Νησιωτική Πολιτική: Να σώσουμε τα νησιά

Η νησιωτική πολιτική για να είναι αποτελεσματική οφείλει να αντιμετωπίσει με τις κατάλληλες παρεμβάσεις τις επιπτώσεις των χαρακτηριστικών της νησιωτικότητας (μικρό μέγεθος, απομόνωση & περιφερειακότητα, μοναδικό αλλά εύθραυστο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον) που αυξάνουν το κόστος λειτουργίας των επιχειρήσεων και του κράτους αλλά και το κόστος διαβίωσης των κατοίκων και δημιουργούν κατά συνέπεια ένα χαμηλό βαθμό ελκυστικότητας σε σχέση με τις χερσαίες περιοχές της χώρας, της ΕΕ και του πλανήτη ολόκληρου. Τη κατάσταση αυτή εσωτερικής (λόγω των χαρακτηριστικών) ευθραυστότητας επιδεινώνουν εξωτερικές επιδράσεις όπως η παγκοσμιοποίηση, το ενεργειακό κόστος, τα μεταναστευτικά προβλήματα και η κλιματική αλλαγή.

Η έντονη τουριστική ανάπτυξη της μεγάλης πλειοψηφίας των νησιών των τελευταίων δεκαετιών -ως συνέπεια της μοναδικότητας του φυσικού και του πολιτιστικού περιβάλλοντος τους- ανέστρεψε τη μεταπολεμική δημογραφική και οικονομική τάση συρρίκνωσης τους που ήταν αποτέλεσμα της εγκατάλειψης των παραδοσιακών δραστηριοτήτων λόγω της εγκατάλειψης των μέχρι τότε πρακτικών αυτάρκους επιβίωσης του πληθυσμού κάτω από δυσμενείς οικονομικο-κοινωνικές συνθήκες, μέσα στις συνθήκες μαζικής παραγωγής που αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια του 20^ου αιώνα.

Η εξέλιξη αυτή δημιούργησε νησιά 3 ταχυτήτων:

ð  Νησιά με υψηλή ελκυστικότητα (δηλαδή θετική φυσική κίνηση κυρίως εξ αιτίας της υψηλής τουριστικής μεγέθυνσης) θα πρέπει να προσανατολιστούν κυρίως στη διαχείριση των πιέσεων, δίνοντας έμφαση στη διαφοροποίησης τη οικονομίας τους και/ή του τουριστικού τους προϊόντος χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα εγκαταλείψουν τις προσπάθειες περεταίρω βελτίωσης τους,

ð  Νησιά με χαμηλή γενική αλλά υψηλή τουριστική ελκυστικότητα (δηλαδή υψηλή τουριστική πίεση αλλά αρνητική και πολύ αρνητική φυσική κίνηση) θα πρέπει να εντοπίσουν ποια είναι τα στοιχεία χαμηλής ελκυστικότητας σε ότι αφορά την μόνιμη εγκατάσταση ανθρώπων. Η αντιμετώπιση της υψηλότατης εποχικότητας του τουρισμού, που σε ορισμένες περιπτώσεις ξεπερνά το 80% το τρίμηνο Ιουλίου-Αυγούστου-Σεπτεμβρίου, θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο πολιτικής

ð  Νησιά με χαμηλή γενική ελκυστικότητα (που έχουν και χαμηλή τουριστική πίεση και αρνητική φυσική κίνηση) θα πρέπει να εστιάσουν στη βελτίωση τόσο της ελκυστικότητας προς τις επιχειρήσεις όσο και προς τον πληθυσμό, χωρίς απαραίτητα να δώσουν απόλυτη προτεραιότητα στον τουρισμό.

 

Οι πρόσφατες αλλαγές στο τουρισμό με την εμφάνιση μεγάλου αριθμού εξωγενών επενδυτών με έντονη τη λογική του κερδοσκοπικού real estate έχει αλλάξει τη κατανομή των ωφελειών του τουρισμού (βάζοντας σε κίνδυνο τη κοινωνική συνοχή), έχει παραβιάσει την ισορροπία αλλά και σε πολλές περιπτώσεις και τη φέρουσα ικανότητα του χώρου με κατασκευές (ιδιωτικές και δημόσιες) εκτός κλίμακας -και συχνά εκτός νομιμότητας- που η κατασκευή και λειτουργία τους απαιτεί υπέρμετρη κατανάλωση πόρων, με υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων λόγω της υψηλής συγκέντρωσης επισκεπτών, κλπ. Ταυτόχρονα η όποια πληθυσμιακή αύξηση καταγράφεται στηρίζεται σε «εισαγόμενο» μη εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό.

Η υψηλή τουριστική εποχικότητα, αυξάνει τη δυσαρέσκεια του μόνιμου πληθυσμού που ζει μέσα σε μια εντεινόμενη ανισορροπία μεταξύ του υπερτουρισμού όπου ο δημόσιος χώρος και οι δημόσιοι πόροι και υπηρεσίες αλλά και η καθημερινότητα έχουν καταληφθεί από τον τουρισμό και της περιόδου όπου «τίποτα δεν γίνεται» με «νεκρή» την οικονομική, πολιτιστική και κοινωνική ζωή. Σε ότι αφορά στους άμεσα εμπλεκόμενους με τον τουρισμό, κυρίως μικροεπιχειρηματίες και εργαζόμενους, το μεν καλοκαίρι να γίνεται αβάσταχτο με τις συνθήκες και τα ωράρια εργασίας (τυπική έκφραση το «ένα μήνας είναι και θα περάσει») χωρίς τις απολαβές των προηγούμενων ετών, ενώ ο χειμώνας να κυριαρχείται από τη συζήτηση για τις προσδοκίες και τη προετοιμασία της επόμενης σαιζόν μακριά από την όποια φυσιολογική κοινωνική και πολιτιστική ζωή.   

 

Αρχές Νησιωτικής πολιτικής με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ανθεκτικότητα

Η αυξανόμενη κατανάλωση του περιορισμένου κεφαλαίου των νησιών από τη συνεχιζόμενη και χωρίς όρια τουριστική μεγέθυνση που έχει βάλει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα των νησιών σε συνδυασμό με τους κινδύνους που φέρνει η κλιματική αλλαγή, απαιτούν πολιτικές για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας τους.

Οι πολιτικές αυτές θα πρέπει να στηριχθούν σε 3 πυλώνες:

-          Στην ανάπτυξη ποιοτικών και υψηλής προστιθέμενης αξίας προϊόντων και υπηρεσιών που να αξιοποιούν το φυσικό, πολιτιστικό και παραγωγικό κεφάλαιο των νησιών με χρήση εκπαιδευμένου ανθρώπινου δυναμικού (brain gain)

-          Στην εφαρμογή πρακτικών και τεχνολογιών που να περιορίζουν τη κατανάλωση πόρων και να βελτιώνουν τη διαχείριση των αποβλήτων να προστατεύουν τους περιορισμένους και εύθραυστους φυσικούς πόρους των νησιών όπως το έδαφος, το νερό, η βλάστηση, το τοπίο

-          Στην ενίσχυση των Υπηρεσιών Δημοσίου Συμφέροντος (υγεία, παιδεία, μεταφορές, επικοινωνία, ενέργεια, κοινωνικές υπηρεσίες κλπ) ώστε οι κάτοικοι των νησιών να απολαμβάνουν υπηρεσίες ανάλογες με αυτές των υπολοίπων περιοχών της χώρας (νησιωτικό ισοδύναμο).

 

Οι εφαρμοζόμενες μέχρι σήμερα πολιτικές (οικονομική, αναπτυξιακή, χωροταξική, τουριστική) ενισχύουν ιδιαίτερα τη μεγάλη επιχειρηματικότητα και την χωρίς όρια τουριστική μεγέθυνση με αποτέλεσμα :

- να διαστρεβλώνεται η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης αφού τα νησιά έχουν μετατραπεί σε προνομιακό χώρο δράσης του κερδοσκοπικού εγχώριου και παγκόσμιου real estate, μεγάλων ξενοδοχειακών ομίλων αλλά και βιομηχανικής κλίμακας ενεργειακών επενδύσεων σε στεριά και θάλασσα με τεράστιο περιβαλλοντικό αποτύπωμα, διαρροή εισοδημάτων έξω από τις τοπικές κοινωνίες, αύξηση των εισαγωγών, επισφαλή, υποαμειβόμενη ανειδίκευτη εργασία, άνιση κατανομή εισοδημάτων, μονοκαλλιέργεια κλπ, αυξάνοντας τη φυσική ευθραυστότητα τους.

- να έχουν μετατραπεί τα νησιά από τόπους ζωής σε χώρους επενδύσεων που καταναλώνουν με μεγάλη ταχύτητα το φυσικό και το πολιτιστικό κεφάλαιο αλλά και το τοπίο των νησιών όπως αυτά διαμορφώθηκαν δια μέσου των αιώνων από τη φύση και τους ανθρώπους που διαχρονικά τα κατοίκησαν, δημιουργώντας κινδύνους για καταστροφή της μέχρι σήμερα τουριστικής ανάπτυξης και των ωφελειών της στις τοπικές κοινωνίες

- να έχουν ενταθεί τα προβλήματα που δημιουργεί η ταχύτατη αύξηση της τουριστικής μεγέθυνσης που έχει φτάσει σε πολλές περιπτώσεις στην υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας τους και στον υπερτουρισμό -όπως δείχνουν αντιδράσεις κατοίκων και μελέτες-,

- να αγνοείται το Σύνταγμα και η νομολογία του ΣτΕ που απαιτούν ουσιαστικές βιώσιμες πολιτικές στη τήρηση των ορίων της φέρουσας ικανότητας με έμφαση στα θέματα της δόμησης

- να έχει αφεθεί η λειτουργία των Υπηρεσιών Δημοσίου Συμφέροντος είτε στη τύχη τους (όπως είναι η περίπτωση της υγείας, της κατοικίας, των κοινωνικών παροχών), είτε στην ανέλεγκτη λειτουργία ιδιωτικών επιχειρήσεων που λειτουργούν είτε μονοπωλιακά είτε ολιγοπωλιακά (στις μεταφορές, στην ενέργεια, στις επικοινωνίας) αυξάνοντας το κόστος ζωής των κατοίκων και της λειτουργίας των μικρών νησιωτικών επιχειρήσεων.

- η αναγκαία ψηφιακή μετάβαση που θα καθιστούσε εύκολη και διαφανή τη λειτουργία του κράτους -ειδικά για τα νησιά ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι εκτός νησιού μετακινήσεις -, να έχει δημιουργήσει μια νέα γενιά αυθαιρετούντων κατά του δημοσίου συμφέροντος μέσα από την αυτοματοποίηση των διαδικασιών αδειοδότησης και λειτουργίας των κάθε μορφής επιχειρήσεων, της χρήσης δημόσιων χώρων και πόρων (πχ. ιδιωτικές γεωτρήσεις, καθαρισμός οικοπέδων, παραχώρηση αιγιαλών), της έκδοσης οικοδομικών αδειών χωρίς κανενός είδους ελέγχους με το πρόσχημα του περιορισμού του κράτους. Τα όσα αναδείχθηκαν με το Σαρακήνικο και τη Πολεοδομία Ρόδου, αλλά και τη συνεχιζόμενη κατάληψη των παραλιών, είναι ένα μικρό δείγμα του προβλήματος.  Ταυτόχρονα δημιουργεί ανυπέρβλητα προβλήματα σε όσους δεν έχουν ψηφιακές δεξιότητες καταργώντας τις υπηρεσίες πρόσβασης δια ζώσης.

- η αναγκαία  πράσινη μετάβαση αντί για δίκαιη και ουσιαστικό εργαλείο βιώσιμης μετάβασης με όφελος για τη κοινωνία με τη συμμετοχή της στη παραγωγή ενέργειας μέσα από Ενεργειακές Κοινότητες όπως είναι η πολιτική των ευρωπαϊκών χωρών, λειτουργεί ως ευκαιρία για αύξηση των κερδών των μεγάλων ομίλων μέσα από μεγάλης κλίμακας επενδύσεις (σχέδιο Απόλλων και «BluetoniumSouth Ε.Κ.Π. Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου»).

- η προστασία του χερσαίου και θαλάσσιου χώρου (για την ανυπαρξία της οποίας δεχόμαστε ως χώρα συνεχώς πρόστιμα) να μένει στα χαρτιά, αφού οι μελέτες που ξεκίνησαν τη προηγούμενη δεκαετία δεν ολοκληρώνονται μέχρι να «ολοκληρωθούν» οι μεγάλες, στρατηγικές επενδύσεις. Οι μελέτες για τις προστατευόμενες περιοχές που έπρεπε να έχουν ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του 2022 βρίσκονται ακόμη σε εξέλιξη, ενώ τα Τοπικά Χωροταξικά Σχέδια υλοποιούνται με προσχηματικές Εκτιμήσεις Φέρουσας Ικανότητας, στη προσπάθεια να «χωρέσουν» τα στρατηγικά σχέδια στον τουρισμό και στις ΑΠΕ. Η εξαγγελία των μεγάλων θαλάσσιων πάρκων σε Αιγαίο και Ιόνιο δεν προχωρά σε δράσεις αφού θα πρέπει να «συνυπάρχουν» με θαλάσσιες εξορύξεις υδρογονανθράκων, Τέλος και ο Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός αντί για μια διαδικασία βιώσιμης αξιοποίησης του θαλάσσιου πλούτου από τις νησιωτικές και παράκτιες κοινότητες με την ουσιαστική συμμετοχή τους στο σχεδιασμό, μετατρέπεται σε ένα παιχνίδι πολιτικών εντυπώσεων.

Και όλα αυτά συμβαίνουν χωρίς δημοκρατική διαδικασία διακυβέρνησης (ευρωπαϊκό κεκτημένο δεκαετιών με την αρχή της επικουρικότητας και την ευρωπαϊκή χάρτα αυτοδιοίκησης) που θέλει τη κοινωνία και τους εκπροσώπους της (αυτοδιοίκηση, επιμελητήρια, συλλόγους, επιστημονική κοινότητα – 4πλος έλικας) στο κέντρο των αποφάσεων.    

 

 Ενδεικτικές προτάσεις μέτρων πολιτικής

 

Α. Διεκδίκηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο με βάση το άρθρο 175 της συνθήκης

-          Μειωμένοι συντελεστές ΦΠΑ σε όλα τα νησιά

-          Κρατικές ενισχύσεις - Αύξηση του ορίου για το deminimis για ενίσχυση των ΜΜΕ

-          Διεύρυνση των εξαιρέσεων από το δίκαιο του ανταγωνισμού δεδομένου ότι οι ενισχύσεις στις νησιωτικές επιχειρήσεις δεν στρεβλώνουν τον ανταγωνισμό (με όριο τζίρου και απασχολούμενων υψηλότερο από αυτό του γενικού για ΜΜΕ)

-          Χρηματοδότηση εφαρμογής μεταφορικού ισοδυνάμου και των άλλων  υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος

 

Β. Εφαρμογή σε εθνικό επίπεδο: ειδικές πολιτικές με βάση το άρθρο 101 του συντάγματος και το άρθρο 32 του Ν. 4150/2013 περί ρήτρας νησιωτικότητας – νησιωτικό ισοδύναμο

-          Ειδική αναπτυξιακή στρατηγική (με έμφαση στη παραγωγική ανασυγκρότηση) για τον νησιωτικό χώρο στο πλαίσιο της εθνικής αναπτυξιακής στρατηγικής με ομαδοποιήσεις περιοχών με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους (αστικές & περι-αστικές, αγροτικές, παράκτιες, ορεινές, νησιωτικές) που θα βασίζεται στις αρχές που παρουσιάστηκαν (διατήρηση και ανάδειξη της ταυτότητας των νησιών μέσα από τη παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών ποιότητας) με προκαθορισμένο φάκελο χρηματοδοτήσεων ανεξάρτητα από τη πηγή/ταμείο προέλευσης.

-          Ενισχυμένες πιστώσεις για τις νησιωτικές περιοχές λόγω της πολυδιάσπασης του χώρου και τουριστικής πίεσης χρειάζεται πολύ περισσότερες παρεμβάσεις σε υποδομές και υπηρεσίες από όσες δικαιολογεί ο μόνιμος πληθυσμός. Ως άμεση ενέργεια είναι η κατανομή στην αυτοδιοίκηση των πόρων του τέλους ανθεκτικότητας

-          Ολοκλήρωση του χωροταξικού σχεδιασμού σε στεριά και θάλασσα που θα συμβάλει στην εφαρμογή του προτεινόμενου αναπτυξιακού μοντέλου με έμφαση στη βιώσιμη μετάβαση των νησιών μέσα στα όρια της φέρουσας ικανότητας τους και στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας τους

-          Στήριξη της αυτοδιοίκησης των νησιών για την εκπόνηση και υλοποίηση Ολοκληρωμένων Τοπικών Σχεδίων Δράσης  μέσα από ουσιαστική διαβούλευση

-          Διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος από αυτό της ξεκούρασης και αναψυχής σε αυτό του τουρισμού ευεξίας αξιοποιώντας όχι απλά ως σκηνικό αλλά ουσιαστικά το παραγωγικό, φυσικό και πολιτιστικό κεφάλαιο κάθε νησιού διαφοροποιώντας το με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ταυτότητας του.

-          Εξαίρεση στην επιδότηση νέων τουριστικών κλινών ειδικά στα νησιά με υψηλή τουριστική πίεση

-          Ειδική χωροταξική πολιτική στα νησιά με κατάργηση των ειδικών πολεοδομικών σχεδίων (ιδιωτική πολεοδόμηση) και των στρατηγικών επενδύσεων που καταργούν κάθε έννοια κλίμακας

-          Ειδική αγροτική πολιτική για τις Λιγότερο Ευνοημένες Περιοχές (ΛΕΠ – νησιωτικές και αγροτικές) αξιοποιώντας ή/και διευρύνοντας τα ευρωπαϊκά πλαίσια με ολοκληρωμένες παρεμβάσεις που θα αφορούν και στη περιβαλλοντική ισορροπία.

-          Ειδικό σχέδιο αξιοποίησης της Γαλάζιας Οικονομίας για το νησιωτικό χώρο θέτοντας και αυστηρούς κανόνες στη Θαλάσσια Χωροταξία.

-          Ειδική ενεργειακή πολιτική με έμφαση στην εξοικονόμηση ενέργειας & ΑΠΕ μικρής κλίμακας και την ανάπτυξη ενεργειακών κοινοτήτων και στόχο το μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα.

-          Ειδικός σχεδιασμός πολιτικής προστασίας και ενίσχυσης της ανθεκτικότητας με έμφαση στη πρόληψη (πυρκαγιές, πλημμύρες) με διαχείριση του περιβάλλοντος (πχ. αναβαθμίδες, μικρά φράγματα ανάσχεσης νερού κλπ)

-          Ανάπτυξη δικτύου συνδυασμένων μεταφορών (πλοία, υδροπλάνα, αεροπλάνα, εμπορικά πλοία) με αναδιάρθρωση δικτύου. Κατασκευή νέων πλοίων για άγονες και ιδιαίτερα τις τοπικές άγονες γραμμές μέσω ΣΔΙΤ σε συνεργασία με την αυτοδιοίκηση και ιδιώτες όταν εκφράζεται ενδιαφέρον. Χρηματοδότηση για τον εκσυγχρονισμό των πλοίων με έμφαση στην ηλεκτροκίνηση πλοίων και τοπικών μέσων μεταφοράς. Δημιουργία Φορέα Διαχείρισης Νησιωτικών Μεταφορών που θα παρακολουθεί τις τιμές και την ικανοποίηση των χρηστών με βάση τις αρχές της ΕΕ.

-          Ειδικό σχέδιο τυπικής και άτυπης εκπαίδευσης και κατάρτισης

-          Ειδικός σχεδιασμός για τη παροχή υπηρεσιών υγείας και κοινωνικής πρόνοιας με έμφαση στη πρόληψη

-          Ειδική πολιτική για τη κατοικία για νέους, δημόσιους λειτουργούς και ευάλωτες ομάδες

-          Ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις για τη λειτουργία και στελέχωση της νησιωτικής Αυτοδιοίκησης σε ότι αφορά αρμοδιότητες, δομές, προσωπικό. Εστιαση της Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης στη στήριξη της επιχειρηματικότητας, της καινοτομίας και του ανθρώπινου δυναμικού, αλλά και του οριζόντιου στρατηγικού σχεδιασμού και η μεταφορά όλων των αρμοδιοτήτων τοπικής διαχείρισης στους Δήμους.

-          Ενίσχυση των δομών διαβαθμικής διαβούλευσης

 

Επιπλέον προτείνεται η επαναφορά των ρυθμίσεων του Ν.4150 για:

-          Εφαρμογή της ρήτρας νησιωτικότητας

-          (Επανα)σύσταση του διευρυμένου Εθνικού Συμβουλίου Νησιωτικής Πολιτικής με στόχο τη διαρκή διαβούλευση της αναπτυξιακής στρατηγικής με τους κοινωνικούς εταίρους

-          (Επανα)Σύσταση του Ερευνητικού Ινστιτούτου Νησιωτικής Πολιτικής για την επιστημονική υποστήριξη της χάραξης και της αξιολόγησης της νησιωτικής πολιτικής θα αποτελέσει ένα ουσιαστικό μηχανισμό στήριξης του Υπουργείου Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής

 

Η εφαρμογή ειδικών πολιτικών στο νησιωτικό χώρο προϋποθέτει την ενίσχυση του φορέα άσκησης τους. Αποτελεί μονόδρομο η υπαγωγή της Γενικής Γραμματείας Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής στη Γενική Γραμματεία Συντονισμού υπό τον πρωθυπουργό ή τον αρμόδιο υπουργό ή σε όποια άλλη αντίστοιχη δομή αποφασιστεί στο μέλλον για ουσιαστική χάραξη και υλοποίηση χωρικής αναπτυξιακής πολιτικής που από τη φύση της είναι οριζόντια.

 

Γιάννης Σπιλάνης

Ομ. Καθηγητής

Εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης ( https://llid.aegean.gr/)

Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου ( http://tourismobservatory-n.ba.aegean.gr/)

Τμήμα Περιβάλλοντος - Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Λόφος Πανεπιστημίου - 81100 Μυτιλήνη

τηλ: +3022510 36229  

 

 

Προοδευτική Διακυβέρνηση vs Αυταρχική Κυβέρνηση

(δημισίευση από Documento 17/11/2024)

Οφείλουμε να δώσουμε όραμα και προοπτική στα μέλη της κοινωνίας που αισθάνονται παραγκωνισμένα από το σύστημα. Να τους βοηθήσουμε να βρουν την χαμένη τους αξιοπρέπεια, αυτοπεποίθηση και δύναμη κάτω από τα θεσμικά, κοινωνικά και οικονομικά συντρίμμια που δημιούργησαν οι αυταρχικές και με νεο-φιλελεύθερο προσανατολισμό κυβερνήσεις και ενισχύθηκαν από τις αλλεπάλληλες κρίσεις.

Βασικά διακυβεύματα για μια κοινωνία που θέλει να κινηθεί σε προοδευτική κατεύθυνση είναι:

Κράτος δικαίου Vs Κράτος των Ισχυρών. Η έλλειψη του αποτελεί τη μεγαλύτερη πληγή του ελληνικού κράτους από τη σύσταση του. Το «δίκαιο» χτίζεται με βάση τις προσταγές των ισχυρών που επηρεάζουν (όταν δεν ποδηγετούν) την νομοθετική εξουσία και η απόδοση του από τη δικαστική εξουσία αλλά και τα σώματα ασφαλείας γίνεται όπως τους εξυπηρετεί μέσα από τα κυκλώματα που ελέγχουν.

Ισχυροί θεσμοί  και Συμμετοχικές διαδικασίες VS Πελατειακό κράτος. Η έλλειψη ισχυρών και σωστά λειτουργούντων θεσμών (Εκτελεστική εξουσία -κυβέρνηση και αυτοδιοίκηση-, Νομοθετική εξουσία, Δικαστική εξουσία) θεριεύει το πελατειακό κράτος αφού ο μόνος τρόπος για να μπορέσει ο πολίτης να εξυπηρετηθεί είναι να ζητήσει διαμεσολάβηση από την εξουσία, ενώ δίνει χώρο λειτουργίας  στους παραθεσμούς (Οικονομικοί παράγοντες, Εκκλησία, ΜΜΕ). Η τήρηση του κράτους δικαίου απαιτεί ισχυρούς θεσμούς και οι ισχυροί θεσμοί συμβάλλουν στο να υπάρχει κράτος δικαίου.

Δημόσιο Συμφέρον, Δημόσιοι πόροι & Δημόσιος χώρος VS Ιδιωτικά – Επιχειρηματικά Συμφέροντα. Η ενίσχυση της ατομικότητας σε βάρος της συλλογικότητας έχει οδηγήσει στη χρήση των δημόσιων πόρων προς ίδιο όφελος από τους ισχυρούς και από τους «έξυπνους» και όχι για το κοινό καλό. Οι δημόσιες πολιτικές, αποφάσεις και ενέργειες, η χρήση των δημόσιων πόρων (δημόσιας περιουσίας και δημόσιου χρήματος) καθώς και του δημόσιου χώρου οφείλουν να στοχεύουν κατά προτεραιότητα στο κοινό συμφέρον.

Κοινωνικός φιλελευθερισμός & κοινωνικά δικαιώματα VS Συντηρητική Κοινωνία. Ο σεβασμός των κοινωνικών δικαιωμάτων όλων των διαφορετικών ομάδων του πληθυσμού και ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων και η ειρηνική συμβίωση όλων αυτών αποτελούν θεμέλιο λίθο της δημοκρατίας.

Ισχυρή Αυτοδιοίκηση VS συγκεντρωτικό - «επιτελικό» κράτος. Μια προοδευτική διακυβέρνηση οφείλει να δώσει στις τοπικές κοινωνίες τα μέσα ώστε να αποφασίζουν για τα θέματα που τις απασχολούν και να επικεντρώνεται στο στρατηγικό σχεδιασμό και σε παρεμβάσεις εθνικού χαρακτήρα. Για να απομακρυνθεί η Αυτοδιοίκηση από τις πελατειακές και αναποτελεσματικές για τους πολίτες πρακτικές χρειάζεται διαφανή λειτουργία και λογοδοσία που ενισχύονται μέσα από εκλογικά συστήματα απλής αναλογικής και συμμετοχικές διαδικασίες (ενεργοποίηση του τετραπλού έλικα) στη λήψη των στρατηγικών αποφάσεων.

Βιώσιμη ανάπτυξη VS Νεοφιλελεύθερη οικονομική μεγέθυνση. Η βιώσιμη ανάπτυξη απαιτεί ένα νέο αναπτυξιακό και παραγωγικό μοντέλο που δεν θα έχει αποκλειστικό στόχο τη μεγιστοποίηση των κερδών αλλά θα επιδιώκει:

•        Μια οικονομία που θα συνεχίζει να παράγει εμπορεύσιμα και εξαγώγιμα προϊόντα  μέσα από μια παραγωγική ανασυγκρότηση που θα δίνει έμφαση στη ποιότητα και όχι στο φτηνό κόστος παραγωγής που εγκλωβίζει τη χώρα

•        Μια κοινωνία που θα έχει ηλικιακή ισορροπία με παραγωγικό δυναμισμό και δίκαιη κατανομή του πλούτου ώστε να ελαχιστοποιηθούν όσοι κινδυνεύουν από φτώχεια και αποκλεισμό

•        Ένα περιβάλλον που θα υποστηρίζει τη παραγωγή αγαθών (τροφίμων, νερού κλπ), υπηρεσιών (πχ. αναψυχής) και μια ποιότητα ζωής (πχ. καθαρό αέρα)

 

Η Προοδευτική Διακυβέρνηση μπορεί να προωθηθεί μέσα από:

•        Την ανάδειξη των κρίσεων που προκαλεί η συντηρητική νεοφιλελεύθερη διακυβέρνηση και τη διαμόρφωση της εναλλακτικής πολιτικής πάνω στο αφήγημα της βιώσιμης ανάπτυξης

•        Την άμεση προσέγγιση της κοινωνίας και ειδικά των νέων με προοδευτικές λύσεις για τα θέματα που την απασχολούν

 

Γιάννης Σπιλάνης

Ομ. Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

 

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Υπερτουρισμός, Φέρουσα Ικανότητα Προορισμών και Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό.

Υπερτουρισμός είναι η αντίληψη που δημιουργείται στους κατοίκους ότι ο τουρισμός επηρεάζει αρνητικά τη ποιότητα της ζωής τους είτε από την «τουριστικοποίηση» του τόπου στον οποίον ζουν, δηλαδή την αλλαγή των χρήσεων σε καταστήματα και κατοικίες που δεν ικανοποιούν πλέον τις ανάγκες τους αλλά τις ανάγκες των επισκεπτών, είτε από τον υπερβολικό συνωστισμό που υποβαθμίζει τη καθημερινότητα τους  με διάφορους τρόπους (θόρυβο, κυκλοφοριακό, κατάληψη δημόσιων χώρων, υπερφόρτωση υπηρεσιών κλπ) είτε και τα δύο. Υπερτουρισμό μπορεί να αισθάνονται και οι επισκέπτες και αναφέρεται στη υποβάθμιση της εμπειρίας που προκύπτει είτε από τον πολύ συνωστισμό, είτε από την αλλοίωση του προορισμού που έχει χάσει τα χαρακτηριστικά με τα οποία τον γνώρισαν ή για τα οποία είχε γίνει γνωστός.

Ο υπερτουρισμός μετριέται είτε μέσα από τη παρατήρηση των γεγονότων, δηλαδή των αντιδράσεων κατοίκων ή επισκεπτών, είτε μέσα από στοχευμένες έρευνες για αποτύπωση της ικανοποίησης τους, όπως η πρόσφατη πανελλήνια έρευνα του ETERON, ή τις έρευνες που υλοποίησε το Εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης στα Ιόνια, στη Σέριφο, στη Τήνο και στη Πάρο.

Οι «αρνητές» του υπερτουρισμού στην Ελλάδα υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο αυτό συμβαίνει για σύντομο χρονικό διάστημα, στη κορύφωση της τουριστικής περιόδου, που κυμαίνεται από ένα μέχρι τρεις-τέσσερεις μήνες και ότι την υπόλοιπη περίοδο οι προορισμοί είναι «άδειοι», δεν υπάρχει ζωή. Δηλαδή βγάζουν έναν μέσο όρο μεταξύ υψηλής και χαμηλής πίεσης, μεταξύ του “είναι αδύνατη η ζωή” και “δεν υπάρχει ζωή”. Είναι μια ιδιαίτερη «γνωμάτευση»  που τους επιτρέπει να ισχυριστούν ότι οι προορισμοί μπορούν να αντέξουν ακόμη μεγαλύτερη πίεση που φέρνει η δημιουργία και νέων κλινών (επαγγελματικών και ιδιωτικών) και επομένως προτείνουν μέσω των χωροταξικών σχεδίων συνέχιση της δόμησης ακόμη και σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως «κορεσμένες».

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2018 ενέκρινε έκθεση που συνέταξε μια μεγάλη ομάδα επιστημόνων με αντικείμενο τον υπερτουρισμό στην Ευρώπη. Η έκθεση είχε αναφορές και στην Ελλάδα και ειδικά στα νησιά. Όπως συμβαίνει συχνά ….τα ευρωπαϊκά νέα δεν έφτασαν στη χώρα μας που, μέσα στην οικονομική κρίση, είδε την αύξηση των τουριστικών μεγεθών ως μοναδική πηγή εσόδων στη χώρα και θέσεων απασχόλησης, όταν όλοι οι άλλοι τομείς ήταν καθηλωμένοι.

Η πανδημία που ακολούθησε συνέβαλε όχι απλά να ξεχαστεί αυτή η κατάσταση αφού ο υποτουρισμός που ακολούθησε δημιούργησε μεγάλα οικονομικά προβλήματα σε επιχειρήσεις και εργαζόμενους του κλάδου που στηρίχθηκαν με κρατικές επιδοτήσεις.

Η γρήγορη ανάκαμψη του κλάδου, τουλάχιστον στην Ευρώπη, επανάφερε το θέμα στο προσκήνιο με διαμαρτυρίες των κατοίκων για υποβάθμιση της ποιότητας ζωής τους. Βενετία, Άμστερνταμ, Βαρκελώνη, Κανάρια, Μαγιόρκα, Πάρος, Νάξος, Ρόδος, Χαλκιδική. Στην Ελλάδα η διαμαρτυρία αυτή εκφράστηκε μέσα από το «κίνημα των παραλιών» που αποτύπωνε την αγανάκτηση των κατοίκων για τον αποκλεισμό τους από το δημόσιο αγαθό που είναι η παραλία. Ανάλογη δυσφορία εξέφρασαν και οι κάτοικοι των Ιονίων, προφορικά και γραπτά, για την «αδυναμία» τους να ζήσουν το καλοκαίρι λόγω συνωστισμού στους δρόμους και στις παραλίες σε έρευνα του Πανεπιστημίου Αιγαίου αλλά και της ALCO που υλοποίησε η Περιφέρεια Ιονίων. Τέλος, η καθήλωση των εσόδων σε σχέση με την αύξηση των επισκεπτών καταγράφει τη «δυσαρέσκεια» των επισκεπτών.

Η φέρουσα ικανότητα δεν αφορά στον τουρισμό, αλλά στον προορισμό και στο κατά πόσο αυτός μπορεί να αντέξει από το αποτύπωμα που αφήνουν όλες οι δραστηριότητες που υπάρχουν, μαζί με τον τουρισμό. Η φέρουσα ικανότητα, έννοια που δημιουργήθηκε από τους βιολόγους για να υπολογίσει το πόσο αντέχει το περιβάλλον ενός τόπου στο να υποστηρίξει την ύπαρξη αγροτικών δραστηριοτήτων (πχ. πόσα ζώα μπορεί να θρέψει ένας τόπος), επεκτάθηκε σε όλες τις πτυχές της ζωής ενός τόπου, όπως οικονομία, κοινωνία, υποδομές. Αυτό που ενδιαφέρει είναι αν στον τόπο δημιουργούνται ή υποσκάπτονται οι προϋποθέσεις για να υπάρχει ανθρώπινη και περιβαλλοντική ευημερία τώρα και στο μέλλον.

Κατά συνέπεια πρέπει μετρηθεί η κατάσταση της δομής και της δυναμικής του ανθρώπινου, του παραγωγικού (συμπεριλαμβανόμενων και των υποδομών) και του φυσικού κεφαλαίου και, στη περίπτωση μας, το πως ο τουρισμός επηρεάζει αυτό το απόθεμα. Επομένως χρειάζεται να δημιουργηθεί ένα σύστημα δεικτών που να καταγράφουν και να παρακολουθούν τόσο το απόθεμα των κεφαλαίων, όσο και τους παράγοντες που το επηρεάζουν. Σε ότι αφορά στον τουρισμό, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού έχει επεξεργαστεί ένα μεθοδολογικό πλαίσιο και μια σειρά δεικτών προς τη κατεύθυνση αυτή.

Οι «αρνητές» της έννοιας της φέρουσας ικανότητας προσομοιάζουν με τους αρνητές της κλιματικής αλλαγής, που δεν θέλουν να παραδεχτούν ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα (παραγωγή και κατανάλωση) με την ένταση που γίνεται έχει ξεπεράσει τα περισσότερα από τα εννέα πλανητικά όρια που καθόρισαν επιστήμονες και αποδέχτηκε η μεγάλη πλειοψηφία των χωρών του κόσμου. Ούτε ενδιαφέρονται για το αν θα επιτευχθούν οι Παγκόσμιοι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs’) που έχουν τεθεί για το 2030 από τα Ηνωμένα Εθνη και αφορούν πέρα από το περιβάλλον, την κοινωνία και την οικονομία.

Το ερώτημα είναι: Πως μπορούμε να κινηθούμε αν έχουμε διαπιστώσει το πρόβλημα, ενώ οι «αρνητές» κινούνται στη λογική «business as usual» ή «πάμε και όπου βγει» όπως φαίνεται και στο σχέδιο του Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου του Τουρισμού που βρίσκεται σε επεξεργασία; Γκολφ και πισίνες στις άνυδρες περιοχές, χιονοδρομικά χωρίς χειμώνα, νέα καταλύματα παντού, (ακόμη και σε ακατοίκητα νησιά) κυρίως πολυτελή και εκτός κλίμακας, κατασκευές «πάνω στο κύμα» και πάνω σe περιοχές πλούσιας βιοποικιλότητας, ρυπογόνα κροουαζιερόπλοια-πολιτείες, ταξίδια αναψυχής αστραπή (fast tourism), δημιουργία οικονομιών και κοινωνιών που εξαρτώνται από τη πρόσοδο των ιδιωτικών ενοικιάσεων σύντομης διάρκειας, είναι μερικές από τις επιλογές που γίνονται ρητά ή άρρητα, συνειδητά ή ασυνείδητα και οδηγούν αναπότρεπτα στη ταχύτατη μείωση της ανθεκτικότητας των προορισμών και του πλανήτη. Και όλα αυτά «βαφτισμένα» ως βιώσιμη ανάπτυξη, ενώ είναι μεγέθυνση χωρίς όρια.

Δύο είναι τα βασικά εναλλακτικά σενάρια για τον τουρισμό:

-          το ένα, το ελάχιστο αποδεκτό με δεδομένη τη κρίσιμη κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε, είναι η εφαρμογή δράσεων για τη διαχείριση του προβλήματος με αλλαγές, μικρές και μεγάλες, που να περιορίσουν το μέγεθος του αποτυπώματος της κάθε τουριστικής διανυκτέρευσης σε ότι αφορά στη κατανάλωση ενέργειας, τη κατανάλωση νερού, τη παραγωγή αποβλήτων, τη κατανάλωση εδάφους και βιοποικιλότητας, χερσαίας και θαλάσσιας. Αποτελεί μια προσπάθεια για πράσινη μετάβαση που όμως θα έχει περιορισμένα σε εύρος και χρόνο αποτελέσματα, εφόσον η αύξηση τουριστικών κλινών και ροών συνεχίζεται σε έναν προορισμό.

-          το δεύτερο είναι η εφαρμογή πολιτικών που θα μεταβάλουν το τουριστικό προϊόν ανατρέποντας το σημερινό μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, θεωρώντας ότι δεν υπάρχει πλέον περιθώριο για μεγέθυνση με «πολυτέλεια» που εξαντλεί τους πόρους και δημιουργεί μη βιώσιμες καταστάσεις εφόσον έχουν ξεπεραστεί τα όρια της φέρουσας ικανότητας. Το νέο μοντέλο αυτό οφείλει να επιβάλει έναν «αργό και λιτό τουρισμό», βάζοντας όρια στη κατανάλωση φυσικού κεφαλαίου και λαμβάνοντας υπόψη τα όρια και τη διατήρηση της ταυτότητας των προορισμών. Προορισμοί που θα αναδεικνύουν τους τοπικούς φυσικούς, πολιτιστικούς και παραγωγικούς τους πόρους, με εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό, με κατασκευή πράσινων υποδομών και βασικό στόχο τη βελτίωση της εργασίας και της ποιότητας ζωής των κατοίκων, προσφέροντας ευεξία και μοναδικές εμπειρίες στους επισκέπτες.

 

Γιάννης Σπιλάνης

Ομ. Καθηγητής Τμ. Περιβάλλοντος – Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Διευθυντής Εργαστηρίου Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης (https://llid.aegean.gr/)

Διευθυντής Παρατηρητηρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης Αιγαίου (https://tourismobservatory-n.ba.aegean.gr/)

Εμπειρογνώμονας Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού

 

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΓΙΑ ΒΙΩΣΙΜΕΣ ΚΥΚΛΑΔΕΣ

Οκτώβρης 2024

Η Κοινωνία των Πολιτών μαζί με την Αυτοδιοίκηση μπορούν να τα καταφέρουν στην  προστασία του δημοσίου συμφέροντος

 

Tον τελευταίο ενάμιση χρόνο διαπιστώνεται μια έντονη δραστηριότητα στις τοπικές κοινωνίες που αντιδρούν σε κυβερνητικές πολιτικές γύρω από θέματα χρήσης του χώρου και αναπτυξιακής στρατηγικής, διατυπώνοντας όχι μόνο αντιρρήσεις αλλά και προτάσεις για μια διαφορετική προσέγγιση αυτού που αποκαλούμε «ανάπτυξη». Ιδιαίτερα στις Κυκλάδες, αλλά όχι μόνο, αναπτύσσεται μια κινητικότητα που φαίνεται σε κάποιο βαθμό να έχει ήδη σημαντικά θετικά αποτελέσματα και να δημιουργεί ελπίδες για ακόμα περισσότερα.

Σε αρκετές περιπτώσεις, και  ιδιαίτερα όταν οι προσπάθειες των πολιτών ενισχύονται και υποστηρίζονται από τις αυτοδιοικητικές αρχές, έχουμε ήδη ορατές νίκες αυτών των προσπαθειών των πολιτών και αξίζει να τις σημειώσουμε γιατί αποτελούν την καλύτερη απόδειξη πως υπάρχει κι άλλος δρόμος, και ότι η επιβολή καταστροφικών παρεμβάσεων στο χώρο μέσα από λογικές real estate δεν είναι μονόδρομος.

Σταχυολογούμε ενδεικτικά:

- Η περσινή κινητοποίηση των πολιτών του «Κινήματος των Παραλιών» ανάγκασε κάποιες υπηρεσίες  να κινητοποιηθούν και τελικά την Κυβέρνηση δια του Υπ. Οικονομικών κ. Χατζηδάκη να πάρει μέτρα «τακτοποίησης» και τιμωρίας των μεγάλων παρανομιών. Παρόλο το ότι η νομοθετική ρύθμιση έχει αρκετές «τρύπες» που αφήνουν απροστάτευτα τα παράκτια οικοσυστήματα και τον δημόσιο χώρο από την αρπακτική και κοντόφθαλμη επιχειρηματικότητα και την κλιματική κρίση, εντούτοις, τουλάχιστον στο κομμάτι της αυθαίρετης χρήσης για ομπρελοκαθίσματα, επέβαλλε μια σχετική νομιμότητα

- Η κινητικότητα των πολιτών στους Δήμους της Αττικής και οι προσφυγές των Δημάρχων στο ΣτΕ κατά του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού (ΝΟΚ) που έδινε δύο επιπλέον ορόφους σε όσους έβαζαν πράσινο στις ταράτσες των κτιρίων (ο ορισμός του greenwashing) έφερε αναστολή της εφαρμογής του, παρά τις λυσσαλέες αντιδράσεις του ΤΕΕ.

-  Οι  προσπάθειες ομάδας πολιτών της Σίφνου που κινήθηκαν δικαστικά ενάντια σε σχέδιο λιμενικών έργων στην Σίφνο, πρόσφατα δικαιώθηκαν και το  σχέδιο ακυρώθηκε.

- Οι αντιδράσεις των κατοίκων, των φίλων και του Δήμου Αστυπάλαιας οδήγησε σε αναδίπλωση της κυβερνητικής στάσης αναγκάζοντας τον κ. Ταγαρά να δηλώσει στη Βουλή ότι δεν θα υπογράψει το έκτρωμα που ενέκριναν οι υπηρεσίες του Υπουργείου και το ΚΕΣΥΠΟΘΑ. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος έχει ήδη υιοθετήσει σιωπηρά την πρακτική του να αρνείται την έγκριση ειδικών πολεοδομικών που κατατίθενται από μεγαλο-«επενδυτές», μέχρι την εκπόνηση των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΤΠΣ).

Σημειώνουμε εδώ ότι οι κυβερνητικές υπαναχωρήσεις, παρόλο που δίνουν μια πίστωση χρόνου, σε καμμιά περίπτωση δεν συνεπάγονται κάποιου είδους παραίτηση της κυβερνητικής πολιτικής από την προοπτική  της καταστροφικής υπερεκμετάλλευσης του χώρου. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα από τις προτάσεις  για το Χωροταξικό του Τουρισμού αλλά και από το περιεχόμενο των σεναρίων που προτείνονται για τα επικείμενα Τοπικά Πολεοδομικά.  Πρόκειται μόνο για μια αναβολή που δεν ακυρώνει καθόλου την προοπτική να επανέλθουν στο προσκήνιο οι εγκρίσεις ειδικών πολεοδομικών, αλλά και πλείστων άλλων παρεμβάσεων υπέρ της πλήρους και άνευ όρων τουριστικοποίησης, στηριγμένες πλέον στο ασφαλέστερο νομικά πλαίσιο.

Όμως σε αυτό ακριβώς το σημείο γίνεται φανερή η σημασία της τοπικής αυτοδιοίκησης και της στάσης της:

Πρόσφατα ο Δήμος Σκύρου με ομόφωνη απόφασή του απέρριψε τα «αναπτυξιακά» σενάρια για τη Σκύρο που προωθούν Υπουργείο & ΤΕΕ μέσω  των προτάσεών του για το νέο Τ.Π.Σ της Σκύρου. Λίγο νωρίτερα, ο Δήμος της Σαντορίνης εξέφρασε σοβαρές αντιρρήσεις για το προτεινόμενο Ειδικό Χωροταξικό του Τουρισμού.

Παράλληλα, δήμαρχοι 7 νησιών των Κυκλάδων (Τήνου, Αντιπάρου, Σαντορίνης, Πάρου, Κέας, Ανάφης και Αμοργού) που συμμετέχουν στο Δίκτυο των Μπλέ Δήμων (https://bluemunicipalities.org/ ) μαζί με άλλους 12 δημάρχους κυρίως της νησιωτικής χώρας, έστειλαν επιστολή στον Πρωθυπουργό ζητώντας του να αντιμετωπίσει το θέμα της υπερδόμησης και της υπέρβασης της φέρουσας ικανότητας των νησιών τους. Παρόμοια επιστολή που εστιάζει κυρίως στα υπόσκαφα, στα ειδικά πολεοδομικά και τις πισίνες στάλθηκε επίσης από τον Δήμο Πάρου.

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και το Δίκτυο για Βιώσιμες Κυκλάδες (https://sustainablecyclades.eu/), που μέσα από την ιδρυτική του διακήρυξη πριν ένα χρόνο, επισήμανε τον κίνδυνο οριστικής απώλειας της ταυτότητας των νησιών μέσα από τις εκτός κλίμακας ιδιωτικές και δημόσιες κατασκευές, προτείνοντας παράλληλα ένα εναλλακτικό αναπτυξιακό σενάριο. Στο ψήφισμα που διακινεί αυτή την περίοδο μεταξύ πολιτών και δημοτικών συμβουλίων ζητά τη λήψη άμεσων μέτρων όπως η απαγόρευση κατασκευής πισίνας, η κατάργηση των υπόσκαφων που αλλοιώνουν το τοπίο (λαμβάνοντας ως bonus 50% επιπλέον δόμηση!), η προστασία των μονοπατιών, ο περιορισμός διάνοιξης νέων δρόμων, η αποφυγή των ΕΣΧΑΣΕ και ΕΣΧΑΔΑ και η εφαρμογή της νομολογίας του ΣτΕ σχετικά με την εκτός οικισμού δόμηση.

Ένα χρόνο μετά τη σύσταση του Δικτύου, ο δρόμος που έχουμε μπροστά μας είναι μακρύς και δύσκολος. Οι μικρές ή μεγάλες επιτυχίες των προσπαθειών των πολιτών και των τοπικών αρχών δεν διασφαλίζουν το αίσιο τέλος. Στην Ίο, στην Αμοργό, στη Σύρο και αλλού υπάρχουν πολύ σημαντικές τοπικές κινήσεις αντίδρασης που αγωνίζονται ήδη για χρόνια, χωρίς προς το παρόν να έχουν επιτύχει τελικά αποτελέσματα. Όμως, ακριβώς η μαζικοποίηση των προσπαθειών και οι συνεργασίες που βαθμιαία οργανώνονται, δίνουν μια νέα ελπιδοφόρα δυναμική. Όλοι μαζί μπορούμε να υπερασπιστούμε το δημόσιο συμφέρον και την ανθεκτικότητα των νησιών. Υπάρχει άλλος δρόμος για πραγματικά βιώσιμη ανάπτυξη. Και ξέρουμε να τον περπατήσουμε.

Συντονιστικό του Δικτύου για Βιώσιμες Κυκλάδες

(Κ. Κανακάρη, J.Moe, Τ. Παντελαίου, Ε.Παπαζώη, Γ. Σπιλάνης, Ν. Στεφάνου, Α. Ψάλτη )

 

Γιάννης Σπιλάνης / Νέο ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τον τουρισμό: Σχόλια και προτάσεις

TVXS - 29 Σεπ. 2024 - 09:59

Share https://tvxs.gr/apopseis/arthra-gnomis/giannis-spilanis-neo-eidiko-chorotaxiko-plaisio-gia-ton-toyrismo-scholia-kai-protaseis/

Τα ενυπόγραφα άρθρα εκφράζουν τον συντάκτη τους, χωρίς να συμπίπτουν κατ' ανάγκη με την άποψη του Tvxs.gr

Στις 3 Ιουλίου τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από το αρμόδιο υπουργείο το «Νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό» (ΕΧΠ Τουρισμού) και η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) που το συνοδεύει. Η διαβούλευση ολοκληρώθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου.

Η εκπόνηση ειδικού χωροταξικού πλαισίου για τον τουρισμό αποτελεί υποχρέωση του κράτους, η οποία απορρέει από το άρθρο 24 παρ. 2 του Συντάγματος, που αφορά τη χωροταξική διάρθρωση της χώρας. Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία (ν. 4447/2016, όπως τροποποιήθηκε με τον ν. 4759/2020), ο χωρικός σχεδιασμός, εκτός από την Εθνική Χωρική Στρατηγική, περιλαμβάνει επίσης την εκπόνηση ειδικών κλαδικών χωροταξικών σχεδίων, ώστε να αποφεύγονται οι συγκρούσεις χρήσεων γης μεταξύ διαφορετικών δραστηριοτήτων. Μέχρι σήμερα, έχουν εκπονηθεί, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, ειδικά χωροταξικά πλαίσια για τη βιομηχανία, την εξόρυξη, τις ΑΠΕ, τις υδατοκαλλιέργειες και τον τουρισμό (τα προηγούμενα χωροταξικά πλαίσια για τον τουρισμό εκπονήθηκαν το 2009 και το 2013, αντίστοιχα, αλλά κατέπεσαν μετά από προσφυγές στο Συμβούλιο της Επικρατείας). Από τη νομοθεσία προβλέπεται επίσης η εκπόνηση αντίστοιχων σχεδίων τόσο σε επίπεδο περιφέρειας (Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια – ΠΧΠ) όσο και σε επίπεδο μίας ή περισσοτέρων δημοτικών ενοτήτων (Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια – ΤΠΣ, τα οποία εκπονούνται αυτή την περίοδο).

Στόχος του συνόλου αυτών των σχεδίων είναι η βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας, «μια ανάπτυξη που συνθέτει και σταθμίζει κοινωνικούς, οικονομικούς και περιβαλλοντικούς στόχους» (άρθρο 1 του ν. 4447/2016). Το ερώτημα είναι εάν το υπό κρίση ΕΧΠ Τουρισμού υπηρετεί αυτόν το στόχο, εναρμονιζόμενο προς τις διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας σε ό,τι αφορά την προστασία του περιβάλλοντος, καθώς και εάν συμβάλλει στον βιώσιμο τουρισμό και στη βιώσιμη ανάπτυξη των διαφορετικών περιοχών αυτής, ιδίως όσων δέχονται τη μεγαλύτερη τουριστική πίεση (νησιωτικές, παράκτιες και αστικές περιοχές).

ΕΧΠ Τουρισμού και βιώσιμη ανάπτυξη

Ένα χωροταξικό σχέδιο καλείται να αποτυπώσει και να αξιολογήσει τις συνέπειες ενός αναπτυξιακού σχεδίου στο χώρο, καθώς και να επιλέξει –τεκμηριωμένα και με βάση συγκεκριμένα κριτήρια– τη βέλτιστη μελλοντική πορεία μεταξύ εναλλακτικών σεναρίων, έχοντας πρώτα αποτιμήσει την υφιστάμενη κατάσταση. Φαντάζει λοιπόν μάλλον ανακόλουθο να ξεκινά η συζήτηση για ένα νέο ΕΧΠ Τουρισμού χωρίς να έχει προηγουμένως απαντηθεί το ερώτημα «τι τουρισμό και τι ανάπτυξη έχουμε;», αλλά και «τι τουρισμό και τι ανάπτυξη θέλουμε;».

Από το νέο ΕΧΠ Τουρισμού απουσιάζει οποιαδήποτε δέσμευση για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή με βάση τις πρόνοιες της Εθνικής Χωρικής Στρατηγικής (όσον αφορά, για παράδειγμα, τη διαχείριση των υδατικών πόρων, την προστασία της βιοποικιλότητας ή την κατασκευή χιονοδρομικών κέντρων και εγκαταστάσεων γκολφ) ή την τρωτότητα των περιοχών στις οποίες προβλέπεται να γίνουν επενδύσεις, τόσο των παράκτιων (στις οποίες συγκεντρώνεται πάνω από το 80% της τουριστικής δραστηριότητας στη χώρα μας) όσο και των υπολοίπων (ορεινών). Το αντίθετο, θα έλεγε κανείς, αφού η απόλυτη προτεραιότητα που φαίνεται να δίνεται σε τουριστικά καταλύματα πολυτελείας επιβεβαιώνει ότι το ΕΧΠ Τουρισμού και η ΣΜΠΕ δεν λαμβάνουν καθόλου υπόψη τους περιορισμούς που θέτει η κλιματική αλλαγή, παρά τα όσα αναφέρονται στην Εθνική Χωρική Στρατηγική.

Η προτεραιότητα που δίνεται στις εκτός σχεδίου οργανωμένες μορφές μεγάλων τουριστικών αναπτύξεων αλλοιώνει ακόμη περισσότερο τη φύση του ελληνικού τουρισμού και αυτό που έχει καταστήσει τη χώρα μας ελκυστικό τουριστικό προορισμό: την άμεση λειτουργική σχέση των τουριστών με τις οικιστικές περιοχές και την τοπική κοινωνία, αλλά και τις πολλές μικρές τουριστικές και άλλες επιχειρήσεις. Έτσι, πέρα από την αλλοίωση του τοπίου και της ταυτότητας των προορισμών (ειδικά των νησιών, λόγω της περιορισμένης κλίμακάς τους), προκύπτει σοβαρή περιβαλλοντική επιβάρυνση (π.χ. κατάτμηση βιοτόπων και αύξηση των μετακινήσεων με αυτοκίνητο), αλλά και εκτροπή των οικονομικών ροών εκτός της τοπικής οικονομίας και κοινωνίας. Το νέο ΕΧΠ Τουρισμού φαίνεται να βάζει το κατάλυμα στη θέση του προορισμού. Κατά συνέπεια, κινείται σε μια κατεύθυνση που αντιτίθεται στις επίσημες διακηρύξεις (και στις διαφημιστικές καμπάνιες για την τουριστική προβολή της χώρας) που συνηθίζονται.

Επιθυμητό θα ήταν ένα σενάριο πλήρους μεταρρύθμισης/ανατροπής της λειτουργίας της τουριστικής οικονομίας, το οποίο:

– θα βελτιώνει το αποτύπωμά της μετασχηματίζοντας το παραγωγικό και καταναλωτικό πρότυπο π.χ. λιγότερα αλλά μεγαλύτερης διάρκειας ταξίδια για τη μείωση του ενεργειακού αποτυπώματος των μετακινήσεων, μείωση του διαθέσιμου χώρου ανά άτομο για τη μείωση του οικολογικού αποτυπώματος στη Γη, περιορισμός της κατανάλωσης νερού ανά διανυκτέρευση, μείωση της καταναλισκόμενης ενέργειας και της παραγωγής κάθε είδους αποβλήτων.

– θα μετασχηματίσει σταδιακά τον «μαζικό τουρισμό ήλιου και θάλασσας» σε «τουρισμό ευεξίας» για τους επισκέπτες, «τουρισμό ικανοποίησης» για εργαζομένους και επιχειρηματίες και σε «τουρισμό ευζωίας» για τους κατοίκους, αξιοποιώντας όχι μόνο το θαλασσινό νερό αλλά και το θερμό (ιαματικές πηγές) και το γλυκό (ποτάμια και λίμνες), διασπείροντας την τουριστική δραστηριότητα και στην ενδοχώρα και δημιουργώντας και ένα νέο brand name («Ελλάδα: Η τριλογία του νερού»).

– θα διατηρεί και θα αναδεικνύει την ταυτότητα κάθε προορισμού μέσα από την παραγωγή μοναδικών «γαλαζιο-πράσινων» εμπειριών ποιότητας για όσους ενδιαφέρονται για ειδικά προϊόντα με βάση τον πολιτισμό (συμπεριλαμβανομένης διατροφής) και τη φύση (συμπεριλαμβανομένου του δομημένου περιβάλλοντος, των αγροτικών τοπίων κ.λπ.) με τη βοήθεια εκπαιδευμένων ατόμων, μετατοπίζοντας την εστίαση της τουριστικής εμπειρίας από το κατάλυμα στον προορισμό και στις δραστηριότητες.

Συμπερασματικά

Με βάση τα παραπάνω, προτείνεται:

• η απόσυρση του προτεινόμενου ΕΧΠ Τουρισμού
• η εκπόνηση ενός Εθνικού Σχεδίου Τουρισμού που:
• να βασίζεται στην αξιολόγηση της υπάρχουσας κατάστασης με όρους βιωσιμότητας ανά ζώνη (νησιά, πόλεις, παράκτιες περιοχές, ορεινές, λοιπές, αγροτικές) και προορισμό
• να προτείνει εναλλακτικά σενάρια (σε επίπεδο χώρας και επιμέρους ζωνών-προορισμών) επί των οποίων θα γίνεται ουσιαστική διαβούλευση προκειμένου να επιλεγεί το βέλτιστο δυνατό
• η εκπόνηση νέου ΕΧΠ Τουρισμού που θα καθορίζει πού θα γίνουν οι όποιες τουριστικές επενδύσεις επιτραπούν με βάση τα όρια που θα τεθούν
• η εκπόνηση ολοκληρωμένων περιφερειακών και τοπικών αναπτυξιακών σχεδίων με σαφείς αναπτυξιακές κατευθύνσεις και ενσωμάτωση του τουρισμού ως μίας μόνο από τις πιθανές δραστηριότητες.

*Το κείμενο εργασίας για το Νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό, του Γιάννη Σπιλάνη, Καθηγητή στο Τμήμα Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Διευθυντή Εργαστηρίου Τοπικής & Νησιωτικής Ανάπτυξης, Διευθυντή Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου, δημοσιεύθηκε στο Ινστιτούτο ΕΝΑ, με αφορμή τη φετινή παγκόσμια ημέρα τουρισμού.

 

Το πραγματικό κόστος της "χαοτικής" τουριστικής ανάπτυξης (news247.gr)

Τουριστική ανάπτυξη ή βιώσιμο τουρισμό προωθεί το νέο σχέδιο της κυβέρνησης; Ο Γιάννης Σπιλάνης αναλύει με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Τουρισμού.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΠΙΛΑΝΗΣ

27 Σεπτεμβρίου 2024 06:28

 

Στις 3 Ιουλίου τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από το αρμόδιο υπουργείο το «Νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό» (ΕΧΠ Τουρισμού) και η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ).

Πριν την εκπόνηση του Χωροταξικού του Τουρισμού θα έπρεπε να είχε συνταχθεί το αναπτυξιακό του τουρισμού, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο (τουλάχιστον για περιοχές υψηλής συγκέντρωσης) που θα περιλάμβανε αποτύπωση της δραστηριότητας, των αποτελεσμάτων και των επιπτώσεις στη χώρα και στους επιμέρους προορισμούς. Επομένως, χωρίς να υπάρχει απάντηση στα ερωτήματα «τι τουρισμό και τι ανάπτυξη έχουμε;» αλλά και «τι τουρισμό με τι ανάπτυξη θέλουμε;», είναι ανακόλουθο να ξεκινά η συζήτηση για το ΕΧΠ Τουρισμού.

Κάτι τέτοιο δεν υπάρχει, σκόπιμα. Όπως δεν υπάρχει Εθνικό Παρατηρητήριο Τουρισμού ούτε Δορυφόρος Λογαριασμός Τουρισμού που έχουν ακόμη και χώρες σαν το Μεξικό. Αντίθετα κυκλοφορούν «εκθέσεις» των ιδίων των ενδιαφερόμενων (ΣΕΤΕ, ΞΕΕ, ΕΝΩΣΗ ΕΦΟΠΛΙΣΤΩΝ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ) που αποτυπώνουν απλά τις επιθυμίες τους και προωθούν τα συμφέροντά τους. Εκθέσεις που εστιάζουν κυρίως στο πόσοι έρχονται στη χώρα, ποσά χρήματα φέρνει ο τουρισμός και πόση απασχόληση δημιουργεί. Αυτοί προωθούν τα δικά τους συμφέροντα και καλά κάνουν. Ποιος όμως θα ασχοληθεί με το δημόσιο συμφέρον, τι συμφέρει τη χώρα;

Το μόνο σχέδιο για το μέλλον του τουρισμού -χωρίς τεκμηρίωση της σημερινής κατάστασης και εκτίμηση του τι θα συμβεί στο μέλλον- είναι και πάλι του ΣΕΤΕ, ενώ το Υπουργείο Τουρισμού, χωρίς στρατηγικό σχέδιο προχωρά σε νομοθετήματα και επιχορηγήσεις ( όχι τίποτα σημαντικό σε ότι αφορά στους πόρους που το ίδιο διαθέτει και χειρίζεται) χωρίς μπούσουλα.

 

Υπερτουρισμός και προβλήματα

Οι αναφορές περί υπερτουρισμού στη χώρα μας από επιστήμονες αλλά και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, απλά αγνοούνται όταν δεν λοιδορούνται από «ειδικούς». Υπερτουρισμός είναι η αντίληψη που δημιουργείται στους κατοίκους ότι ο τουρισμός επηρεάζει αρνητικά τη ποιότητα της ζωής τους είτε από την «τουριστικοποίση» του τόπου στον οποίον ζουν, δηλαδή των αλλαγή των χρήσεων σε καταστήματα και κατοικίες που δεν ικανοποιούν πλέον τις ανάγκες τους αλλά τις ανάγκες των επισκεπτών, είτε από τον υπερβολικό συνωστισμό που υποβαθμίζει τη καθημερινότητα τους με διάφορους τρόπους (θόρυβο, κυκλοφοριακό, κατάληψη δημόσιων χώρων, υπερφόρτωση υπηρεσιών κλπ) είτε και τα δύο. Υπερτουρισμό μπορεί να αισθάνονται και οι επισκέπτες και αναφέρεται στη υποβάθμιση της εμπειρίας που προκύπτει είτε από τον πολύ συνωστισμό, είτε από την αλλοίωση του προορισμού που έχει χάσει τα χαρακτηριστικά με τα οποία τον γνώρισαν ή για τα οποία είχε γίνει γνωστός.

Οι «αρνητές» του υπερτουρισμού, τουλάχιστον στην Ελλάδα, υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο αυτό συμβαίνει για σύντομο χρονικό διάστημα, στη κορύφωση της τουριστικής περιόδου, που κυμαίνεται από ένα μέχρι τρεις-τέσσερεις μήνες και ότι την υπόλοιπη περίοδο οι προορισμοί είναι «άδειοι», δεν υπάρχει ζωή. Δηλαδή βγάζουν έναν μέσο όρο μεταξύ υψηλής και χαμηλής πίεσης, μεταξύ του “είναι αδύνατη η ζωή” και “δεν υπάρχει ζωή”, λέγοντας ότι όλα έχουν καλά. Είναι μια ιδιαίτερη «γνωμάτευση» που τους επιτρέπει να ισχυριστούν ότι οι προορισμοί μπορούν να αντέξουν ακόμη μεγαλύτερη πίεση που φέρνει η δημιουργία και νέων κλινών (επαγγελματικών και ιδιωτικών) και επομένως προτείνουν μέσω των χωροταξικών σχεδίων συνέχιση της δόμησης ακόμη και σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως «κορεσμένες».

Όπως αγνοούνται και οι απόψεις για τη χαμηλή επίδραση του τουρισμού στην υπόλοιπη οικονομία λόγω υψηλών διαρροών που συνεχώς αυξάνονται λόγω εισαγωγών προϊόντων αγροδιατροφής, εξοπλισμού, εργατικών χεριών και επενδύσεων.

Σε ότι αφορά στη γρήγορη επέκταση των ιδιωτικών μισθώσεων κανείς δεν θυμάται πλέον τις δηλώσεις οικονομικών ιθυνοντων της ΝΔ όπως ο κ. Αλογοσκούφης που έλεγαν πόσοι αλλοδαποί θέλουν να διαχειμάζουν στην Ελλάδα. Τώρα όλοι αυτοί νοικιάζουν και νόμιμα πλέον αφού το 2014 νομιμοποίησαν τις βραχυχρόνιες μισθώσεις, χωρίς τα χρήματα να μένουν στη χώρα. Τώρα τρέχουν να βρουν λύσεις στα προβλήματα που δημιουργήθηκαν και δεν φτάνουν.

Σε ότι αφορά στην απασχόληση και στην έλλειψη 80 χιλ εργαζόμενων, η ευθύνη είναι των εργαζομένων που δεν επιθυμούν πλέον να δουλέψουν σε συνθήκες γαλέρας για 3-5 μήνες ( τόση είναι η διάρκεια της τουριστικής περιόδου στους περισσότερους προορισμούς) και μετά…ας κάνουν ότι μπορούν. Έτσι βρέθηκε η λύσει να εισάγουμε φτηνούς ανεκπαίδευτους εργαζόμενους από χώρες της Ασίας, όπως κάναμε τα προηγούμενα χρόνια με τους ανατολικοευρωπαίους. Με αυτόν τον τρόπο προφανώς επιτυγχάνεται και ο στόχος της ποιοτικής αναβάθμισης των υπηρεσιών που είναι κυρίαρχο ζητούμενο.

Τελευταίο επιχείρημα ήταν ότι φέρνει χρήμα ο τουρισμός. Και αυτό κατέπεσε τον Ιούλιο που μας πέρασε όπως ανακοίνωσε η Τράπεζα της Ελλάδας όπου καταγράφηκε μείωση εισπράξεων παρά την αύξηση των αφίξεων. Και όλοι κάνουν ότι δεν βλέπουν ότι εδώ και είκοσι χρόνια που η Τράπεζα της Ελλάδας παρέχει στατιστικά δεδομένα, η ημερήσια δαπάνη σε σταθερές (αποπληθωρισμένες) τιμές μειώνεται παρά τη ταχύτατη αύξηση των κλινών πολυτελείας.

Και κανείς βέβαια δεν αναρωτήθηκε ποιο είναι μέχρι σήμερα το κρυφό κόστος (οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό) για να επιτευχθούν όλα αυτά. Ποια είναι η απόσβεση των υποδομών που λειτουργούν μόνο λίγους μήνες, ποιο το κόστος για πρόσθετες υποδομές, ποιο το κόστος από την υποβάθμιση του τοπίου και των πόρων, ποιο το κόστος από την υποβάθμιση της καθημερινότητας.

Και γιατί παρ’ όλα αυτά το Χωροταξικό επιμένει στη τουριστική μεγέθυνση χωρίς όρια; Γιατί χρειάζονται σύνθετα καταλύματα, ΕΣΧΑΣΕ…. που αλλοιώνουν εκτός από το τοπίο και τη φύση του ελληνικού τουρισμού, της μικρής κλίμακας, της εμπλοκής με τη κοινωνία, δηλαδή τον τουρισμό για τον οποίο μας προτίμησαν τόσες γενιές επισκεπτών;

Που είναι το σχέδιο για ουσιαστικές μεταβολές στο προσφερόμενο τουριστικό προϊόν που να αξιοποιεί και όχι απλά να χρησιμοποιεί και να καταναλώνει το ξεχωριστό ελληνικό τοπίο, το πολιτισμό -υλικό και άυλο – τη παραγωγική μας παράδοση παράγοντες υπηρεσίες υψηλής ποιότητας και υψηλής προστιθέμενης αξίας χρησιμοποιώντας εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό; Γιατί δεν σχεδιάζουμε με βάση την ανάδειξη της τοπικής ταυτότητας ώστε να μπορούμε να προσφέρουμε διαφορετικές, μοναδικές εμπειρίες στους επισκέπτες μας, διατηρώντας ταυτόχρονα τους τόπους μας για τους οποίους είμαστε περήφανοι;

Που είναι το σχέδιο για τη βιώσιμη μετάβαση του τουριστικού προϊόντος όταν βλέπουμε να σώζεται το νερό στα νησιά για να γεμίζουν οι πισίνες, να δημιουργούνται κυκλοφοριακά προβλήματα σαν αυτά των μεγάλων πόλεων αντί να έχουν υιοθετηθεί ήπιοι τρόποι βιώσιμης κινητικότητας, να αυξάνονται οι ανάγκες σε ενέργεια, να γεμίζουν οι προορισμοί από σκουπίδια κάθε μορφής;

Το Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο δεν δίνει καμία απάντηση στις ερωτήσεις αυτές, απομακρύνοντας την Ελλάδα από το μονοπάτι του βιώσιμου τουρισμού σε μια βιώσιμη χώρα.

*Ο Γιάννης Σπιλάνης είναι Καθηγητής, Τμήμα Περιβάλλοντος – Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Διευθυντής Εργαστηρίου Τοπικής & Νησιωτικής Ανάπτυξης (llid.aegean.gr)

Διευθυντής Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου (tourismobservatory-n.ba.aegean.gr)

 

 

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ. ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΜΕΓΕΘΥΝΣΗ Η ΒΙΩΣΙΜΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΠΡΟΩΘΕΙ ΤΟ ΝΕΟ ΣΧΕΔΙΟ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ;

Στις 3 Ιουλίου τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση από το αρμόδιο υπουργείο το «Νέο Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό» (ΕΧΠ Τουρισμού) και η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ).

Πριν την εκπόνηση του Χωροταξικού του Τουρισμού θα έπρεπε να είχε συνταχθεί το αναπτυξιακό του τουρισμού, σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο (τουλάχιστον για περιοχές υψηλής συγκέντρωσης) που θα περιλάμβανε αποτύπωση της δραστηριότητας, των αποτελεσμάτων και των επιπτώσεις στη χώρα και στους επιμέρους προορισμούς. Επομένως, χωρίς να υπάρχει απάντηση στα ερωτήματα «τι τουρισμό και τι ανάπτυξη έχουμε;» αλλά και «τι τουρισμό με τι ανάπτυξη θέλουμε;», είναι ανακόλουθο να ξεκινά η συζήτηση για το ΕΧΠ Τουρισμού.

Κάτι τέτοιο δεν υπάρχει, σκόπιμα. Όπως δεν υπάρχει Εθνικό Παρατηρητήριο Τουρισμού ούτε Δορυφόρος Λογαριασμός Τουρισμού που έχουν ακόμη και χώρες σαν το Μεξικό. Αντίθετα κυκλοφορούν «εκθέσεις» των ιδίων των ενδιαφερόμενων (ΣΕΤΕ, ΞΕΕ, ΕΝΩΣΗ ΕΦΟΠΛΙΣΤΩΝ ΚΡΟΥΑΖΙΕΡΑΣ) που αποτυπώνουν απλά τις επιθυμίες τους και προωθούν τα συμφέροντά τους. Εκθέσεις που  εστιάζουν κυρίως στο πόσοι έρχονται στη χώρα,  ποσά χρήματα φέρνει ο τουρισμός και πόση απασχόληση δημιουργεί. Αυτοί προωθούν τα δικά τους συμφέροντα και καλά κάνουν. Ποιος όμως θα ασχοληθεί με το δημόσιο συμφέρον, τι συμφέρει τη χώρα;

Το μόνο σχέδιο για το μέλλον του τουρισμού -χωρίς τεκμηρίωση της σημερινής κατάστασης και εκτίμηση του τι θα συμβεί στο μέλλον- είναι και πάλι του ΣΕΤΕ, ενώ το Υπουργείο Τουρισμού, χωρίς στρατηγικό σχέδιο προχωρά σε νομοθετήματα και επιχορηγήσεις ( όχι τίποτα σημαντικό σε ότι αφορά στους πόρους που το ίδιο διαθέτει και χειρίζεται) χωρίς μπούσουλα.

Οι αναφορές περί υπερτουρισμού στη χώρα μας από επιστήμονες αλλά και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, απλά αγνοούνται όταν δεν  λοιδορούνται από «ειδικούς». Υπερτουρισμός είναι η αντίληψη που δημιουργείται στους κατοίκους ότι ο τουρισμός επηρεάζει αρνητικά τη ποιότητα της ζωής τους είτε από την «τουριστικοποίση» του τόπου στον οποίον ζουν, δηλαδή των αλλαγή των χρήσεων σε καταστήματα και κατοικίες που δεν ικανοποιούν πλέον τις ανάγκες τους αλλά τις ανάγκες των επισκεπτών, είτε από τον υπερβολικό συνωστισμό που υποβαθμίζει τη καθημερινότητα τους  με διάφορους τρόπους (θόρυβο, κυκλοφοριακό, κατάληψη δημόσιων χώρων, υπερφόρτωση υπηρεσιών κλπ) είτε και τα δύο. Υπερτουρισμό μπορεί να αισθάνονται και οι επισκέπτες και αναφέρεται στη υποβάθμιση της εμπειρίας που προκύπτει είτε από τον πολύ συνωστισμό, είτε από την αλλοίωση του προορισμού που έχει χάσει τα χαρακτηριστικά με τα οποία τον γνώρισαν ή για τα οποία είχε γίνει γνωστός.

Οι «αρνητές» του υπερτουρισμού, τουλάχιστον στην Ελλάδα, υποστηρίζουν ότι το φαινόμενο αυτό συμβαίνει για σύντομο χρονικό διάστημα, στη κορύφωση της τουριστικής περιόδου, που κυμαίνεται από ένα μέχρι τρεις-τέσσερεις μήνες και ότι την υπόλοιπη περίοδο οι προορισμοί είναι «άδειοι», δεν υπάρχει ζωή. Δηλαδή βγάζουν έναν μέσο όρο μεταξύ υψηλής και χαμηλής πίεσης, μεταξύ του “είναι αδύνατη η ζωή” και “δεν υπάρχει ζωή”, λέγοντας ότι όλα έχουν καλά. Είναι μια ιδιαίτερη «γνωμάτευση»  που τους επιτρέπει να ισχυριστούν ότι οι προορισμοί μπορούν να αντέξουν ακόμη μεγαλύτερη πίεση που φέρνει η δημιουργία και νέων κλινών (επαγγελματικών και ιδιωτικών) και επομένως προτείνουν μέσω των χωροταξικών σχεδίων συνέχιση της δόμησης ακόμη και σε περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί ως «κορεσμένες».

Όπως αγνοούνται και οι απόψεις για τη χαμηλή επίδραση του τουρισμού στην υπόλοιπη οικονομία λόγω υψηλών διαρροών που συνεχώς αυξάνονται λόγω εισαγωγών προϊόντων αγροδιατροφής, εξοπλισμού, εργατικών χεριών και επενδύσεων.

Σε ότι αφορά στη γρήγορη επέκταση των ιδιωτικών μισθώσεων κανείς δεν θυμάται πλέον τις δηλώσεις οικονομικών ιθυνοντων της ΝΔ όπως ο κ. Αλογοσκούφης που έλεγαν πόσοι αλλοδαποί θέλουν να διαχειμάζουν στην Ελλάδα. Τώρα όλοι αυτοί νοικιάζουν και νόμιμα πλέον αφού το 2014 νομιμοποίησαν τις βραχυχρόνιες μισθώσεις, χωρίς τα χρήματα να μένουν στη χώρα. Τώρα τρέχουν να βρουν λύσεις στα προβλήματα που δημιουργήθηκαν  και δεν φτάνουν.

Σε ότι αφορά στην απασχόληση και στην έλλειψη 80 χιλ εργαζόμενων, η ευθύνη είναι των εργαζομένων που δεν επιθυμούν πλέον να δουλέψουν σε συνθήκες γαλέρας για 3-5 μήνες ( τόση είναι η διάρκεια της τουριστικής περιόδου στους περισσότερους προορισμούς) και μετά…ας κάνουν ότι μπορούν. Έτσι βρέθηκε η λύσει να εισάγουμε φτηνούς ανεκπαίδευτους εργαζόμενους από χώρες της Ασίας, όπως κάναμε τα προηγούμενα χρόνια με τους ανατολικοευρωπαίους. Με αυτόν τον τρόπο προφανώς επιτυγχάνεται και ο στόχος της ποιοτικής αναβάθμισης των υπηρεσιών που είναι κυρίαρχο ζητούμενο. 

Τελευταίο επιχείρημα ήταν ότι φέρνει χρήμα ο τουρισμός. Και αυτό κατέπεσε τον Ιούλιο που μας πέρασε όπως ανακοίνωσε η Τράπεζα της Ελλάδας όπου καταγράφηκε μείωση εισπράξεων παρά την αύξηση των αφίξεων. Και όλοι κάνουν ότι δεν βλέπουν ότι εδώ και είκοσι χρόνια που η Τράπεζα της Ελλάδας παρέχει στατιστικά δεδομένα, η ημερήσια δαπάνη σε σταθερές (αποπληθωρισμένες) τιμές μειώνεται παρά τη ταχύτατη αύξηση των κλινών πολυτελείας.

Και κανείς βέβαια δεν αναρωτήθηκε ποιο είναι μέχρι σήμερα το κρυφό κόστος (οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό) για να επιτευχθούν όλα αυτά. Ποια είναι η απόσβεση των υποδομών που λειτουργούν μόνο λίγους μήνες, ποιο το κόστος για πρόσθετες υποδομές, ποιο το κόστος από την υποβάθμιση του τοπίου και των πόρων, ποιο το κόστος από την υποβάθμιση της καθημερινότητας.

Και γιατί παρ’ όλα αυτά το Χωροταξικό επιμένει στη τουριστική μεγέθυνση χωρίς όρια; Γιατί χρειάζονται σύνθετα καταλύματα, ΕΣΧΑΣΕ, …..που αλλοιώνουν εκτός από το τοπίο και τη φύση του ελληνικού τουρισμού, της μικρής κλίμακας, της εμπλοκής με τη κοινωνία, δηλαδή τον τουρισμό για τον οποίο μας προτίμησαν τόσες γενιές επισκεπτών;

Που είναι το σχέδιο για ουσιαστικές μεταβολές στο προσφερόμενο τουριστικό προϊόν που να αξιοποιεί και όχι απλά να χρησιμοποιεί και να καταναλώνει το ξεχωριστό ελληνικό τοπίο, το πολιτισμό -υλικό και άυλο – τη παραγωγική μας παράδοση παράγοντες υπηρεσίες υψηλής ποιότητας και υψηλής προστιθέμενης αξίας χρησιμοποιώντας εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό; Γιατί δεν σχεδιάζουμε με βάση την ανάδειξη της τοπικής ταυτότητας ώστε να μπορούμε να προσφέρουμε διαφορετικές, μοναδικές εμπειρίες στους επισκέπτες μας, διατηρώντας ταυτόχρονα τους τόπους μας για τους οποίους είμαστε περήφανοι;

Που είναι το σχέδιο για τη βιώσιμη μετάβαση του τουριστικού προϊόντος όταν βλέπουμε να σώζεται το νερό στα νησιά για να γεμίζουν οι πισίνες, να δημιουργούνται κυκλοφοριακά προβλήματα σαν αυτά των μεγάλων πόλεων αντί να έχουν υιοθετηθεί ήπιοι τρόποι βιώσιμης κινητικότητας, να αυξάνονται οι ανάγκες σε ενέργεια, να γεμίζουν οι προορισμοί από σκουπίδια κάθε μορφής;

Το Ειδικό Χωροταξικό Σχέδιο δεν δίνει καμία απάντηση στις ερωτήσεις αυτές, απομακρύνοντας την Ελλάδα από το μονοπάτι του βιώσιμου τουρισμού σε μια βιώσιμη χώρα.  

 

Γιάννης Σπιλάνης

Καθηγητής, Τμήμα Περιβάλλοντος - Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Διευθυντής Εργαστηρίου Τοπικής & Νησιωτικής Ανάπτυξης ( https://llid.aegean.gr/)

Διευθυντής Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου ( http://tourismobservatory-n.ba.aegean.gr/)