Προτάσεις για Χωροταξικό Σχέδιο Σερίφου

 

Οι προτάσεις για τις χωροταξικές ρυθμίσεις πρέπει να αντανακλούν στο χώρο τις αποφάσεις της τοπικής κοινωνίας για την ανάπτυξη του τόπου. Μέσα από τις χωροταξικές ρυθμίσεις που θα προταθούν θα πρέπει να επιλυθούν τα υφιστάμενα προβλήματα που έχουν χωρική διάσταση και να  προβλεφθεί η δυνατότητα υλοποίησης των δράσεων και έργων που θα στοχεύουν στη πραγμάτωση του αναπτυξιακού οράματος Σε αυτό στόχευε το ερωτηματολόγιο «Τι Ανάπτυξη Εχουμε, τι Ανάπτυξη Θέλουμε» που διακινήθηκε στη Σέριφο με την ευκαιρία της μελέτης που μας είχε αναθέσει ο Δήμος. Το σύνολο της μελέτης είναι δημόσια διαθέσιμο (https://tourismobservatory-n.ba.aegean.gr/index.php/erevnes/serifos-2/)

Η μελέτη, όπως και το ερωτηματολόγιο είχε δύο σκέλη:

- τι ανάπτυξη έχουμε που συμπεριλαμβάνει και τα προβλήματα που υπάρχουν

- τι ανάπτυξη θέλουμε που καταλήγει στους κύριους άξονες δράσης

 

Ποια είναι τα σημαντικά σημεία, ευρήματα, συμπεράσματα της μελέτης

Προβλήματα από τη μέχρι τώρα ανάπτυξη:

-          Μεγάλη εποχικότητα τουρισμού με τουριστική περίοδο 4 μηνών (60% των αφίξεων Ιούλιο και Αύγουστο και 25% Ιούνιο και Σεπτέμβριο) που εστιάζεται στο κλασσικό προϊόν των 3S (ήλιος, άμμος, θάλασσα).

-          Μεγάλο αριθμό κλινών (επαγγελματικών και ιδιωτικών) που αντιστοιχούν σε 7,3 φορές τον αριθμό των κατοίκων όταν οι 3 κλίνες ανά κάτοικο αποτελούν όριο λήψης μέτρων με βάση τα όρια ΕΚΕΦΙ του ΥΠΕΝ

-          Μεγάλο αριθμό διανυκτερεύσεων (εκτιμούνται σε 350 χιλιάδες με βάση τις αφίξεις) που αντιστοιχούν σε 2,8 διανυκτερεύσεις ανά κάτοικο, όταν το όριο χωρητικότητας κατά το ΥΠΕΝ είναι 2

-          Ιδιαίτερα υψηλή αντιστοιχία δόμησης ανά άτομο είναι 385 τμ/κάτοικο όταν κατά το ΥΠΕΝ το όριο είναι 40-80 τμ/κάτοικο.

-          Υπερτουρισμός σε Λιβάδι -Χώρα για 45 ημέρες με θέματα υψηλής κυκλοφορίας, θορύβου, έλλειψη χώρων στάθμευσης, έλλειψη χώρου (πεζοδρομίου) ασφαλούς μετακίνησης, λόγω υπερσυγκέντρωσης των υπηρεσιών που εξυπηρετούν τουρίστες και μόνιμους κατοίκους στη περιοχή και της αύξησης των κατοικιών μακριά από αυτές (εκτός οικισμού).

-          «Αναρχη» κατάσταση στις δημοφιλείς παραλίες (Γάνεμα, Βαγιά, Κουταλάς, Μέγα Λιβάδι, Συκαμία, Ψιλή Αμμος) λόγω έλλειψης θέσεων παρκαρίσματος

-          Προβλήματα στην υδροδότηση/επάρκεια νερού λόγω της αυξανόμενης συνολικής κατανάλωσης και της ιδιαίτερα αυξημένης ζήτησης στις εκτός οικισμού περιοχές (πισίνες, κήποι, σπατάλη νερού). Κίνδυνος των βασικών πηγών της περιοχής Λιβαδιού-Ράμου λόγω της ανεξέλεκτης ανάπτυξης οχλουσών δραστηριοτήτων και ανεξέλεγκτης απόθεσης αποβλήτων στη περιοχή της Νόχτας. Υποβάθμιση μικρών υγροτόπων που ενισχύουν τα αποθέματα νερού.

-          Αυξημένοι κίνδυνοι ζημιών από φυσικά φαινόμενα όπως νεροποντές λόγω της χρήσης των χειμάρρων ως δρόμων και της έλλειψης υποδομών διευθέτησης νερών σε περιοχές όπως το Λιβάδι και τα Λειβαδάκια, Συκαμία και Μ.Λιβάδι από τη παρεμπόδιση της ροής νερών προς τη θάλασσα λογω δόμησης και φραξίματος των φυσικών διόδων.

-          Αλλοίωση τοπίου από την εκτός οικισμού δόμηση με κτίσματα που δεν συνάδουν με τον περιβάλλοντα χώρο (πολλές φορές διώροφα «αξιοποιώντας» τη κλίση του εδάφους και την έλλειψη ελέγχων), υπόσκαφων, πισίνων, διάνοιξη αυθαίρετων δρόμων, γκρέμισμα αναβαθμίδων και καταστροφή μονοπατιών, φύτεμα με μη τοπικά είδη κλπ

-          Κίνδυνοι απώλειας παραλιών από κτίσματα ή άλλες κατασκευές (τοιχία, δρόμοι) και χρήσεις πάνω στην άμμο και κοντά στη θάλασσα (θα έπρεπε η αδόμητη ζώνη να έχει πλάτος τουλάχιστον 100 μέτρων, ώστε να συμμορφώνεται με τις επιταγές του Πρωτοκόλλου για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Παράκτιων Ζωνών της Μεσογείου, το οποίο έχει κυρωθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά όχι από την Ελλάδα) όπως στα Λειβαδάκια, στο Καράβι, στη Βαγιά, στο Λιβάδι

-          Κίνδυνος πλήρους απώλειας των περιορισμένων πεδινών εκτάσεων λόγω επέκτασης της δόμησης σε αυτές αντί στους γύρω λόφους

-          Κατάρρευση , της δημογραφίας, της οικονομικής και κοινωνικής ζωής των παλαιών οικισμών (Παναγιά, Γαλανή, Καλλίτσος, Πύργος, Μ.Χωριό και σε σημαντικό βαθμό της Χώρας ειδικά στις περιοχές που βρίσκονται σε απόσταση από το δρόμο) που επιδεινώνεται από την έλλειψη υπηρεσιών προς κατοίκους και επισκέπτες.

-          Ελλειψη κατοικιών για τους δημόσιους λειτουργούς και «νέους» κατοίκους λόγω της μετατροπής της χρήσης τους σε τουριστικές.

 

Το δημογραφικό αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα για τη βιωσιμότητα του νησιού και αποτυπώνει το πρόβλημα της χαμηλής ελκυστικότητας. Η μέχρι σήμερα τουριστική μεγέθυνση δεν κατάφερε να αναστρέψει τη τάση παρά τις θέσεις εργασίας που δημιούργησε στην οικοδομή. Το καλοκαίρι είναι αφόρητο, ειδικά σε όσους εργάζονται στον τουρισμό με απίστευτα ωράρια, και ο χειμώνας το ίδιο αφόρητος λόγω «νέκρας» ενισχύοντας την ευθραυστότητα του. Οι επιχειρήσεις κλείνουν, επιχειρηματίες και εργαζόμενοι φεύγουν γιατί το νησί δεν δίνει ούτε επαρκή εισοδήματα, ούτε καλές συνθήκες ζωής. Αυτό το μοντέλο έφτασε στα όρια του έχοντας δώσει σημαντικά πράγματα στο νησί και στους κατοίκους του συγκρίνοντας αντικειμενικά και όχι συναισθηματικά με τη Σέριφο του 1970.

 

Τι ανάπτυξη θέλουμε; Στόχοι:

(α) Παραγωγικός: η διατήρηση και ανάδειξη της ταυτότητας του νησιού σε ότι αφορά στη φυσική, πολιτιστική και παραγωγική κληρονομιά για δημιουργία δραστηριοτήτων υψηλής προστιθέμενης αξίας με εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό. Πιο συγκεκριμένα:

o   Η ανάδειξη της μεταλλευτικής ιστορίας και φυσιογνωμίας του νησιού με συντήρηση και ανάδειξη των τοπόσιμων και της ευρύτερης μεταλλευτικής ζώνης  (μελέτη ΕΜΠ) και ευρύτερα των σημείων  γεωλογικού ενδιαφέροντος (σπήλαιο)

o   Η ανάδειξη του άυλου και υλικού πολιτισμού του νησιού (μουσική, τραγούδια, χοροί, ενδυμασίες, γαστρονομία με στήριξη της τοπικής παραγωγής) μέσα από την ένταξη της «Καπετανίας» στον εθνικό κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς   

o   Η ανάδειξη των μονοπατιών για την ανακάλυψη της «αλλης Σερίφου» σε συνδυασμό με την ανάδειξη της μυθολογίας (Δανάη, Περσέας, βάτραχος κλπ), της ιστορίας, των εκκλησιών (συμπεριλαμβανόμενης της ΙΜ Ταξιαρχών), των μνημείων (πχ. Ασπρος Πύργος, Φάρος, Μύλοι, Ταβλόμυλος, νερόμυλος κλπ), της αγροτικής αρχιτεκτονικής, των επαγγελμάτων, των οικογενειών, της χλωρίδας και της πανίδας του νησιού

o   Η διατήρηση της ελεύθερης πρόσβασης και της ποιότητας των παραλιών, μικρών και μεγάλων, χωρίς της αλλοίωσης της φυσιογνωμίας τους

o   Η προστασία και ανάδειξη της Χώρας και των μνημείων της  

o   Η αξιοποίηση των λιμενικών εγκαταστάσεων και του θαλάσσιου χώρου (συμπεριλαμβανόμενης και της θαλάσσιας προστατευόμενης περιοχής) για ανάπτυξη θαλάσσιου, τουρισμού, αλιευτικού τουρισμού, ναυταθλητισμού, καταδύσεων κλπ

 

(β) ποιότητας ζωής για κατοίκους και επισκέπτες: διατήρηση καλών συνθηκών ζωής, υψηλού επιπέδου υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος και επάρκεια φυσικών πόρων:

o   Η επάρκεια νερού και η σωστή διαχείριση στερεών και υγρών αποβλήτων

o   Η ύπαρξη αθλητικών εγκαταστάσεων

o   Η ύπαρξη χώρων για πολιτιστικές εκδηλώσεις και ψυχαγωγία χειμώνα και καλοκαίρι

o   Η ύπαρξη ικανοποιητικής εσωτερικής συγκοινωνίας και εξωτερικής επικοινωνίας όλο το χρόνο

o   Η σωστή λειτουργία των δομών υγείας για μονίμους κατοίκους και επισκέπτες καθώς και του συστήματος έκτακτων διακομιδών

o   Η σωστή λειτουργία των υποδομών παροχής ενέργειας

o   Η ύπαρξη κατάλληλων κτιριακών εγκαταστάσεων για τη σωστή λειτουργία των σχολείων όλων των βαθμίδων και της προσχολικής εκπαίδευσης

o   Η σωστή λειτουργία των τηλεπικοινωνιών και η υψηλή ταχύτητα του internet

o   H ύπαρξη κατάλληλων χώρων για την αποθήκευση του εξοπλισμού για έκτακτες ανάγκες  

Ταυτόχρονα θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ανάγκες που προκύπτουν από την εφαρμογή του προγράμματος GReco Islands του όποιου το Τοπικό Σχέδιο Δράσης (ΤΠΔ) θα πρέπει να είναι συμβατό με το τοπικό Χωροταξικό Σχέδιο

 

Προτάσεις - Λύσεις :

-          Μεταφορά λιμανιού στο Τσιλιπάκι και σύνδεση του με περιφερειακούς δρόμους ώστε να αποφεύγεται η διαμπερής κίνηση από Λιβάδι και Χώρα (κατασκευή ανατολικής παράκαμψης) ώστε να είναι εφικτό να γίνεται πεζοδρόμηση τουλάχιστον για κάποιες ώρες της ημέρας.

-          Δημιουργία πάρκου οχλουσών δραστηριοτήτων στον όρμο του Τσιλιπακιού και σταδιακή μεταφορά εκεί αυτών από τη Νόχτα

-          Εργα για την ανάσχεση της ταχύτητας απορροής των νερών της βροχής που θα συμβάλλει στη μείωση κινδύνου πλημμυρών και στον εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα

-          Ελεγχος της εκτός σχεδίου δόμησης με υιοθέτηση της αρχής της συμπαγούς πόλης, με πολεοδόμηση και αύξηση των ορίων των οικισμών εκτός των πεδινών/γόνιμων περιοχών που εκτός από το ότι είναι κατάλληλες για καλλιέργειες είναι επικίνδυνες για πλημμύρες επειδή βρίσκονται κοντά σε ρέματα, ενώ καταστρέφουν τον υδροφόρο ορίζοντα. Ο περιορισμός αυτός θα μειώσει την ανάγκη για συνεχή επέκταση των δικτύων (δρόμοι, παροχή ενέργειας, συλλογή απορρήτων, διάχυση αποβλήτων) που συνεπάγεται υψηλό κόστος δημιουργίας και συντήρησης.

Πρόταση: Να επιτρέπεται (α) η πρώτη κατοικία μονίμων κατοίκων στη ζώνη (250μ) των οικισμών,  (β) οι αυτόνομες από δίκτυα κατοικίες ισόγειες μέχρι 150 τμ ή και καταλύματα μέχρι 30 δωματίων χωρίς αλλοίωση του περιβάλλοντα χώρου, (γ) μικρά καταλύματα σε αγροτικές εκμεταλλεύσεις και μονάδες μεταποίησης αγροτικών προϊόντων (αγροτουρισμός), (δ) επανάχρηση υφιστάμενων αγροτικών κτισμάτων  και (ε) κοινωνική κατοικία για δημόσιους λειτουργούς και εγκατάσταση νέων ατόμων χωρίς κατοικία.

-          Διατήρηση τουλάχιστον ή και αυστηροποίηση των διατάξεων του ΠΔ 930/24-10-2002 ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι νέες ανάγκες για την αντιμετώπιση της ευαλωτότητας του νησιού λόγω αύξησης της τουριστικής πίεσης και των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής.

-          Οριοθέτηση των βασικών καλλιεργούμενων εκτάσεων και διασφάλιση της γεωργικής γης ως φυσικού πόρου. Προώθηση φύτευσης μελισσοκομικών φυτών και άλλων φυτών πχ. χαρουπιών φραγκοσυκιών, συκιών, αμυγδαλιών, αρωματικών φυτών κλπ που έχουν ελάχιστη ή καμία καλλιεργητική φροντίδα και η συντήρηση και επέκταση των υφιστάμενων ελαιώνων, αμπελώνων, εσπεριδοειδών κλπ που συγκρατούν το χώμα και το νερό ενώ μπορούν να αξιοποιηθούν παραγωγικά. Κατάρτιση ολοκληρωμένου σχεδίου για ενεργή και παθητική πυροπροστασία των φυσικών εκτάσεων και των περιαστικών και εκτός οικισμού κατοικιών

-          Οργάνωση της υφιστάμενης μικρής πλέον κτηνοτροφικής παραγωγής με τη δημιουργία των αναγκαίων εγκαταστάσεων και έλεγχο των αδεσποτων ζώων

-         Ανάπτυξη δραστηριοτήτων συμπληρωματικών με τη γεωργία και κτηνοτροφία

-         Ελεγχος της μετατροπής κατοικιών σε ιδιωτικά καταλύματα και κατασκευή κοινωνικής κατοικίας

-         Προστασία και ανάδειξη δημόσιων χώρων και κατασκευή χώρων αναψυχής και αθλητισμού

-         Δημιουργία Κέντρου ανάδειξης της τοπικής ιστορίας και γραφείου πληροφόρησης επισκεπτών

-         Δυνατότητα εγκαταστάσεων αυτοπαραγωγής ρεύματος στους μη παραδοσιακούς οικισμούς και στις κατοικίες, επιχειρήσεις, εγκαταστάσεις κάθε είδους εκτός οικισμού

-         Εγκατάσταση πράσινων σημείων και δημιουργία άλλων εγκαταστάσεων που θα στοχεύουν στη κυκλική οικονομία (ΣΦΗΟ, ανακύκλωση υφασμάτων, απόθεσης βιοαποβλήτων, κλπ)

-         Υλοποίηση έργων βιώσιμης κινητικότητας με επικαιροποίηση του ΣΒΑΚ

-         Δημιουργία δημόσιων βρυσών με πιστοποιημένο νερό

-         Οριοθέτηση, προστασία και φυσική αναγέννηση/αποκατάσταση ρεμάτων και μικρών υγροτόπων

-         Δημιουργία μικρών συλλογικών συστημάτων διαχείρισης αποβλήτων και διάθεσης επεξεργασμένου νερού στον υδροφόρο ορίζοντα ή για πότισμα

-         Αποκατάσταση κατεστραμμένων και εγκαταλειμμένων μονοπατιών & πιστοποίηση τους με βάσει εθνικά και ευρωπαϊκά πρότυπα

-         Δημιουργία σε δημόσιο χώρο των παραλιών των αναγκαίων ελαφρών εγκαταστάσεων για την απόκτηση γαλάζιας σημαίας. Αυστηρή οριοθέτηση της πρόσβασης στις παραλίες με αυτοκίνητα.

-         Κατασκευή χώρων (αποθηκών) για αποθήκευση υλικού δημοσίου συμφέροντος (έκτακτες ανάγκες)

Με δεδομένο ότι η Σέριφος έχει υπερβεί τη ΦΙ με βάση τους δείκτες που έχει θέσει το ΥΠΕΝ στις προδιαγραφές προς τους μελετητές σε ότι αφορά τη μελέτη εκτίμησης Φέρουσας Ικανότητας (ΕΚΕΦΙ) και κατά συνέπεια το νησί δεν είναι βιώσιμο-, θα πρέπει τα σενάρια να εστιαστούν στον μετριασμό των παραγόντων στους οποίους οφείλεται αυτή ή κατάσταση. Αντίθετα τα σενάρια που προτάθηκαν ,ακόμη και αυτό της ήπιας ανάπτυξης», θα συμβάλει στην όξυνση τους (με την αύξηση της δόμησης παντού και μάλιστα εκτός οικισμού) με τη δήθεν αποσυμφόρηση της κορεσμένης περιοχής Λιβαδίου-Χώρας (γενικά αποδεκτό) μέσα από την ανάπτυξη άλλων «πόλων» με την ελπίδα ότι στο κοντινό ή απώτερο μέλλον θα αποκτήσουν καταστήματα και άλλες υπηρεσίες εξυπηρέτησης των αναγκών των κατοίκων των περιοχών αυτών ώστε να μην έρχονται σε Λιβάδι-Χώρα. Πάντως αν δεν κατασκευαστεί άλλο λιμάνι, αυτό δεν είναι εφικτό.

 

Σε ότι αφορά στην αξιολόγηση των σεναρίων, που ας το επαναλάβουμε θα πρέπει να γίνει με βάση τα κριτήρια βιωσιμότητας και ΦΙ, θα πρέπει να αναμορφωθεί ριζικά.  

 

Γιάννης Σπιλάνης

Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου

Διευθυντής Εργαστηρίου Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης και Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού

Πρόταση για ένα σχέδιο δράσης[1] για την ανάταξη της ΔΕ Αμανής

 

 

Η οικονομική και δημογραφική συρρίκνωση περιοχών είναι συνέπεια της χαμηλής ελκυστικότητας τους για διατήρηση ή εγκατάσταση νέων επιχειρήσεων και διατήρηση ή και προσέλκυση πληθυσμού που λειτουργεί με μορφή χιονοστιβάδας, όπου συνήθως η αρχή γίνεται από την ανάγκη για εξεύρεση μιας ικανοποιητικής και με προοπτικές εργασίας που οδηγεί σε μετανάστευση εντός (στη καλύτερη περίπτωση) ή εκτός νησιού και χώρας. Η Χίος παραδοσιακά είχε και διατηρεί και την επιλογή της ναυτιλίας, με ότι αυτό συνεπάγεται για το δημογραφικό του νησιού διαχρονικά. Η ΔΕ Αμανής είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα περιοχής που έχει συρρικνωθεί σε τέτοιο βαθμό που θεωρείται από πολλούς στη Χίο ως μη αναστρέψιμη με αποτέλεσμα, παρά τα προεκλογικά ευχολόγια, όχι απλά να μην αναλαμβάνεται καμία ολοκληρωμένη δράση βασισμένη σε μεσο-μακροπρόθεσμο σχέδιο, αλλά να μην γίνονται ούτε οι στοιχειώδεις παρεμβάσεις που είναι αναγκαίες για την επιβίωση του σημερινού πληθυσμού.

Τα θέματα ελκυστικότητας της Αμανής τέθηκαν τόσο στο ψήφισμα της Επιτροπής (11/11) όσο και κατά τη συζήτηση που έγινε στα Αγιάσματα στις 16/11.

Τα θέματα αυτά ομαδοποιούνται στις δύο κατηγορίες:

Α. Ποιότητας ζωής που δίνει έμφαση στη δημιουργία των προϋποθέσεων για συγκράτηση αλλά και αύξηση του πληθυσμού κυρίως με ενεργούς κατοίκους

Β. Ανάπτυξης – απασχόλησης που δημιουργεί τις προϋποθέσεις για παραμονή ή και προσέλκυση ενεργού και σχετικά νέου σε ηλικία ανθρώπινου δυναμικού

 

Στη συζήτηση από την αρχή ως κρίσιμο θέμα αναδείχτηκε η ανάγκη συντονισμού από ένα άτομο που θα ασχολείται επαγγελματικά με το θέμα υλοποιώντας τις αποφάσεις του συλλογικού οργάνου. Το άτομο αυτό κατά προτίμηση πρέπει να έχει τα χαρακτηριστικά του «συμβούλου ανάπτυξης» που θα λειτουργεί ως εμψυχωτής των ανθρώπων της τοπικής κοινωνίας, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει με τη βοήθεια των εκπροσώπων της Τοπικής , της ΑΜΚΕ και της ΚΟΙΝΣΕΠ να προωθεί τα θέματα σε επίπεδο Δήμου και Περιφέρειας.

Πρόταση σε ότι αφορά στο σύμβουλο ανάπτυξης:

1^ο σενάριο: η ΕΤΑΧ θα προκηρύξει στο επόμενο διάστημα πρόγραμμα 18μηνης απασχόλησης. Μπορεί η ΑΜΚΕ ή και η ΚΟΙΝΣΕΠ να ζητήσουν άτομα προσδιορίζοντας τις ειδικότητες.

2^ο σενάριο: να χρηματοδοτηθεί άμεσα η πρόσληψη από χορηγό λόγω του κατεπείγοντος του θέματος

Επιθυμητά χαρακτηριστικά: Επειδή είναι ιδιαίτερα κρίσιμο οι φορείς της Αμανής να εστιαστούν στην υλοποίηση δράσεων, μικρών και μεγαλύτερων, με βάση ένα ολοκληρωμένο και συνεχώς αναπροσαρμοζόμενο σχέδιο, κάτι που η αυτοδιοίκηση δεν γνωρίζει να κάνει, χρειάζεται περισσότερο ένα άτομο που γνωρίζει θεωρητικά τα θέματα της τοπικής ανάπτυξης, ενώ ταυτόχρονα γνωρίζει τον τόπο και τους ανθρώπους του και είναι σε θέση να τους εμψυχώσει για να Τολμήσουν να υπερβούν τους εαυτούς τους και τις συνήθειες τους ενώ παράλληλα θα τους πείσει να συνεργαστούν ώστε να συμφωνήσουν στο «τι ανάπτυξη θέλουν» και για το πως θα πετύχουν τους στόχους τους. Ταυτόχρονα θα προσδιορίζει τα έργα που είναι αναγκαία και θα δίνει στους τοπικούς φορείς την αναγκαία πληροφόρηση για να τα διεκδικούν από τους αυτοδιοικητικούς και άλλους φορείς για να τα υλοποιούν με βάση τις αρμοδιότητες και τους πόρους που χειρίζονται. Για το λόγο αυτό:

-          Πρέπει οπωσδήποτε να υπάρξει ένα άτομο με τη σχετική κατάρτισης και δεξιότητες διαβούλευσης που θα αναλάβει επαγγελματικά να φέρει το έργο σε πέρας

-          Πρέπει να υπάρξουν συζητήσεις με τους άμεσα ενδιαφερόμενους ώστε να είναι ενεργοί υποστηρικτές του σχεδίου

Σε πολλές περιπτώσεις λύσεις στα προβλήματα δεν θα πρέπει να αναζητηθούν υποχρεωτικά μέσα στα όρια της ΔΕ Αμανής, αλλά είτε στις γειτονικές περιοχές με παρόμοια προβλήματα όπως πχ η ΔΕ Καρδαμύλων με την οποία μοιράζονται τον ίδιο ορεινό όγκο είτε ολόκληρο το νησί στα πλαίσια δράσεων όπως το Γεωπάρκο Χίου και για τα μονοπάτια που διασχίζουν ολόκληρο το νησί. Αλλωστε και η τουριστική εικόνα και προώθηση είναι δύσκολο να γίνει για ένα τμήμα του νησιού. Όμως έχοντας αυτό κατά νου, στη συνέχεια γίνεται μια πρώτη προσπάθεια σύντομης παρουσίασης των θεμάτων που θεωρούμε ότι θα πρέπει να συγκροτήσουν το βασικό πλαίσιο ενός τοπικού σχεδίου ανάπτυξης.

 

Α. Θέματα Ανάπτυξης – Απασχόλησης

-          Δικτύωση επιχειρήσεων με αντικείμενο τον τουρισμό ευεξίας (Δράση 1.3.1 ΤΑΠΤΟΚ και δράσεις 2.3 και 4.2 Leader). Με κέντρο το υδροθεραπευτήριο που θα αναβαθμιστεί, τα μονοπάτια,  τον υλικό και άυλο πολιτισμό της περιοχής (που πρέπει να καταγραφεί και να αναδειχθεί), τα τοπικά προϊόντα και τις διατροφικές συνήθειες της περιοχής, η περιοχή (αλλά και το σύνολο του νησιού) μπορεί να αναδειχθεί σε πρότυπο προορισμό ευεξίας για τους επισκέπτες όπου τους υποδέχονται κάτοικοι που ζουν καλά και ευχαριστημένοι. Δημιουργία στη Βολισσό ενός κέντρου συντονισμού και ενημέρωσης για τα αξιοθέατα της περιοχής μέσω ενός κέντρου διήγησης της τοπικής ιστορίας, οργάνωσης δραστηριοτήτων, αλλά και παροχής υπηρεσιών προς τους επισκέπτες. Οι επιχειρήσεις που θα συμμετάσχουν στο δίκτυο θα πρέπει, μέσα από την αντίστοιχη εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού τους, να υποστηριχθούν ώστε σταδιακά να αποκτήσουν ένα σήμα τοπικής ποιότητας και υπευθυνότητας γεγονός που σημαίνει ότι χρησιμοποιούν το κατά δυνατόν τοπικά προϊόντα, συνεργάζονται με τοπικές επιχειρήσεις, «φροντίζουν» το περιβάλλον και ικανοποιούν τους εργαζόμενους τους, ενώ ταυτόχρονα είναι κερδοφόρες.   

 

-          Μονοπάτια (δράση 6.1 Leader): ένταξη του δικτύου μονοπατιών της Αμανής και του ευρύτερου δικτύου που συνδέει τη περιοχή με τις άλλες περιοχές ενδιαφέροντος του νησιού για να αποκτήσουν διεθνή πιστοποίηση

 

-          Μαρίνα: ανάδειξη ως τμήμα δικτύου ανάπτυξης θαλάσσιου τουρισμού για έμπειρους ιστιοπλόους με δεδομένη τη μεγάλη απόσταση των γειτονικών νησιών τόσο προς νότο (Σάμο-Ικαρία), δυσμάς (Σποράδες) και βορά (Λέσβο, Λήμνο, Αη Στράτη). Σύνδεση με το ρόλο των Ψαρών ως περάσματος των σκαφών στην αρχαιότητα (αρχαιολογικός χώρος Αρχονταρίκι) λόγω ευνοϊκών ρευμάτων.

 

Κτηνοτροφία: Εισαγωγή χιώτικου πρόβατου με σταδιακή μείωση των κατσικιών και έμφαση στη τυποποίηση του παραγομένου γάλακτος ώστε να υπάρχει υπεραξία και να είναι εφικτή η κερδοφορία των κτηνοτρόφων. Δεδομένου ότι το μεγάλο αγκάθι σε όλη τη διαδικασία είναι το κόστος διατροφής των ζώων που οδηγεί στην ανεπιτήρητη βόσκηση με ότι αυτό συνεπάγεται για τις γειτονικές καλλιέργειες και για το περιβάλλον (απαγορεύεται ρητά ειδικά σε μια καμένη έκταση), χρειάζεται να ληφθούν μέτρα για τη παραγωγή τοπικά ζωοτροφών.

 

-          Ενίσχυση της Μεταποίησης (Δράση 3.1 ΤΑΠΟΤΟΚ) των πρώτων αγροτικών υλών για δημιουργία τοπικών ετικετών (brand) όπως έχει ήδη γίνει για το κρασί μέσα από σχετικές χρηματοδοτούμενες δράσεις

 

-          Δυνατότητα απασχόλησης (Δράση 3.2 ΤΑΠΤΟΚ) όλο το χρόνο (ειδικά για οικονομικούς μετανάστες ως κίνητρο για παραμονή όλο το χρόνο) μέσω ευκαιριών πολυαπασχόλησης σε διαφορετικές δραστηριότητες

 

-          Αγροτικές Καλλιέργειες: όπως αναφέρθηκε προηγούμενα η περιοχή προσφέρεται για συγκεκριμένα ήδη καλλιεργειών που να έχουν αντοχή στις συνθήκες της περιοχής (πχ κλήματα, τσικουδιές, φραγκοσυκιές, χαρουπιές, συκιές, μελισσοκομικά, αρωματικά κλπ φυτά με βάση υπάρχουσες μελέτες από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου (Biobus) και το Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης & Φυτογενετικών Πόρων, ΕΛΓΟ-Δήμητρα). Θα πρέπει να αξιοποιηθεί το πρόγραμμα για Νέους Αγρότες, ενώ θα πρέπει να αξιοποιηθεί το πλαίσιο για δημιουργία πολυλειτουργικών αγροκτηματων.

Η αντιμετώπιση του προβλήματος των μικρών κλήρων θα μπορούσε να εξεταστεί στο πλαίσιο αναδασμού τώρα που από τη μια μεριά η ύπαρξη του κτηματολογίου δίνει την αναγκαία πληροφορία και από την άλλη έχει εκλείψει η γενιά που ήταν συνδεδεμένη με τα κτήματα των προγόνων. 

 

Β. Θέματα Ποιότητας Ζωής:

-          Αντιμετώπιση συνεπειών από τη φωτιά: πέρα από το ότι θα πρέπει να δοθούν οι αποζημιώσεις σε όσους έχουν πληγεί άμεσα, η διαχείριση του περιβάλλοντος μετά μια τόσο μεγάλης έκτασης φωτιά σε συνδυασμό με την ανάγκη πρόληψης απαιτεί σειρά δράσεων που θα πρέπει να εντάσσονται σε μια ολοκληρωμένη στρατηγική που να αφορά τους υδάτινους πόρους, την αγροτική παραγωγή, το τοπίο, τον τουρισμό.

 

-          Υγεία: Η ενίσχυση του πολυδύναμου Ιατρείου Βολισσού είναι μονόδρομος  ώστε να ενισχυθεί η ασφάλεια κατοίκων και επισκεπτών

 

-          Παιδεία: τη μείωση του αριθμού των μαθητών στα σχολεία της Βολισσού ενισχύει η αδυναμία της πολιτείας να καλύψει όλες τις ανάγκες από την αρχή του σχολικού έτους.

 

-          Κοινωνικές και άλλες Υπηρεσίες (Δράση 3.1 Leader): θα πρέπει να βρεθεί το σχήμα ώστε το τοπικό ΚΕΠ να μπορεί να λειτουργεί ως σημείο εξυπηρέτησης των πολιτών χωρίς αυτοί να χρειάζεται να μετακινούνται με την ανάπτυξη των βασικών κοινωνικών υπηρεσιών

 

-          Συνδεσιμότητα: Η βελτίωση της συνδεσιμότητας είναι κρίσιμο θέμα και αφορά τόσο τις συγκοινωνίες όσο και τις τηλεπικοινωνίες (Δράση 4.1).

Σε ότι αφορά τη βελτίωση της οδικής σύνδεσης της ευρύτερης περιοχής, προτείνεται αντι της νέας διάνοιξης από Κλειδού που θα είναι ιδιαίτερα ακριβή και προβληματική ως προς το περιβάλλον (νερά περιοχής) να προτιμηθεί η ολοκλήρωση της σύνδεσης Αναβάτου-18^ου χιλιόμετρου που έχει πολλαπλά οφέλη: αποσυμφορεί τον Βροντάδο, ειδικά από τα μεγάλα αυτοκίνητα (πούλμαν, λεωφορεία, φορτηγά, αυτοκίνητα τροφοδοσίας και ταυτόχρονα δίνει άμεση πρόσβαση από βορά προς κεντρική και νότιο Χίο, ενώ επιτρέπει τη δημιουργία βιώσιμης λεωφορειακής γραμμής που θα συνδέει Καρυές- Ν.Μονή- Αυγώνυμα – Ανάβατο - Βολισσό που θα έχει μεγαλύτερη κίνηση. Θα πρέπει να εξεταστεί κατά πόσο τις ανάγκες της περιοχής για δημόσια συγκοινωνία μπορεί να εξυπηρετεί μικρότερων διαστάσεων λεωφορείο.

Σε ότι αφορά τις τηλεπικοινωνίες, θα πρέπει να υπάρξει ενίσχυση του σήματος σε όλες τις περιοχές για να μπορούν οι βελτιώσεις που γίνονται στη παροχή υπηρεσιών εξ αποστάσεως να είναι εφικτές και σε αυτές τις δυσπρόσιτες περιοχές.

 

-          Νερό (δράση 6.2 leader): Η σωστή διαχείριση του νερού ώστε να υπάρχει επαρκής ποσότητα και καλή ποιότητα τόσο για κατοίκους και επισκέπτες όσο και για αγροτική χρήση. Η αύξηση του νερού στους υδροφόρους της περιοχής προϋποθέτει μικρά έργα συγκράτησης της ροής για εμπλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα καθώς και φυτεύσεις -ειδικά στις περιοχές που κάηκαν και αποκαλύφθηκαν οι παλιές αναβαθμίδες – με είδη που μπορούν να αποδώσουν και αξιοποιήσιμα προϊόντα (κλήματα, τσικουδιές, φραγκοσυκιές, χαρουπιές, συκιές, μελισσοκομικά φυτά κλπ)

 

-          Βιολογικός Καθαρισμός: Να επανέλθει το σχέδιο που σταμάτησε λόγω διαφωνιών για τον τόπο εγκατάστασης.  

 

-          Αναπλάσεις οικισμών (Δράσεις 1.1.1, 1.1.3, 1.3.2  του ΤΑΠΤΟΚ) & αξιοποίηση οικιών για ενοικίαση: η βελτίωση των υποδομών για την εξυπηρέτηση των κατοίκων μπορεί να ενισχύσει τη ροή τουριστών σε αυτούς, ειδικά σε επιλεγμένους οικισμούς που και σήμερα προσφέρουν ένα ελάχιστον επίπεδο υπηρεσιών και επισκεψιμότητας. Η επιλογή της Βολισσού ως κέντρου της όλης περιοχής και οικισμών όπως ο Εγγρήγορος, τα Λεπτόποδα, τα Αγιάσματα, τα Πιραμά, τα Φυτά θα μπορούσαν να δώσουν μια πρώτη ώθηση στη περιοχή. Η αξιοποίηση κλειστών κατοικιών για τη δημιουργία ιδιωτικών καταλυμάτων εκεί που η τουριστική κίνηση δεν φαίνεται να επιτρέπει τη δημιουργία επαγγελματικών καταλυμάτων θα ενισχύσει την επισκεψιμότητα των τόπων αυτών που σταδιακά θα διαχυθεί σε ολόκληρη τη περιοχή με τις κατάλληλες παρεμβάσεις. Τη διαχείριση των κατοικιών αυτών μπορεί να αναλάβει η ΑΜΚΕ δημιουργώντας και δικά της έσοδα.

 

-          Πολιτισμός (2.1.1 ΤΑΠΤΟΚ και 5.1, 5.2 Leader): Μνημεία και άυλος πολιτισμός μπορούν να αποτελέσουν ευκαιρία για ανάπτυξη δραστηριοτήτων (σεμιναρίων, εικαστικών παρεμβάσεων κλπ)

 

Το θέμα που αφορά το δημογραφικό μπορεί να συνοδευθεί και με πρόγραμμα επιδότησης εγκατάστασης στη περιοχή ανάλογο  με αυτό που εφαρμόζεται στον Εβρο (επιδότηση 10.000€)  ή να φτιαχτεί από την αρχή ένα πρόγραμμα για όλες τις νησιωτικές περιοχές με δημογραφικό πρόβλημα περισσότερο ενισχυμένο και ολοκληρωμένο με εξεύρεση κατοικίας κλπ.

Το νέο ΤΠΣ θα διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο για το τι θα μπορεί ή δεν θα μπορεί να γίνει στη περιοχή. Επειδή δεν υπάρχει καμία πληροφόρηση για το τι έχει συμπεριληφθεί μέχρι τώρα στα υπο διαμόρφωση κείμενα και επειδή δεν είναι βέβαια το αν θα λάβει υπόψη του το υφιστάμενο ΣΧΟΑΠ θα πρέπει η ομάδα να ζητήσει άμεση πληροφόρηση. Θα πρέπει να γίνουν παρεμβάσεις ώστε το επιθυμητό μοντέλο ανάπτυξης να αποτυπώνεται στη συνολική πρόταση ενώ μεγάλη προσοχή πρέπει να δοθεί στις λεπτομέρειες που αφορούν πχ. τη δυνατότητα κατασκευής τυποποιητηρίων αγροτικών προϊόντων, πολυλειτουργικών αγροκτημάτων, δραστηριοτήτων/επιχειρήσεων αγροτουρισμού κλπ

Επίσης χρειάζεται να ξαναδιαβαστούν οι ρυθμίσεις που προτείνει  η ΕΠΜ για τι περιοχές Natura για τους ίδιους λόγους.

 

Γ.Σπιλάνης

Ομότιμος Καθηγητής Τμήματος Περιβάλλοντος Πανεπιστημίου Αιγαίου και Διευθυντής του Εργαστηρίου Τοπικής και Νησιωτικής ανάπτυξης & τ. περιφερειακός σύμβουλος

 

---

[1] Οι προτάσεις προέκυψαν από τη δημόσια διαβούλευση με την ΚΟΙΝΣΕΠ «Θέρμαι Αγιασμάτων» και την Επιτροπή Υπεράσπισης Αμανής (16/11) και από κατ’ιδίαν συζητήσεις που έγιναν στη συνέχεια, ενώ βασίζονται και στην μακρά προσωπική άποψη του γράφοντος για τη περιοχή και γενικότερα για τον νησιωτικό χώρο.

 

Βιώσιμος τουρισμός και συμμετοχή πολιτών: Ο ρόλος της τοπικής κοινωνίας στην ανάπτυξη του μέλλοντος Γιώτα Μοσχοπουλίδου - DTN

Η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη απαιτεί ενεργό συμμετοχή των κατοίκων, διαφάνεια στη διακυβέρνηση και συνεργασία όλων των τοπικών φορέων.

Ο τουρισμός αποτελεί, δίχως αμφιβολία, έναν από τους κύριους μοχλούς ανάπτυξης για πολλές περιοχές, προσφέροντας τόνωση της τοπικής οικονομίας, δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και προβολή του πολιτιστικού και φυσικού πλούτου κάθε τόπου. Παρά τα σημαντικά οφέλη του, η τουριστική ανάπτυξη δεν συνοδεύεται πάντοτε από κοινωνική ισορροπία και περιβαλλοντική ευαισθησία. Αντιθέτως, σε αρκετές περιπτώσεις η οικονομική ευημερία συνυπάρχει με φαινόμενα κοινωνικού αποκλεισμού, περιβαλλοντικής επιβάρυνσης και σταδιακής αλλοίωσης της τοπικής ταυτότητας. Η προσήλωση σε βραχυπρόθεσμα κέρδη και η υιοθέτηση πολιτικών χωρίς ουσιαστική εμπλοκή των κατοίκων καταλήγουν συχνά σε αποσπασματικές, αναποτελεσματικές παρεμβάσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, η μετάβαση από έναν συγκεντρωτικό σχεδιασμό σε ένα περισσότερο συμμετοχικό και ανοιχτό μοντέλο διακυβέρνησης δεν είναι πλέον επιλογή, αλλά επιτακτική ανάγκη. Όταν οι τοπικές κοινωνίες συμμετέχουν ενεργά στον σχεδιασμό και την υλοποίηση τουριστικών πολιτικών, δεν ενισχύεται μόνο η αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων — εξασφαλίζεται επίσης η κοινωνική συνοχή, η διατήρηση των φυσικών πόρων και η βιωσιμότητα του αναπτυξιακού μοντέλου.

Η σχετική βιβλιογραφία επισημαίνει πως η ενεργή συμμετοχή των κατοίκων δεν συνιστά απλώς μια μορφή δημοκρατικής έκφρασης, αλλά αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για τη μακροπρόθεσμη επιτυχία και βιωσιμότητα κάθε πολιτικής. Όταν οι πολίτες έχουν φωνή και ρόλο στη λήψη αποφάσεων, ενισχύεται το αίσθημα του “ανήκειν”, καλλιεργείται η εμπιστοσύνη προς τους θεσμούς και προωθείται η συνεργασία μεταξύ τοπικών φορέων και κοινωνίας. Αντίθετα, η συστηματική απομάκρυνση των κατοίκων από τις διαδικασίες διαμόρφωσης στρατηγικών οδηγεί σε δυσπιστία, αποστασιοποίηση και, συχνά, σε ενεργή αντίδραση που μπορεί να εκτροχιάσει τη συλλογικά διαμορφωμένη προοπτική της περιοχής. Παρότι οι θεωρητικές προσεγγίσεις υπερθεματίζουν τη σημασία της συμμετοχικότητας, η εφαρμογή της στην πράξη αποδεικνύεται συχνά επιφανειακή ή προσχηματική. Οι κάτοικοι συμμετέχουν σε διαδικασίες διαβούλευσης, όχι ως ισότιμοι συνομιλητές, αλλά ως θεατές εκ των υστέρων, καλούμενοι να επιβεβαιώσουν προειλημμένες αποφάσεις. Η πρόσβαση στην πληροφόρηση είναι συνήθως ανεπαρκής, τα εργαλεία συμμετοχής περιορισμένα και τα θεσμικά κανάλια διάδρασης υπολειτουργούν ή απουσιάζουν εντελώς. Το έλλειμμα αυτό ενισχύει το χάσμα μεταξύ κοινωνίας και διοίκησης, επιτείνοντας το αίσθημα αποκλεισμού και περιθωριοποίησης των τοπικών πληθυσμών.

Η σύγχρονη τεχνολογία διαμορφώνει πλέον νέα δεδομένα στη σχέση πολιτών και δημόσιας διοίκησης, δημιουργώντας ευκαιρίες για ουσιαστικότερη συμμετοχή στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Ψηφιακές πλατφόρμες, εργαλεία ηλεκτρονικής διαβούλευσης και εφαρμογές συμμετοχής επιτρέπουν στους πολίτες να καταθέτουν απόψεις, να διατυπώνουν προτάσεις και να συμβάλλουν ενεργά στον σχεδιασμό πολιτικών, χωρίς γεωγραφικούς ή χρονικούς περιορισμούς. Παράλληλα, η αξιοποίηση τεχνολογιών όπως η ανάλυση μεγάλων δεδομένων, η δυναμική των κοινωνικών δικτύων και οι μέθοδοι συλλογής πληροφορίας από τους ίδιους τους πολίτες (crowdsourcing), μετασχηματίζουν τη διαχείριση πληροφοριών σε μια πιο ανοικτή, διαφανή και τεκμηριωμένη διαδικασία. Αυτές οι καινοτομίες προσφέρουν σημαντικά εργαλεία για τη βελτίωση της τουριστικής διακυβέρνησης και την κατανόηση των αναγκών τόσο των κατοίκων όσο και των επισκεπτών.

Ωστόσο, η τεχνολογία δεν αποτελεί από μόνη της πανάκεια. Για να επιτύχει ο στόχος της ενίσχυσης της συμμετοχής, απαιτείται ο σχεδιασμός ψηφιακών εργαλείων που είναι κατανοητά, προσβάσιμα και ασφαλή για όλους. Η διασφάλιση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων, η θεσμική αναγνώριση της αξίας της συμμετοχής και η δημιουργία πλαισίων ενσωμάτωσης της ψηφιακής συμμετοχής στον ευρύτερο δημόσιο διάλογο είναι ουσιώδεις προϋποθέσεις. Η εμπειρία καταδεικνύει πως η ισορροπημένη συνύπαρξη ψηφιακών και παραδοσιακών μορφών διαβούλευσης – όπως οι δημόσιες συνελεύσεις, τα θεματικά εργαστήρια και οι τοπικές ομάδες διαλόγου — ενισχύει την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων και διευρύνει τη δημοκρατική συμμετοχή. Κρίσιμος παράγοντας επιτυχίας είναι η συνεχής και έγκυρη ενημέρωση των πολιτών, η ουσιαστική αξιοποίηση των προτάσεών τους, καθώς και η ύπαρξη μηχανισμών ανατροφοδότησης που διατηρούν τον διάλογο ενεργό και ενδυναμώνουν την έννοια της συλλογικής ευθύνης.

Το πρόσφατο συνέδριο της Εταιρείας Ανδρίων Επιστημόνων με θέμα “Βιώσιμη Ανάπτυξη Τουρισμού στην Άνδρο” αποτέλεσε ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση ενός ουσιαστικού διαλόγου για το μέλλον του νησιού. Η συνάντηση επιστημόνων, επαγγελματιών, θεσμικών φορέων και κατοίκων ανέδειξε την ανάγκη για έναν στρατηγικό σχεδιασμό που θα βασίζεται στις αρχές της συμμετοχικότητας, της διαφάνειας και της στήριξης της τοπικής κοινωνίας. Κατά τη διάρκεια του συμμετοχικού εργαστηρίου “Τι Ανάπτυξη έχουμε, τι Ανάπτυξη θέλουμε – Τουρισμός και Βιωσιμότητα”, υπό την επιστημονική επιμέλεια του καθηγητή κ. Ιωάννη Σπιλάνη, τέθηκαν επί τάπητος κρίσιμα ζητήματα που σχετίζονται με τη διαχείριση της τουριστικής ανάπτυξης, την περιβαλλοντική προστασία και τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Έγινε εμφανές πως η επιδίωξη ενός ισορροπημένου τουριστικού μοντέλου απαιτεί συνδυασμό επιστημονικής τεκμηρίωσης και ενεργού εμπλοκής της τοπικής κοινωνίας.

Σε ερώτηση για τα κατάλληλα εργαλεία και μηχανισμούς που μπορούν να διασφαλίσουν τη συμμετοχή των κατοίκων στη λήψη αποφάσεων, ο κ. Σπιλάνης απάντησε με αναφορές τόσο σε διεθνή πρότυπα όσο και στην ελληνική εμπειρία. Όπως επεσήμανε, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (UNWTO) έχει θέσει ως βασική προϋπόθεση για τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη την ύπαρξη διαφανούς και συμμετοχικής διακυβέρνησης. Η εκπροσώπηση όλων των εμπλεκόμενων φορέων και η αξιοποίηση τεκμηριωμένων δεδομένων αποτελούν ακρογωνιαίους λίθους αυτής της προσέγγισης. Παράλληλα, το Παγκόσμιο Συμβούλιο Βιώσιμου Τουρισμού (GSTC) αναγνωρίζει τη διακυβέρνηση ως κρίσιμο πεδίο αξιολόγησης της βιωσιμότητας ενός προορισμού.
Ωστόσο, όπως παρατήρησε ο κ. Σπιλάνης, η εφαρμογή αυτών των αρχών στην Ελλάδα παραμένει προβληματική. Τα Εθνικά και Τοπικά Παρατηρητήρια Τουρισμού, τα οποία θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως βασικά εργαλεία παρακολούθησης και αξιολόγησης, είτε δεν υφίστανται είτε υπολειτουργούν. Εξαίρεση αποτελεί το Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου του Πανεπιστημίου Αιγαίου, το οποίο έχει εκπονήσει αξιόλογες μελέτες. Η μετάβαση από τις παραδοσιακές Επιτροπές Τουριστικής Προβολής σε σύγχρονους και λειτουργικούς Φορείς Διαχείρισης Προορισμών, με διαφάνεια και θεσμική ευθύνη, εξελίσσεται με αργό ρυθμό, αφήνοντας ανεπίλυτα σημαντικά θέματα όπως η αντιμετώπιση της εποχικότητας, η ανάδειξη της τοπικής ταυτότητας, η σύνδεση του τουρισμού με την πρωτογενή παραγωγή και η ενσωμάτωση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς στο τουριστικό προϊόν. Παρά τις αξιόλογες τοπικές πρωτοβουλίες, όπως το βραβευμένο δίκτυο μονοπατιών Andros Routes, πολλές προσπάθειες παραμένουν κατακερματισμένες, χωρίς σταθερή υποστήριξη. Μικροί επιχειρηματίες, πολιτιστικοί και περιβαλλοντικοί σύλλογοι λειτουργούν πολλές φορές χωρίς συντονισμό ή θεσμική κάλυψη, γεγονός που περιορίζει τη συνολική τους αποτελεσματικότητα.

Ο κ. Σπιλάνης τόνισε την ανάγκη υιοθέτησης ενός μοντέλου συνεργασίας που θα βασίζεται στην αρχή της “πενταπλής έλικας” – δηλαδή τη σύμπραξη μεταξύ τοπικής αυτοδιοίκησης, επιχειρηματιών, κοινωνίας πολιτών, ακαδημαϊκής κοινότητας και εργαζομένων. Μόνο μέσα από αυτή τη λειτουργική διασύνδεση και σε ένα πλαίσιο θεσμικής υποστήριξης μπορεί να διασφαλιστεί μια τουριστική ανάπτυξη πραγματικά βιώσιμη, που να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας και στις προκλήσεις της εποχής.

Η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη δεν μπορεί να ιδωθεί ως ένα στενά τεχνικό ή διαχειριστικό ζήτημα. Αντιθέτως, αποτελεί μια σύνθετη και απαιτητική διαδικασία που προϋποθέτει τη συνεργασία, τη γνώση και την ενεργό συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων – από την τοπική αυτοδιοίκηση και τους επαγγελματίες του τουρισμού έως τους ίδιους τους πολίτες. Η επιτυχία της δεν εξαρτάται μόνο από σχεδιασμούς, δείκτες και στρατηγικές, αλλά κυρίως από τη διαμόρφωση μιας κουλτούρας συμμετοχής, διαφάνειας και κοινού οράματος. Μόνο μέσα από τη διαρκή ενημέρωση, την ανοιχτή επικοινωνία και την ειλικρινή εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας μπορεί να χαραχθεί μια πορεία ανάπτυξης που θα σέβεται τον τόπο, τους ανθρώπους και το περιβάλλον. Στο πλαίσιο αυτό, ο τουρισμός μπορεί να μετατραπεί σε μοχλό κοινωνικής συνοχής, ενίσχυσης της τοπικής ταυτότητας και ενδυνάμωσης της περιβαλλοντικής συνείδησης.

Η ουσιαστική πρόοδος δεν πηγάζει μόνο από την ύπαρξη σχεδίων ή την ανάλυση δεδομένων, προκύπτει όταν οι άνθρωποι που ζουν και δραστηριοποιούνται σε έναν τόπο αισθανθούν ότι έχουν λόγο, ρόλο και ευθύνη. Η επένδυση στη γνώση, ο σταθερός διάλογος και η εμπιστοσύνη ανάμεσα στους θεσμούς και τους πολίτες συνιστούν το σταθερό έδαφος πάνω στο οποίο μπορεί να οικοδομηθεί ένα τουριστικό μέλλον βιώσιμο, ανθεκτικό και δίκαιο για όλους.

 

 

Η Άνδρος χαράζει πορεία προς τον βιώσιμο τουρισμό - Βίκυ Καραντζαβέλου

 

Προορισμοί

Το συνέδριο της Εταιρείας Ανδρίων Επιστημόνων επιβεβαίωσε τη δέσμευση της Άνδρου σε μια νέα πορεία βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης.

Η πρώτη ημέρα του συνεδρίου της Εταιρείας Ανδρίων Επιστημόνων με θέμα «Βιώσιμη Ανάπτυξη Τουρισμού στην Άνδρο» επιβεβαίωσε ότι το νησί βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή όσον αφορά το μέλλον του τουρισμού του. Η συμμετοχή επιστημόνων, επαγγελματιών, φορέων και πολιτών ανέδειξε τη διάθεση συνεργασίας και αναζήτησης κοινών λύσεων για μια πιο ισορροπημένη και βιώσιμη αναπτυξιακή πορεία.

Το συνέδριο άνοιξε με το συμμετοχικό εργαστήριο “Τι Ανάπτυξη έχουμε, τι Ανάπτυξη θέλουμε – Τουρισμός και Βιωσιμότητα”, υπό την επιστημονική επιμέλεια του καθηγητή Ιωάννη Σπιλάνη. Μέσα από τη συμπλήρωση ερωτηματολογίων και ανοιχτή διαβούλευση, τέθηκαν στο τραπέζι ουσιαστικά ερωτήματα για το πώς μπορεί η Άνδρος να ενισχύσει την τουριστική της δραστηριότητα χωρίς να διακυβεύσει την περιβαλλοντική και κοινωνική της ισορροπία. Οι συμμετέχοντες αντάλλαξαν απόψεις και προτάσεις, δημιουργώντας έναν δυναμικό διάλογο που αποκάλυψε τόσο τις προκλήσεις όσο και τις προοπτικές του νησιού.

Ο κ. Σπιλάνης, στο πλαίσιο της παρέμβασής του, τόνισε χαρακτηριστικά:

«Από τις παρουσιάσεις των εκπροσώπων φορέων και των πολιτών επιβεβαιώθηκε για μια φορά ακόμη ο παραγωγικός, ο περιβαλλοντικός και ο πολιτιστικός πλούτος της Άνδρου, όπως συμβαίνει στη πλειοψηφία των νησιών. Πολλές δράσεις έχουν γίνει προς την κατεύθυνση της ανάδειξης της ενδοχώρας μέσα από ένα πιστοποιημένο δίκτυο μονοπατιών εδώ και 15 χρόνια, ενώ πολλές άλλες δράσεις παραμένουν αποσπασματικές. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η ένταση της υποστήριξης της ανάγκης ανάδειξης της ταυτότητας του τόπου από τους νέους που με πάθος υπερασπίστηκαν αυτή την ανάγκη. Όμως οι τοπικές κοινωνίες έχουν ανάγκη από ολοκληρωμένο σχέδιο και στήριξη που, όπως φάνηκε από τη διαβούλευση, απουσιάζουν παντελώς. Στα χέρια των ανθρώπων του νησιού βρίσκονται οι πρωτοβουλίες που πρέπει να παρθούν. Το Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου δηλώνει παρόν στο κάλεσμα για επιστημονική στήριξη».

Η πρόεδρος της ΕΤΑΝΕΠ, Ελένη Σαλουβάρδου, άνοιξε τις εργασίες ευχαριστώντας τον Δήμο Άνδρου για την υποστήριξη και τους χορηγούς που συνέβαλαν στην επιτυχία του συνεδρίου. Στον εναρκτήριο χαιρετισμό της, η έπαρχος Άνδρου Άννα Βρεττού υπογράμμισε τη σημασία της πρωτοβουλίας, επισημαίνοντας πως η Άνδρος καλείται να βρει ισορροπία ανάμεσα στην ανάπτυξη και τη διατήρηση του χαρακτήρα της.

Η Ελένη Πολίτου, γενική γραμματέας της Εταιρείας και πρώην διευθύντρια του ΕΟΤ, παρουσίασε ένα σύντομο ιστορικό της τουριστικής εξέλιξης του νησιού, φωτίζοντας τις φάσεις ανάπτυξης και τις κρίσιμες καμπές που διαμόρφωσαν τη σημερινή του εικόνα.

Η Όλγα Καραγιάννη, οικονομολόγος και διαχειρίστρια του Ερευνητικού Κέντρου Άνδρου, παρουσίασε το έργο του κέντρου και του δικτύου Andros Routes, επισημαίνοντας πως η ανάδειξη και πιστοποίηση των μονοπατιών του νησιού, σε σύνδεση με τον αγροτικό χώρο, αποτελούν ισχυρό μοχλό βιώσιμου τουρισμού. Παράλληλα, η Κυριακούλα Κονδυλάτου ανέδειξε τη συμβολή του Διεθνούς Φεστιβάλ Άνδρου στη διαμόρφωση μιας νέας πολιτιστικής ταυτότητας για τον προορισμό, φέρνοντας συγκεκριμένα παραδείγματα που καταδεικνύουν τη δυναμική του πολιτισμού στην τουριστική προβολή.

Η συζήτηση εμπλουτίστηκε με την παρέμβαση της Κατερίνας Ρεμούνδου, η οποία ανέδειξε τη γαστρονομία ως στοιχείο πολιτιστικής κληρονομιάς και αυθεντικής εμπειρίας για τον επισκέπτη, καθώς και των Βιργινίας Δούκισσας και Κατερίνας Τριδήμα, που έδωσαν έμφαση στη σύνδεση του τουρισμού με την τοπική παραγωγή.

Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με την παρουσίαση των Ειρήνης Σακελλάρη και Ειρήνης Πιττακίδου από τον Σύλλογο Γυναικών Άνδρου, για το Andros Cultural Paths, που συνδυάζει παράδοση, γαστρονομία, ιστορία και τέχνη σε ένα ενιαίο τουριστικό αφήγημα.

Η δεύτερη ημέρα του συνεδρίου συνεχίστηκε με εξαιρετικό ενδιαφέρον και γόνιμο διάλογο. Παρόντες ήταν ο Δήμαρχος Άνδρου Θεοδόσης Σουσούδης, αντιδήμαρχοι, δημοτικοί σύμβουλοι, ο επικεφαλής της αντιπολίτευσης, καθώς και εκπρόσωποι της επιστημονικής και επιχειρηματικής κοινότητας.

Στον χαιρετισμό του, ο κ. Σουσούδης υπογράμμισε ότι «η Άνδρος δεν είναι μόνο φυσική ομορφιά, αλλά τόπος με ιστορία, πολιτισμό, παράδοση και ανθρώπους που εργάζονται και δημιουργούν». Επισήμανε τις προσπάθειες του Δήμου για αναβάθμιση των υποδομών, βελτίωση του οδικού δικτύου, ενίσχυση του πολιτισμού και του αθλητισμού, καθώς και την ανάγκη ο τουρισμός να συνυπάρχει δημιουργικά με την αγροτική παραγωγή και την τοπική οικονομία.

Η ημέρα περιλάμβανε εισηγήσεις υψηλού επιπέδου. Ο Δημήτρης Μπλούκος, εκπρόσωπος της Γενικής Γραμματείας Τουρισμού, παρουσίασε τις πολιτικές του Υπουργείου και τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία, τονίζοντας ότι η βιώσιμη τουριστική μετάβαση αποτελεί ταυτόχρονα πρόκληση και ευκαιρία για νησιά όπως η Άνδρος. Η Μπέττυ Χατζηνικολάου αναφέρθηκε στις προκλήσεις του τουρισμού στις Κυκλάδες και στα όρια της φέρουσας ικανότητας των νησιών, επισημαίνοντας τη σημασία της αυθεντικότητας.

Ο Δρ. Μιλτιάδης Λάζογλου ανέλυσε τη σχέση του τουρισμού με τον χωρικό σχεδιασμό και τη δόμηση, υπογραμμίζοντας ότι η οριοθέτηση των οικισμών είναι κρίσιμη για την προστασία του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος. Ο επιχειρηματίας Νίκος Κουτσιάνας μίλησε διαδικτυακά για τις αγροτουριστικές δυνατότητες της Άνδρου, ενώ ο Γεώργιος Φιλιππίδης τόνισε τη συμπληρωματικότητα του τουρισμού και του πρωτογενούς τομέα.

Η θεματική των πολιτιστικών μνημείων παρουσιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Νίκο Βασιλόπουλο, ο οποίος ανέδειξε, μέσα από φωτογραφικό υλικό, τα μεσαιωνικά γεφύρια της Άνδρου ως «αγνοημένους θησαυρούς». Ο Δημήτρης Κοκκίνης μίλησε για τις προοπτικές της αναγεννητικής οικονομίας και της μπλε ανάπτυξης, ενώ ο Ευδόκιμος Φρεγκόγλου παρουσίασε το μοντέλο των DMMOs, προτείνοντας νέα σχήματα συνεργασίας δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για τη διαχείριση προορισμών.

Ο Γιάννης Ρούσσος, πρόεδρος του Επιμελητηρίου Κυκλάδων, υπογράμμισε μέσω βίντεο τη σημασία της εκπαίδευσης και της επαγγελματικής κατάρτισης για τη βελτίωση της ποιότητας των τουριστικών υπηρεσιών.

Η ημέρα ολοκληρώθηκε με στρογγυλό τραπέζι, συντονισμένο από τον καθηγητή Ιωάννη Σπιλάνη, όπου συζητήθηκαν τρόποι ενίσχυσης της τουριστικής δραστηριότητας, επιμήκυνσης της περιόδου και βελτίωσης της διαχείρισης του προορισμού, με στόχο τα οφέλη του τουρισμού να επιστρέφουν στην τοπική κοινωνία με σεβασμό στο περιβάλλον.

Το συνέδριο έκλεισε με θετικό απολογισμό, αφήνοντας ένα αίσθημα ικανοποίησης για τον ουσιαστικό διάλογο και τη συνειδητοποίηση ότι η βιώσιμη ανάπτυξη τουρισμού στην Άνδρο απαιτεί συνέργειες, μακρόπνοο σχεδιασμό και ενεργή συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων.

 

Παγκόσμια Ημέρα Τουρισμού Ανοιχτή επιστολή στους επισκέπτες των νησιών: Τι θα θέλατε να δείτε επισκεπτόμενοι ένα ελληνικό νησί;

 

 Όταν σχεδιάζουμε τις διακοπές μας, το κίνητρο μας για το ταξίδι συνδέεται με το τι θα θέλαμε να κάνουμε. Φτιάχνουμε μια εικόνα και ψάχνουμε να βρούμε τον προορισμό που ταιριάζει στην εικόνα αυτή. Άλλες φορές έχουμε κάποιο απωθημένο. Η επίσκεψη στην Ελλάδα και ειδικά σε κάποια από τα νησιά της είναι συχνά ένας προαποφασισμένος προορισμός.

Όμως ποια είναι τα στοιχεία της εικόνας που έχουμε δημιουργήσει για τον προορισμό και τι θέλουμε να βιώσουμε; Μας αγγίζει το σλογκαν «ζήσε όπως οι ντόπιοι» ή μας προσελκύουν οι διαφημίσεις των πολυτελών ξενοδοχείων και κατοικιών με τις πισίνες που ενώνονται με τη θάλασσα; Θέλουμε να εξερευνήσουμε τη ταυτότητα του νησιού μέσα από τα τοπία του, τα μνημεία του, τους παραδοσιακούς του οικισμούς, τους μύθους και την ιστορία του, τις γεύσεις του, ή θέλουμε να ζήσουμε όπως στο σπίτι μας ή μήπως κοσμοπολίτικα;

Όποιοι τα έχετε ήδη επισκεφθεί είτε γιατί κατάγεστε από κάποιο από αυτά, είτε γιατί τα επισκεφθήκατε γοητευμένοι από τις διηγήσεις δημοσιογράφων, τα έργα συγγραφέων και καλλιτεχνών, τον κινηματογράφο, έχετε καλύτερη εικόνα για το τι να περιμένετε. Βέβαια εξαρτάται από πόσα χρόνια έχουν περάσει από το τελευταίο σας ταξίδι γιατί τα περισσότερα από τα νησιά έχουν αλλάξει πολύ τα τελευταία χρόνια.

Θα πείτε και τι μένει αναλλοίωτο; Επρεπε τα νησιά να μείνουν όπως εμφανίζονται στις carte postal της δεκαετίας του ’60  και του ‘70; Με τα μικρά φτωχικά σπιτάκια, τα μονοπάτια ή τους «νέους» χωμάτινους δρόμους, τα καλνερίμια μέσα στα χωριά, τις άδειες παραλίες και τα γραφικά ταβερνάκια πάνω στη παραλία με τους απόμαχους της ζωής να πίνουν το ούζο ή το κρασί τους και τα παιδιά να παίζουν στην άμμο;

Όχι βέβαια. Η εικόνα που περιγράφηκε παραπάνω μπορεί να είναι ελκυστική για τον επισκέπτη των μερικών ημερών, αλλά όχι για τον κάτοικο. Για να παραμείνει στο νησί χρειάζεται μια δουλειά που να αποδίδει, υποδομές και υπηρεσίες υγείας, παιδείας, συγκοινωνιών, τηλεπικοινωνίας, ψυχαγωγίας κλπ ανάλογες με αυτές της ηπειρωτικής χώρας. Ο τουρισμός είναι μια κινητήρια δραστηριότητα που έχει πολλαπλές επιδράσεις.

Καλά όλα αυτά θα πείτε, αλλά μέχρι που θα πάει αυτή η ανάπτυξη; Και κυρίως δεν θα μπορούσαν όλα να ακολουθούν τη κλίμακα και τα χαρακτηριστικά του νησιού; Δεν είναι αυτονόητο γιατί όπως είπαμε παραπάνω θέλουν και οι ντόπιοι να μας μοιάσουν. Αλλά το κυριότερο, εμείς ζητάμε οι τόποι να προσαρμοστούν σε αυτό που θέλουμε να ζήσουμε και δεν δεχόμαστε να προσαρμοστούμε σε αυτό που τους έκανε βιώσιμους εδώ και αρκετούς αιώνες. Ζητάμε γρήγορα πλοία γιατί δεν έχουμε χρόνο, μεγάλα σπίτια με τις ανέσεις των μεγαλουπόλεων ή των resort που είδαμε στη διαφήμιση με τα μεγάλα δωμάτια και τη πισίνα τους, ζητάμε «καλούς δρόμους» και θέσεις parking, ζητάμε να φάμε «κοσμοπολίτικα», ζητάμε, ζητάμε, ζητάμε όχι αυτό που είναι ο τόπος, αλλά αυτό που έχουμε ονειρευτεί.

Ζητάμε από τα νησιά ένα μοντέλο που δεν είναι βιώσιμο πλέον πουθενά στο πλανήτη, πόσο μάλλον στα μικρά νησιά με τους περιορισμένους πόρους και χώρο. Ζητάμε περισσότερο χώρο για σπίτι χωρίς να αντιλαμβανόμαστε ότι αυτό σφραγίζει, τσιμεντώνει τη γη και μειώνει τη βιοποικιλότητα, περισσότερους δρόμους για να κινούμαστε γρήγορα με μηχανικό μέσο ακόμη και για μικρές αποστάσεις ενώ έχουμε έρθει να χαλαρώσουμε κάνοντας διακοπή από το τρόπο ζωής μας, περισσότερο νερό για τη πισίνα και το τζακούζι ενώ χρειάζεται να λειτουργεί ενεργοβόρα αφαλάτωση που θα το παράγει κλπ Θέλουμε περισσότερους πόρους και παράγουμε περισσότερα απόβλητα, ξεπερνώντας τη φέρουσα ικανότητα του. Ταυτόχρονα η συγκέντρωση πολλών επισκεπτών την ίδια περίοδο δημιουργεί συνωστισμό και δυσαρέσκεια στους ντόπιους που παρά τα έσοδα από τον τουρισμό, βλέπουν τη ποιότητα ζωής τους να μειώνεται και σε εμάς που δεν απολαμβάνουμε την ευχαρίστηση που θα θέλαμε.

Η εξάπλωση τουριστικών resort και κατοικιών με τη περιγραφή που κάναμε, δημιούργημα ενός real estate που βιάζεται να πάρει τα χρήματα που επένδυσε στο πολλαπλάσιο αν είναι δυνατόν, βρίσκεται στον πυρήνα των αλλαγών που σημειώνονται τα τελευταία χρόνια και αλλάζουν κρίσιμα χαρακτηριστικά των νησιών, αλλάζουν την ταυτότητα τους.  Ταυτόχρονα αυξάνουν τον αριθμό των επισκεπτών που μπορούν να βρίσκονται την ίδια στιγμή στο νησί, αυξάνοντας ακόμη περισσότερο τον υπερτουρισμό.

Σε πολλά από τα νησιά τα όρια δόμησης και φέρουσας ικανότητας έχουν ξεπεραστεί. Τα νησιά είναι περισσότερο ευάλωτα παρά ποτέ λόγω της τουριστικής μονοκαλλιέργειας και της κλιματικής αλλαγής. Μέχρι που όμως είναι αποδεκτή αυτή η αλλαγή;    

Για να ζήσουμε όπως οι ντόπιοι χρειαζόμαστε πολύ λιγότερα. Χρειαζόμαστε έναν αργό και λιτό τουρισμό που να αξιοποιεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου - τον πολιτισμό, το περιβάλλον, τη παραγωγική παράδοση- που έχουν αξιοποιηθεί μέσα από την εξειδικευμένη γνώση που έχουν οι νέοι εργαζόμενοι. Χρειαζόμαστε να γνωρίσουμε τον τόπο και τους ανθρώπους του μέσα από μοναδικές εμπειρίες αφιερώνοντας το χρόνο που απαιτείται. Χρειαζόμαστε έναν τουρισμό που θα βοηθάει τους ανθρώπους του τόπου να ζήσουν καλύτερα τώρα αλλά και να τον διατηρήσουν βιώσιμο και για το αύριο.

 

Γιάννης Σπιλάνης

Ομ. Καθηγητής

Εργαστήριο Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης ( https://llid.aegean.gr/)

Παρατηρητήριο Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου ( http://tourismobservatory-n.ba.aegean.gr/)

Τμήμα Περιβάλλοντος - Πανεπιστήμιο Αιγαίου