τοπικά ζωοτροφών.

 

-          Ενίσχυση της Μεταποίησης (Δράση 3.1 ΤΑΠΟΤΟΚ) των πρώτων αγροτικών υλών για δημιουργία τοπικών ετικετών (brand) όπως έχει ήδη γίνει για το κρασί μέσα από σχετικές χρηματοδοτούμενες δράσεις

 

-          Δυνατότητα απασχόλησης (Δράση 3.2 ΤΑΠΤΟΚ) όλο το χρόνο (ειδικά για οικονομικούς μετανάστες ως κίνητρο για παραμονή όλο το χρόνο) μέσω ευκαιριών πολυαπασχόλησης σε διαφορετικές δραστηριότητες

 

-          Αγροτικές Καλλιέργειες: όπως αναφέρθηκε προηγούμενα η περιοχή προσφέρεται για συγκεκριμένα ήδη καλλιεργειών που να έχουν αντοχή στις συνθήκες της περιοχής (πχ κλήματα, τσικουδιές, φραγκοσυκιές, χαρουπιές, συκιές, μελισσοκομικά, αρωματικά κλπ φυτά με βάση υπάρχουσες μελέτες από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου (Biobus) και το Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης & Φυτογενετικών Πόρων, ΕΛΓΟ-Δήμητρα). Θα πρέπει να αξιοποιηθεί το πρόγραμμα για Νέους Αγρότες, ενώ θα πρέπει να αξιοποιηθεί το πλαίσιο για δημιουργία πολυλειτουργικών αγροκτηματων.

Η αντιμετώπιση του προβλήματος των μικρών κλήρων θα μπορούσε να εξεταστεί στο πλαίσιο αναδασμού τώρα που από τη μια μεριά η ύπαρξη του κτηματολογίου δίνει την αναγκαία πληροφορία και από την άλλη έχει εκλείψει η γενιά που ήταν συνδεδεμένη με τα κτήματα των προγόνων. 

 

Β. Θέματα Ποιότητας Ζωής:

-          Αντιμετώπιση συνεπειών από τη φωτιά: πέρα από το ότι θα πρέπει να δοθούν οι αποζημιώσεις σε όσους έχουν πληγεί άμεσα, η διαχείριση του περιβάλλοντος μετά μια τόσο μεγάλης έκτασης φωτιά σε συνδυασμό με την ανάγκη πρόληψης απαιτεί σειρά δράσεων που θα πρέπει να εντάσσονται σε μια ολοκληρωμένη στρατηγική που να αφορά τους υδάτινους πόρους, την αγροτική παραγωγή, το τοπίο, τον τουρισμό.

 

-          Υγεία: Η ενίσχυση του πολυδύναμου Ιατρείου Βολισσού είναι μονόδρομος  ώστε να ενισχυθεί η ασφάλεια κατοίκων και επισκεπτών

 

-          Παιδεία: τη μείωση του αριθμού των μαθητών στα σχολεία της Βολισσού ενισχύει η αδυναμία της πολιτείας να καλύψει όλες τις ανάγκες από την αρχή του σχολικού έτους.

 

-          Κοινωνικές και άλλες Υπηρεσίες (Δράση 3.1 Leader): θα πρέπει να βρεθεί το σχήμα ώστε το τοπικό ΚΕΠ να μπορεί να λειτουργεί ως σημείο εξυπηρέτησης των πολιτών χωρίς αυτοί να χρειάζεται να μετακινούνται με την ανάπτυξη των βασικών κοινωνικών υπηρεσιών

 

-          Συνδεσιμότητα: Η βελτίωση της συνδεσιμότητας είναι κρίσιμο θέμα και αφορά τόσο τις συγκοινωνίες όσο και τις τηλεπικοινωνίες (Δράση 4.1).

Σε ότι αφορά τη βελτίωση της οδικής σύνδεσης της ευρύτερης περιοχής, προτείνεται αντι της νέας διάνοιξης από Κλειδού που θα είναι ιδιαίτερα ακριβή και προβληματική ως προς το περιβάλλον (νερά περιοχής) να προτιμηθεί η ολοκλήρωση της σύνδεσης Αναβάτου-18^ου χιλιόμετρου που έχει πολλαπλά οφέλη: αποσυμφορεί τον Βροντάδο, ειδικά από τα μεγάλα αυτοκίνητα (πούλμαν, λεωφορεία, φορτηγά, αυτοκίνητα τροφοδοσίας και ταυτόχρονα δίνει άμεση πρόσβαση από βορά προς κεντρική και νότιο Χίο, ενώ επιτρέπει τη δημιουργία βιώσιμης λεωφορειακής γραμμής που θα συνδέει Καρυές- Ν.Μονή- Αυγώνυμα – Ανάβατο - Βολισσό που θα έχει μεγαλύτερη κίνηση. Θα πρέπει να εξεταστεί κατά πόσο τις ανάγκες της περιοχής για δημόσια συγκοινωνία μπορεί να εξυπηρετεί μικρότερων διαστάσεων λεωφορείο.

Σε ότι αφορά τις τηλεπικοινωνίες, θα πρέπει να υπάρξει ενίσχυση του σήματος σε όλες τις περιοχές για να μπορούν οι βελτιώσεις που γίνονται στη παροχή υπηρεσιών εξ αποστάσεως να είναι εφικτές και σε αυτές τις δυσπρόσιτες περιοχές.

 

-          Νερό (δράση 6.2 leader): Η σωστή διαχείριση του νερού ώστε να υπάρχει επαρκής ποσότητα και καλή ποιότητα τόσο για κατοίκους και επισκέπτες όσο και για αγροτική χρήση. Η αύξηση του νερού στους υδροφόρους της περιοχής προϋποθέτει μικρά έργα συγκράτησης της ροής για εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα καθώς και φυτεύσεις -ειδικά στις περιοχές που κάηκαν και αποκαλύφθηκαν οι παλιές αναβαθμίδες – με είδη που μπορούν να αποδώσουν και αξιοποιήσιμα προϊόντα (κλήματα, τσικουδιές, φραγκοσυκιές, χαρουπιές, συκιές, μελισσοκομικά φυτά κλπ)

 

-          Βιολογικός Καθαρισμός: Να επανέλθει το σχέδιο που σταμάτησε λόγω διαφωνιών για τον τόπο εγκατάστασης.  

 

-          Αναπλάσεις οικισμών (Δράσεις 1.1.1, 1.1.3, 1.3.2  του ΤΑΠΤΟΚ) & αξιοποίηση οικιών για ενοικίαση: η βελτίωση των υποδομών για την εξυπηρέτηση των κατοίκων μπορεί να ενισχύσει τη ροή τουριστών σε αυτούς, ειδικά σε επιλεγμένους οικισμούς που και σήμερα προσφέρουν ένα ελάχιστον επίπεδο υπηρεσιών και επισκεψιμότητας. Η επιλογή της Βολισσού ως κέντρου της όλης περιοχής και οικισμών όπως ο Εγγρήγορος, τα Λεπτόποδα, τα Αγιάσματα, τα Πιραμά, τα Φυτά θα μπορούσαν να δώσουν μια πρώτη ώθηση στη περιοχή. Η αξιοποίηση κλειστών κατοικιών για τη δημιουργία ιδιωτικών καταλυμάτων εκεί που η τουριστική κίνηση δεν φαίνεται να επιτρέπει τη δημιουργία επαγγελματικών καταλυμάτων θα ενισχύσει την επισκεψιμότητα των τόπων αυτών που σταδιακά θα διαχυθεί σε ολόκληρη τη περιοχή με τις κατάλληλες παρεμβάσεις. Τη διαχείριση των κατοικιών αυτών μπορεί να αναλάβει η ΑΜΚΕ δημιουργώντας και δικά της έσοδα.

 

-          Πολιτισμός (2.1.1 ΤΑΠΤΟΚ και 5.1, 5.2 Leader): Μνημεία και άυλος πολιτισμός μπορούν να αποτελέσουν ευκαιρία για ανάπτυξη δραστηριοτήτων (σεμιναρίων, εικαστικών παρεμβάσεων κλπ)

 

Το θέμα που αφορά το δημογραφικό μπορεί να συνοδευθεί και με πρόγραμμα επιδότησης εγκατάστασης στη περιοχή ανάλογο  με αυτό που εφαρμόζεται στον Εβρο (επιδότηση 10.000€)  ή να φτιαχτεί από την αρχή ένα πρόγραμμα για όλες τις νησιωτικές περιοχές με δημογραφικό πρόβλημα περισσότερο ενισχυμένο και ολοκληρωμένο με εξεύρεση κατοικίας κλπ.

Το νέο ΤΠΣ θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο για το τι θα μπορεί ή δεν θα μπορεί να γίνει στη περιοχή. Επειδή δεν υπάρχει καμία πληροφόρηση για το τι έχει συμπεριληφθεί μέχρι τώρα στα υπο διαμόρφωση κείμενα και επειδή δεν είναι βέβαια το αν θα λάβει υπόψη του το υφιστάμενο ΣΧΟΑΠ θα πρέπει η ομάδα να ζητήσει άμεση πληροφόρηση. Θα πρέπει να γίνουν παρεμβάσεις ώστε το επιθυμητό μοντέλο ανάπτυξης να αποτυπώνεται στη συνολική πρόταση ενώ μεγάλη προσοχή πρέπει να δοθεί στις λεπτομέρειες που αφορούν πχ. τη δυνατότητα κατασκευής τυποποιητηρίων αγροτικών προϊόντων, πολυλειτουργικών αγροκτημάτων, δραστηριοτήτων/επιχειρήσεων αγροτουρισμού κλπ

Επίσης χρειάζεται να ξαναδιαβαστούν οι ρυθμίσεις που προτείνει  η ΕΠΜ για τι περιοχές Natura για τους ίδιους λόγους.

 

Γ.Σπιλάνης

Ομότιμος Καθηγητής Τμήματος Περιβάλλοντος Πανεπιστημίου Αιγαίου και Διευθυντής του Εργαστηρίου Τοπικής και Νησιωτικής ανάπτυξης & τ. περιφερειακός σύμβουλος

 

---

[1] Οι προτάσεις προέκυψαν από τη δημόσια διαβούλευση με την ΚΟΙΝΣΕΠ «Θέρμαι Αγιασμάτων» και την Επιτροπή Υπεράσπισης Αμανής (16/11) και από κατ’ιδίαν συζητήσεις που έγιναν στη συνέχεια, ενώ βασίζονται και στην μακρά προσωπική άποψη του γράφοντος για τη περιοχή και γενικότερα για τον νησιωτικό χώρο.

 

Βιώσιμος τουρισμός και συμμετοχή πολιτών: Ο ρόλος της τοπικής κοινωνίας στην ανάπτυξη του μέλλοντος Γιώτα Μοσχοπουλίδου - DTN

Η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη απαιτεί ενεργό συμμετοχή των κατοίκων, διαφάνεια στη διακυβέρνηση και συνεργασία όλων των τοπικών φορέων.

Ο τουρισμός αποτελεί, δίχως αμφιβολία, έναν από τους κύριους μοχλούς ανάπτυξης για πολλές περιοχές, προσφέροντας τόνωση της τοπικής οικονομίας, δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και προβολή του πολιτιστικού και φυσικού πλούτου κάθε τόπου. Παρά τα σημαντικά οφέλη του, η τουριστική ανάπτυξη δεν συνοδεύεται πάντοτε από κοινωνική ισορροπία και περιβαλλοντική ευαισθησία. Αντιθέτως, σε αρκετές περιπτώσεις η οικονομική ευημερία συνυπάρχει με φαινόμενα κοινωνικού αποκλεισμού, περιβαλλοντικής επιβάρυνσης και σταδιακής αλλοίωσης της τοπικής ταυτότητας. Η προσήλωση σε βραχυπρόθεσμα κέρδη και η υιοθέτηση πολιτικών χωρίς ουσιαστική εμπλοκή των κατοίκων καταλήγουν συχνά σε αποσπασματικές, αναποτελεσματικές παρεμβάσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, η μετάβαση από έναν συγκεντρωτικό σχεδιασμό σε ένα περισσότερο συμμετοχικό και ανοιχτό μοντέλο διακυβέρνησης δεν είναι πλέον επιλογή, αλλά επιτακτική ανάγκη. Όταν οι τοπικές κοινωνίες συμμετέχουν ενεργά στον σχεδιασμό και την υλοποίηση τουριστικών πολιτικών, δεν ενισχύεται μόνο η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων — εξασφαλίζεται επίσης η κοινωνική συνοχή, η διατήρηση των φυσικών πόρων και η βιωσιμότητα του αναπτυξιακού μοντέλου.

Η σχετική βιβλιογραφία επισημαίνει πως η ενεργή συμμετοχή των κατοίκων δεν συνιστά απλώς μια μορφή δημοκρατικής έκφρασης, αλλά αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για τη μακροπρόθεσμη επιτυχία και βιωσιμότητα κάθε πολιτικής. Όταν οι πολίτες έχουν φωνή και ρόλο στη λήψη αποφάσεων, ενισχύεται το αίσθημα του “ανήκειν”, καλλιεργείται η εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς και προωθείται η συνεργασία μεταξύ τοπικών φορέων και κοινωνίας. Αντίθετα, η συστηματική απομάκρυνση των κατοίκων από τις διαδικασίες διαμόρφωσης στρατηγικών οδηγεί σε δυσπιστία, αποστασιοποίηση και, συχνά, σε ενεργή αντίδραση που μπορεί να εκτροχιάσει τη συλλογικά διαμορφωμένη προοπτική της περιοχής. Παρότι οι θεωρητικές προσεγγίσεις υπερθεματίζουν τη σημασία της συμμετοχικότητας, η εφαρμογή της στην πράξη αποδεικνύεται συχνά επιφανειακή ή προσχηματική. Οι κάτοικοι συμμετέχουν σε διαδικασίες διαβούλευσης, όχι ως ισότιμοι συνομιλητές, αλλά ως θεατές εκ των υστέρων, καλούμενοι να επιβεβαιώσουν προειλημμένες αποφάσεις. Η πρόσβαση στην πληροφόρηση είναι συνήθως ανεπαρκής, τα εργαλεία συμμετοχής περιορισμένα και τα θεσμικά κανάλια διάδρασης υπολειτουργούν ή απουσιάζουν εντελώς. Το έλλειμμα αυτό ενισχύει το χάσμα μεταξύ κοινωνίας και διοίκησης, επιτείνοντας το αίσθημα αποκλεισμού και περιθωριοποίησης των τοπικών πληθυσμών.

Η σύγχρονη τεχνολογία διαμορφώνει πλέον νέα δεδομένα στη σχέση πολιτών και δημόσιας διοίκησης, δημιουργώντας ευκαιρίες για ουσιαστικότερη συμμετοχή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Ψηφιακές πλατφόρμες, εργαλεία ηλεκτρονικής διαβούλευσης και εφαρμογές συμμετοχής επιτρέπουν στους πολίτες να καταθέτουν απόψεις, να διατυπώνουν προτάσεις και να συμβάλλουν ενεργά στον σχεδιασμό πολιτικών, χωρίς γεωγραφικούς ή χρονικούς περιορισμούς. Παράλληλα, η αξιοποίηση τεχνολογιών όπως η ανάλυση μεγάλων δεδομένων, η δυναμική των κοινωνικών δικτύων και οι μέθοδοι συλλογής πληροφορίας από τους ίδιους τους πολίτες (crowdsourcing), μετασχηματίζουν τη διαχείριση πληροφοριών σε μια πιο ανοικτή, διαφανή και τεκμηριωμένη διαδικασία. Αυτές οι καινοτομίες προσφέρουν σημαντικά εργαλεία για τη βελτίωση της τουριστικής διακυβέρνησης και την κατανόηση των αναγκών τόσο των κατοίκων όσο και των επισκεπτών.

Ωστόσο, η τεχνολογία δεν αποτελεί από μόνη της πανάκεια. Για να επιτύχει ο στόχος της ενίσχυσης της συμμετοχής, απαιτείται ο σχεδιασμός ψηφιακών εργαλείων που είναι κατανοητά, προσβάσιμα και ασφαλή για όλους. Η διασφάλιση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, η θεσμική αναγνώριση της αξίας της συμμετοχής και η δημιουργία πλαισίων ενσωμάτωσης της ψηφιακής συμμετοχής στον ευρύτερο δημόσιο διάλογο είναι ουσιώδεις προϋποθέσεις. Η εμπειρία καταδεικνύει πως η ισορροπημένη συνύπαρξη ψηφιακών και παραδοσιακών μορφών διαβούλευσης – όπως οι δημόσιες συνελεύσεις, τα θεματικά εργαστήρια και οι τοπικές ομάδες διαλόγου — ενισχύει την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων και διευρύνει τη δημοκρατική συμμετοχή. Κρίσιμος παράγοντας επιτυχίας είναι η συνεχής και έγκυρη ενημέρωση των πολιτών, η ουσιαστική αξιοποίηση των προτάσεών τους, καθώς και η ύπαρξη μηχανισμών ανατροφοδότησης που διατηρούν τον διάλογο ενεργό και ενδυναμώνουν την έννοια της συλλογικής ευθύνης.

Το πρόσφατο συνέδριο της Εταιρείας Ανδρίων Επιστημόνων με θέμα “Βιώσιμη Ανάπτυξη Τουρισμού στην Άνδρο” αποτέλεσε ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση ενός ουσιαστικού διαλόγου για το μέλλον του νησιού. Η συνάντηση επιστημόνων, επαγγελματιών, θεσμικών φορέων και κατοίκων ανέδειξε την ανάγκη για έναν στρατηγικό σχεδιασμό που θα βασίζεται στις αρχές της συμμετοχικότητας, της διαφάνειας και της στήριξης της τοπικής κοινωνίας. Κατά τη διάρκεια του συμμετοχικού εργαστηρίου “Τι Ανάπτυξη έχουμε, τι Ανάπτυξη θέλουμε – Τουρισμός και Βιωσιμότητα”, υπό την επιστημονική επιμέλεια του καθηγητή κ. Ιωάννη Σπιλάνη, τέθηκαν επί τάπητος κρίσιμα ζητήματα που σχετίζονται με τη διαχείριση της τουριστικής ανάπτυξης, την περιβαλλοντική προστασία και τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Έγινε εμφανές πως η επιδίωξη ενός ισορροπημένου τουριστικού μοντέλου απαιτεί συνδυασμό επιστημονικής τεκμηρίωσης και ενεργού εμπλοκής της τοπικής κοινωνίας.

Σε ερώτηση για τα κατάλληλα εργαλεία και μηχανισμούς που μπορούν να διασφαλίσουν τη συμμετοχή των κατοίκων στη λήψη αποφάσεων, ο κ. Σπιλάνης απάντησε με αναφορές τόσο σε διεθνή πρότυπα όσο και στην ελληνική εμπειρία. Όπως επεσήμανε, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (UNWTO) έχει θέσει ως βασική προϋπόθεση για τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη την ύπαρξη διαφανούς και συμμετοχικής διακυβέρνησης. Η εκπροσώπηση όλων των εμπλεκόμενων φορέων και η αξιοποίηση τεκμηριωμένων δεδομένων αποτελούν ακρογωνιαίους λίθους αυτής της προσέγγισης. Παράλληλα, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Βιώσιμου Τουρισμού (GSTC) αναγνωρίζει τη διακυβέρνηση ως κρίσιμο πεδίο αξιολόγησης της βιωσιμότητας ενός προορισμού.
Ωστόσο, όπως παρατήρησε ο κ. Σπιλάνης, η εφαρμογή αυτών των αρχών στην Ελλάδα παραμένει προβληματική. Τα Εθνικά και Τοπικά Παρατηρητήρια Τουρισμού, τα οποία θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως βασικά εργαλεία παρακολούθησης και αξιολόγησης, είτε δεν υφίστανται είτε υπολειτουργούν. Εξαίρεση αποτελεί το Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου του Πανεπιστημίου Αιγαίου, το οποίο έχει εκπονήσει αξιόλογες μελέτες. Η μετάβαση από τις παραδοσιακές Επιτροπές Τουριστικής Προβολής σε σύγχρονους και λειτουργικούς Φορείς Διαχείρισης Προορισμών, με διαφάνεια και θεσμική ευθύνη, εξελίσσεται με αργό ρυθμό, αφήνοντας ανεπίλυτα σημαντικά θέματα όπως η αντιμετώπιση της εποχικότητας, η ανάδειξη της τοπικής ταυτότητας, η σύνδεση του τουρισμού με την πρωτογενή παραγωγή και η ενσωμάτωση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς στο τουριστικό προϊόν. Παρά τις αξιόλογες τοπικές πρωτοβουλίες, όπως το βραβευμένο δίκτυο μονοπατιών Andros Routes, πολλές προσπάθειες παραμένουν κατακερματισμένες, χωρίς σταθερή υποστήριξη. Μικροί επιχειρηματίες, πολιτιστικοί και περιβαλλοντικοί σύλλογοι λειτουργούν πολλές φορές χωρίς συντονισμό ή θεσμική κάλυψη, γεγονός που περιορίζει τη συνολική τους αποτελεσματικότητα.

Ο κ. Σπιλάνης τόνισε την ανάγκη υιοθέτησης ενός μοντέλου συνεργασίας που θα βασίζεται στην αρχή της “πενταπλής έλικας” – δηλαδή τη σύμπραξη μεταξύ τοπικής αυτοδιοίκησης, επιχειρηματιών, κοινωνίας πολιτών, ακαδημαϊκής κοινότητας και εργαζομένων. Μόνο μέσα από αυτή τη λειτουργική διασύνδεση και σε ένα πλαίσιο θεσμικής υποστήριξης μπορεί να διασφαλιστεί μια τουριστική ανάπτυξη πραγματικά βιώσιμη, που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας και στις προκλήσεις της εποχής.

Η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη δεν μπορεί να ιδωθεί ως ένα στενά τεχνικό ή διαχειριστικό ζήτημα. Αντιθέτως, αποτελεί μια σύνθετη και απαιτητική διαδικασία που προϋποθέτει τη συνεργασία, τη γνώση και την ενεργό συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων – από την τοπική αυτοδιοίκηση και τους επαγγελματίες του τουρισμού έως τους ίδιους τους πολίτες. Η επιτυχία της δεν εξαρτάται μόνο από σχεδιασμούς, δείκτες και στρατηγικές, αλλά κυρίως από τη διαμόρφωση μιας κουλτούρας συμμετοχής, διαφάνειας και κοινού οράματος. Μόνο μέσα από τη διαρκή ενημέρωση, την ανοιχτή επικοινωνία και την ειλικρινή εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας μπορεί να χαραχθεί μια πορεία ανάπτυξης που θα σέβεται τον τόπο, τους ανθρώπους και το περιβάλλον. Στο πλαίσιο αυτό, ο τουρισμός μπορεί να μετατραπεί σε μοχλό κοινωνικής συνοχής, ενίσχυσης της τοπικής ταυτότητας και ενδυνάμωσης της περιβαλλοντικής συνείδησης.

Η ουσιαστική πρόοδος δεν πηγάζει μόνο από την ύπαρξη σχεδίων ή την ανάλυση δεδομένων, προκύπτει όταν οι άνθρωποι που ζουν και δραστηριοποιούνται σε έναν τόπο αισθανθούν ότι έχουν λόγο, ρόλο και ευθύνη. Η επένδυση στη γνώση, ο σταθερός διάλογος και η εμπιστοσύνη ανάμεσα στους θεσμούς και τους πολίτες συνιστούν το σταθερό έδαφος πάνω στο οποίο μπορεί να οικοδομηθεί ένα τουριστικό μέλλον βιώσιμο, ανθεκτικό και δίκαιο για όλους.

 

 

Η Άνδρος χαράζει πορεία προς τον βιώσιμο τουρισμό - Βίκυ Καραντζαβέλου

 

Προορισμοί

Το συνέδριο της Εταιρείας Ανδρίων Επιστημόνων επιβεβαίωσε τη δέσμευση της Άνδρου σε μια νέα πορεία βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης.

Η πρώτη ημέρα του συνεδρίου της Εταιρείας Ανδρίων Επιστημόνων με θέμα «Βιώσιμη Ανάπτυξη Τουρισμού στην Άνδρο» επιβεβαίωσε ότι το νησί βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή όσον αφορά το μέλλον του τουρισμού του. Η συμμετοχή επιστημόνων, επαγγελματιών, φορέων και πολιτών ανέδειξε τη διάθεση συνεργασίας και αναζήτησης κοινών λύσεων για μια πιο ισορροπημένη και βιώσιμη αναπτυξιακή πορεία.

Το συνέδριο άνοιξε με το συμμετοχικό εργαστήριο “Τι Ανάπτυξη έχουμε, τι Ανάπτυξη θέλουμε – Τουρισμός και Βιωσιμότητα”, υπό την επιστημονική επιμέλεια του καθηγητή Ιωάννη Σπιλάνη. Μέσα από τη συμπλήρωση ερωτηματολογίων και ανοιχτή διαβούλευση, τέθηκαν στο τραπέζι ουσιαστικά ερωτήματα για το πώς μπορεί η Άνδρος να ενισχύσει την τουριστική της δραστηριότητα χωρίς να διακυβεύσει την περιβαλλοντική και κοινωνική της ισορροπία. Οι συμμετέχοντες αντάλλαξαν απόψεις και προτάσεις, δημιουργώντας έναν δυναμικό διάλογο που αποκάλυψε τόσο τις προκλήσεις όσο και τις προοπτικές του νησιού.

Ο κ. Σπιλάνης, στο πλαίσιο της παρέμβασής του, τόνισε χαρακτηριστικά:

«Από τις παρουσιάσεις των εκπροσώπων φορέων και των πολιτών επιβεβαιώθηκε για μια φορά ακόμη ο παραγωγικός, ο περιβαλλοντικός και ο πολιτιστικός πλούτος της Άνδρου, όπως συμβαίνει στη πλειοψηφία των νησιών. Πολλές δράσεις έχουν γίνει προς την κατεύθυνση της ανάδειξης της ενδοχώρας μέσα από ένα πιστοποιημένο δίκτυο μονοπατιών εδώ και 15 χρόνια, ενώ πολλές άλλες δράσεις παραμένουν αποσπασματικές. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η ένταση της υποστήριξης της ανάγκης ανάδειξης της ταυτότητας του τόπου από τους νέους που με πάθος υπερασπίστηκαν αυτή την ανάγκη. Όμως οι τοπικές κοινωνίες έχουν ανάγκη από ολοκληρωμένο σχέδιο και στήριξη που, όπως φάνηκε από τη διαβούλευση, απουσιάζουν παντελώς. Στα χέρια των ανθρώπων του νησιού βρίσκονται οι πρωτοβουλίες που πρέπει να παρθούν. Το Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου δηλώνει παρόν στο κάλεσμα για επιστημονική στήριξη».

Η πρόεδρος της ΕΤΑΝΕΠ, Ελένη Σαλουβάρδου, άνοιξε τις εργασίες ευχαριστώντας τον Δήμο Άνδρου για την υποστήριξη και τους χορηγούς που συνέβαλαν στην επιτυχία του συνεδρίου. Στον εναρκτήριο χαιρετισμό της, η έπαρχος Άνδρου Άννα Βρεττού υπογράμμισε τη σημασία της πρωτοβουλίας, επισημαίνοντας πως η Άνδρος καλείται να βρει ισορροπία ανάμεσα στην ανάπτυξη και τη διατήρηση του χαρακτήρα της.

Η Ελένη Πολίτου, γενική γραμματέας της Εταιρείας και πρώην διευθύντρια του ΕΟΤ, παρουσίασε ένα σύντομο ιστορικό της τουριστικής εξέλιξης του νησιού, φωτίζοντας τις φάσεις ανάπτυξης και τις κρίσιμες καμπές που διαμόρφωσαν τη σημερινή του εικόνα.

Η Όλγα Καραγιάννη, οικονομολόγος και διαχειρίστρια του Ερευνητικού Κέντρου Άνδρου, παρουσίασε το έργο του κέντρου και του δικτύου Andros Routes, επισημαίνοντας πως η ανάδειξη και πιστοποίηση των μονοπατιών του νησιού, σε σύνδεση με τον αγροτικό χώρο, αποτελούν ισχυρό μοχλό βιώσιμου τουρισμού. Παράλληλα, η Κυριακούλα Κονδυλάτου ανέδειξε τη συμβολή του Διεθνούς Φεστιβάλ Άνδρου στη διαμόρφωση μιας νέας πολιτιστικής ταυτότητας για τον προορισμό, φέρνοντας συγκεκριμένα παραδείγματα που καταδεικνύουν τη δυναμική του πολιτισμού στην τουριστική προβολή.

Η συζήτηση εμπλουτίστηκε με την παρέμβαση της Κατερίνας Ρεμούνδου, η οποία ανέδειξε τη γαστρονομία ως στοιχείο πολιτιστικής κληρονομιάς και αυθεντικής εμπειρίας για τον επισκέπτη, καθώς και των Βιργινίας Δούκισσας και Κατερίνας Τριδήμα, που έδωσαν έμφαση στη σύνδεση του τουρισμού με την τοπική παραγωγή.

Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με την παρουσίαση των Ειρήνης Σακελλάρη και Ειρήνης Πιττακίδου από τον Σύλλογο Γυναικών Άνδρου, για το Andros Cultural Paths, που συνδυάζει παράδοση, γαστρονομία, ιστορία και τέχνη σε ένα ενιαίο τουριστικό αφήγημα.

Η δεύτερη ημέρα του συνεδρίου συνεχίστηκε με εξαιρετικό ενδιαφέρον και γόνιμο διάλογο. Παρόντες ήταν ο Δήμαρχος Άνδρου Θεοδόσης Σουσούδης, αντιδήμαρχοι, δημοτικοί σύμβουλοι, ο επικεφαλής της αντιπολίτευσης, καθώς και εκπρόσωποι της επιστημονικής και επιχειρηματικής κοινότητας.

Στον χαιρετισμό του, ο κ. Σουσούδης υπογράμμισε ότι «η Άνδρος δεν είναι μόνο φυσική ομορφιά, αλλά τόπος με ιστορία, πολιτισμό, παράδοση και ανθρώπους που εργάζονται και δημιουργούν». Επισήμανε τις προσπάθειες του Δήμου για αναβάθμιση των υποδομών, βελτίωση του οδικού δικτύου, ενίσχυση του πολιτισμού και του αθλητισμού, καθώς και την ανάγκη ο τουρισμός να συνυπάρχει δημιουργικά με την αγροτική παραγωγή και την τοπική οικονομία.

Η ημέρα περιλάμβανε εισηγήσεις υψηλού επιπέδου. Ο Δημήτρης Μπλούκος, εκπρόσωπος της Γενικής Γραμματείας Τουρισμού, παρουσίασε τις πολιτικές του Υπουργείου και τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία, τονίζοντας ότι η βιώσιμη τουριστική μετάβαση αποτελεί ταυτόχρονα πρόκληση και ευκαιρία για νησιά όπως η Άνδρος. Η Μπέττυ Χατζηνικολάου αναφέρθηκε στις προκλήσεις του τουρισμού στις Κυκλάδες και στα όρια της φέρουσας ικανότητας των νησιών, επισημαίνοντας τη σημασία της αυθεντικότητας.

Ο Δρ. Μιλτιάδης Λάζογλου ανέλυσε τη σχέση του τουρισμού με τον χωρικό σχεδιασμό και τη δόμηση, υπογραμμίζοντας ότι η οριοθέτηση των οικισμών είναι κρίσιμη για την προστασία του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος. Ο επιχειρηματίας Νίκος Κουτσιάνας μίλησε διαδικτυακά για τις αγροτουριστικές δυνατότητες της Άνδρου, ενώ ο Γεώργιος Φιλιππίδης τόνισε τη συμπληρωματικότητα του τουρισμού και του πρωτογενούς τομέα.

Η θεματική των πολιτιστικών μνημείων παρουσιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Νίκο Βασιλόπουλο, ο οποίος ανέδειξε, μέσα από φωτογραφικό υλικό, τα μεσαιωνικά γεφύρια της Άνδρου ως «αγνοημένους θησαυρούς». Ο Δημήτρης Κοκκίνης μίλησε για τις προοπτικές της αναγεννητικής οικονομίας και της μπλε ανάπτυξης, ενώ ο Ευδόκιμος Φρεγκόγλου παρουσίασε το μοντέλο των DMMOs, προτείνοντας νέα σχήματα συνεργασίας δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για τη διαχείριση προορισμών.

Ο Γιάννης Ρούσσος, πρόεδρος του Επιμελητηρίου Κυκλάδων, υπογράμμισε μέσω βίντεο τη σημασία της εκπαίδευσης και της επαγγελματικής κατάρτισης για τη βελτίωση της ποιότητας των τουριστικών υπηρεσιών.

Η ημέρα ολοκληρώθηκε με στρογγυλό τραπέζι, συντονισμένο από τον καθηγητή Ιωάννη Σπιλάνη, όπου συζητήθηκαν τρόποι ενίσχυσης της τουριστικής δραστηριότητας, επιμήκυνσης της περιόδου και βελτίωσης της διαχείρισης του προορισμού, με στόχο τα οφέλη του τουρισμού να επιστρέφουν στην τοπική κοινωνία με σεβασμό στο περιβάλλον.

Το συνέδριο έκλεισε με θετικό απολογισμό, αφήνοντας ένα αίσθημα ικανοποίησης για τον ουσιαστικό διάλογο και τη συνειδητοποίηση ότι η βιώσιμη ανάπτυξη τουρισμού στην Άνδρο απαιτεί συνέργειες, μακρόπνοο σχεδιασμό και ενεργή συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων.

 

Παγκόσμια Ημέρα Τουρισμού Ανοιχτή επιστολή στους επισκέπτες των νησιών: Τι θα θέλατε να δείτε επισκεπτόμενοι ένα ελληνικό νησί;

 

 Όταν σχεδιάζουμε τις διακοπές μας, το κίνητρο μας για το ταξίδι συνδέεται με το τι θα θέλαμε να κάνουμε. Φτιάχνουμε μια εικόνα και ψάχνουμε να βρούμε τον προορισμό που ταιριάζει στην εικόνα αυτή. Άλλες φορές έχουμε κάποιο απωθημένο. Η επίσκεψη στην Ελλάδα και ειδικά σε κάποια από τα νησιά της είναι συχνά ένας προαποφασισμένος προορισμός.

Όμως ποια είναι τα στοιχεία της εικόνας που έχουμε δημιουργήσει για τον προορισμό και τι θέλουμε να βιώσουμε; Μας αγγίζει το σλογκαν «ζήσε όπως οι ντόπιοι» ή μας προσελκύουν οι διαφημίσεις των πολυτελών ξενοδοχείων και κατοικιών με τις πισίνες που ενώνονται με τη θάλασσα; Θέλουμε να εξερευνήσουμε τη ταυτότητα του νησιού μέσα από τα τοπία του, τα μνημεία του, τους παραδοσιακούς του οικισμούς, τους μύθους και την ιστορία του, τις γεύσεις του, ή θέλουμε να ζήσουμε όπως στο σπίτι μας ή μήπως κοσμοπολίτικα;

Όποιοι τα έχετε ήδη επισκεφθεί είτε γιατί κατάγεστε από κάποιο από αυτά, είτε γιατί τα επισκεφθήκατε γοητευμένοι από τις διηγήσεις δημοσιογράφων, τα έργα συγγραφέων και καλλιτεχνών, τον κινηματογράφο, έχετε καλύτερη εικόνα για το τι να περιμένετε. Βέβαια εξαρτάται από πόσα χρόνια έχουν περάσει από το τελευταίο σας ταξίδι γιατί τα περισσότερα από τα νησιά έχουν αλλάξει πολύ τα τελευταία χρόνια.

Θα πείτε και τι μένει αναλλοίωτο; Επρεπε τα νησιά να μείνουν όπως εμφανίζονται στις carte postal της δεκαετίας του ’60  και του ‘70; Με τα μικρά φτωχικά σπιτάκια, τα μονοπάτια ή τους «νέους» χωμάτινους δρόμους, τα καλνερίμια μέσα στα χωριά, τις άδειες παραλίες και τα γραφικά ταβερνάκια πάνω στη παραλία με τους απόμαχους της ζωής να πίνουν το ούζο ή το κρασί τους και τα παιδιά να παίζουν στην άμμο;

Όχι βέβαια. Η εικόνα που περιγράφηκε παραπάνω μπορεί να είναι ελκυστική για τον επισκέπτη των μερικών ημερών, αλλά όχι για τον κάτοικο. Για να παραμείνει στο νησί χρειάζεται μια δουλειά που να αποδίδει, υποδομές και υπηρεσίες υγείας, παιδείας, συγκοινωνιών, τηλεπικοινωνίας, ψυχαγωγίας κλπ ανάλογες με αυτές της ηπειρωτικής χώρας. Ο τουρισμός είναι μια κινητήρια δραστηριότητα που έχει πολλαπλές επιδράσεις.

Καλά όλα αυτά θα πείτε, αλλά μέχρι που θα πάει αυτή η ανάπτυξη; Και κυρίως δεν θα μπορούσαν όλα να ακολουθούν τη κλίμακα και τα χαρακτηριστικά του νησιού; Δεν είναι αυτονόητο γιατί όπως είπαμε παραπάνω θέλουν και οι ντόπιοι να μας μοιάσουν. Αλλά το κυριότερο, εμείς ζητάμε οι τόποι να προσαρμοστούν σε αυτό που θέλουμε να ζήσουμε και δεν δεχόμαστε να προσαρμοστούμε σε αυτό που τους έκανε βιώσιμους εδώ και αρκετούς αιώνες. Ζητάμε γρήγορα πλοία γιατί δεν έχουμε χρόνο, μεγάλα σπίτια με τις ανέσεις των μεγαλουπόλεων ή των resort που είδαμε στη διαφήμιση με τα μεγάλα δωμάτια και τη πισίνα τους, ζητάμε «καλούς δρόμους» και θέσεις parking, ζητάμε να φάμε «κοσμοπολίτικα», ζητάμε, ζητάμε, ζητάμε όχι αυτό που είναι ο τόπος, αλλά αυτό που έχουμε ονειρευτεί.

Ζητάμε από τα νησιά ένα μοντέλο που δεν είναι βιώσιμο πλέον πουθενά στο πλανήτη, πόσο μάλλον στα μικρά νησιά με τους περιορισμένους πόρους και χώρο. Ζητάμε περισσότερο χώρο για σπίτι χωρίς να αντιλαμβανόμαστε ότι αυτό σφραγίζει, τσιμεντώνει τη γη και μειώνει τη βιοποικιλότητα, περισσότερους δρόμους για να κινούμαστε γρήγορα με μηχανικό μέσο ακόμη και για μικρές αποστάσεις ενώ έχουμε έρθει να χαλαρώσουμε κάνοντας διακοπή από το τρόπο ζωής μας, περισσότερο νερό για τη πισίνα και το τζακούζι ενώ χρειάζεται να λειτουργεί ενεργοβόρα αφαλάτωση που θα το παράγει κλπ Θέλουμε περισσότερους πόρους και παράγουμε περισσότερα απόβλητα, ξεπερνώντας τη φέρουσα ικανότητα του. Ταυτόχρονα η συγκέντρωση πολλών επισκεπτών την ίδια περίοδο δημιουργεί συνωστισμό και δυσαρέσκεια στους ντόπιους που παρά τα έσοδα από τον τουρισμό, βλέπουν τη ποιότητα ζωής τους να μειώνεται και σε εμάς που δεν απολαμβάνουμε την ευχαρίστηση που θα θέλαμε.

Η εξάπλωση τουριστικών resort και κατοικιών με τη περιγραφή που κάναμε, δημιούργημα ενός real estate που βιάζεται να πάρει τα χρήματα που επένδυσε στο πολλαπλάσιο αν είναι δυνατόν, βρίσκεται στον πυρήνα των αλλαγών που σημειώνονται τα τελευταία χρόνια και αλλάζουν κρίσιμα χαρακτηριστικά των νησιών, αλλάζουν την ταυτότητα τους.  Ταυτόχρονα αυξάνουν τον αριθμό των επισκεπτών που μπορούν να βρίσκονται την ίδια στιγμή στο νησί, αυξάνοντας ακόμη περισσότερο τον υπερτουρισμό.

Σε πολλά από τα νησιά τα όρια δόμησης και φέρουσας ικανότητας έχουν ξεπεραστεί. Τα νησιά είναι περισσότερο ευάλωτα παρά ποτέ λόγω της τουριστικής μονοκαλλιέργειας και της κλιματικής αλλαγής. Μέχρι που όμως είναι αποδεκτή αυτή η αλλαγή;    

Για να ζήσουμε όπως οι ντόπιοι χρειαζόμαστε πολύ λιγότερα. Χρειαζόμαστε έναν αργό και λιτό τουρισμό που να αξιοποιεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου - τον πολιτισμό, το περιβάλλον, τη παραγωγική παράδοση- που έχουν αξιοποιηθεί μέσα από την εξειδικευμένη γνώση που έχουν οι νέοι εργαζόμενοι. Χρειαζόμαστε να γνωρίσουμε τον τόπο και τους ανθρώπους του μέσα από μοναδικές εμπειρίες αφιερώνοντας το χρόνο που απαιτείται. Χρειαζόμαστε έναν τουρισμό που θα βοηθάει τους ανθρώπους του τόπου να ζήσουν καλύτερα τώρα αλλά και να τον διατηρήσουν βιώσιμο και για το αύριο.

 

Γιάννης Σπιλάνης

Ομ. Καθηγητής

Εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης ( https://llid.aegean.gr/)

Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου ( http://tourismobservatory-n.ba.aegean.gr/)

Τμήμα Περιβάλλοντος - Πανεπιστήμιο Αιγαίου

   

 

Ι. Σπιλάνης: Χωρίς αλλαγές στρατηγικής, ο τουρισμός δεν είναι βιώσιμος - Daily Travel News - Poadcast

Ι. Σπιλάνης: Χωρίς αλλαγές στρατηγικής, ο τουρισμός δεν είναι βιώσιμος

Γιώργος Διαμαντόπουλος

https://www.traveldailynews.gr/column/synenteyxi/i-spilanis-choris-allages-stratigikis-o-toyrismos-den-einai-viosimos/

Ο Ι. Σπιλάνης προειδοποιεί ότι ο τουρισμός δεν είναι βιώσιμος και απαιτείται αλλαγή στρατηγικής για ανάπτυξη και περιβάλλον.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Τουρισμού στις 27 Σεπτεμβρίου, ο κ. Ιωάννης Σπιλάνης, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αιγαίου, τόνισε ότι “το πρόβλημα του υπερτουρισμού δεν είναι μόνο θέμα ελληνικό. Ξέρουμε ότι οι διαμαρτυρίες, είτε στα αστικά κέντρα, όπως είναι η Βαρκελόνη, το Άμστερνταμ, η Βενετία, είναι υπαρκτές, αλλά ξεκίνησαν και στα νησιά, όπως οι Βαλεαρίδες και οι Κανάρια”.

Ο ίδιος επισήμανε ότι “ο τουρισμός που έχουμε δεν είναι βιώσιμος. Ο τουρισμός φέρνει μεγέθυνση, δεν είμαστε σίγουροι ότι φέρνει ανάπτυξη και πρέπει να κάνουμε ουσιαστικές αλλαγές”.

Αναφερόμενος στις πολιτικές τιμολόγησης, σημείωσε: “Δεν πρέπει να κάνουμε τον τουρισμό ακριβό ώστε να αποτρέψουμε τις χαμηλότερες εισοδηματικές ομάδες να ταξιδεύουν. Δεν θα πρέπει να επιστρέψουμε στον τουρισμό ελίτ του προπροηγούμενου αιώνα”.

Για τις περιβαλλοντικές προκλήσεις, υπογράμμισε: “Ο τουρισμός παράγει περίπου το 10% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Αν η απάντηση για μένα είναι slow tourism, αργός τουρισμός. Από μέση διάρκεια ταξιδιού 10,6 μέρες φτάσαμε σε 6,5, με αποτέλεσμα να έχουμε τις ίδιες διανυκτερεύσεις αλλά με πολύ περισσότερες αφίξεις”.

Ο καθηγητής επεσήμανε επίσης ότι “δεν γίνεται να ταξιδεύεις μόνο για selfies και να φεύγεις. Αυτό δημιουργεί τεράστιο πρόβλημα κίνησης τοπικά και αυξάνει τον συνωστισμό στα κεντρικά σημεία κάθε προορισμού”.

Σχετικά με το μοντέλο ανάπτυξης, ανέφερε: “Με την ίδια συνταγή θα έχουμε το ίδιο αποτέλεσμα. Η συζήτηση περί βιώσιμου τουρισμού και βιώσιμης ανάπτυξης προϋποθέτει ανατροπή του τρόπου που παράγουμε τον τουρισμό και τον καταναλώνουμε”.

Στο θέμα της ταυτότητας, ο κ. Σπιλάνης δήλωσε: “Για να κρατήσω την ταυτότητά μου, δεν στοχεύω να την αλλοιώσω πλήρως. Γιατί το σούσι να είναι ιαπωνικό και να μην είναι σαρδέλα Μυτιλήνης, που για μένα είναι το ελληνικό σούσι; Γιατί να μην προωθούμε αυτά και να στηρίζεται πλέον ο τουρισμός σε εισαγόμενα προϊόντα αντί σε προϊόντα ονομασίας προέλευσης που αφήνουν περισσότερα χρήματα στους ντόπιους”.

Για το Αιγαίο, σημείωσε: “Όταν έχεις υπερτουρισμό έστω και για μία μέρα, το πρώτο πράγμα που πρέπει να κάνεις είναι να σταματήσεις την αύξηση των κλινών. Η Σέριφος έχει υπερτουρισμό για 20-25 μέρες. Εάν συνεχίσουν να δημιουργούνται νέες κλίνες, η πίεση θα αυξάνεται. Πρέπει να βρούμε στρατηγικές ώστε να έρχεται κόσμος και στις άλλες περιόδους”.

Τέλος, επεσήμανε: “Πρώτα απ’ όλα, αυτό που αναδεικνύουν σε όλες τις διαβουλεύσεις οι κάτοικοι είναι η ευημερία των πολιτών και όχι των επιχειρήσεων. Όσο δεν κάθονται οι αρμόδιοι μαζί με την ακαδημαϊκή κοινότητα που έχει μελετήσει τα στοιχεία, δεν μπορεί να υπάρξει σοβαρός σχεδιασμός. Ακόμη δεν έχουμε παρατηρητήριο τουρισμού στην Ελλάδα. Ένα DMMO, που με βάση τη γνώση χαράζει πολιτική, είναι απαραίτητο. Αν το αρνούμαστε αυτό, δεν μπορούμε να πετύχουμε τίποτα”.

 

Νησιωτική Πολιτική: από την ευαλωτότητα στην ανθεκτικότητα - Εφημερίδα Εποχή (1)

 

Η δημογραφική και η παραγωγική συρρίκνωση ήταν οι κύριες επιπτώσεις που προκλήθηκαν από τα μοναδικά χαρακτηριστικά της νησιωτικότητας (μικρό μέγεθος, απομόνωση και περιφερειακότητα, μοναδικότητα και υψηλή ευθραυστότητα φυσικών και πολιτιστικών πόρων) υπό την πίεση του κυρίαρχου κατά τον 20ό αιώνα οικονομικού μοντέλου της μαζικής παραγωγής σε αστικά κέντρα, θέτοντάς τα σε ευάλωτη θέση.

Η τουριστική ανάπτυξη κατά τις τελευταίες δεκαετίες έχει αλλάξει την τάση, καθώς τα νησιά θεωρούνται παγκοσμίως πολύ ελκυστικά μέρη για επίσκεψη και τουρισμό. Δημιουργήθηκαν νέα εισοδήματα, πολλές φορές πολύ υψηλά, καθώς και νέες θέσεις εργασίας. Αυτή η εξέλιξη έχει δημιουργήσει νέες προκλήσεις και ένα άλλο είδος ευαλωτότητας με:

- Υψηλή κατανάλωση περιορισμένων φυσικών πόρων όπως η γη και το νερό, υψηλή παραγωγή αποβλήτων και υψηλή κατανάλωση ενέργειας.

- Υψηλή συγκέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας (μονοκαλλιέργεια) σε έναν «ευαίσθητο» τομέα με χαμηλή παραγωγικότητα, χαμηλή προστιθέμενη αξία και υψηλές διαρροές, καθώς η παραγωγή των άλλων τομέων (πχ. αγροτική) είναι περιορισμένη και συρρικνώνεται.

- Υψηλό επίπεδο εποχιακών και ανειδίκευτων θέσεων εργασίας που δεν προσελκύουν τους νέους να παραμείνουν στα νησιά όλο το χρόνο, ιδίως τους πιο ειδικευμένους.

- Υψηλό επίπεδο αρνητικών εξωτερικοτήτων που συνδέονται με την ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη στην ποιότητα ζωής της τοπικής κοινωνίας, καθώς το κόστος ζωής, η δυσκολία στέγασης, η συμφόρηση, ο θόρυβος, η πίεση στις υποδομές, τους φυσικούς πόρους και τις δημόσιες υπηρεσίες, αλλά και στο ίδιο το τουριστικό προϊόν, καθώς μειώνεται η εμπειρία των τουριστών (υπερτουρισμός).

Οι παραπάνω προκλήσεις, σε συνδυασμό με τα προβλήματα που θέτει η κλιματική αλλαγή - στα οποία είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένα τα νησιά - πρέπει να αντιμετωπιστούν με την κατάλληλη συνολική πολιτική. Ο σημαντικότερος στόχος στα νησιά, όπως και σε κάθε μέρος στον κόσμο, είναι (α) να είναι ελκυστικά τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τις επιχειρήσεις και (β) να παραμένουν εντός των ορίων βιωσιμότητας. Με δεδομένα τα χαρακτηριστικά των νησιών, οι αρχές που πρέπει να διέπουν την ανάπτυξη τους για να είναι βιώσιμη είναι:

-          Ποιοτικά νησιά: παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής ποιότητας και προστιθέμενης αξίας με βάση της αξιοποίηση των φυσικών, πολιτιστικών, παραγωγικών και θαλάσσιων πόρων ως αντιστάθμισμα του υψηλού κόστους παραγωγής

-          Πράσινα νησιά με αυστηρή χρήση και διαχείριση των πόρων με δεδομένη την ανεπάρκεια τους

-          Νησιά ίσων ευκαιριών: παροχή υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος ανάλογων με αυτές της ηπειρωτικής χώρας ώστε οι νησιώτες να μην είναι πολίτες δεύτερης ταχύτητας.

Σε προηγούμενες έρευνες του Εργαστηρίου Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Αιγαίου έχουν εντοπιστεί ως βασικά κριτήρια ελκυστικότητας:

-          Σε ότι αφορά στη διαβίωση: ποιότητα του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης, συχνότητα ταξιδιών, κανονικότητα της παροχής νερού, ευκαιρίες εργασίας, ποιότητα ζωής, ποιότητα εκπαιδευτικών υπηρεσιών, κανονικότητα του ενεργειακού εφοδιασμού, κόστος ταξιδιού, κόστος ζωής.

-          Σε ότι αφορά στις οικονομικές δραστηριότητες: συχνότητα ταξιδιών, οικονομικά κίνητρα, κανονικότητα της παροχής νερού, αναπτυξιακό όραμα των τοπικών αρχών, κανονικότητα του ενεργειακού κόστους, κόστος ταξιδιού, αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης, παροχή εκπαιδευμένου ανθρώπινου κεφαλαίου, γη και κόστος κατασκευής.

Οι περισσότερες από τις προτεραιότητες, όπως εκφράστηκαν από τους νησιώτες και τους ειδικούς, εμπίπτουν στην αρχή των «νησιών ίσων ευκαιριών». Έτσι, μια προτεραιότητα δράσης για την ενίσχυση της ελκυστικότητας είναι η ικανοποίηση των παραπάνω αναγκών, ως προϋπόθεση. Η επέκταση του Μεταφορικού Ισοδύναμου σε Νησιωτικό Ισοδύναμο είναι απαραίτητη για την επίτευξη αυτού του στόχου.

Η αναγέννηση και η διαφοροποίηση της οικονομίας είναι ακόμη πιο δύσκολο έργο. Η επιχειρηματικότητα πρέπει να επικεντρωθεί στην αρχή της «ποιότητας» με βάση τη βιώσιμη αξιοποίηση -και μη κατανάλωση- των πόρων που βρίσκονται σε σχετική αφθονία αλλά ταυτόχρονα έχουν μια μοναδικότητα (φύση, πολιτισμός, τοπικά προϊόντα) καθώς έχουν «δημιουργηθεί» από τη φύση και έχουν σμιλευτεί από τους ανθρώπους ανά τους αιώνες και φυσικά τη θάλασσα (γαλάζια οικονομία) που υπήρξε μέσο διατροφής, επικοινωνίας και ανάπτυξης για τα νησιά διαχρονικά. Τα ποιοτικά προϊόντα (π.χ. ΠΟΠ, ΠΓΕ και άλλα παραδοσιακά γεωργικά προϊόντα, προϊόντα βασισμένα στον πολιτισμό) και οι υπηρεσίες (π.χ. θαλασσοθεραπεία, βιωματικός τουρισμός βασισμένος στην ταυτότητα του νησιού) δημιουργούν μια αλυσίδα αξίας χρησιμοποιώντας καλές και ασφαλείς πρώτες «ύλες» (και άυλες όπως η ιστορία ενός τόπου) και εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό.

Η μετάβαση από την ευπάθεια στην ανθεκτικότητα δεν μπορεί να ακολουθήσει την ίδια πορεία σε όλα τη νησιά, καθώς αυτά δεν βρίσκονται στην ίδια κατάσταση με τα ίδια προβλήματα, θέτοντας διαφορετικούς στρατηγικούς και επιχειρησιακούς στόχους και εφαρμόζοντας δράσεις που εξυπηρετούν αυτούς τους συγκεκριμένους στόχους. Αυτό που πρέπει να παραμείνει σταθερό σε όλα τα σχέδια είναι οι αρχές της βιώσιμης νησιωτικής ανάπτυξης.

Κανένας από τους παραπάνω στόχους δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς να αλλάξει ο τρόπος διακυβέρνησης. Η παρουσίαση ενός αξιόπιστου σχεδίου δράσης  απαιτεί αποφάσεις από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής σε διαφορετικά επίπεδα διακυβέρνησης. Είναι σαφές ότι το τρέχον σύστημα διακυβέρνησης, δεν έχει καλύψει τις ανάγκες των νησιών. Η λειτουργία μιας νησιωτικής Περιφέρειας, που δεν έχει ούτε περιφερειακά έργα ούτε εύκολη και γρήγορη παρουσία στα νησιά όπως συμβαίνει με μια ηπειρωτική, με τους ίδιους κανόνες και ίδιες δομές, δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική. Η ενίσχυση των νησιωτικών δήμων για έργα και παρεμβάσεις που έχουν υποχρεωτικά το χαρακτήρα του «τοπικού» και η μετατροπή της Περιφέρειας σε προγραμματική και δομή υποστήριξης με τεχνογνωσία και καινοτομία φαίνεται ως μονόδρομος. 

(1) https://epohi.gr/articles/i-feroysa-ikanotita-ton-toyristikon-periochon/

Νερό και τουρισμός - Συνέντευξη για την Tagesspiegel

 

• Σε ποιο βαθμό η λειψυδρία απειλεί την ομαλή διεξαγωγή της τουριστικής περιόδου; Υπάρχουν περιοχές που ήδη αντιμετωπίζουν περιορισμούς για τους τουρίστες και, αν ναι, ποιες είναι αυτές και ποιοι είναι συγκεκριμένα οι περιορισμοί;

Ηδη υπάρχουν προορισμοί που υφίστανται με μικρής ή και μεγαλύτερης διάρκειας διακοπών νερού, γεγονός που πλήττει μαζί με τους τουρίστες και τους υπόλοιπους χρήστες (κατοίκους και αγρότες). Ισως περισσότερο τους δεύτερους από τους πρώτους, αφού πολλά ξενοδοχεία και πολυτελείς ιδιωτικές τουριστικές κατοικίες χρησιμοποιούν δεξαμενές ή ιδιωτικές γεωτρήσεις, αλλά και μεταφορά νερού από ιδιωτικές γεωτρήσεις για να αντιμετωπίσουν βραχυχρόνια το πρόβλημα. Το πρόβλημα αφορά με μεγαλύτερη οξύτητα επιμέρους περιοχές νησιών, (συνήθως εκτός οικισμού) όπου υπάρχει και πρόβλημα ανεπάρκειας του δικτύου για να καλύψει τη συνεχώς αυξανόμενη κατανάλωση λόγω της ασχεδίαστης προσθήκης, συχνά πολλών εκατοντάδων, κλινών (πχ. νότια Ρόδος). Σε νησιά με γενικευμένο πρόβλημα (αρχικά λόγω ανεπαρκούς υδροφόρου ορίζοντα πχ. Σύρος, Σίφνος, είτε λόγω της αύξησης της κατανάλωσης από κατοίκους και επισκέπτες) έχουν εγκατασταθεί, με τη πάροδο του χρόνου, αφαλατώσεις για να αντικατασταθεί η ιδιαίτερα κοστοβόρα μεταφορά νερού με υδροφόρες. Το οξυμένο πρόβλημα που παρουσιάστηκε από τη ξηρασία των τελευταίων χρόνων αντιμετωπίστηκε με προσωρινή εγκατάσταση δεκάδων αφαλατώσεων με τη διαδικασία του κατεπείγοντος. Οι περιορισμοί που συνήθως τίθενται είναι είτε γενικοί (περί σπατάλης νερού) είτε ειδικότεροι (πχ. απαγόρευση γεμίσματος πισίνων, περιορισμός ποτίσματος κήπων), σπάνια συνοδεύονται και από αντίστοιχες ποινές για μη συμμόρφωση. 

 

·         Ποιες συγκεκριμένες περιοριστικές παρεμβάσεις πρέπει να αναμένουν οι τουρίστες τις επόμενες εβδομάδες και τους επόμενους μήνες – για παράδειγμα, σε πισίνες, ντους, άρδευση ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων; Μπορεί η κατανομή νερού κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου να επηρεάσει τόσο πολύ την ταξιδιωτική εμπειρία, ώστε η Ελλάδα να χάσει την ελκυστικότητά της ως προορισμός διακοπών;

Όπως αναφέρθηκε προηγούμενα οι τουρίστες αντιμετωπίζουν πρόβλημα μόνο λόγω διακοπών νερού, ενώ σπάνια υπάρχει συνολικότερη καμπάνια που θα τους παροτρύνει για περιορισμένη χρήση νερού. Επίσης επηρεάζονται από την υποχρέωση να αγοράζουν εμφιαλωμένο νερό γιατί το νερό της βρύσης δεν είναι ή υπάρχει η αντίληψη και ο φόβος ότι είναι πόσιμο. Σπάνια οι δήμοι έχουν προχωρήσει στην υποχρέωση δημόσιας πιστοποίησης της ποιότητας του νερού και στη κατασκευή δημόσιων βρυσών όπως απαιτεί πλέον η νομοθεσία. Το ευρύτερο πρόβλημα δεν αντιμετωπίζεται με περιοριστικές παρεμβάσεις (που μπορεί να είναι ένα πυροσβεστικό μέτρο σε ώρα κρίσης), αλλά με ολοκληρωμένο μακροχρόνιο σχέδιο που καλείται να δει τόσο τα θέματα προσφοράς νερού, όσο και αυτά της ζήτησης μέσα στα όρια της φέρουσας ικανότητας των τόπων. Αν συνεχιστεί η ξηρασία ως σύμπτωμα της κλιματικής αλλαγής παράλληλα με υψηλές θερμοκρασίες, πυρκαγιές κλπ θα καταστήσει γενικότερα τη μεσογειακή λεκάνη έναν λιγότερο ελκυστικό προορισμό.  

 

•  Είναι επαρκείς τα μέτρα που έλαβε η κυβέρνηση – όπως πισίνες με θαλασσινό νερό, εγκαταστάσεις αφαλάτωσης και τέλη κρουαζιέρας – για να σταθεροποιήσουν τον τουριστικό τομέα βραχυπρόθεσμα; Ποια μακροπρόθεσμα μέτρα είναι απαραίτητα για να καταστεί η Ελλάδα ανθεκτική στον τουρισμό σε μελλοντικές καυτές καλοκαιρινές περιόδους και ξηρασίες;

Για ένα τόσο σημαντικό πρόβλημα, τα κυβερνητικά μέτρα είναι ασπιρίνες για βραχυχρόνια χρήση και όχι για μακροχρόνια αντιμετώπιση του. Αλλωστε η κυβερνητική πολιτική για σύνδεση της ποιότητας του τουρισμού με τη πολυτέλεια και κατά συνέπεια τη χρήση υπερβολικών ποσοτήτων πόρων (μεταξύ αυτών και νερού) ανά διανυκτέρευση, είναι μη βιώσιμη στρατηγική. Το φαινόμενο αυτό λαμβάνει εκρηκτικές διαστάσεις στον νησιωτικό χώρο όπου το πρότυπο που προωθείται -με ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις- είναι η ανεξέλεγκτη αύξηση της προσφοράς κλινών με πισίνα ανά δωμάτιο και τεράστιες κεντρικές πισίνες πολλών εκατοντάδων τετραγωνικών μέτρων, ενώ συχνά χρησιμοποιείται ακατάλληλη βλάστηση με υψηλές ανάγκες σε νερό. Επομένως η αλλαγή του παραγωγικού και καταναλωτικού μοντέλου (12^ος μεταξύ των Παγκόσμιων Στόχων Βιωσιμότητας) είναι αναγκαία. Και αυτό απαιτεί να δει κανείς το πρόβλημα στη σωστή του διάσταση και να το αντιμετωπίσει με τον ανάλογο σχεδιασμό και συγκεκριμένα μέτρα, που εφόσον αλλάζουν συνήθειες θα είναι επώδυνα (πχ. κατάργηση πισίνων).

 

•  Τι πρέπει να αναμένουν οι τουρίστες στο μέλλον; Πώς μπορούν οι πολίτες και οι τουρίστες να αντιμετωπίσουν την έλλειψη νερού;

 H έλλειψη νερού δεν είναι αποκλειστικό πρόβλημα του τουρισμού όσο και αν, ειδικά στα νησιά, συνδέεται με τον τουρισμό μια και αυξάνει τη ζήτηση νερού στη περίοδο της ξηρασίας. Είναι πρώτα θέμα ποιότητας και κόστους ζωής και ευρύτερα θέμα επιβίωσης. Η κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών με τεχνητά μέσα (αφαλάτωση, μεταφορά νερού, νερό σε μπουκάλια), έχει υψηλό οικονομικό και περιβαλλοντικό κόστος και δεν αντιμετωπίζει την έλλειψη νερού ούτε για την αγρο-κτηνοτροφική δραστηριότητα, αλλά ούτε και για την ίδια τη φύση που έχει ανάγκη από νερό για να διατηρήσει χλωρίδα και πανίδα. Αν και για τη προσφορά νερού υπεύθυνη είναι η πολιτεία και η αυτοδιοίκηση που πρέπει να διαχειρίζονται αποτελεσματικά τις υπάρχουσες ποσότητες (μείωση των απωλειών από το δίκτυο, καλύτερη αξιοποίηση των επιφανειακών νερών και ανακύκλωση γκρίζου νερού, στενή επίβλεψη της χρήσης των γεωτρήσεων για να μην υπάρξουν προβλήματα υποβάθμισης στάθμης νερού και τελικά υφαλμύρινσης), αγρότες (που παραμένουν οι μεγαλύτεροι καταναλωτές), πολίτες και κάτοικοι πρέπει να αλλάξουμε τις συνήθειες μας και να τις προσαρμόσουμε στη νέα κατάσταση που βιώνουμε, ειδικά στη τέως εύκρατη ζώνη. Ειδικά σε ότι αφορά στους τουρίστες, η κατανάλωση τους πρέπει να μειωθεί κατά το ήμισυ στα επίπεδα της κατανάλωσης του τοπικού πληθυσμού.

 

Πόσα νέα σπίτια και πόσους τουρίστες αντέχουν ακόμα τα νησιά; Μια επιστημονική προσέγγιση - Ντίνα Καράτζιου - Lifo (1)

 Πόσα νέα σπίτια και πόσους τουρίστες αντέχουν ακόμα τα νησιά; Μια επιστημονική προσέγγιση

Ο αριθμός των διαθέσιμων κλινών σε έναν προορισμό αποτελεί τη μέγιστη παραγωγική δυνατότητα του τουρισμού, δηλαδή τον μέγιστο αριθμό διανυκτερεύσεων που μπορεί να πραγματοποιηθεί. Οι κλίνες αυτές μπορεί να ανήκουν τόσο σε επίσημες τουριστικές επιχειρήσεις (ξενοδοχεία, ενοικιαζόμενα δωμάτια και campings) όσο και σε ιδιωτικές κατοικίες. Σε ότι αφορά στις τελευταίες, ένα τμήμα τους πλέον προσφέρεται επίσημα για ενοικίαση μέσα από τις σχετικές πλατφόρμες, ενώ η μεγάλη πλειοψηφία των κενών κατά την απογραφή κατοικιών είτε ενοικιάζονται, είτε χρησιμοποιούνται από τους ιδιοκτήτες τους ως παραθεριστικές κατοικίες.  

Ο υπερτουρισμός καταγράφει την δυσφορία των κατοίκων για την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής τους ή/και των επισκεπτών για την υποβάθμιση της εμπειρίας τους. Αφορά δηλαδή στην αντίληψη που τους δημιουργείται ότι η καθημερινότητα τους στον συγκεκριμένο προορισμό (όπως αποτυπώνεται στο κυκλοφοριακό, στο θόρυβο, στη κίνηση στη πόλη, στα μέσα μαζικής μεταφοράς, στις δημόσιες υπηρεσίες και στους δημόσιους χώρους όπως οι παραλίες, στη δυνατότητα εύρεσης κατοικίας, στην ακρίβεια, στη λειτουργία των δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης, στη διαχείριση στερεών αποβλήτων κλπ) έχει χειροτερεύσει.

Τη διαπίστωση αυτή επιβεβαίωσε το Εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης κατά τη διάρκεια διαβουλεύσεων που υλοποίησε στη διετία 2024-25 σε όλα τα νησιά του Ιονίου και σε μερικά νησιά του Αιγαίου (Κω, Τήνο, Πάρο, Σέριφο). Ενδιαφέρον έχει ότι πολλοί συμμετέχοντες επεσήμαναν ότι η ζωή τους γίνεται κάθε χρόνο και πιο ανυπόφορη: από τους ξέφρενους ρυθμούς και τα προβλήματα του καλοκαιριού, περνάνε στη χειμέρια νάρκη.

Με πρόσφατη ανακοίνωση της Γερμανικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Στατιστικής τα νησιά της Περιφέρειας του Νοτίου Αιγαίου (ΠΝΑ) και αυτά του Ιονίου (ΠΙΝ) βρίσκονται στις δύο πρώτες θέσεις των κορεσμένων περιοχών της Ευρώπης με 117 και 98 διανυκτερεύσεις ανά κάτοικο. Σύμφωνα με την Εκθεση του Ελληνικού Τουρισμού του Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου για το 2023 τα πραγματικά στοιχεία, που συμπεριλαμβάνουν τις καταγεγραμμένες διανυκτερεύσεις σε όλες τις κατηγορίες καταλυμάτων, επαγγελματικών και ιδιωτικών, είναι υψηλότερα: 126 για την ΠΝΑ και 105 για την ΠΙΝ, ενώ με βάση τις εκτιμήσεις που συμπεριλαμβάνουν και τις μη δηλωμένες διανυκτερεύσεις που όμως αποτυπώνονται στα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδας και της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, κυρίως σε ιδιωτικά καταλύματα, η αναλογία ανέρχεται σε 181 και 149 διανυκτερεύσεις ανά κάτοικο αντίστοιχα. Δεν είναι τυχαίο ότι ήδη από το 2018 έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τον υπερτουρισμό κατέτασσε τις δύο ελληνικές περιφέρειες μαζί με τις Βαλεαρίδες μεταξύ των περιφερειών της Ευρώπης με υπερτουρισμό.

Ενα τα κριτήρια που έθεσε το Υπουργείο Περιβάλλοντος στους μελετητές των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΤΠΣ) για την Εκτίμηση της Φέρουσας Ικανότητας (ΕΚΕΦΙ) σε ότι αφορά τον ανεκτό αριθμό επισκεπτών είναι οι τουρίστες ανά κάτοικο και το όριο στο οποίο η λήψη μέτρων είναι απαραίτητη είναι οι δύο τουρίστες ανά κάτοικο. Αν και η αναλυτική ημερήσια πληροφορία σε ότι αφορά τον αριθμό των διανυκτερεύσεων δεν υπάρχει για να διαπιστωθεί πόσες μέρες υπάρχει υπέρβαση του ορίου αυτού, το γεγονός και μόνο ότι οι συνολικές διανυκτερεύσεις δίνουν 100% πληρότητα όλων των καταλυμάτων για 2,56 και 2,39 μήνες αντίστοιχα, είναι κατανοητό ότι η υπέρβαση αυτή διαρκεί πολλές ημέρες. Με βάση τις εκτιμήσεις μας ανά νησί, το όριο αυτό υπερβαίνεται σε 60 νησιά για τουλάχιστον 30 ημέρες. Σε αυτά τα νησιά, η επέκταση της δόμησης ισοδυναμεί με επέκταση του υπερτουρισμού, αφού κάτοχοι των κλινών αυτών θα θέλουν να τις γεμίσουν και στη κορύφωση της περιόδου.

Ένα άλλο κριτήριο του Υπουργείου που αφορά τη τουριστική πίεση αποτυπώνεται με τις τουριστικές κλίνες ανά κάτοικο, που θα πρέπει να υπολογιστεί λαμβάνοντας υπόψη τόσο τις επαγγελματικές κλίνες όσο και τις ιδιωτικές. Από τα δεδομένα προκύπτει ότι  38 νησιά βρίσκονται ήδη πάνω από το όριο λήψης μέτρων έχοντας περισσότερες από 3 κλίνες ανά κάτοικο, ενώ άλλα 30 έχουν από 1 ως 3 κλίνες ανά κάτοικο και θεωρούνται ως έχοντα μεγάλη τουριστική ανάπτυξη. Δηλαδή, 60 από τα 80 κατοικημένα νησιά με περισσότερους από 100 κατοίκους έχουν πρόβλημα.

Ποιος είναι ο κίνδυνος αν συνεχίσει η πολιτική “business as usual” με αύξηση των κλινών και γενικότερα της παρουσίας περισσότερων τουριστών στους προορισμούς όπως αποτυπώθηκε στο σχέδιο του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου του Τουρισμού και στις προτάσεις των μελετητών των ΤΠΣ; Ο προορισμός να πάψει να είναι ελκυστικός και αυτό να καταγραφεί μεσο-μακροπρόθεσμα σε μείωση των ωφελειών των άμεσα και έμμεσα εμπλεκόμενων στον τουρισμό, αλλά και αρνητική συμπεριφορά των κατοίκων προς τους επισκέπτες, όπως ήδη έχει καταγραφεί σε πολλές πόλεις και νησιά, ανά τον κόσμο και στην Ελλάδα με το κίνημα των παραλιών.      

Η ψυχολογική (αντιληπτική) διάσταση που καταγράφεται άμεσα μέσω ερωτηματολογίων και έμμεσα από τις αυξανόμενες διαμαρτυρίες των κατοίκων κατά των τουριστών, συμπληρώνει τη προσέγγιση της φέρουσας ικανότητας ενός τόπου όπως αποτυπώνεται από την οικονομική, τη κοινωνική, τη φυσική και τη περιβαλλοντική διάσταση όπου με δεδομένα επιχειρείται να προσδιοριστεί το μέγιστο αποτύπωμα που μπορεί να έχει ο τουρισμός χωρίς να δημιουργεί πρόβλημα στην ανθεκτικότητα (βιωσιμότητα) του προορισμού.

Ιδιαίτερη σημασία δίνεται συνήθως στην αντοχή του περιβάλλοντος και κατά πόσο ένα νησί – που εξ ορισμού διαθέτει περιορισμένους φυσικούς πόρους- διατηρεί τους ελάχιστους φυσικούς πόρους που είναι απαραίτητοι όχι απλά για την σε βάθος χρόνου υποστήριξη της ζωής κατοίκων, των δραστηριοτήτων τους και των επισκεπτών αλλά και συνολικά ένα υγιές οικοσύστημα. Επομένως οι εμπλεκόμενοι φορείς οφείλουν να εξασφαλίσουν τη δυνατότητα παροχής οικοσυστημικών  λειτουργιών, προϊόντων και υπηρεσιών όπως είναι η παροχή καθαρού αέρα και ρύθμισης της θερμοκρασίας του αέρα, καθαρού νερού, τροφής μέσα από τη λειτουργία του εδάφους και των επικονιαστών, πολιτιστικές και αισθητικές υπηρεσίες (πχ. ένα «όμορφο» τοπίο, μια λίμνη), θάλασσα καθαρή και πλούσια σε είδη. Την ισορροπία του οικοσυστήματος βάζουν σε κίνδυνο τόσο η επέκταση της δόμησης - που έχει άμεσο αποτέλεσμα στη σφράγιση (τσιμεντοποίηση) του εδάφους και στην αλλαγή των τοπίων και έμμεσο στη μείωση της βιοποικιλότητας, στην μείωση των διαθέσιμων νερών και στην αύξηση του κινδύνου πλημμύρας,- όσο και η κατανάλωση πόρων και παραγωγή αποβλήτων από τους επισκέπτες που εξαντλούν τους πόρους και επιβαρύνουν τους αποδέκτες (πχ. με υγρά και στερεά απόβλητα). Να υπογραμμιστεί εδώ ότι αυτή η πίεση προστίθεται σε αυτή των μονίμων κατοίκων και των εκτός τουρισμού δραστηριοτήτων τους.

Οι τεχνικές λύσεις όπως πχ. είναι η παραγωγή αφαλατωμένου νερού για να υποκαταστήσει την έλλειψη πόσιμου νερού και η χρήση τεχνητού δροσισμού (air condition) για να υποκαταστήσει τον φυσικό δροσισμό που προκαλεί δωρεάν η φύση, αποτελούν συχνά τη προτεινόμενη επιλογή παρά τα υψηλά ενεργειακά κόστη και τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούν, πέρα από το κόστος της αρχικής επένδυσης. Όμως, τα τοπία και η βιοποικιλότητα, παρά το γεγονός ότι προστατεύονται από διεθνείς συμβάσεις ενώ ταυτόχρονα αποτελούν σημαντικά στοιχεία ελκυστικότητας των προορισμών, υποβαθμίζονται για πάντα. Η αύξηση και διάχυση της ηχορύπανσης και της φωτορύπανσης ελάχιστους απασχολούν (το μόνο γνωστό παράδειγμα στην Ελλάδα είναι οι περιορισμοί στη προστατευόμενη παραλία ωοτοκίας της caretta-caretta στο Λαγανά Ζακύνθου) παρά το γεγονός ότι έχουν συμπεριληφθεί στα κριτήρια βιωσιμότητας από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού.

Η φυσική φέρουσα ικανότητα λαμβάνει υπόψη τους φυσικούς περιορισμούς όπως τη διαθεσιμότητα χώρου, την επάρκεια των γενικού χαρακτήρα υποδομών αλλά και την επάρκεια των πόρων. Συνήθως εκεί εστιάζονται οι «επιθέσεις» όσων υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει υπερτουρισμός, αλλά έλλειψη υποδομών: πχ. αρκετοί και μεγάλοι δρόμοι για να δέχονται τα όλο και περισσότερα και μεγαλύτερα αυτοκίνητα (φορτηγά) αλλά και χώροι στάθμευσης, μεγαλύτερα λιμάνια και αεροδρόμια, καλύτερες υποδομές παραγωγής και διανομής ενέργειας, καλύτερα και μεγαλύτερης χωρητικότητας δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης, καλύτερο σύστημα συλλογής και διαχείρισης στερεών αποβλήτων, καλύτερες υποδομές και περισσότερο προσωπικό στις δομές υγείας, μεγαλύτερες πλατείες αλλά και …..μεγαλύτερες παραλίες ώστε η μεγαλύτερη πίεση που προέρχεται από τους αυξανόμενους επισκέπτες να μπορεί να εξυπηρετηθεί. Σε ότι αφορά στις παραλίες, είναι προφανές ότι όχι μόνο δεν μπορούν να «μεγαλώσουν», αλλά αντίθετα μικραίνουν τόσο από τις παρεμβάσεις στο χερσαίο χώρο (δρόμοι, καταστήματα), όσο και από τη διάβρωση, ενώ αλλοιώνονται και υποβαθμίζονται από την υπερβολική χρήση. Όμως και η επέκταση των υποδομών εκτός από τα χρήματα που απαιτούν για να κατασκευαστούν και να συντηρηθούν, χρειάζονται χώρο που θα καταναλώσουν από τη θάλασσα (μπαζώματα για λιμάνια, αεροδρόμια, δρόμους), από τα φυσικά οικοσυστήματα και τα τοπία (επέκταση δομημένου περιβάλλοντος), από τους παραδοσιακούς και μη οικισμούς, από τα μνημεία που είτε καταστρέφονται (Βυζαντινά μνημεία από το μετρό της Θεσσαλονίκης, παλαιοανακτορικός πύργος στο Καστέλι για τη κατασκευή του νέου αεροδρομίου Ηρακλείου κλπ), είτε χάνουν σημαντικό ζωτικό χώρο και υποβαθμίζονται.

Η οικονομική και κοινωνική φέρουσα ικανότητα «μεταφράζεται» ως απείρως ελαστική όσο αυξάνονται το παραγόμενο προϊόν, τα έσοδα και η απασχόληση, που «βαφτίζονται» ανάπτυξη ενώ αποτελούν μεγέθυνση, αφού μια επιπλέον διανυκτέρευση απαιτεί περισσότερο χώρο και περισσότερους πόρους. Όμως από το παρελθόν γνωρίζουμε ότι η απόλυτη επικράτηση δραστηριοτήτων χαμηλής τεχνολογικής ενσωμάτωσης και προστιθέμενης αξίας που χρησιμοποιούν ανειδίκευτο ή χαμηλής ειδίκευσης ανθρώπινο δυναμικό, όπως είναι ο συμβατικός τουρισμός, αυξάνει την ευαλωτότητα  των περιοχών και ο κίνδυνος κατάρρευσης τους μόλις οι πόροι εξαντληθούν ή το παραγόμενο προϊόν κάνει τον κύκλο ζωής του είναι μεγάλος.

Στα ελληνικά νησιά τα ποσοστά εξάρτησης από τις δραστηριότητες διανυκτέρευσης και εστίασης ξεπερνούν κατά πολύ το μέσο όρο της χώρας που κινείται γύρω από 8% σε ότι αφορά το τζίρο που σε ορισμένα από αυτά ξεπερνά το 50%. Αντίστοιχα, υψηλότερο είναι και το ποσοστό απασχόλησης.

Ταυτόχρονα, η αλλαγή του μοντέλου τουριστικής μεγέθυνσης που αξιοποιεί τη «νομοθεσία της κρίσης» με την εκποίηση δημόσιων ακινήτων, τη προώθηση σύνθετων καταλυμάτων, στρατηγικών επενδύσεων και ιδιωτικών πολεοδομήσεων αλλάζει τόσο τη κλίμακα όσο και τους παίκτες του τουρισμού. Το μεγάλο και διεθνές κεφάλαιο του real estate, των τραπεζών, της ναυτιλίας και των κερδοσκοπικών ταμείων που στοχεύει σε μεγάλες υπερπολυτελείς κατασκευές και ιδιωτικές πισίνες που εστιάζουν αποκλειστικά στη γρήγορη επιστροφή των επενδεδυμένων κεφαλαίων και υψηλά κέρδη (οικονομική βιωσιμότητα επενδύσεων) παρά το αφήγημα περί βιωσιμότητας που συνοδεύει διαφημιστικά τις επενδύσεις αυτές.

Η μεγέθυνση αυτή έφερε την ανάγκη για περισσότερα χαμηλής ή μεσαίας κατάρτισης χέρια  τη στιγμή που οι χειρότερες αμοιβές και συνθήκες εργασίας που επικράτησαν κατά τις πολλαπλές κρίσεις της προηγούμενης δεκαπενταετίας, δημιούργησαν ένα κενό, κατά την εκτίμηση της αγοράς, εκατό χιλιάδων απασχολούμενων. Αυτό το κενό προσπαθούν οι φορείς του τουρισμού να καλύψουν είτε με την νόμιμη υπερεργασία που πρόσφατα επεκτάθηκε στο 13άωρο και εισαγωγή ανειδίκευτου δυναμικού από χώρες της Ασίας και της Αφρικής.

Η υιοθέτηση της προσέγγισης ότι τα νησιά είναι χώροι κερδοσκοπικών επενδύσεων και όχι τόποι ζωής δεν θα έχει άλλο αποτέλεσμα από την όξυνση των όσων περιεγράφηκαν παραπάνω.

Για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα θα πρέπει οι ασχολούμενοι με τον τουρισμό αλλά και γενικότερα με τον τοπικό σχεδιασμό των νησιών τουλάχιστον να ανακόψουν την αύξηση των διανυκτερεύσεων και στη συνέχεια να προσπαθήσουν να μειώσουν το αποτύπωμα και τις συνέπειες τους. Η επίτευξη αυτού του στόχου μπορεί να επιτευχθεί μόνο με το «πάγωμα» του αριθμού των κλινών σε όλους τους τύπους των καταλυμάτων, επαγγελματικών και ιδιωτικών, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να πετύχουν καλύτερη διασπορά των τουριστών μέσα στο εξάμηνο που διαρκεί η τουριστική περίοδος (δηλαδή που οι τουριστικές επιχειρήσεις λειτουργούν) σε σημαντικό αριθμό νησιών. Στους προορισμούς που έχουν ημερήσιους επισκέπτες που προέρχονται είτε από κρουαζιέρα είτε από ημερόπλοια, η διαχείριση θα πρέπει να επεκταθεί και στη διευθέτηση, μέχρι απαγόρευσης των ροών αυτών εφόσον το πρόβλημα έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις (πχ. Σαντορίνη, Μύκονο, Σύμη κλπ).

Παράλληλα θα πρέπει να επιτευχθεί η αλλαγή του αποτυπώματος του κάθε τουρίστα μέσα από μια σειρά παρεμβάσεων που ξεκινούν από την αλλαγή του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος που πρέπει να βασίζεται στη ξεχωριστή ταυτότητα του κάθε τόπου και να φτάνουν στην «επιβολή» των κανόνων της υπεύθυνης παραγωγής και κατανάλωσης (στόχος 12 των Παγκόσμιων Στόχων Βιωσιμότητας - SDGs) καθιερώνοντας σχήματα υπεύθυνων τουριστικών επιχειρήσεων και τουριστών.

Σε παγκόσμιο επίπεδο η υιοθέτηση αυτών των αρχών θα επανέφερε τον τουρισμό στις απαρχές του: αργός τουρισμός με μεγαλύτερη σε διάρκεια και «ηπιότερη» σε συμπεριφορά παραμονή στον προορισμό και λιγότερα ταξίδια τον χρόνο για όλους. Ποιος είπε ότι το business as usual είναι βιώσιμο; Όχι πάντως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού

(1) https://www.lifo.gr/podcasts/originals/posa-nea-spitia-kai-posoys-toyristes-antehoyn-akoma-ta-nisia